MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Gołębiowska
Montaż sieci gazowej
713[03].Z3.05
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr inż. Władysława Maria Francuz
mgr inż. Anna Kusina
Opracowanie redakcyjne:
inż. Anna Gołębiowska
Konsultacja:
mgr inż. Mirosław Żurek
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[03].Z3.05
 Montaż sieci gazowej zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu  Monter
sieci komunalnych .
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ppoż. przy montażu sieci gazowej 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Rodzaje i właściwości gazu 12
4.2.1. Materiał nauczania 12
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 14
4.2.3. Ćwiczenia 14
4.2.4. Sprawdzian postępów 16
4.3. Magazynowanie gazu 16
4.3.1. Materiał nauczania 15
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 18
4.3.3. Ćwiczenia 18
4.3.4. Sprawdzian postępów 19
4.4. Rodzaje gazociągów 20
4.4.1. Materiał nauczania 20
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.4.3. Ćwiczenia 22
4.4.4. Sprawdzian postępów 22
4.5. Montaż gazociągów wysokiego ciśnienia 23
4.5.1. Materiał nauczania 23
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 26
4.5.3. Ćwiczenia 26
4.5.4. Sprawdzian postępów 27
4.6. Montaż gazociągów średniego i niskiego ciśnienia 28
4.6.1. Materiał nauczania 28
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 30
4.6.3. Ćwiczenia 31
4.6.4. Sprawdzian postępów 32
4.7. Przyłącza domowe gazowe 33
4.7.1. Materiał nauczania 33
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 35
4.7.3. Ćwiczenia 35
4.7.4. Sprawdzian postępów 36
4.8. Rury ochronne na gazociÄ…gach 37
4.8.1. Materiał nauczania 37
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 40
4.8.3. Ćwiczenia 40
4.8.4. Sprawdzian postępów 41
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Uzbrojenie sieci gazowej 42
4.9.1. Materiał nauczania 42
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 47
4.9.3. Ćwiczenia 48
4.9.4. Sprawdzian postępów 49
4.10. Próby szczelności i odbiór sieci gazowej 50
4.10.1. Materiał nauczania 50
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 52
4.10.3. Ćwiczenia 52
4.10.4. Sprawdzian postępów 54
4.11. Eksploatacja sieci gazowych 55
4.11.1. Materiał nauczania 55
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 58
4.11.3. Ćwiczenia 58
4.11.4. Sprawdzian postępów 59
5. Sprawdzian osiągnięć 60
6. Literatura 64
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach montażu przewodów
i uzbrojenia sieci gazowej.
W poradnik zamieszczono:
- wymagania wstępne, stanowiące wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia jednostki modułowej, czyli wiadomości i umiejętności, jakie
ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania, który obejmuje niezbędne wiadomości teoretyczne umożliwiające
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Chcąc
dobrze przygotować się do ćwiczeń wykorzystaj oprócz poradnika wskazaną literaturę
oraz inne z
ródła informacji,
- zestaw pytań, który umożliwi Ci sprawdzenie opanowania podanego materiału nauczania.
- ćwiczenia, dzięki którym będziesz mógł zweryfikować swoje wiadomości teoretyczne
i ukształtować umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów, dzięki któremu określisz zakres posiadanej wiedzy. Zaliczenie
tego sprawdzianu z wynikiem pozytywnym potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności
z zakresu jednostki modułowej. Wynik negatywny jest wskazaniem do powtórzenia
materiału nauczania i poprawienia umiejętności z pomocą nauczyciela,
- sprawdzian osiągnięć stanowiący przykładowy zestaw pytań testowych, dzięki któremu
sprawdzisz czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki
modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub ćwiczenia, to poproś
nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz
daną czynność.
Jednostka modułowa:  Montaż sieci gazowej , której treści teraz poznasz jest jednym
z modułów koniecznych do zapoznania się z technologią montażu sieci komunalnych 
schemat 1.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
Moduł 713[03].Z3
Technologia montażu sieci gazowych
713[03].Z1/2/3/4.01
Prace przygotowawczo  zakończeniowe przy
montażu sieci komunalnych
713[03].Z1/2/3/4.02
Montaż instalacji z rur stalowych
713[03].Z1/2/3/4.03
Montaż rurociągów stalowych
713[03].Z1/2/3.04
Montaż rurociągów z tworzyw sztucznych
713[03].Z3.05
Montaż sieci gazowej
713[03].Z3.06
Montaż i instalacja stacji gazowych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,
- posługiwać się dokumentacją techniczną,
- rozróżniać materiały budowlane,
- rozróżniać sieci komunalne,
- wykonywać roboty przygotowawczo-zakończeniowe przy montażu sieci komunalnych,
- wykonywać połączenia rur z tworzyw sztucznych, rur stalowych gazowych,
- dobrać sprzęt, narzędzia i materiały do wykonania prac przygotowawczo-zakończeniowych
oraz do wykonania montażu połączeń rur sieciowych,
- organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii,
- przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- współpracować w grupie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zastosować przepisy bhp i ochrony ppoż. przy montażu sieci gazowej,
- zaplanować kolejność wykonywanych robót przy montażu sieci gazowej,
- przygotować materiały potrzebne do montażu elementów sieci gazowej,
- ocenić stan techniczny rur, kształtek i uzbrojenia sieci gazowej,
- dobrać sprzęt i narzędzia do montażu sieci gazowej,
- zamontować rurociągi sieci i przyłączy gazowych,
- wykonać połączenia przyłączy z siecią gazową,
- zamontować rury ochronne na gazociągach,
- zamontować uzbrojenie sieci gazowej,
- przeprowadzić próbę szczelności zamontowanych rurociągów sieci i przyłączy gazowych,
- zamontować urządzenia pomiarowe, zabezpieczające i sygnalizacyjne stosowane w sieci
gazowej,
- usunąć usterki sieci gazowej,
- przygotować sieć gazową do odbiorów częściowych i końcowych,
- wykonać oznakowanie sieci gazowej,
- zdemontować elementy sieci gazowej,
- zlokalizować i usunąć awarie eksploatowanych sieci gazowych,
- przeprowadzić przegląd oraz dokonać czynności konserwacyjnych sieci gazowych,
- sporządzić obmiar wykonanych robót,
- wykorzystać budowlaną dokumentację techniczną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony ppoż.
przy montażu sieci gazowych
4.1.1. Materiał nauczania
Podstawowym obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów
dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy podczas montażu przewodów sieci gazowej.
Do obowiązków pracownika należy:
- znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniach
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
- wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,
- dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład
w miejscu pracy,
- stosować środki ochrony zdrowotnej, a także używać przydzielonych środków ochrony
indywidualnej i odzieży obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem,
- poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
- niezwłocznie powiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym niebezpieczeństwie,
- współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy [6, s. 11  wyciąg z Kodeksu Pracy].
W czasie prac montażowych lub eksploatacyjnych na sieci gazowej pracodawca
powinien zapewnić pracownikom odpowiednie warunki higieniczno-sanitarne, zwłaszcza:
pomieszczenie do podgrzewania i spożywania posiłków, szatnię na odzież własną i roboczą,
umywalnię z kabinami natryskowymi, suszarnię odzieży i obuwia, pomieszczenie ustępowe.
W przypadku prowadzenia robót z dala od zakładu pracy należy zapewnić pracownikom
przewóz na miejsce, schronisko przewoz
ne lub stałe oraz ustęp. Prace należy prowadzić
z zastosowaniem niezbędnych środków techniczno-organizacyjnych zapewniających
bezpieczeństwo i higienę pracy, przewidzianych w projekcie organizacji robót lub
w instrukcji technologicznej [3, s. 215].
Zgodnie z Kodeksem Pracy pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez
środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego przewidzianych do
stosowania na danym stanowisku. Odzież ochronna zabezpiecza pracownika przed
niekorzystnymi wpływami środowiska zewnętrznego.
Åšrodki ochrony indywidualnej:
- odzież robocza: ubranie drelichowe, kurtka lub kamizelka ciepłochronna, kurtka
przeciwdeszczowa, kamizelka z elementami odblaskowymi,
- środki ochrony kończyn dolnych: trzewiki skórzano  gumowe,
- środki ochrony kończyn górnych: rękawice ochronne drelichowe lub gumowe,
- środki ochrony głowy: kask ochronny,
- środki ochrony słuchu: nauszniki przeciwhałasowe i wkładki przeciwhałasowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Podczas wykonywania robót montażowych ma się do czynienia z robotami
gazoniebezpiecznymi. Zalicza siÄ™ do nich wszelkie prace na czynnych sieciach gazowych,
podczas których mogą się wydzielać ilości gazu powodujące zatrucie, wybuch lub pożar.
Roboty te może prowadzić kilka brygad lub jedna brygada, ale licząca co najmniej 3
ludzi, zawsze pod nadzorem mistrza i w miarę możliwości w dzień.
Podczas montażu sieci gazowych występują roboty niebezpieczne, do których należą
prace wykonywane w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego:
- podłączenia gazociągów nowo wybudowanych,
- wyłączanie i włączanie po kapitalnych remontach,
- podłączanie przyłączy domowych do czynnej sieci,
- usuwanie skutków awarii sieci gazowych,
- likwidacja trudnodostępnych i większych rozmiarów nieszczelności,
- montaż i demontaż elementów wyposażenia gazociągów.
Podczas montażu przewodów i armatury sieci gazowej należy przestrzegać następujących
zasad:
- prace spawalnicze mogą wykonywać tylko pracownicy posiadający odpowiednie
uprawnienia spawalnicze,
- przed rozpoczęciem pracy spawacze powinni sprawdzić stan wytwornic oraz palników,
butli z tlenem i acetylenem,
- wszelkie ciężary (rury, kształtki, materiały) należy opuszczać i podnosić za pomocą
odpowiednich urządzeń; przy opuszczaniu rur izolowanych należy posługiwać się
szerokimi pasami (zamiast haków) w celu ochrony przed zniszczeniem,
- przed rozpoczęciem opuszczania rur do wykopu należy starannie sprawdzić wszystkie
mechanizmy i urządzenia używane do tego celu: liny, pasy, pętle powinny być poddane
trzykrotnym badaniom wytrzymałości na zrywanie; koła zębate dz
wigów i wielokrążków
nie mogą mieć obłamanych zębów; urządzenia hamujące w dz
wigach powinny pracować
bez żadnych zakłóceń,
- zabronione jest ponowne łączenie zerwanych lin, pętli, łańcuchów  należy je zawsze
zastępować nowymi,
- nie wolno zostawiać rur w pozycji wiszącej, a w czasie krótkich przerw powinny być one
pod dozorem osób odpowiednio przeszkolonych,
- należy zachować szczególną ostrożność przy odwijaniu rur polietylenowych gazowych
z bębnów lub zwojów ze względu na ich sprężynowanie,
- nie wolno odwijanych rur zgniatać, skręcać czy wyginać w spiralę,
- zabronione jest stawanie i praca pod opuszczanymi lub podciÄ…ganymi rurami lub
stawanie na nich,
- wszystkie prace zespołowe przy transporcie ręcznym powinny być kierowane przez
odpowiednio przeszkolonych pracowników; ręczne opuszczanie rur należy wykonać
z użyciem dwóch lin; robotnicy wykonujący tę pracę powinni znajdować się w odległości
2 m od brzegu wykopu,
- w czasie podnoszenia rur przed ułożeniem ich na podkładkach (lub przy podnoszeniu
innych materiałów) nie wolno nikomu przebywać w wykopie,
- w czasie układania i naprawy przewodów podziemnych miejsce pracy powinno być
zabezpieczone za pomocą barier i znaków ostrzegawczych z odpowiednimi napisami,
- rury połączone w sekcje powinny spoczywać poziomo na podkładkach ułożonych
prostopadle do osi rury,
- rury należy układać tak, aby nie mogły się zsunąć na znajdujących się obok ludzi; nie
wolno układać rur w odległości mniejszej niż 0,5 m od brzegu wykopu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Prace niebezpieczne w obecności ulatniającego się gazu wykonywane mogą być:
- na otwartej przestrzeni,
- w pomieszczeniach podziemnych np.: studzienkach lub piwnicach.
Niezależnie od możliwości wybuchu zdarzają się wypadki zapalenia gazu uchodzącego
przez nieszczelności.
Awaryjne gaszenie palącego się gazu można wykonać za pomocą następujących
środków w zależności od wielkości płomienia:
- mokrej gliny o konsystencji ciasta,
- mokrej płachty brezentowej lub koca wykonanego z materiału niepalnego,
- strumienia wody,
- gaśnicy.
W przypadku gazociągów średniego i wysokiego ciśnienia trzeba najpierw obniżyć
ciÅ›nienie do 200÷300 Pa i gasić wyżej wymienionymi Å›rodkami.
Przy pracach prowadzonych w warunkach niebezpiecznych niedopuszczalne jest
wprowadzenie jakiegokolwiek z
ródła ognia lub iskry, które mogą spowodować zapłon lub
wybuch gazu.
Zapłon może nastąpić wskutek:
- zaiskrzenia urzÄ…dzenia elektrycznego,
- iskrzenia narzędzi pracy,
- wyładowań elektrycznych w ubraniach z włókien sztucznych.
