Kurs szybkiego czytania (7) - Taktyka











Kurs szybkiego czytania(7)
Taktyka

Podstawowym założeniem taktyki czytania jest elastyczność polegająca na
umiejętnym różnicowaniu przez czytelnika metod i tempa swojego czytania
odpowiednio do celu lektury oraz cech tekstu, tj. jego złożoności i
przeznaczenia.

Wypracowanie nawyków "elastycznego" czytania jako najbardziej efektywnego
sposobu lektury jest równie ważnym zadaniem, jak wykształcenie innych
umiejętności warunkujących szybkie czytanie. Osoba stosująca bowiem to samo
tempo i tę samą metodę czytania do wszystkich tekstów nigdy nie osiągnie
biegłości w czytaniu. W procesie szybkiego czytania wręcz nie wolno przyjmować
biernej postawy w stosunku do czytanego tekstu. Należy zmieniać tempo czytania
odpowiednio do stopnia trudności tekstu. Wynika to stąd, że dla zrozumienia
poszczególnych tekstów potrzebny jest różny czas.

Zanim więc przystąpi się do szybkiego czytania jakiegokolwiek materiału,
należy przeprowadzić jego wstępną analizę i spróbować ocenić, jakiej szybkości
wymaga lektura. Chodzi tu o zorientowanie się w głównych założeniach pracy, jej
konstrukcji oraz w stylu i języku tekstu, tzn. czy jest on przystępny, czy też
specjalistyczny. Nadto, jakiej dziedziny dotyczy tekst. Im bardziej jest ona
czytelnikowi obca, tym czytanie będzie wolniejsze. Taką ogólną analizę można
przeprowadzić posługując się jedną z selektywnych technik czytania, o których
będzie mowa niżej, w podrozdziale drugim.

Zauważono również, że doświadczeni czytelnicy nie rozpoczynają lektury od
razu z maksymalną szybkością. Zanim przyspieszą tempo, wolą najpierw rozeznać
się w temacie. Ta ostrożność ma jednak głębsze psychofizyczne uzasadnienie.
Wiemy, że szybkie czytanie zmusza umysł do pełnej koncentracji i aby ją uzyskać,
potrzeba nieco czasu. Czytanie już w pierwszych minutach z maksymalną szybkością
nie byłoby więc w pełni skuteczne.

Taktyka czytania zakłada również zwolnienie szybkości wszędzie tam, gdzie
pojawia się nowa myśl, co jest niezbędne do jej zrozumienia i zapamiętania. W
praktyce miejsca takie sygnalizuje się za pomocą rozmaitych technicznych środków
drukarskich, jak: kursywa, wielkie litery (wersaliki), rozstrzelony druk,
podkreślenia lub układ tekstu - tytuły, punkty i akapity. Niektóre z nich
(kursywa, wersaliki, spacja) już ze swej natury pełnią funkcję redukowania
szybkości czytania.









Ponadto, pojawieniu się nowej myśli lub zmianie toku rozważań autora
wymagających od czytelnika innego tempa czytania często towarzyszą zwroty lub
wyrazy wprowadzające, typu: "Zwróćmy uwagę na...", "Reasumując.:." itp. Są to
tzw. słowa i wyrażenia sterujące tokiem rozważań autora i śledzącego tok jego
myśli czytelnika. Przyjrzyjmy się funkcjom niektórych z nich:

istnieje cała grupa wyrazów i wyrażeń zatrzymujących i zmieniających
dotychczasowy bieg myśli, np.: lecz, mimo to, zamiast (w zamian), chociaż
(jakkolwiek), wbrew temu (na przekór), przeciwnie;
są wyrazy i wyrażenia sygnalizujące czynność wnioskowania, np.: skoro,
przeto, ponieważ, bowiem, bo, gdyż;
są wreszcie wyrazy i wyrażenia sygnalizujące kolejność poszczególnych
fragmentów rozumowania, np. przede wszystkim, następnie, wreszcie, na
początek, po pierwsze, po drugie.

Świadome korzystanie z licznych w sumie słów sterujących ułatwi czytelnikowi
szybkie i skuteczne zagłębianie się w tekst każdego autora.
Sposób i szybkość czytania
Po dokonaniu rozpoznania sygnałów graficznych i słów sterujących czytelnik
ponownie zwiększa szybkość czytania i w miarę wgłębiania się w tok wywodu autora
łatwiej przyswaja treść, zwalnianie zaś tempa we wskazanych poprzednio miejscach
staje się mniej wyczuwalne. Ponowne zmniejszenie szybkości czytania obserwuje
się dopiero pod koniec tekstu.