Dla uniknięcia zapłonu gazu zespół wykonujący pracę powinien zachować wszelkie
środki ostrożności oraz posługiwać się specjalnym sprzętem ochronnym i narzędziami nie
iskrzÄ…cymi.
Wszędzie tam, gdzie jest to możliwie, należy przed rozpoczęciem prac odciąć dopływ
gazu lub zmniejszyć jego ciÅ›nienie [4, s. 286÷288].
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy?
2. Jakie warunki higieniczno-sanitarne musi zapewnić pracodawca?
3. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien posiadać pracownik przy układaniu sieci
gazowej?
4. Jakie roboty należą do gazoniebezpiecznych?
5. Jakich zasad bhp należy przestrzegać podczas montażu przewodów i armatury sieci
gazowej?
6. Jakimi środkami można awaryjnie ugasić palący się gaz?
7. Co może spowodować zapłon lub wybuch gazu?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zasady bhp, jakie należy przestrzegać przy układaniu przyłącza gazu z rur PE.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się za przepisami bhp przy układaniu sieci gazowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające układanie sieci gazowej i stosowanie
przepisów bhp,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przepisy bhp,
 film przedstawiający montaż sieci gazowej i stosowanie przepisów bhp,
 zdjęcia lub ilustracje z budowy sieci gazowej,
 literatura z rozdz. 6.
Ćwiczenie 2
Określ skutki nieprzestrzegania przepisów bhp i ochrony ppoż. związanych z prowadzeniem
prac eksploatacyjnych na sieci gazowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony ppoż.
przy eksploatacji sieci gazowej,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające przebieg prac eksploatacyjnych na
sieci gazowej oraz stosowane przepisy bhp i ochrony ppoż.,
3) przeanalizować uzyskane informacje,
4) wskazać konieczność stosowania przepisów bhp i ochrony ppoż.,
5) zapisać wnioski w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiający prace eksploatacyjne na sieci gazowej i przestrzeganie przepisów bhp,
 zdjęcia lub ilustracje prac eksploatacyjnych na sieci gazowej,
 literatura z rozdz. 6.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy?
2) podać przepisy bhp i ppoż. związane z montażem sieci gazowej?
3) podać środki ochrony indywidualnej stosowane dla pracowników
przy budowie sieci gazowej?
4) zastosować przepisy bhp i ppoż. przy wykonywaniu sieci gazowej ?
5) dokonać awaryjnego gaszenia palącego się gazu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.2. Rodzaje i właściwości gazu
4.2.1. Materiał nauczania
Ciałami gazowymi nazywamy takie ciała, które nie mają własnego kształtu, swobodnej
powierzchni i objętości niezależnej od kształtu naczyń.
Techniczne gazy palne dzielimy na naturalne i sztuczne.
Rys. 1. Rodzaje gazów [6, s. 63].
Gaz ziemny stanowi naturalne paliwo energetyczne  jest paliwem kopalnym,
pochodzącym z głębi Ziemi.
Może występować w dwóch odmianach:
- suchej (bez pary wodnej),
- mokrej.
Zależnie od zawartości propanu i węglowodorów wyższego rzędu można rozróżnić dwa
rodzaje gazu ziemnego:
- G  gaz ziemny gazolinowy ( oznaczony w Unii Europejskiej LL),
- BG  gaz ziemny bezgazolinowy ( oznaczony w Unii Europejskiej E).
Gaz ziemny jest bezwonny, nietoksyczny, lżejszy od powietrza. Dzięki dużej zawartości
metanu ma wysoką wartość opałową. Ważną cechą jest możliwość jego występowania pod
wysokim ciśnieniem. Mieszanina gazu z powietrzem posiada właściwości wybuchowe.
Biogaz powstaje w wyniku beztlenowej przeróbki odpadów organicznych. Można go
uzyskać w wyniku zagospodarowania osadów oczyszczalni ścieków, wysypisk śmieci
i odchodów zwierząt. Znajduje zastosowanie w pojedynczych obiektach i w lokalnych
sieciach gazowych. Obecnie jego zastosowanie jest niewielkie, ale należy przypuszczać, że
w przyszłości będzie ono wzrastało.
Gaz węglowy (świetlny) wytwarzany jest podczas odgazowywania węgla, przy
temperaturze 1000ºC. W jego skÅ‚adzie sÄ…: wodór, metan, azot, tlenek i dwutlenek wÄ™gla oraz
smoła, amoniak, naftalen, związki siarki.
Gaz wodny powstaje podczas działania na węgiel lub koks parą wodną i powietrzem.
Zawiera wodór, tlenek i dwutlenek węgla oraz śladowe ilości azotu.
Gaz generatorowy (czadnicowy) powstaje w wyniku niepełnego spalania węgla
kamiennego lub brunatnego w specjalnym urzÄ…dzeniu zwanym generatorem (czadnicÄ…).
Składa się z tlenku węgla i azotu.
Gaz koksowniczy (wodno-czadowy) powstaje podczas podgrzania koksu do
temperatury 1200ºC i przepuszczania przez niego na zmianÄ™ powietrza i pary wodnej. SkÅ‚ada
się z tlenku węgla i wodoru.
Gaz płynny propan-butan można otrzymać podczas destylacji ropy naftowej lub
wkroplić z gazu ziemnego mokrego. Jego wysoka wartość opałowa oraz łatwość transportu
ma szerokie zastosowanie w gospodarstwach domowych na terenach nie uzbrojonych w sieć
gazowÄ….
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Tablica 1.Wybrane właściwości fizykochemiczne gazów [6, s. 81].
Nazwa Wzór Gęstość w Gęstość Ciepło Wartość Ilości teoretyczne Granice
gazu chemi- warun- względna spalania opałowa wybuchowości
czny kach
norma-
Powietrza Spalin dolna górna
nych
do spalania mokrych
[kg/mł]
[MJ/mł] [MJ/mł]
[mł/mł] [mł/mł] [%] [%]
Metan CH4 0,717 0,554 40,40 36,28 9,52 10,52 5,0 15,0
Etan C2H6 1,356 1,048 71,40 65,24 16,66 18,16 3,2 12,5
Propan C3H8 2,019 1,561 103,22 94,87 23,80 25,80 2,4 9,5
Butan C4H10 2,703 2,090 133,83 125,20 31,10 33,44 1,5 8,4
Wodór H2 0,089 0,069 12,95 10,91 2,39 2,88 4,0 75,0
Tlenek CO 1,249 0,967 12,81 12,81 2,39 2,88 12,5 75,0
Węgla
Azot N2 1,251 0,967
Powietrze 1,292 1,000
Gaz ziemny 0,750 0,580 39,00 35,00 9,5 10,5 4,8 13,5
Gaz koksowniczy 0,650 0,500 19,00 17,00 4,1 4,8 20,0 60,0
Wilgotność gazu charakteryzują następujące wartości:
- wilgotność bezwzględna  jest to ilość pary wodnej (w gramach) w 1mł gazu,
- maksymalna wilgotność bezwzględna, czyli maksymalna ilość pary wodnej (w gramach)
w 1mł gazu w danej temperaturze,
- wilgotność względna  jest to stosunek wilgotności bezwzględnej do maksymalnej
wilgotności bezwzględnej (wyrażonej w procentach).
Gęstość gazu  jest to stosunek jego masy do objętości i wyraża masę 1mł w warunkach
normalnych [kg/mł].
Gaz w warunkach normalnych jest to gaz znajdujący się pod ciśnieniem 101,325 kPa
i w temperaturze 0ºC (273,16 K).
Gęstość względna gazu jest stosunkiem mas jednakowych objętości gazu i powietrza w
tych samych warunkach ciśnienia i temperatury.
Spalanie  jest to łączenie się gazu z tlenem z jednoczesnym wydzieleniem ciepła,
światła i spalin.
Temperatura spalania gazu  jest to temperatura, jakÄ… osiÄ…gajÄ… spaliny podczas
spalania gazu. Zależy ona od nadmiaru powietrza doprowadzanego w czasie spalania.
Temperatura spalania gazu ziemnego wynosi 1187÷2000ºC.
Ciepło spalania gazu  jest to ilość ciepła, jaka wydziela się przy całkowitym
i zupeÅ‚nym spaleniu gazu w temperaturze 25ºC i pod ciÅ›nieniem 101,325 kPa, przy czym
woda w produktach spalania występuje w postaci cieczy, a temperatura produktów spalania
jest równa temperaturze gazu i powietrza przed spalaniem.
Wartość opałowa gazu  jest to ilość ciepła wydzielona przy całkowitym i zupełnym
spaleniu 1mł gazu, przy czym woda zawarta w produktach spalania występuje w postaci pary.
Liczba Wobbego  jest ilorazem wielkości ciepła spalania Qc i pierwiastka
kwadratowego z gęstości względnej gazu d.
Qc
W =
d
Wartość liczby Wobbego przyjęto jako podstawę podziału paliw gazowych na podgrupy.
Jest ona brana pod uwagę przy projektowaniu palników gazowych i przy przestawianiu
palników na inny rodzaj gazu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
 Wybuchem gazu nazywa się gwałtowną reakcję spalania gazu zmieszanego z określoną
ilością powietrza występującą po doprowadzeniu ognia. Wybuchowość każdego gazu ujawnia
się w ściśle określonym zakresie wzajemnego stosunku ilościowego gazu i powietrza.
Dolna granica wybuchowości  najmniejsza ilość gazu, która w mieszaninie z powietrzem
wykazuje właściwości wybuchowe.
Górna granica wybuchowości  największa ilość gazu, która w mieszaninie z powietrzem
wykazuje właściwości wybuchowe.
Gazy o niskiej dolnej granicy wybuchowości (np.: propan i butan) są bardziej niebezpieczne
w eksploatacji.
Właściwości trujące gazów używanych w gazownictwie zależą od zawartości
składników trujących takich jak: tlenek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki, benzen, metan.
- Tlenek węgla (CO) jest gazem bezbarwnym i bezwonnym, stanowi niebezpieczną
truciznę. Jego trujące właściwości polegają na tym, że bardzo łatwo łączy się
z hemoglobiną we krwi co powoduje głód tlenowy i w następstwie tego śmierć przez
uduszenie. W powietrzu zawierającym 10% tlenku węgla zgon człowieka następuje już
po kilku oddechach.
- Siarkowodór (H2S) działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe, układ nerwowy,
powoduje zatrucia. Wchodzi w skład gazów sztucznych, sztucznych niewielkich ilościach
może znajdować się w gazie ziemnym.
- Dwutlenek siarki (SO2) oddziałuje na organizm człowieka podobnie jak siarkowodór. Jest
Å‚atwo wyczuwalny w powietrzu.
- Benzen (C6H6) nawet w niewielkich ilościach powoduje zatrucia. Działa szkodliwie na
skórę i drogi oddechowe. Długotrwałe wdychanie benzenu powoduje ciężkie schorzenia
dróg oddechowych.
- Metan(CH4) występuje w gazie węglowym i ziemnym. W małym stężeniu jest nietrujący.
W atmosferze zawierającej ponad 50% (objętościowo) metanu człowiek umiera przez
uduszenie na skutek braku tlenu. Jest bardzo niebezpieczny ze względu na właściwości
wybuchowe.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie ciała nazywamy ciałami gazowymi?
2. Jak dzielimy gazy techniczne?
3. Jakie znasz rodzaje gazów?
4. jakie są właściwości fizykochemiczne gazów.
5. Do czego służy liczba Wobbego?
6. Co to jest wybuch gazu?
7. Co charakteryzuje wybuchowość gazu?
8. Od czego zależą właściwości trujące gazów?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj zalety i wady gazów palnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami gazów,
2) scharakteryzować zalety gazów palnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
3) scharakteryzować wady gazów palnych,
4) zapisać wyniki pracy w zeszycie,
5) zaprezentować wyniki grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 tabele z właściwościami gazów,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj właściwości gazu ziemnego z innymi gazami (wskazanymi przez nauczyciela).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami gazów,
2) scharakteryzować wady i zalety gazów palnych,
3) scharakteryzować wady i zalety gazu ziemnego,
4) zestawić właściwości gazów: ziemnego i innych w formie porównania,
5) wyniki zapisać w zeszycie np. w formie tabeli,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 opracowania dotyczące gazów i ich właściwości,
 tabele z właściwościami gazów, normy,
 literatura z rozdziału 6.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sklasyfikować rodzaje gazów?
2) scharakteryzować właściwości gazów?
3) wykazać różnice między poszczególnymi rodzajami gazów?
4) określić właściwości gazu ziemnego?
5) wykazać zalety gazu ziemnego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.3. Magazynowanie gazu
4.3.1. Materiał nauczania
Zużycie gazu nie jest równomierne w ciągu doby, tygodnia, miesiąca, ani też pory roku.
W celu całkowitego pokrycia zapotrzebowania na gaz magazynuje się go w zbiornikach.
Rezerwy magazynowanego gazu umożliwiają:
- zachowanie ciągłości dostawy,
- pokrycie nierównomierności zużycia,
- utrzymanie stałego ciśnienia gazu w gazociągach,
- pokrywanie zapotrzebowania maksymalnego.
Gaz można magazynować w zbiornikach:
- naziemnych,
- podziemnych.
W zależności od ciśnienia przechowywanego gazu rozróżnia się zbiorniki:
- niskiego ciśnienia  o stałym ciśnieniu i zmiennej objętości magazynowanego gazu, do
nich zalicza się zbiorniki mokre (dzwonowe) oraz suche (tłokowe),
- wysokiego ciśnienia  o stałej objętości i zmiennym ciśnieniu, do nich zalicza się
zbiorniki kuliste i cylindryczne oraz zbiorniki podziemne.
Zbiorniki mokre (dzwonowe) buduje się do przechowywania gazu sprężonego o ciśnieniu
do 3 kPa i o pojemności do 300000 mł.
W zależności od liczby członów dzieli się je na:
- jednoczłonowe  o ciśnieniu gazu do 0,8 kPa,
- dwuczłonowe  o ciśnieniu gazu do 1,5 kPa,
- trójczłonowe  o ciśnieniu gazu do 2,0 kPa,
- czteroczłonowe  o ciśnieniu gazu do 3,0 kPa.
Rys. 2. Dzwonowy zbiornik gazu [4, s. 25].
1  doprowadzenie gazu, 2  odprowadzenie gazu, 3  dzwon, 4  człony stalowe, 5  basen wodny,
6  prowadnica dzwonu i członów.
Zamknięcie zbiornika od strony fundamentu stanowi woda wypełniająca basen betonowy
(zbiornik mokry). Zasada działania polega na tym, że z chwilą dopływu gazu do zbiornika
w miarę wzrostu ciśnienia podnosi się dzwon (zużycie gazu jest mniejsze niż dostawa)
pociągając kolejno ku górze pozostałe człony. Gdy ciśnienie się obniża (zużycie gazu jest
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
większe niż dostawa) dzwon i pozostałe człony opadają. Zalety zbiorników mokrych to:
nieskomplikowane działanie, prosta obsługa. Natomiast wady to: konieczność ogrzewania
wody w zimie, nasycanie gazu wilgociÄ…, aby temu zapobiec na powierzchni wody wylewa siÄ™
cieniutkÄ… warstwÄ™ oleju.
Zbiorniki suche, tłokowe  mają kształt walca lub graniastosłupa. Wewnątrz zbiornika
porusza się tłok przylegający szczelnie do ścian wewnętrznych. Gaz gromadzi się pod
tłokiem. Uszczelnienie tłoka stanowi specjalna konstrukcja wypełniona olejem. Zbiorniki
suche buduje siÄ™ o pojemnoÅ›ci do 600 000 mÅ‚, wytrzymaÅ‚oÅ›ci na ciÅ›nienie gazu 1,5÷4,0 kPa.
Zalety zbiorników suchych to: stałe ciśnienie gazu, nienasycenie gazu parą wodną, nie
wymagają ogrzewania w zimie. A ich wadyto: trudność w utrzymaniu szczelności tłoka.
Zbiornik kulisty  ma Å›rednicÄ™ 10÷33 m i pojemność 1000 do 20 000 mÅ‚.
Zbiornik cylindryczny  ma Å›rednicÄ™ 2,68÷8,30 m, dÅ‚ugość 16,1÷50,0 m i grubość
Å›cianek 8÷26 mm. Może być stojÄ…cy i leżący. CiÅ›nienie robocze gazu wynosi: 0,4÷0,5 MPa.
Zbiorniki cylindryczne i kuliste można budować jako pojedyncze bądz
łączyć w baterie
złożone z dwóch lub kilku zbiorników.
Rys. 3. Schematy zbiorników gazowych wysokociśnieniowych: a) kulisty, b) cylindryczny stojący [4, s. 27].
1  zbiornik, 2  podpory, 3  wlot gazu, 4  wylot gazu, 5  element łączący, 6  króciec, 7  odprowadzenie
kondensatu, 8  właz, 9  manometr, 10  urządzenie alarmowe, 11  kołnierz kontrolny, 12  manometr
samopiszący, 13  zawór bezpieczeństwa,14  zawór, 15  przewód wydmuchowy, 16  filtr, 17  zawór
samoczynny, 18  reduktor ciśnienia, 19  zawór zwrotny, 20  przesłona pomiarowa.
Armatura czerpalna, bezpieczeństwa, zaporowa i kontrolno-pomiarowa zbiorników jest
jednakowa we wszystkich typach.
Zbiorniki podziemne służą do magazynowania gazu przy wykorzystaniu
wyeksploatowanych lub będących w końcowej fazie eksploatacji złóż gazu ziemnego.
Największym z dotychczas eksploatowanych zbiorników jest magazyn Husów koło A
ańcuta
o pojemności ok. 325 mln mł. Wtłaczanie i odbiór gazu z magazynu odbywa się przy użyciu
sprężarek. Gaz jest zatÅ‚aczany w iloÅ›ci 84÷96 tys. mÅ‚/h przy ciÅ›nieniu 3,9÷4,1 MPa,
a odbierany w iloÅ›ci 24÷60 tys. mÅ‚/h przy ciÅ›nieniu 4,7÷5,0 MPa. Od kilku lat magazynuje siÄ™
gaz w wyczerpanym złożu gazowym Starachocina koło Sanoka. Kieruje się tam gaz
importowany z Rosji. Pojemność zbiornika wynosi ok. 80 mln mł. Napełnianie odbywa się
przy ciÅ›nieniu 2,7÷3,9 MPa w iloÅ›ci 9÷42 tys. mÅ‚/h, a odbiór gazu przy ciÅ›nieniu 1,3÷1,7
MPa w iloÅ›ci 12÷25 tys. mÅ‚/h.
Wokół zbiorników suchego i mokrego należy wydzielić dwie strefy: strefę wolną od
zabudowy oraz strefę bezpieczeństwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
 Strefa wolna od zabudowy znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie zbiornika 
umożliwia dojazd pogotowia technicznego, straży pożarnej lub pogotowia ratunkowego
w razie awarii zbiornika. Szerokość strefy wolnej od zabudowy wokół zbiorników wynosi:
- dla zbiorników o pojemności do 10 000 mł  co najmniej 10 m,
- dla zbiorników o pojemności powyżej 10 000 mł  co najmniej 15 m.
Strefa bezpieczeństwa jest to obszar, na którym nie wolno przechowywać ani czasowo
gromadzić materiałów łatwo palnych i wybuchowych, a także budować urządzeń
stwarzających zagrożenie wybuchu lub pożaru. Szerokość strefy bezpieczeństwa wynosi:
- dla zbiorników mokrych (dzwonowych)  15 m,
- dla zbiorników suchych (tłokowych): o pojemności do 10 000 mł  30 m, a o pojemności
powyżej 10 000 mł  40 m.
Ze względów bezpieczeństwa budynki, w których znajdują się zbiorniki powinny mieć
lekkie dachy, drzwi otwierane na zewnÄ…trz oraz odpowiedniÄ… wentylacjÄ™.
Zbiorniki mokre powinny mieć rury do spuszczania wody i urządzenia ogrzewcze.
Do ochrony przed piorunami montuje się odpowiednie urządzenia odgromowe, a w pobliżu
zbiornika umieszcza się urządzenie do gaszenia pożaru.
Wszystkie zasuwy i zawory powinny być wyraz
nie oznakowane i łatwo dostępne.
Ruchome części zbiornika nie powinny iskrzyć.
Stan zbiornika, zasuw, zaworów, zamknięć wodnych  kontroluje się raz dziennie,
a urzÄ…dzeÅ„ bezpieczeÅ„stwa i aparatury kontrolnej  co najmniej raz w miesiÄ…cu [4, s. 26÷31].
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1) W jakim celu magazynuje siÄ™ gaz w zbiornikach?
2) Jakie są rodzaje zbiorników gazu w zależności od ciśnienia gazu?
3) Jak jest zbudowany i jak działa zbiornik mokry?
4) Jak jest zbudowany i jak działa zbiornik tłokowy?
5) Jakie są wady i zalety zbiorników niskiego ciśnienia?
6) Czym się charakteryzuje kształt zbiorników wysokiego ciśnienia?
7) Jakie jest uzbrojenie zbiorników wysokiego ciśnienia?
8) Czym siÄ™ charakteryzujÄ… zbiorniki podziemne?
9) Co to są wydzielone strefy wokół zbiorników niskiego ciśnienia?
10) Jakie przepisy bhp muszą być przestrzegane podczas eksploatacji zbiorników gazu?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Posługując się schematem lub modelem zbiornika mokrego gazu przedstaw jego budowę
i zasadę działania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami zbiorników gazu,
2) nazwać poszczególne elementy zbiornika,
3) przeanalizować zmiany położenia elementów zbiornika względem siebie przy
maksymalnym oraz minimalnym rozbiorze gazu,
4) scharakteryzować zasadę działania zbiornika mokrego gazu,
5) wskazać, na co należy zwrócić uwagę przy eksploatacji zbiornika mokrego,
6) wyniki pracy zapisać w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model lub schemat mokrego zbiornika gazu,
 opracowania zawierające budowę i zasadę działania zbiornika gazu,
 literatura z rozdz. 6.
Ćwiczenie 2
Posługując się schematem lub modelem zbiornika wysokociśnieniowego gazu przedstaw
jego budowę i zasadę działania.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z rodzajami zbiorników gazu,
2) przeanalizować budowę zbiornika,
3) zidentyfikować i nazwać elementy i rodzaje uzbrojenia,
4) scharakteryzować zasadę działania zbiornika wysokiego ciśnienia,
5) wyniki zapisać na schemacie lub w zeszycie,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenia grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 model lub schemat zbiornika wysokociśnieniowego gazu,
 literatura rozdział 6.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić potrzebę magazynowania gazu?
2) rozróżnić rodzaje zbiorników gazu?
3) scharakteryzować zbiorniki gazu niskiego ciśnienia?
4) scharakteryzować zbiorniki gazu wysokiego ciśnienia?
5) wskazać zbiorniki gazu podziemne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
4.4. Rodzaje gazociągów
4.4.1. Materiał nauczania
Siecią gazową nazywamy zespół przewodów i urządzeń, których zadaniem jest
przesyłanie i rozprowadzanie paliwa gazowego do poszczególnych odbiorców.
Ze względu na pełnione funkcje gazociągi możemy podzielić na:
- gazociągi magistralne (przesyłowe)  służą do przesyłania gazu z rejonu jego pozyskiwania
do rejonu odbioru,
- gazociągi zasilające  dostarczają gaz do poszczególnych części systemu gazyfikacji,
- gazociągi rozdzielcze  (niskiego lub średniego ciśnienia) dostarczają gaz do poszczególnych
odbiorców,
- przyłącze gazowe  jest to odcinek przewodu zawarty między trójnikiem odgałęz
nym
gazociągu rozdzielczego, a kurkiem głównym.
Ze względu na ciśnienie robocze gazociągi możemy podzielić na:
- gazociągi niskiego ciśnienia  do 0,005 MPa włącznie,
- gazociągi średniego ciśnienia  powyżej 0,005 MPa do 0,4 MPa włącznie,
- gazociągi wysokiego ciśnienia  powyżej 0,4 MPa.
Ze względu na strukturę sieci gazowe dzielimy na:
- sieć rozgałęzioną (promienistą)  gaz dopływa do poszczególnych punktów tylko z jednej
strony,
- sieć pierścieniową (obwodową)  gaz dopływa do poszczególnych punktów tylko z jednej
strony,
- sieć mieszaną  składa się z elementów pierścieniowych i rozgałęzionych.
Rys. 4. Sieć gazowa: a) rozgałęziona, b) promienista [1, s. 36].
Te trzy rodzaje sieci mogą występować w układach niskiego, średniego i wysokiego
ciśnienia. Gazociągi powinny być układane na całej długości pod powierzchnią ziemi,
w terenie suchym, możliwie płaskim. Gazociągi o ciśnieniu powyżej 0,4 MPa nie powinny
być układane na obszarze zabudowy zwartej. Gazociągi o ciśnieniu do 0,4 MPa powinny być
układane pod chodnikami lub pod pasami zieleni (na terenach miast dopuszcza się układanie
ich pod powierzchniÄ… jezdni). ZagÅ‚Ä™bienie gazociÄ…gu powinno wynosić 0,8÷1,0 m [1, s. 34÷37].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
Rys. 5. Odległości podstawowe gazociągu z rur polietylenowych od obiektów terenowych [4, s. 58].
Gazociąg ułożony w ziemi musi być w terenie oznakowany. Oznakowanie wszystkich
charakterystycznych punktów gazociągu wykonuje się w sposób trwały i jednoznaczny za
pomocą słupków i tablic informacyjnych.
Na słupkach podana jest informacja o przebiegu gazociągu: załamania, odgałęziania; na
tablicach zaÅ› informacje o rozmieszczeniu armatury.
Znakowanie wykonuje się za pomocą następujących tablic:
Rys. 6. Tablice orientacyjne do oznaczenia uzbrojenia. [4, s. 76].
Z  tablica zawieradła mechanicznego na gazociągu,
O  tablica odwadniacza,
S  tablica zawieradła sieciowego,
W  tablica sączka węchowego,
U  tablica zawieradła mechanicznego na gazociągu upustowym,
P  tablica punktu pomiarowego.
Poszczególne symbole tablicy omówiono niżej na przykładzie tablicy przedstawionej na
rysunku 6.