Opisana taktyka czytania jest jedynie uogólnionym prostym przykładem. Za
każdym razem wymaga ona stosownej adaptacji w zależności od charakteru
materiału.
Wybór sposobu czytania i przyjęcie określonej szybkości czytania zależy w
praktyce od dwóch grup czynników, tj. obiektywnych i subiektywnych, które teraz
omówimy.

Do obiektywnych czynników zalicza się przede wszystkim cechy
merytoryczne, tj. stopień trudności i złożoności tekstu oraz cechy formalne
tekstu. Wyniki badań potwierdzają zależność czytania od cech merytorycznych.
Wraz z narastaniem trudności tekstu zwiększa się liczba zatrzymań oka w wierszu,
równocześnie narasta częstotliwość regresji, co w konsekwencji obniża szybkość
czytania i wydłuża czas lektury.

Z kolei do formalnych charakterystyk tekstu warunkujących czytanie
należy zaliczyć: krój czcionki, kolor druku, gatunek i kolor papieru, odległość
między literami i wierszami, a także układ tekstu na stronicy.
Krój czcionki, który może występować w licznych odmianach (np. pismo
tekstowe, cienkie proste, kursywa, wersaliki), ma najbardziej czytelny kształt
wówczas, gdy stosunek szerokości do wysokości wynosi 2:3. Natomiast z punktu
widzenia łatwości spostrzegania optymalna proporcja między grubością konturu
(kreski) litery a jej wysokością wynosi 1:6 przy kontraście pozytywowym (czarne
litery na białym tle) oraz 1:10 przy kontraście negatywowym (białe litery na
czarnym tle). Nazbyt grube kontury liter pogarszają czytelność druku.
W normalnych warunkach druk biały na czarnym tle jest znacznie mniej czytelny
niż czarny na tle białym, który - jak wykazały badania - czyta się od 10 do 40%
szybciej. Ponadto, oko wykonuje więcej fiksacji podczas czytania druku białego
niż podczas czytania druku czarnego.
Z kolei papier powinien być na tyle gruby (min. 0,075 mm), by druk nie
przebijał z jednej stronicy na drugą, powinien mieć matową i niesatynowaną
powierzchnię, być jak najbielszy i bez połysku. Jednak, zdaniem niektórych
autorów, nie tyle ważny jest gatunek papieru, co odpowiednie oświetlenie.
Obecnie coraz szersze zastosowanie znajduje czarny druk na barwnym papierze,
ichociaż pomiary widzialności takich tekstów różnią się między sobą, nie ma to
większego wpływu na stopień czytelności. Czytelnicy wolą jednak druk na białym
tle lub tylko w minimalnym stopniu barwionym.
Duże znaczenie dla szybkości oczytania ma natomiast odległość między
literami, która powinna wynosić 0,2-0,3 ich szerokości oraz odległość między
wierszami. Ta ostatnia zależy od wysokości liter i wynosi 1:1 - 1:1,2 proporcji
wysokości litery do odległości między wierszami.
Ważna jest również długość wiersza i rozmieszczenie tekstu na stronie.
Ustalono na przykład, że osobom wolno czytającym łatwiej czytać dłuższe wiersze,
wydrukowane dużą czcionką, natomiast szybko czytającym - wiersze krótkie,
wydrukowane drobną czcionką.
Równocześnie lepsze wyniki czytania osiąga się wówczas, gdy tekst - zamiast
obecnie tak rozpowszechnionego układu kolumnowego - będzie drukowany w
szpaltach. Najodpowiedniejsza jest szpalta licząca 5-6 słów, jak to zwykle
stosuje się w gazetach.
Panuje także opinia, że dobry poziom czytelności układu typograficznego
stronicy tekstu zapewniony jest wówczas, gdy około 50% jej powierzchni zajmuje
przestrzeń zadrukowana, pozostałą zaś część zajmują marginesy. Te proporcje dają
także dobry efekt estetyczny. Faktem jednak jest, że obserwuje się różnorodność
praktyk w tym względzie.
Ogólnie można uznać, że istnieją jeszcze pewne rezerwy, aby dzięki typografii
zwiększyć wydajność pracy umysłowej.
Z kolei do subiektywnych czynników określających szybkość czytania
należy zaliczyć przede wszystkim stopień ukształtowania nawyków czytania oraz
znajomość różnych sposobów czytania. Im wyższe kwalifikacje czytelnicze, tym
bogatsze doświadczenia w rozpoznawaniu graficznych obrazów poszczególnych słów i
tym samym większa naturalna szybkość czytania.Pewien wpływ ma także
nastawienie psychiczne, z jakim czytelnik przystępuje do lektury. Nastawienie na
głębokie i pełne rozumienie tekstu będzie hamować szybkość, i odwrotnie - chęć
uchwycenia jedynie istoty wywodów autora przyspiesza proces czytania.
Z powyższym czynnikiem ma związek również psychofizyczny stan czytelnika:
Znużenie, niedomagania fizyczne czy wzburzenie emocjonalne przeszkadzają w
skupieniu uwagi i wpływają hamująco na przebieg procesu czytania.
Ważnym uwarunkowaniem szybkości czytania jest aktywność procesów nerwowych. W
zależności od stopnia tej aktywności czytelników można ogólnie podzielić na dwie
grupy: takich, którzy niejako ze swej natury czytają szybko (są nimi najczęściej
cholerycy i sangwinicy) oraz czytających wolno (są nimi przeważnie melancholicy
i flegmatycy).
Szybkich czytelników charakteryzuje, obok dużej początkowej szybkości
czytania, intensywne jej narastanie w trakcie ćwiczeń, połączone jednakże z
powierzchownym rozumieniem czytanego tekstu. Dlatego zaleca się im stopniowe
zwiększanie w czasie ćwiczeń szybkości czytania i równocześnie świadomą
koncentrację uwagi na dokładnym rozumieniu czytanego tekstu.
Natomiast osoby wolno czytające prezentują podczas treningów mały przyrost
szybkości, któremu towarzyszy dobre rozumienie czytanego tekstu. Zaleca się, by
w początkowym okresie ćwiczeń zwrócili główną uwagę na zwiększanie szybkości
czytania.
I wreszcie do subiektywnych uwarunkowań czytania zaliczana jest także rola
analizatorów mowy, słuchu i wzroku, jaką one pełnią w procesie czytania. To
kryterium jest podstawą podziału czytelników na trzy grupy: na wzrokowców,
słuchowców i osoby o charakterystyce pośredniej.