Gaz  informacja o przeznaczeniu przewodów,
74  numer armatury,
Z  zawieradło mechaniczne na gazociągu,
Ø200  Å›rednica nominalna gazociÄ…gu, w mm,
0,04  ciśnienie nominalne uzbrojenia, w MPa,
5,3
 odległość prostopadła do płaszczyzny tablicy, mierzona między nią
a widocznym na powierzchni elementem armatury, podana w metrach
z dokładnością do 0,1 m,
9,6
 odległość równoległa do płaszczyzny tablicy, mierzona między nią
a elementem armatury; może ona być mierzona po lewej lub po prawej
stronie, zależnie od kierunku, w którym znajduje się armatura; podana
w metrach z dokładnością do 0,1 m.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Tablice mogą być blaszane, ze stopów lub tworzywa sztucznego. Powinny być odporne
na uderzenia, niską i wysoką temperaturę oraz wpływy atmosferyczne.
Tło tablicy jest żółte, natomiast litery, cyfry i obrzeża w zależności od rodzaju gazu są:
- dla gazu sztucznego  czarne,
- dla gazu ziemnego  czerwone,
- dla innych rodzajów gazów  zielone.
Tablice przymocowuje siÄ™ pionowo na wysokoÅ›ci 1,8÷2,4 m do Å›cian budynków, staÅ‚ych
ogrodzeÅ„, lub umieszcza na specjalnych sÅ‚upkach [4, s. 75÷76]
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co nazywamy sieciÄ… gazowÄ…?
2. Jak dzielimy gazociągi ze względu na pełnione funkcje?
3. Jak dzielimy gazociągi ze względu na ciśnienie robocze?
4. Jak dzielimy gazociągi ze względu na strukturę?
5. Gdzie i na jakiej głębokości układamy sieci gazowe?
6. W jaki sposób podawana jest informacja o przebiegu gazociągu?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej sieci gazowej sporzÄ…dz
tabliczkÄ™ z informacjÄ…
o usytuowaniu wskazanej przez nauczyciela armatury.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami oznakowania sieci gazowych,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną sieci gazowej,
3) zapoznać się z symbolami stosowanymi na tabliczkach orientacyjnych,
4) usytuować na dokumentacji tabliczkę,
5) określić odległości prostopadłe i równoległe,
6) sporządzić informację o rozmieszczeniu armatury zapisując ją w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna sieci gazowej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca zasady oznakowania gazociągów,
 literatura z rozdz. 6.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić elementy składowe sieci gazowych?
2) sklasyfikować gazociągi ze względu na ciśnienie?
3) scharakteryzować rodzaje sieci gazowych ze względu na strukturę?
4) rozpoznać oznaczenia charakterystycznych punktów gazociągu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.5. Montaż gazociągów wysokiego ciśnienia
4.5.1. Materiał nauczania
Do budowy gazociągów wysokiego ciśnienia stosuje się rury stalowe wg PN-EN 10208-
1  Rury stalowe przewodowe dla mediów palnych. Rury o klasie wymagań A . Stosuje się
rury fabryczne izolowane antykorozyjne za pomocą powłoki polietylenowej trójwarstwowej
wytłaczanej na gorąco.
Przy zamawianiu rur podaje siÄ™ kolejno: nazwÄ™ rury, nr normy, rodzaj wykonania
końców rury, zabezpieczenie antykorozyjne, średnicę zewnętrzną, grubość ścianki.
Elementami, które umożliwiają przejście z większych średnic na mniejsze, z mniejszych
na większe, zmianę kierunku trasy, zaślepienie oraz rozgałęzienie przewodu są kształtki.
Rury dostarczane są o długościach fabrycznych od 4 do 12,5 m. Końce rur na długości co
najmniej 150 mm powinny być pozbawione powłoki i zabezpieczone przed korozją na czas
transportu i składowania [1, s. 52].
Rury stalowe gazowe powinny być łączone wyłącznie za pomocą spawania
elektrycznego, ręcznie, przy użyciu elektrod otulonych lub półautomatycznie i automatycznie
w osłonie gazów ochronnych albo łukiem krytym [1, s. 170].
W przypadkach, gdy istnieje konieczność demontażu elementów gazociągu (np. uzbrojenia)
stosuje się połączenia kołnierzowe. Połączenie kołnierzowe składa się: z dwóch kołnierzy,
uszczelki, śrub złącznych i nakrętek.
Wszystkie czynności związane z budową sieci gazowej należy wykonywać zgodnie
z opracowanÄ… i zatwierdzonÄ… dokumentacja technicznÄ….
Budowa sieci gazowej obejmuje:
1) roboty przygotowawcze polegajÄ…ce na:
wytyczeniu trasy gazociÄ…gu,
wykonaniu wykopu,
ewentualnym odwodnieniu wykopu.
2) roboty montażowe obejmujące:
- rozwiezieniu rur wzdłuż trasy wykopu,
- wykonywanie połączeń,
- wykonanie próby szczelności,
- wykonanie izolacji antykorozyjnej złączy,
- przeprowadzenie prób i odbiór sieci.
3) roboty zakończeniowe obejmujące:
- zasypanie wykopów,
- uporzÄ…dkowanie trasy.
Roboty przygotowawcze
Wykopy pod przewody gazowe mają głębokość około 1 m. Struktura dna wykopu nie
powinna być naruszona na głębokości nie większej niż 0,2 m i na odcinkach dłuższych niż 3 m.
Na dnie wykopu powinna być podsypka z piasku o gruboÅ›ci 5÷10 cm, a w gruntach
kamienistych  15 cm. W przypadku konieczności wchodzenia pracowników do wykopu
szerokość jego dna na odcinkach powinna być o 0,4 m większa od zewnętrznej średnicy rury.
Na łukach szerokość dna wykopu powinna być o 50% większa od szerokości dna na
odcinkach prostych. ZiemiÄ™ wydobywanÄ… z wykopu należy skÅ‚adować w odlegÅ‚oÅ›ci 0,5÷0,7
m od jego krawędzi, aby utworzyć przejście wzdłuż wykopu. [1, s. 164].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Roboty montażowe
Wszystkie elementy gazociągów powinny być dostarczone na miejsce budowy w nie
uszkodzonym stanie. Niedopuszczalne jest rzucanie elementów rurociągu podczas załadunku
i wyładunku ze względu na możliwość ich odkształcenia lub uszkodzenia warstwy
izolacyjnej.
Rury o średnicy ponad 200 mm powinny być rozładowywane za pomocą dz
wigu na
podwoziu kołowym. Do przemieszczania rur stosuje się specjalne uchwyty zakładane na ich
końce lub miękkie opaski. W razie braku dz
wigu stosuje się legary z zaczepami i podpórkami
w środku. Maksymalne nachylenia legarów nie może być większe niż 1:3. Rury opuszcza się
za pomocą lin. Przy stosowaniu do rozładunku wyciągarek kozłowych należy je ustawić po
stronie przeciwnej w stosunku do opuszczanych rur.
Rury stalowe gazowe mogą być składowane w warstwach o wysokości do 2 m. Pod
każdą warstwę rur należy podłożyć drewniane przekładki o grubości co najmniej 50 mm.
Warstwy rur powinny być po obu stronach zabezpieczone dobrze umocowanymi klinami
[1, s. 166÷167].
Rury należy układać w gotowym wykopie na podsypce z piasku. W miejscach połączeń
rur wykonuje się zagłębienia zapewniające lepszy dostęp przy ich spawaniu [1, s. 170].
W najczęściej stosowanej technologii montażu rury scala się najpierw po dwie,
rozmieszcza wzdłuż osi gazociągu nad wykopem, łączy w dłuższe odcinki zależnie od
warunków terenowych, wykonuje się próbę szczelności i nakłada izolację antykorozyjną
złączy.
Gazociągi stalowe powinny być zabezpieczone przed korozją zewnętrzną przez
jednoczesne zastosowanie powłok ochronnych izolacyjnych i ochrony elektrochemicznej.
Nowa technologia wykonywania zabezpieczeń antykorozyjnych polega na nałożeniu na
oczyszczoną rurę stalową następujących warstw:
- podkładu gruntującego, będącego roztworem butylokauczuku i żywic termoutwardzalnych
w toluenie,
- dwuwarstwowej taśmy wewnętrznej składającej się z termoaktywnej warstwy klejącej
i zmodyfikowanego polietylenu,
- taśmy zewnętrznej z polietylenu.
Nałożone warstwy izolacji poddaje się działaniu podwyższonej temperatury w wyniku,
czego wszystkie warstwy izolacji stapiają się ze sobą. Tworzy się jednorodną masę o dużej
przyczepności do rury i wytrzymałości mechanicznej. Izolacja ta jest odporna na przebicie
prądem przy napięciu 25 kV.
Powłoka antykorozyjna polietylenowa w czasie spawania powinna być zabezpieczona po
obu stronach złącza matami żaroodpornymi zachodzącymi po ok. 0,5 m na izolację.
Po przeprowadzeniu prób szczelności i wytrzymałości gazociągu izoluje się złącza
spawane:
- na gorąco: rękawami lub matami termokurczliwymi,
- na zimno: taśmami polietylenowymi.
Materiał termokurczliwy produkowany jest w formie mat, rękawów, kształtek rurowych, itp.
Sporządzony jest z usieciowanego tworzywa sztucznego wrażliwego na skurcze
termiczne. Może być pokryty warstwą kleju. Nakłada się go na rurę oczyszczoną i ogrzaną do
temperatury 60÷70ºC. Zamiast podgrzania można zastosować roztwór gruntujÄ…cy naniesiony
częściowo (do 10 cm) na istniejącą izolację rury.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Rys. 7. Przykład izolowania złącza spawanego matą termokurczliwą [1, s. 177].
1  izolacja polietylenowa rury, 2  spaw, 3  mata termokurczliwa, 4  podgrzana zakładka, 5  dociskanie
zakładki rękawicą żaroodporną, 6  podgrzewanie maty palnikiem.
Sposób wykonania izolacji zilustrowano na rys.7. Z nakładanej maty należy odciągnąć
część papieru zabezpieczającego warstwę z klejem. Następnie przykłada się matę do rury
i ciągnąc za papier zabezpieczający, owija na całym obwodzie z zakładką na końcu. Potem
podgrzewa się zakładkę i dokładnie dociska żaroodporną rękawicą. Następnie nagrzewa się
całą powierzchnię maty za pomocą palnika prowadząc go ruchami wahadłowymi od środka
maty na zewnątrz. Tak zaizolowane złącze powinno stygnąć około godziny.
Badanie defektoskopem iskrowym na przebicie prądem o napięciu 25 kV można
przeprowadzać dopiero po 2 godzinach studzenia materiału termokurczliwego.
Na zimno izoluje się złącza spawane taśmami polietylenowymi w sposób następujący:
- spoinę i strefę przyspoinową oczyszcza się ze zgorzeliny żużla, odprysków
spawalniczych, złuszczeń za pomocą szczotek mechanicznych i tarcz szlifierskich,
- pył i kurz usuwa się przez przedmuchanie sprężonym powietrzem lub przetarcie
szmatami zwilżonymi toluenem (nie wolno stosować benzyny),
- na każdej z łączonych rur usuwa się taśmę zabezpieczającą na odcinku ok. 20 cm, po
czym oczyszcza się z pyłu i złuszczeń,
- tak przygotowaną powierzchnię maluje się podkładem gruntującym (roztworem
butylokauczuku i żywic termoutwardzalnych w toluenie),
- czeka siÄ™ 5 ÷ 10 minut,
- owija się złącze taśmą wewnętrzną, tak aby zachodziła 5 cm na izolację fabryczną rury,
- owija się złącze pojedynczo lub dwukrotnie taśmą zewnętrzną, tak aby zachodziła 15 cm
na izolacjÄ™ fabrycznÄ… rury.
Taśmy mają zdolność zespalania się ze sobą w obrębie zakładek (samowulkanizacja na
zimno). Izolację złącza spawanego taśmami polietylenowymi pokazano schematycznie na
rysunku 8.
Rys. 8. Izolacja złącza spawanego taśmami polietylenowymi [1, s.175].
1  podkład butylokauczukowy, 2  taśma zewnętrzna dodatkowa, 3  taśma zewnętrzna, 4  taśma wewnętrzna,
5  istniejÄ…ca izolacja rury, 6  rura stalowa, 7  spaw.
Złącza kołnierzowe izoluje się w sposób następujący: po oczyszczeniu elementów
złącza z rdzy, kurzu, tłuszczu i wilgoci nanosi się warstwę gruntującą i pozostawia na co
najmniej 5 min do wyschnięcia. Następnie wypełnia się miejsce połączenia kołnierza z rurą
masą butylokauczukową. Pierwsza warstwa izolacji składa się z pasków układanych na
dwucentymetrową zakładkę, ściągniętych pasami poziomymi. Taśmę zewnętrzną owija się
metodą krzyżową z dwucentymetrową zakładką i wejściem na istniejącą izolację szerokości
okoÅ‚o 10 cm [1, s. 174÷177].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Rys. 9. Izolowanie złącza kołnierzowego taśmami z polietylenu [1, s. 176].
1  obszar podkładu butylokauczukowego, 2  wypełnienie z butylomastiku, 3  pasy ściągające, 4  taśma
wewnętrzna, 5  obszar nakładania taśmy na istniejącą izolację, 6  taśma zewnętrzna nawinięta metodą
krzyżową.
Roboty zakończeniowe
Po uzyskaniu pozytywnego wyniku prób szczelności przystępuje się do zasypywania
wykopów. Grunt wypełniający doły pod złączami powinien być bardzo dokładnie ubity
drewnianymi ubijakami ręcznymi, a boki rur podsypane i dobrze ubite do połowy ich
wysokości.
Zasypywanie wykopów wykonuje się ręcznie lub za pomocą lekkich spycharek.
Zasypywaną do wykopów ziemię ubija się ręcznie lub mechanicznie warstwami, co 20 cm
płytami ubijającymi, jednocześnie zraszając wodą. Płyta ubijająca jest wykonana z żelbetu i
waży 0,3÷1 tony. Podnoszenie i ubijanie pÅ‚yty odbywa siÄ™ za pomocÄ… żurawia samojezdnego.
Pierwszą warstwę 20 cm ubija się ręcznie drewnianymi ubijakami. Końcowym etapem
budowy gazociÄ…gu jest porzÄ…dkowanie trasy i naprawa nawierzchni [1, s. 188].
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rury stosuje się do budowy gazociągów wysokiego ciśnienia?
2. Jakie sÄ… etapy budowy sieci gazowej?
3. Jaki jest zakres prac przygotowawczych przy budowie sieci gazowej?
4. W jaki sposób należy składować materiały do budowy gazociągów?
5. W jaki sposób izoluje się złącza spawane?
6. W jaki sposób izoluje się złącza kołnierzowe?
7. Jakie są kolejne czynności montażowe przy układaniu sieci gazowej z rur stalowych?
8. Jaki sprzęt i narzędzia potrzebne są do wykonania robót montażowych?
9. Jaki jest zakres robót zakończeniowych przy budowie sieci gazowej wysokiego ciśnienia?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentacji technicznej sieci gazowej sporzÄ…dz
zapotrzebowanie
materiałowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu sieci gazowej,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną sieci gazowej przedstawioną przez nauczyciela,
3) określić rodzaj i ilość materiałów potrzebnych do montażu,
4) wykonać zestawienie materiałów zapisując je w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna sieci gazowej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca zasady sporządzania zapotrzebowania materiałowego,
 literatura z rozdz. 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj
montaż odcinka przewodu sieci gazowej z rur stalowych w gotowym wykopie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu przewodów sieci gazowej z rur
stalowych,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz warunki techniczne montażu przewodów sieci gazowej,
3) zaplanować kolejność czynności związanych z montażem,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować materiały potrzebne do montażu,
6) ocenić stan techniczny rur i kształtek,
7) wykonać montaż odcinka sieci gazowej.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych, tj.: na miejscu budowy sieci
gazowej),
 dokumentacja techniczne odcinka sieci gazowej,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przewodów sieci gazowej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: urządzenie do spawania,
 materiały potrzebne do montażu: rury stalowe czarne fabrycznie izolowane.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić zasady transportu i składowania rur stalowych gazowych?
2) sprawdzić stan materiałów do budowy sieci gazowej wysokiego ciśnienia?
3) sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej zapotrzebowanie
materiałowe?
4) zaplanować czynności związane z montażem sieci gazowej?
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu sieci gazowej?
6) wykonać montaż odcinka sieci gazowej z rur stalowych gazowych?
7) zastosować przepisy bhp przy montażu sieci gazowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.6. Montaż gazociągów średniego i niskiego ciśnienia
4.6.1. Materiał nauczania
Do budowy gazociągów średniego i niskiego nadciśnienia stosowane są przewody z rur
polietylenowych o dużej gęstości HDPE klasy 80 znak  B w kolorze żółtym z atestami
i certyfikatami zgodnie z normą zakładową ZN-G-3150  Gazociągi. Rury polietylenowe.
Wymagania i badania .
W gazownictwie stosowane sÄ… rury szeregu wymiarowego SDR  11 i SDR  17,6.
SDR  jest to stosunek zewnętrznej średnicy rury de do grubości jej ścianek e.
de
SDR =
e
25
np.: SDR = =10,9  rura szeregu SDR 11
2,3
Rury PE przeznaczone dla gazownictwa produkowane są w kolorze żółtym [1, s. 60].
Rys. 10. Charakterystyka wymiarowa rur polietylenowych: a) zależność między średnicą zewnętrzną a grubością
ścianki, b) szkic wymiarowy prostki rurowej (de powyżej 90 mm) [1, s. 61].
Gazociągi niskiego i średniego ciśnienia o średnicach nominalnych do 63 mm należy
wykonywać z rur szeregu SDR  11. Rury te są dostarczane w zwojach o długości 50  100
m. Rury o średnicach 90 mm i większych produkowane są w odcinkach o długości 6, 10 lub
12 m [1, s. 61].
Wszystkie czynności związane z budową sieci gazowej z rur polietylenowych należy
wykonywać zgodnie z opracowaną i zatwierdzoną dokumentacją techniczną.
Budowa sieci gazowej z rur PE obejmuje następujące zakresy prac:
1) roboty przygotowawcze polegajÄ…ce na:
wytyczeniu trasy kanału,
wykonaniu wykopu,
ewentualnie odwodnienie wykopu.
2) roboty montażowe obejmujące:
- rozwiezienie rur wzdłuż wykopu,
- wykonanie połączeń,
- ułożenie rur w wykopie,
- montaż uzbrojenia,
- przeprowadzenie prób i odbiór sieci.
3) roboty zakończeniowe polegające na:
- zasypaniu wykopu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
- ułożeniu drutu identyfikacyjnego,
- ułożeniu taśmy ostrzegawczej,
- odbudowaniu lub wykonaniu nawierzchni terenu.
Transport i magazynowanie materiałów
Przed przystąpieniem do prac montażowych należy dostarczyć na miejsce budowy
niezbędne materiały i odpowiednio je zmagazynować.
Rury z PE są podatne na uszkodzenia mechaniczne, zwłaszcza w niskiej temperaturze.
Z tego powodu podczas transportu poszczególne zwoje lub wiązki rur prostych powinny być
przedzielone miękkimi przekładkami i umocowane, aby zapobiec ich przesuwaniu się.
Ponadto podczas załadowania i wyładowania rur nie wolno używać lin i uchwytów
stalowych, a jedynie pasów [6, s. 45].
Podczas transportu, przeładunku i składowania rury powinny być ułożone poziomo. Rury
w wiązkach muszą być transportowane na samochodach skrzyniowych lub posiadających
boczne wsporniki o rozstawie mniejszym niż 2 m. Samochód powinien mieć odpowiednią
długość, gdyż koniec ładunku nie może wystawać więcej niż 1 m. Rury zwijane zaleca się
transportować na bębnach.
W czasie transportu i składowania rury musza być osłaniane przed szkodliwym
działaniem promieni słonecznych (plandeką itp.). W miejscu składowania rur PE temperatura
nie może przekraczać 30ºC, a wysokość skÅ‚adowania 1 m. Zwoje można przechowywać tylko
na płasko [6, s. 45].
Roboty przygotowawcze
Głębokość układania gazociągów  licząc od powierzchni rury do powierzchni terenu 
na terenach miejskich wynosi 0,8 m, a poza miastami 1 m [6, s. 47].
Dno wykopu powinno być wyrównane, tak aby rura na całej swej długości (z wyjątkiem
wgłębień na połączeniach) opierała się o podłoże. W gruntach kamienistych należy wykonać
podsypkę z piasku lub przesianej ziemi. Grubość podsypki powinna wynosić 5-10 cm,
a w gruntach wybitnie kamienistych 15 cm [1, s. 191].
Montaż gazociągów z rur polietylenowych
A
ączenie przewodów polegające na elektrooporowym lub czołowym zgrzewaniu rur ze
sobÄ… wykonuje siÄ™ na zewnÄ…trz wykopu. Stanowisko zgrzewania ustawia siÄ™ w miejscu
zabezpieczonym przed wpływami atmosferycznymi, najlepiej pod namiotem. [1, s. 199].
Każdą rurę należy dokładnie sprawdzić  poddać ją oględzinom, sprawdzając wymiary
i cechy zewnętrzne. W przypadku stwierdzenia uszkodzeń w postaci rys i zadrapań głębszych
niż 1/10 grubości ścianki  rur nie można użyć do budowy gazociągu. [6, s. 45].
Poszczególne odcinki rur łączy się przesuwając w miarę zgrzewania. Zgrzane odcinki rur
o długości do 200 m przenosi się do oczyszczonego i osuszonego wykopu. Nie należy
ukÅ‚adać gazociÄ…gów w temperaturze powyżej 20ºC, gdyż w okresie zimowym byÅ‚yby
narażone na znaczne naprężenia. Niewskazane jest ukÅ‚adanie rur w temperaturze poniżej 5ºC,
ze względu na małą w tych warunkach elastyczność. Rury w wykopach należy układać w dni
chłodniejsze lub w godzinach rannych. Szczególną ostrożność należy zachować przy
odwijaniu rur z bębnów lub zwojów, ze względu na ich sprężynowanie. Nie wolno
odwijanych rur zgniatać, skręcać czy wyciągać w spiralę. Po ułożeniu dłuższych odcinków
montażowych łączy się je w wykopie przez zgrzewanie elektrooporowe lub czołowe,
względnie wbudowuje armaturę [1, s. 199].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Zasypywanie wykopów
Aby zminimalizować naprężenia termiczne w czasie eksploatacji gazociągu
polietylenowego zasypywanie wykopów należy przeprowadzać przy możliwie najniższych,
ale dodatnich temperaturach otoczenia. Po ułożeniu rur na wyrównanej podsypce piaskowej,
wykonuje się nadsypkę z piasku do wysokości co najmniej 10 cm nad górną krawędzią rury.
Na rurze (5 cm od rury) należy ułożyć taśmę lokalizacyjną, a poszczególne jej odcinki
połączyć zaciskami i zaizolować. Pierwszą warstwę nadsypki należy ubić ręcznie
drewnianymi ubijakami. Stopień zagęszczenia piasku powinien być taki sam w miejscach
podparcia rury, jak i jej wierzchołka. Następne warstwy nadsypki mogą być z ziemi z wykopu
(bez kamieni i zanieczyszczeń) ubijanej warstwami o grubości 20  30 cm. Na wysokości 40
cm nad rurociągiem należy ułożyć taśmę znacznikową z tworzywa sztucznego o szerokości
20 cm w kolorze żółtym.
Rys. 11. Profil gazociÄ…gu PE w terenie uzbrojonym (np.: w ulicy) [4, s. 116].
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie sÄ… etapy budowy sieci gazowej z rur polietylenowych?
2. Jakie sÄ… zasady transportu rur polietylenowych?
3. W jaki sposób należy składować rury polietylenowe?
4. Jak sprawdza siÄ™ rury polietylenowe do budowy sieci gazowych?
5. Jakie są zasady montażu gazociągów PE?
6. Jaki sprzęt i narzędzia są potrzebne do wykonania robót montażowych?
7. Jaki jest zakres prac zakończeniowych przy budowie sieci gazowej z rur PE?
8. W jaki sposób należy układać taśmę lokalizacyjną?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zasady transportu i składowania rur polietylenowych gazowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami transportu i składowania rur polietylenowych do budowy sieci
gazowych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub ilustracje przedstawiające zasady transportu oraz składowania
materiałów do budowy sieci gazowych z rur PE,
3) określić sposób transportu rur PE w zależności od średnicy rury,
4) wnioski zapisać w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film, ilustracje przedstawiajÄ…ce zasady transportu rur PE,
 literatura z rozdz. 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionego przez nauczyciela dokumentacji technicznej sieci gazowej
wykonaj montaż odcinka gazociągu PE w gotowym wykopie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu przewodów gazowych z rur PE,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności przy montażu sieci gazowej PE,
3) zaplanować kolejność czynności,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) ocenić stan techniczny rur i kształtek,
6) wykonać montaż odcinka przewodu sieci gazowej,
7) zamontować taśmę sygnalizacyjną i wykonać połączenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.: na miejscu budowy sieci
gazowej),
 dokumentacja techniczna odcinka sieci gazowej z rur PE,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu sieci gazowej z rur PE,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: zgrzewarka do rur PE,
 materiały potrzebne do montażu: rury PE, taśma sygnalizacyjna, mufy elektrogazowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić zasady transportu i składowania rur PE do budowy sieci gazowej?
2) sprawdzić stan materiałów do budowy sieci gazowej?
3) sporządzić na podstawie dokumentacji technicznej zapotrzebowanie
materiałowe?
4) zaplanować czynności związane z montażem sieci gazowej?
5) dobrać sprzęt i narzędzia do budowy sieci gazowej?
6) wykonać montaż odcinka sieci gazowej z rur PE?
7) zamontować taśmę sygnalizacyjną?
8) zastosować przepisy bhp przy montażu sieci gazowej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.7. Przyłącza domowe gazowe
4.7.1. Materiał nauczania
Przyłączem gazu do budynku nazywamy odcinek przewodu od gazociągu
rozdzielczego, stanowiącego jego element składowy, do głównego kurka gazu, który
powinien być zainstalowany na zewnątrz budynku w wentylowanej szafce przy ścianie,
w ścianie lub wnęce budynku albo w określonej odległości od zasilanego budynku. Powinno
być w miarę możliwości prowadzone w linii prostej, prostopadle do granicy działki, możliwie
najkrótszą drogą z zachowaniem odległości bezpiecznych w stosunku do innych elementów
uzbrojenia (w zależności od klasy lokalizacji terenu).