Ludzie z tzw. myśleniem wizualnym (wzrokowcy) łatwo i dobrze opanowują
szybkie czytanie, gdyż główną funkcję w percepcji spełniau nich analizator
wzroku. Czynniki mowy i słuchu hamujące szybkość czytania występują u nich w
niewielkim stopniu.
Z kolei, czytelnicy, którzy w celu lepszego przyswojenia tekstu odczuwają
potrzebę wymawiania go (słuchowcy), czytają bardzo wolno. Dominuje u nich
artykulacja, która sprawia - jak pamiętamy, że przekazywanie informacji do mózgu
odbywa się "dłuższą" drogą, tj. za pośrednictwem kanału słuchowego.
Natomiast dla typu pośredniego, do którego należy większość czytelników,
typowe są zalety wzrokowców oraz wady słuchowców.
Selektywne techniki czytania
Dotychczas mówiliśmy o integralnym szybkim czytaniu, podczas którego
spostrzega się wszystkie słowa. Obecnie zajmiemy się drugim rodzajem
przyswajania tekstu - czytaniem selektywnym (interwerbalnym, wybiórczym),
podczas którego spostrzega się nie kolejne słowa, lecz słowa kluczowe, frazy
bądź akapity. Polega ono na wyszukiwaniu informacji najistotniejszych dla
naszych poszukiwań. Należy zaznaczyć, że określeniem "czytanie" posługujemy się
tutaj umownie. Niesłusznie więc czytanie selektywne utożsamiane jest niekiedy z
techniką szybkiego czytania. Są to różne rodzaje czytania służące odmiennym
celom.
Badania wykazały, że maksymalną granicą integralnego szybkiego czytania jest
800-1000 słów na minutę. Ale czytać, czy lepiej - zapoznawać się z tekstem -
można o wiele szybciej. Przecież nie zawsze zachodzi potrzeba czytania całego
tekstu. Nieraz celem lektury jest wstępne zapoznanie się z tekstem, zrozumienie
głównych idei, przewodnich myśli autora, poszukiwanie określonych danych czy
faktów itp. Wykwalifikowany czytelnik zastosuje wówczas jeden z dwóch
zasadniczych rodzajów czytania selektywnego: skanirowanie lub skimirowanie.
Skanirowanie lub scanning (od angielskiego słowa scan -
przerzucanie, przekartkowywanie) albo czytanie "ślizgające" jest techniką pracy
z tekstem, której istotą jest poszukiwanie, np. potrzebnych cytatów,
odpowiedzi na interesujące pytanie, danych liczbowych, pojęć, sformułowań,
numerów telefonów.
Schemat skanirowania jest prosty: w ogromnej masie wyrazów poszukuje się
potrzebnego fragmentu, który następnie przegląda się lub czyta dokładnie w celu
uzyskania szczegółowej informacji, po czym - o ile poszukiwanie trwa nadal -
znowu stosuje się skanirowanie itd. Tego rodzaju szukanie przebiega bardzo
szybko. Można w ten sposób "przeszukiwać" nawet kilka stron na minutę. Ważną
rolę odgrywa przy tym nastawienie, by nie dać się wciągnąć w normalne czytanie
tekstu.
Poszukiwanie takie prowadzi się kilkoma sposobami:

Wykorzystuje się wszelkie możliwe klucze w celu znalezienia potrzebnych
nam słów: mogą nimi być synonimy, kursywa, cudzysłów, inicjał - jeżeli szukamy
imienia własnego;
Wykorzystuje się znajomość konstrukcji wypowiedzi, tj. kolejność użycia
pewnych słów. Jeśli poszukujemy na przykład definicji jakiegoś pojęcia, to
zwracamy uwagę na zdania typu "x jest to..." lub "x-em nazywa
się";
Wzrok prowadzi się pośrodku kolumny tekstu z góry na dół - jeśli jest ona
wąska lub linią łamaną (w kształcie liter Z, S) albo też tzw. wyspową
techniką, polegającą na wybiórczym postrzeganiu grup słów w różnych partiach
stronicy - jeśli kolumna tekstu jest szeroka.
Skimirowanie (od angielskiego słowa scheme - schemat, plan)
albo czytanie "odwirowujące" jest drugim rodzajem selektywnego czytania,
wolniejszym od poprzedniego. W praktyce oznacza ono szybki przegląd, przejrzenie
tekstu dla zdobycia ogólnej orientacji w jego treści, uświadomienia sobie jego
istoty, znaczenia, sensu.
Umiejętność dokonywania takiego przeglądu jest bardzo cenna, w życiu bowiem
nieraz stajemy wobec konieczności szybkiego zapoznania się z treścią obszernego
objętościowo tekstu. Czynność tę powinno się przeprowadzić szybko, ale
jednocześnie z przeświadczeniem, że nie pominięto jakiejś ważnej wiadomości ani
też nie zniekształcono wywodów autora. W przeciwnym razie praca ta będzie
bezużyteczna. Dlatego też lepiej nie poddawać tej procedurze tekstów trudnych i
z mało znanej czytelnikowi dziedziny.
Rozróżnia się trzy odmiany skimirowania:

Bardzo pobieżne przeglądanie tekstu, po którym najczęściej następuje
dokładniejsze powtórne czytanie. Zdarza się to zazwyczaj przy wyborze książki
do lektury, przeglądaniu rozdziału przed dokładnym czytaniem i uczeniem się,
sortowaniu korespondencji itp.
Pełne i względnie dokładne przeglądanie tekstu kształtujące ogólne
wrażenie. Jest to jakby rzut oka na całość pozwalający jednak na zorientowanie
się, o jakiej sprawie będzie mowa i poznanie podstawowych faktów. W jego
zakres wchodzi:

przejrzenie wstępu i zakończenia,
zapoznanie się z konstrukcją tekstu oraz jej rozczłonkowaniem wyrażonym
tytułami i podtytułami rozdziałów, numeracją.
przeczytanie pierwszych i ostatnich akapitów każdego rozdziału lub
artykułu,
zwrócenie uwagi na graficznie wyodrębnione ważne części tekstu lub słowa
kluczowe niosące główną treść (podkreślenie, spacja, ramki, wyróżnik
kolorystyczny),
przejrzenie graficznego wyposażenia tekstu, tj. ilustracji, wykresów,
tabel statystycznych itp.
Ponowne przeglądanie tekstu w celu nauczenia się wcześniej już poznanego
materiału lub odświeżenia w pamięci treści dla lepszego jej zapamiętania.

Skimirowanie jest więc wstępnym czytaniem, które - przy wykorzystaniu
znajomości zasad budowy wypowiedzi i konstrukcji pracy (książki, artykułu) -
pozwoli doświadczonemu czytelnikowi zaoszczędzić czas i poprawić percepcję
tekstu. Im tekst trudniejszy (oczywiście do pewnej granicy), tym skimirowanie
jest bardziej potrzebne. Dopiero po nim można przystępować do pełnego, szybkiego
czytania, które będzie dzięki temu ukierunkowane i skuteczne.
Przypomnijmy na zakończenie jeszcze raz, że zarówno skanirowanie, jak też
skimirowanie lub kombinację tych dwóch technik stosuje się zwykle wówczas, gdy
tekst jest względnie łatwy i dotyczy znanej nam tematyki, lub gdy nie starcza
czasu na pełne czytanie. Jednakże efektywnie może czytać selektywnie tylko taki
czytelnik, który wcześniej opanował metodę integralnego szybkiego czytania.
Liczne doświadczenia wykazały bowiem, iż nie należy uczyć się równocześnie
szybkiego i selektywnego czytania, gdyż daje to ujemne wyniki w zakresie obu
umiejętności.
W następnym numerze o higienie czytania.





Strona główna  
Czesc I  
Czesc II   
Czesc III  
Czesc IV  
Czesc V   
Czesc VI   
Czesc VII  
Czesc VIII   
Czesc IX