Przyłącza niskiego i średniego ciśnienia budowane są powszechnie z rur polietylenowych
HDPE.
Przyjmuje się następujące minimalne średnice przyłączy:
- przyłącza niskiego ciśnienia  40 mm,
- przyłącza średniego ciśnienia do budynków jednorodzinnych  25 mm.
Rys. 12. Przyłącze gazowe z rur polietylenowych[4, s.113].
1  trójnik siodłowy przyłączowy zgrzewany elektrooporowo, 2  przewód gazowy polietylenowy, 3  mufa
połączeniowa elektrooporowa, 4  kształtka przejściowa PE/stal, 5  rura stalowa bez szwu wg PN-EN-10208-1,
6  kurek główny, 7  taśma ostrzegawcza szerokości 20 cm z PE, 8  taśma lokalizacyjna szerokości 6 cm z
wtopioną wkładką metaliczną.
Odgałęzienie od gazociągu z rur polietylenowych wykonuje się za pomocą trójnika
siodłowego, zgrzewanego elektrooporowo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 13. Schemat połączenia do czynnego gazociągu z użyciem trójnika siodłowego zgrzewanego
elektrooporowo [1, s. 202].
1  rura z PE, 2  zacisk montażowy, 3  trójnik siodłowy elektrooporowy, 4  doprowadzenie prądu ze
zgrzewarki.
Przyłącze gazowe wykonuje się z rur i kształtek z polietylenu o dużej gęstości HDPE
klasy 80 typ o szeregu SDR 11 znak B w kolorze żółtym (norma zakładowa ZN-G-3150).
W odległości min. 1,0 m od budynku należy przejść z rur PE na rury stalowe za pomocą
przejścia PE/stal. Odcinek ten należy wykonać z rur stalowych przewodowych bez szwu wg
PN-EN-1020-81, Å‚Ä…czonych na styk przez spawanie elektryczne, zabezpieczonych
w warunkach warsztatowych izolacją antykorozyjną taśmami polietylenowymi.
PrzyÅ‚Ä…cze należy ukÅ‚adać na gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 0,6÷0,8 m ze spadkiem w kierunku sieci gazowej.
Jako armaturę na przyłączu stosuje się kurek ogniowy kulowy Dn 15 łączony na styk
metal/metal z półśrubunkiem przyspawanym do rury stalowej zamontowany w szafce gazowej.
Szafka gazowa powinna być usytuowana na ścianie budynku minimum 0,5 m nad
powierzchnią terenu i minimum 0,5 m od drzwi i okien. Szafkę należy pomalować na kolor
żółty i umieścić napis GAZ. W szafce oprócz kurka ogniowego może znajdować się
gazomierz, a dla gazu średniego ciśnienia także reduktor.
Szafka na kurek główny może być zlokalizowana w ogrodzeniu w odległości nie
przekraczajÄ…cej 10 m od budynku.
Taśmę lokalizacyjną należy ułożyć na rurze (5 cm od rury), a przewód do szafki gazowej
i mocować do elementu stalowego kurka.
Rys. 14. Punkt redukcyjno  pomiarowy o przepustowości Q=6mł/h[1, s.304].
1  podejście stalowe izolowane taśmą polietylenową, 2  kurek główny DN15, 3  reduktor gazowy MIX-10G,
4  zÅ‚Ä…czka pod gazomierz G4, 5  gazomierz miechowy G4, 6  szafka metalowa 600×600×250 wraz ze
stelażem montażowym malowana proszkowo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zadanie spełnia przyłącze gazowe?
2. W jaki sposób wykonuje się połączenie przyłącza z siecią gazową?
3. Z jakich rur wykonuje się przyłącza gazowe?
4. Jakie znasz połączenia rur do budowy przyłącza gazu?
5. Jakie są zasady montażu kurka głównego?
6. Jakie urządzenia gazowe montujemy na przyłączu średniego ciśnienia?
7. W jaki sposób montuje się taśmę lokalizacyjną?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj połączenie przyłącza z siecią gazową z użyciem trójnika siodłowego przyłączowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami dotyczącymi montażu trójnika siodłowego,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu przyłącza gazu,
3) określić kolejne czynności związane z montażem trójnika,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) ocenić stan techniczny rur i kształtek,
7) wykonać montaż trójnika przyłączowego w gotowym wykopie,
8) ułożyć i połączyć taśmę sygnalizacyjną.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.: na miejscu budowy
przyłącza gazu),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu przyłącza gazu,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: zgrzewarka,
 materiały potrzebne do montażu: przewody PE, mufa elektrooporowa.
Ćwiczenie 2
Wykonaj montaż kurka głównego wraz z podejściem na zewnętrznej ścianie budynku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami montażu uzbrojenia przyłącza gazu (materiał nauczania pkt. 4.7.1),
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia
przyłącza gazu,
3) określić kolejność czynności przy montażu przyłącza i kurka głównego,
4) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
5) przygotować potrzebne do montażu materiały i ocenić ich stan techniczny,
6) wykonać montaż kurka głównego wraz z podejściem,
7) umocować do elementu stalowego kurka taśmę sygnalizacyjną.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj.: na miejscu budowy
przyłącza gazu),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia przyłącza gazu,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: zgrzewarka, urządzenie do spawania, klucze,
 materiały potrzebne do montażu: kurek gazowy, uchwyty, rury ochronne, rury
przewodowe, kształtki, szafka gazowa.
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sprawdzić stan materiałów do budowy przyłącza gazu?
2) zaplanować czynności związane z montażem przyłącza gazu?
3) wykonać połączenie przyłącza z siecią gazową?
4) wykonać montaż kurka głównego?
5) zamocować taśmę lokalizacyjną?
6) zastosować przepisy bhp przy montażu przyłącza gazu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
4.8. Rury ochronne na gazociÄ…gach
4.8.1. Materiał nauczania
Rury ochronne służą do zabezpieczenia gazociągów przed naciskami przenoszonymi
z powierzchni terenu oraz do odprowadzania ewentualnych przecieków gazu na bezpieczną
odległość.
Stosowane są przy skrzyżowaniach gazociągu z przeszkodami terenowymi, takimi jak:
- autostrady, drogi ekspresowe i krajowe,
- tory kolejowe i tramwajowe,
- przeszkody wodne (rzeki, jeziora, kanały, rowy melioracyjne),
- przewody wodociągowe, kanalizacyjne, sieci ciepłownicze,
- kable elektroenergetyczne, telekomunikacyjne.
Skrzyżowania z tymi przeszkodami mogą być podziemne lub nadziemne  w obu
przypadkach podaje się odległości poziome i pionowe gazociągu od przeszkody oraz kąt
skrzyżowania gazociągu z przeszkodą.
Tablica 2. Minimalne odległości pionowe powierzchni gazociągu lub rury ochronnej od powierzchni jezdni na
skrzyżowaniu w metrach (wg PN-91/M-34501).
minimalna odległość (m)
Nazwa przeszkody ciśnienie gazu
do 0,4 MPa powyżej 0,4 MPa
Autostrady i drogi ekspresowe 1,2 1,5
Drogi krajowe główne 1,0 1,2
Pozostałe drogi 0,8 1,2
Dno przydrożnego rowu 0,5
Tablica 3. Minimalne odległości pionowe między zewnętrzną ścianką gazociągu lub rury ochronnej, a
elementami uzbrojenia podziemnego w metrach (wg PN-91/M-34501).
Minimalna odległość (m)
Nazwa elementu uzbrojenia ulicy ciśnienie nominalne gazu
do 0,4 MPa powyżej 0,4 MPa
RurociÄ…gi wody, gazu, kanalizacji
i sieci ciepłowniczej nie mające
0,10 0,20
połączeń z pomieszczeniami dla
ludzi i zwierzÄ…t.
Przewody kanalizacyjne
i ciepłownicze mające połączenia z
pomieszczeniami dla ludzi i 0,10* do rury ochronnej 0,20 do rury ochronnej gazociÄ…gu
zwierzÄ…t, przy zastosowaniu rury
ochronnej na gazociÄ…gu.
Kable elektroenergetyczne, linie O,15 do rury z tworzywa sztucznego na kablu wyprowadzonej po 1,5 m
kablowe i sygnalizacyjne. od osi gazociÄ…gu
Kabel telekomunikacyjny bez 0,10 ÷ 0,50 z pustakiem kablowym 0,50 zawsze z zabezpieczeniem
kanalizacji kablowej. powyżej 0,5 bez zabezpieczenia pustakiem kablowym
Kabel telekomunikacyjny w
0,15 koniec rury ochronnej 0,15 koniec rury ochronnej
kanalizacji kablowej połączony z
wyprowadzony 2 m od kanalizacji wyprowadzony 10 m od
pomieszczeniami dla ludzi i
kablowej kanalizacji kablowej
zwierzÄ…t.
* Jeżeli przewód kanalizacyjny lub ciepłowniczy jest położony pod gazociągiem o ciśnieniu do 0,4 MPa, nie jest wymagane
stosowane rury ochronnej pod warunkiem, że odległość pionowa między zewnętrzną ścianką gazociągu a górną ścianką
elementu uzbrojenia równa się odległości podstawowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 15. Przekroczenie drogi krajowej gazociÄ…giem z PE w rurze przeciskowej i ochronnej [1, s. 203].
1  wypełnienie z pianki poliuretanowej, 2  stalowa rura przeciskowa w izolacji polietylenowej, 3 
polietylenowa rura ochronna, 4  rura przewodowa.
Rys. 16. Przykładowe przejście gazociągu stalowego pod drogą krajową [1, s.203].
1  gazociąg, 2  rura ochronna, 3  uszczelnienie rury ochronnej sznurem i asfaltem, 4  płoza podpory
gazociągu, 5  płoza rury ochronnej, 6  rura przejściowa, 7  wypełnienie piskiem wolnej przestrzeni, 8  rura
wydmuchowa, 9  wzmocniona izolacja asfaltowa.
Końce rury ochronnej powinny być wyprowadzone poza zewnętrzne krawędzie jezdni.
Wolna przestrzeń między gazociągiem a rurą ochronną powinna być szczelnie zamknięta
i może łączyć się z atmosferą tylko za pośrednictwem rury wydmuchowej. Przestrzeń między
rurą przeciskową a rurą ochronną należy wypełnić pianką poliuretanową, piaskiem lub
chudym betonem.
Odległość pozioma końca rury ochronnej lub przejściowej od zewnętrznej krawędzi
jezdni, mierzona w kierunku prostopadłym do osi drogi, powinna być nie mniejsza niż:
- dla autostrad i dróg ekspresowych  5,0 m,
- dla dróg krajowych  1,0 m,
- dla pozostałych dróg  0,5 m.
Przy skrzyżowaniach z pozostałymi drogami dopuszcza się stosowanie rur ochronnych na
gazociÄ…gach w uzasadnionych wypadkach.
Minimalna odległość pionowa przy skrzyżowaniach z przewodami wodociągowymi,
gazowymi, kanalizacyjnymi, nie mającymi połączenia z pomieszczeniami dla ludzi i zwierząt,
oraz z innymi przewodami ciśnieniowymi powinna wynosić co najmniej 0,1 m. Przy
skrzyżowaniach z preizolowanymi sieciami ciepłowniczymi (bezkanałowymi, o szczelnej
ciśnieniowo izolacji) odległość to powinna wynosić 0,3 m, przy jednoczesnym zastosowaniu
izolowanej cieplnej (np. pianką poliuretanową) rury ochronnej na gazociągu, której końce
powinny być wyprowadzone minimum po 1,0 m poza obrys przewodów sieci ciepłowniczej.
Skrzyżowanie z kanałami ciepłowniczymi, kanałami kablowymi, przewodami
kanalizacyjnymi, mającymi połączenie z pomieszczeniami dla ludzi i zwierząt, powinny być
wykonane z zastosowaniem rur ochronnych na gazociągach. Odległość pionowa między
zewnętrzną ścianką rury ochronnej, a zewnętrzną ścianką przewodu kanalizacyjnego lub
obudowy kanału ciepłowniczego (lub kablowego) powinna być nie mniejsza niż 0,15 m. Przy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
skrzyżowaniu z kanałem ciepłowniczym rurę ochronną należy izolować cieplnie, np. pianką
poliuretanową. Końce rur ochronnych gazociągu, mierząc prostopadle do osi obiektu
inżynierskiego, powinny być wyprowadzone poza jego obrys minimum 2,0 m. Jeśli gazociąg
jest układany nad wymienionymi wyżej kanałami w odległości pionowej większej niż
odlegÅ‚ość podstawowa, nie jest wymagane stosowanie rur ochronnych [1, s.69÷70]
Rys. 17. Skrzyżowanie z kanałem ciepłowniczym [4, s. 111].
1  uszczelnienie końcówek pianką poliuretanową, 2  stalowa rura ochronna, 3  pianka poliuretanowa,
4  kanał c.o.
Skrzyżowania z liniami elektroenergetycznymi o napięciu 15 kV i sygnalizacyjnymi nie
ułożonymi w kanałach kablowych powinny być wykonane z zachowaniem odległości
pionowej między zewnętrzną ścianką z kablem co najmniej 0,3 m.
Przy skrzyżowaniach z kablami telekomunikacyjnymi nie ułożonymi w kanałach
kablowych, jeśli odległość pionowa między zewnętrzną ścianką gazociągu a kablem wynosi
0,1÷0,5 m jest wymagane ukÅ‚adanie kabla z użyciem pustaka kablowego. Przy odlegÅ‚oÅ›ci
pionowej powyżej 0,5 m skrzyżowania nie wymagają dodatkowych zabezpieczeń.
Gazociąg w obrębie skrzyżowania z przeszkodą wodną, a także ułożony w gruntach
bagnistych, torfowych lub innych o małej gęstości, powinien być zabezpieczony przed
wypłynięciem. Jako obciążenie stosuje się np. worki z piaskiem lub obciążniki betonowe.
Gazociąg na odcinku przejścia przez przeszkodę wodną wykonuje się w rurze ochronnej.
Odległość pionowa górnej powierzchni gazociągu od dna powinna wynosić co najmniej:
- od przewidywanego poziomu pogłębienia dna rzeki  1,5 m,
- od dna skalistego rzeki  0,5 m,
- od dna rowu melioracyjnego  0,8 m.
Odległość pozioma końca rury ochronnej gazociągu od skrajnej szyny toru
tramwajowego powinna wynosić co najmniej 2,0 m, a toru kolejowego 5,0 m. Odległość
pionowa mierzona od główki szyny toru tramwajowego lub kolejowego do zewnętrznej
powierzchni rury ochronnej powinna wynosić co najmniej 1,5 m[4, s.108÷112].
Rys. 18. Skrzyżowanie z torami [4, s. 109].
1  płozy, 2  króćce osłonowe, 3  uszczelnienie końcówek pianką poliuretanową na długości 0,2 m, 4  rura
ochronna stalowa lub z PE, 5  gazociÄ…g z PE.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie jest zadanie rur ochronnych na gazociÄ…gach?
2. W jaki sposób montuje się rurę ochronną na gazociągu stalowym?
3. W jaki łączy się przestrzeń między rurą ochronna a gazociągiem z atmosferą?
4. Jaka jest zasada działania rury wydmuchowej?
5. W jaki sposób montuje się rurę wydmuchową ?
6. W jaki sposób montuje się rurę ochronną na gazociągu polietylenowym?
7. Jaka jest rola rury przeciskowej?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj montaż rury ochronnej na gazociągu polietylenowym przy skrzyżowaniu
z siecią ciepłowniczą z rur preizolowanych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sposobem montażu rury ochronnej na gazociągu,
2) przeanalizować informacje techniczne dotyczące rur ciepłowniczych,
3) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami
technicznymi montażu rury ochronnej,
4) zaplanować kolejność wykonywanej czynności,
5) przygotować potrzebne do montażu materiały,
6) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
7) ocenić stan techniczny rur ochronnych i przewodowych,
8) zamontować rurę ochronną.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy
gazociÄ…gu),
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu rury ochronnej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: zgrzewarka,
 materiały potrzebne do montażu: rury przewodowe PE, rura ochronna PE, pianka
poliuretanowa.
 literatura z rozdz. 6.
Ćwiczenie 2
Porównaj na podstawie dokumentacji technicznej sposób wykonania rury ochronnej na
gazociągu polietylenowym i gazociągu z rur stalowych przy przejściu prze drogę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sposobami wykonania rur ochronnych polietylenowych i stalowych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
2) przeanalizować rysunki, zdjęcia i modele przedstawiających budowę rur ochronnych,
3) zapoznać się z dokumentacją techniczną,
4) porównać budowę rur ochronnych polietylenowych i stalowych,
5) zapisać spostrzeżenia i wnioski w zeszycie,
6) zaprezentować wyniki swojej pracy w grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 modele rur ochronnych,
 rysunki i schematy rur ochronnych,
 dokumentacja techniczna,
 literatura rozdz. 6.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować zadania i zastosowanie rur ochronnych na gazociągach?
2) określić rodzaje skrzyżowań, gdzie wymagane jest stosowanie
rur ochronnych?
3) określić zasady montażu rur ochronnych i rur wydmuchowych?
4) rozpoznać i nazwać skrzyżowania wymagające stosowania
rur ochronnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
4.9. Uzbrojenie sieci gazowej
4.9.1. Materiał nauczania
Uzbrojeniem przewodów gazowych nazywa się urządzenia wmontowane do
przewodów i umożliwiające ich prawidłową eksploatację.
Do zamykania przepływu gazu służy armatura zaporowa:
- zasuwy,
- zawory (kurki).
Zasuwy stosuje się w przewodach średnio- lub wysokoprężnych oraz na gazociągach
dalekosiężnych.
Umieszcza siÄ™ je:
- na początku i na końcu gazociągu,
- na odgałęzieniu,
- przy każdym przekroczeniu rzeki, torów kolejowych, dróg i mostów państwowych
- co 2-4 km na odcinkach prostych.
Rys. 19. Zasuwa klinowa [4, s. 70].
1  wrzeciono, 2  pierścień, 3  uszczelnienie O-ring, 4  wkręty, 5  kołnierz ze stopką, 6  klin, 7  korpus,
8  prowadnica klina, 9  uszczelka, 10  pokrywa.
Rys.20. Zasuwa gazowa na przewodach z polietylenu [4 s. 106].
1  łeb wrzeciona, 2  wrzeciono, 3  prowadnica klina, 4  korpus, połączenie z rurą PE, 6  klin.
W gazociągach nisko- i średnioprężnych stosuje się zawory kulowe. Na rurociągach z PE
wskazane jest ograniczenie liczby stosowanej armatury zaporowej do niezbędnej, np. odcięcia
osiedla, części miasta lub w węz
le rozdzielczym. Do sieci gazowej wykonywanej z rur
polietylenowych należy stosować armaturę również wykonaną z PE, łączona za pomocą
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
zgrzewania elektrooporowego. Można też stosować armaturę stalową, łączoną z rurami
polietylenowymi za pomocą kształtki PE/stal. Ze względu na znaczną masę tej armatury
należy ją umieszczać w specjalnych korytkach tak, aby nie obciążała gazociągu.
Rys. 21. Zawór kulowy z PE w klasie SDR 11 dla gazociągów średniego ciśnienia [1, s. 67].
1  końcówka przyłączeniowa, 2  uszczelka typu O-ring, 3  pokrętło, 4  zawieradło kulowe, 5  korpus
zaworu.
Zawór kulowy ze złączami kołnierzowymi, przeznaczony jest dla gazociągów wysokiego
ciśnienia. Wewnątrz korpusu wbudowany jest specjalny układ uszczelniający z dwoma
pierścieniami. Również trzpień zawieradła kulowego uszczelniony jest dwoma pierścieniami
typu O-ring. Specjalny kołnierz oporowy zapobiega wysunięciu trzpienia pod działaniem
ciśnienia gazu. Produkowane są również zawory kulowe z końcówkami do wspawania w
gazociÄ…g.
Rys.22. Zawór kulowy kołnierzowy dla gazociągów wysokiego ciśnienia (6,3 i 10 MPa) [1, s.67].
1  korpus zaworu, 2  trzpień, 3  kołnierz oporowy trzpienia, 4  układ pierścieni uszczelniających, 5  złącze
kołnierzowe, 6  zawieradło kulowe.
W sieciach miejskich niskiego i średniego ciśnienia armaturę zaporową instaluje się pod
powierzchnią terenu, jako zespoły zaporowo-upustowe z przewodami upustowymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
Rys. 23. Zespół zaporowo  upustowy podziemny [1, s. 179].
1  gazociąg, 2  płyta fundamentowa, 3  zawór kulowy, 4  rury upustowe, 5-kurki kulowe upustowe,
6  zaślepka kołnierzowa z gwintowanym korkiem, 7  żeliwna skrzynka uliczna B, 8  żeliwne skrzynki
hydrantowe.
Każdy zawór ma sworzeń, którego kwadratowa główka jest doprowadzona do
powierzchni terenu i umieszczona w specjalnej skrzynce ulicznej. Sworzeń umieszcza się
w rurze ochronnej zamykanej u góry korkiem.
Przewody upustowe mogą być instalowane jako podwójne (na rysunku) oraz pojedyncze:
lewe L, prawe P. Przewody upustowe należy tak sytuować, aby możliwe było odpowietrzenie
lub usuwanie gazu z każdego odcinka sieci.
Korek zamykający kurek upustowy przewodu średniego ciśnienia powinien mieć
w połowie części gwintowanej otwór kątowy o średnicy 3 mm dowiercany prostopadle do osi
oraz wzdłuż osi do końca części dolnej. Ma to na celu umożliwienie zmniejszenie ciśnienia
gazu pod korkiem w początkowym okresie jego odkręcania. W razie konieczności
wypuszczania gazu z dolnego odcinka przewodu przymocowuje siÄ™ do kurka upustowego rurÄ™
upustową z kurkiem i manometrem. Wylot rury powinien być zabezpieczony siatką
przeciwwybuchowÄ… miedzianÄ… lub mosiężnÄ… o gÄ™stoÅ›ci minimum 144 oczek na 1 cm². Rura
upustowa może również służyć do okresowej kontroli ciśnienia panującego w gazociągu.
Armaturę zaporową rurociągów wysokiego ciśnienia umieszcza się ponad terenem
w niepalnych ogrodzeniach.
Rys. 24. Nadziemny układ zasuw z dwoma odpowietrznikami [1, s. 181].
1  zasuwa odcinajÄ…ca, 2  zasuwy odpowietrzajÄ…ce, 3  kurki manometryczne, 4  gazociÄ…g, 5  przewody
zasuw odpowietrzajÄ…cych, 6  przewody manometryczne, 7  manometry.
Armatura zaporowa do wbudowania musi być dostarczona wraz z atestami.
Zespoły zaporowe powinny być lokalizowane w miejscach łatwo dostępnych.
Do zamykania przepływu gazu w rurach stalowych na krótki okres (np.: na czas
usuwania awarii przewodu lub nieszczelności zasuwy) służą balony gumowe i zamknięcia
sierpowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
W celu wprowadzenia balonu do rury należy wywiercić w niej otwory niżej podanych
średnicach:
- w rurach średnicy do 150 mm  otwór średnicy 25 mm,
- w rurach średnicy od 150 do 250 mm  otwór średnicy 50 mm,
- w rurach średnicy od 250 do 300 mm  otwór średnicy 65 mm,
- w rurach średnicy od 300 do 500 mm  otwór średnicy 80 mm.
Po wprowadzeniu do otworu balon nadmuchuje siÄ™ powietrzem. Nadmuchany balon
szczelnie przylega do ścian przewodu, dając dobre zamknięcie przepływu gazu.
Rys. 25. Wyłączenie remontowanego odcinka czynnego gazociągu za pomocą dwóch balonów z każdej strony,
ze wzmocnieniem zamknięciami sierpowymi. [4, s. 71].
Wadą balonów gumowych jest szybkie niszczenie się wskutek szkodliwego działania
benzenu znajdujÄ…cego siÄ™ w gazie.
Zamknięcie sierpowe składa się z membrany skórzanej w metalowej oprawie  po
złożeniu ma ono kształt sierpa. Na zewnętrznej stronie oprawy znajduje się pierścień
gumowy, który po rozwarciu zamknięcia sierpowego przylega szczelnie do wewnętrznej
ścianki rury.
Aby wprowadzić zamknięcie sierpowe do wnętrza rury, należy wywiercić w niej otwór,
jak dla zamknięć balonowych, nastÄ™pnie w ciÄ…gu 3÷4 sekund należy wprowadzić zamkniÄ™cie
do rury i rozłożyć je. Zamknięcia sierpowe można stosować tylko w przewodach o czystych
Å›ciankach wewnÄ™trznych [4, s.69÷72].
Do zamykania przepływu gazu w rurach polietylenowych na krótki okres zakłada się
urządzenia zaciskowe zamykające przepływ gazu. Po usunięciu awarii urządzenie zaciskowe
usuwa siÄ™.
Miejsca zgnieceń doprowadza się do pierwotnego kształtu specjalnych imadłach
i wzmacnia przez zgrzanie dwudzielnych kształtek elektrooporowych.
Do uzbrojenia pomocniczego należą: odwadniacze, złącza izolacyjne, sączki węchowe.
Gazociągi układa się ze spadkiem umożliwiającym spływ skroplin do niżej położonych
punktów. W punktach tych instaluje się zbiorniki skroplin  odwadniacze. W gazociągach
niskiego i średniego ciśnienia rozprowadzających gaz suchy instaluje się odwadniacze
w ograniczonym zakresie, jedynie do zbierania i wydalania wody pozostałej z okresu budowy
lub remontu, zbierania suchego pyłu, rdzy, oleju.
Odwadniacz niskiego ciśnienia składa się ze zbiornika, z którego skropliny są usuwane
specjalnÄ… rurÄ… do przepompowywania skroplin. Takie odwadniacze montuje siÄ™ na
gazociągach niskiego ciśnienia, natomiast na gazociągach średnio- i wysokoprężnych 
odwadniacze rurowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Rys. 26. Zespół odwadniający jednorurowy [6, s .61].
1  zbiornik skroplin, 2  gazociąg, 3  rurka do przepompowywania skroplin, 4  skrzynka żeliwna, 5 
zaślepka, 6  pokrywa.
Rys. 27. Odwadniacz wysokiego ciśnienia [1, s. 71].
1  korpus zbiornika, 2  dno elipsoidalne, 3  rura wyrównawcza, 4  rura do odprowadzania kondensatu,
5  połączenie zbiornika z rurą przewodową.
W gazociągach wysokiego ciśnienia instaluje się odwadniacze do zbierania skroplin
wydzielających się z gazu, szczególnie w okresie zimowym. Odwadniacze średniego
i wysokiego ciśnienia mają dwururowe układy odbioru kondensatu: jedna rura służy do
odprowadzania kondensatu, druga spełnia rolę przewodu wyrównawczego. Obydwie rury są
podłączone do układu zaworowego umieszczonego w skrzynce ochronnej. Przy opróżnieniu
odwadniacza zawór na rurze wyrównawczej zamyka się, a następnie otwiera zawór na rurze
odbiorczej. Dzięki ciśnieniu gazu kondensat zostaje wypchnięty z odwadniacza do przewodu
odprowadzajÄ…cego skropliny.
Złącze izolacyjne gazociągów stalowych jest zbudowane z elementów stalowych
i izolacyjnych, które wbudowane w rurociąg przerywają przepływ prądu i stwarzają opór
elektryczny pozwalający uniknąć występowania zjawisk korozji. Złącze izolacyjne ma postać
kołnierza izolacyjnego z wkładkami z elastycznego materiału dielektrycznego  tekstolitu,
umieszczonego między kołnierzami. Śruby służące do ściągania kołnierzy umieszcza się
w tulejach wykonanych z materiału dielektrycznego [1, s. 71].
Sączki węchowe lokalizuje się na gazociągach średniego i niskiego ciśnienia w punktach,
w których istnieje prawdopodobieństwo występowania nieszczelności przewodów, np.:
w miejscach spawania styków, przy połączeniach kołnierzowych, w pobliżu rozgałęzień,
przed i za przeszkodami terenowymi. Sączki węchowe mogą być punktowe i liniowe.
Sączki punktowe umożliwiają wykrywanie nieszczelności tylko z jednego miejsca.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
Sączki linowe obejmują swoim zasięgiem odcinek przewodu długości 20 m. Zakładanie
sączków węchowych liniowych jest obowiązkowe przy prowadzeniu gazociągu pod
nawierzchniami nieprzepuszczalnymi dla gazu np.: asfalt, beton.
Rys. 28. Sączki węchowe: a) punktowy, b) liniowy. [4, s. 74].
1  skrzynka uliczna, 2  beton, 3  korek, 4  rura, 5  żwir, 6  osłona (betonowa, żeliwna lub z PVC),
7  sznur konopny, 8  sznur konopny impregnowany, 9  trójnik, 10  rura drenarska.
W celu prawidłowego wmontowania sączka węchowego, punktowego lub liniowego,
należy wykonać następujące czynności:
- gazociąg obsypać kruszywem (z zachowaniem kąta stoku naturalnego),
- wykonać osłonę betonową lub ułożyć odpowiednie rurki drenarskie przy sączku
liniowym,
- założyć trójnik oraz rurę węchową,
- uszczelnić rurę impregnowanym sznurem konopnym,
- zabetonować skrzynkę uliczną.
Odpowietrzniki, montowane w najwyższych punktach trasy gazociągu niskiego
ciśnienia w formie króćca, wyprowadza się do poziomu terenu i umieszcza w skrzynce
żeliwnej. Sam króciec odpowietrzający jest zamknięty zaślepką. Odpowietrzniki służą do
odprowadzenia powietrza z gazociągu napełnianego gazem, zarówno nowego, jak i po
naprawie [1, s. 71÷73].
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz rodzaje uzbrojenia przewodów gazowych?
2. Jakie są główne zadania uzbrojenia sieci gazowej?
3. Jak jest zbudowana zasuwa gazowa?
4. Jak jest zbudowany kurek gazowy kulowy?
5. Jak instaluje się armaturę na sieci gazowej niskiego ciśnienia?
6. Jak instaluje się armaturę na sieci gazowej wysokiego ciśnienia?
7. Jakie znasz rodzaje uzbrojenia pomocniczego sieci gazowej?
8. Jakie urządzenia służą do zmniejszania przepływu gazu na krótki okres?
9. Jak sÄ… zbudowane odwadniacze?
10. Jak są zbudowane sączki węchowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Porównaj na podstawie dokumentacji technicznej budowę zespołu odwadniającego
wysokiego i niskiego ciśnienia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z budową i zasadą działania zespołów odwadniających wysokiego i niskiego
ciśnienia,
2) przeanalizować rysunki, modele i zdjęcia przedstawiające budowę odwadniaczy,
3) przeanalizować dokumentacją techniczną,
4) dokonać porównania budowy zespołu odwadniającego wysokiego i niskiego ciśnienia,
5) zapisać wnioski w zeszycie,
6) zaprezentować efekt pracy swojej grupie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna,
 modele, rysunki i zdjęcia odwadniaczy wysokiego i niskiego ciśnienia,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj
montaż armatury w zespole zaworowo  upustowym niskiego ciśnienia, a następnie
demontaż.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu armatury gazowej niskiego ciśnienia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami
technicznymi montażu uzbrojenia sieci gazowej,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) zaplanować kolejność wykonywanych czynności,
5) ustalić ilość i miejsce montażu przewodów upustowych,
6) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
7) przygotować potrzebne do montażu materiały i armaturę,
8) ocenić stan techniczny rur i armatury,
9) zamontować uzbrojenie sieci gazowej,
10) zamontować rury i zawory upustowe,
11) zamontować skrzynki uliczne,
12) zdemontować elementy zespołu zaporowo-upustowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy
gazociÄ…gu),
 dokumentacja techniczna odcinka sieci gazowej z uzbrojeniem,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia sieci gazowej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: klucze do rur, przymiar,
 materiały potrzebne do montażu: króćce kołnierzowe, akp, zawory.
Ćwiczenie 3
Na podstawie przedstawionej przez nauczyciela dokumentacji technicznej wykonaj
montaż armatury w zespole zaworowo  upustowym wysokiego ciśnienia, a następnie jego
demontaż.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi montażu armatury gazowej wysokiego
ciśnienia,
2) zapoznać się z dokumentacją techniczną oraz instrukcją zawierającą przepisy bhp na
stanowisku do ćwiczeń oraz czynności związane z przebiegiem i warunkami technicznymi
montażu uzbrojenia sieci gazowej,
3) przeanalizować dokumentację techniczną,
4) zaplanować kolejność wykonywanych czynności,
5) dobrać sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu,
6) przygotować potrzebne do montaży materiały i armaturę,
7) ocenić stan techniczny rur, kształtek i armatury,
8) zamontować uzbrojenie sieci gazowej,
9) zamontować manometry,
10) wykonaj demontaż elementów zespołu zaporowo-upustowego wysokiego ciśnienia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z wykonanym wykopem (najkorzystniej, by
ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na miejscu budowy
gazociÄ…gu),
 dokumentacja techniczna odcinka sieci gazowej z uzbrojeniem,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
i warunkami technicznymi montażu uzbrojenia sieci gazowej,
 sprzęt i narzędzia potrzebne do montażu: sprzęt do spawania, klucze do rur,
 materiały potrzebne do montażu: przewody stalowe, zawory, przewody manometryczne,
manometry.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić rodzaje uzbrojenia sieci gazowej?
2) nazwać i rozpoznać armaturę zaporową?
3) rozpoznać i nazwać odwadniacze?
4) scharakteryzować urządzenia do zamykania przepływu na krótki okres?
5) określić zasadę działania złącza izolacyjnego?
6) rozpoznać i nazwać rodzaje sączków węchowych?
7) określić zasadę działania odpowietrzników?
8) sprawdzić stan armatury do budowy sieci gazowej?
9) zamontować armaturę i urządzenia pomiarowe i zabezpieczające?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
4.10. Próby szczelności i odbiór sieci gazowej
4.10.1. Materiał nauczania
Budowane gazociągi powinny być poddane próbom szczelności i wytrzymałości.
Przygotowanie gazociągu do prób obejmuje: badanie wstępne szczelności złączy rurociągów
oraz oczyszczenie wnętrza gazociągów.
Badanie wstępne szczelności złączy rurociągów wykonuje się po uzyskaniu pozytywnych
wyników kontroli jakości złącz stalowych spawanych lub polietylenowych zgrzewanych.
Badanie wstępne przeprowadza się przed opuszczeniem rurociągu do wykopu, odcinkami nie
dłuższymi niż 2,0 m, bez armatury i izolacji złącz. Końce badanych odcinków powinny być
zamknięte i wyposażone w króćce służące do zamontowania manometrów kontrolnych
i doprowadzenia powietrza.
Badanie wstępne przeprowadza się pod ciśnieniem:
- gazociągów z rur stalowych  0,4 MPa,
- gazociągów z rur polietylenowych  0,1 MPa.
Nieszczelności wykrywa się za pomocą wodnego roztworu mydła. Czas badania
powinien trwać co najmniej 1 godzinę od chwili osiągnięcia ciśnienia próby. Wykryte
nieszczelności powinny być usunięte, a złącza ponownie zbadane.
Oczyszczanie wnętrza gazociągów odbywa się poprzez przedmuchiwanie go.
Rys. 29. Przedmuchiwanie rurociągów powietrzem [1, s. 184].
1  sprężarka, 2  rurociąg przyległy, 3  płyty podporowe, 4  rurociąg przedmuchiwany, 5  rura
wydmuchowa
Przedmuchiwanie ma na celu usunięcie z przewodów zanieczyszczeń pozostałych
z okresu budowy, jak ziemia, piasek, drobne kamienie, rdza, części elektrod, woda itp.
Przedmuchiwaniu strumieniem powietrza bez przepuszczania tłoków czyszczących podlegają
gazociągi o średnicy poniżej 200 mm oraz gazociągi polietylenowe.
Po opuszczeniu rur do wykopu oraz zamknięciu zaślepkami otworów i odgałęzień
rurociąg należy zasypać warstwą ziemi o grubości 30 cm, z wyjątkiem styków, które
pozostawia się odkryte. Ziemia użyta do wypełniania przestrzeni bezpośrednio otaczającej
rurociąg nie może zawierać kamieni, desek i innych materiałów mogących uszkodzić izolację.
Powietrze należy podawać ze zbiornika utworzonego z przyległego odcinka rurociągu.
Stosunek długości przewodu przyległego do przedmuchiwanego powinien wynosić
przynajmniej 2:1. Ciśnienie powietrza w zbiorniku powinno wynosić 0,6 MPa dla rurociągów
stalowych o średnicy nie większej od 400 mm i 0,1 MPa dla rurociągów z PE.
Przedmuchiwanie rurociągów powinno być wykonywane zgodnie z instrukcją dostosowaną
do warunków lokalnych.
Próby szczelności gazociągów wykonuje się w celu sprawdzenia szczelności gazociągu
przed oddaniem do eksploatacji z zastosowaniem:
- nawanianego gazu ziemnego,
- mieszaniny gazu ziemnego z gazem obojętnym,
- powietrza,
- gazu obojętnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
 W razie zastosowania gazu ziemnego jako czynnika próbnego, tłoczenie powinno być
połączone z jednoczesnym odpowietrzaniem. Odpowietrzanie można uznać za zakończone,
jeżeli zawartość tlenu w gazie ziemnym będzie mniejsza niż 2%.
Badane rurociągi powinny być w sposób wyraz
ny oznakowane za pomocą znaków
i tablic ostrzegawczych ustawionych po ich obu stronach w odległości zgodnej z dokumentacją
techniczną, jednak nie mniejszej niż 4,0 m. Tablice ostrzegawcze powinny mieć napis:  Uwaga:
Próba ciśnieniowa. Zagrożenie wybuchem. Wstęp wzbroniony .
Komisja odbioru dopuszcza rurociąg do prób po otrzymaniu pisemnego oświadczenia
przedsiębiorstwa montażowego i inspektora nadzoru inwestorskiego stwierdzającego
zgodność wykonawstwa z dokumentacją techniczną oraz przygotowanie rurociągu do prób.
Tłoczenie czynnika próbnego do rurociągu powinno odbywać się płynnie i bez przerwy,
aż do uzyskania ciśnienia badania szczelności pps.
Ciśnienie to powinno być równe:
- 0,4 MPa  dla ciśnienia roboczego pr nie większego niż 0,4 MPa,
- ciśnieniu pr  dla ciśnienia roboczego pr powyżej 0,4 MPa.
Próbę szczelności przeprowadza się po uprzednim ustabilizowaniu się temperatury
czynnika próbnego.
Czas badania szczelności od momentu ustabilizowania temperatury powinien wynosić co
najmniej 24 godziny. Zależy on od średnicy gazociągu i dokładności wskazań manometru do
precyzyjnego pomiaru ciśnienia próbnego. Czas badania przyłączy domowych powinien
wynosić co najmniej 1 godzinę.
Po upływie 2 godzin od chwili osiągnięcia ciśnienia badania szczelności pps należy
dokonać wstępnych oględzin rurociągu. Gazociąg uważa się za szczelny, jeżeli po 24
godzinach próby szczelności spadek ciśnienia "p (liczony w procentach) spełni warunek:
"p d"0,1t Å"W1 Å"W2
gdzie:
 t  czas próby,
 W1  współczynnik zależny od średnicy rur,
 W2  współczynnik zależny od liczby kompensatorów dławicowych (przy braku
kompensatorów W2=1).
Dla gazociągów o średnicach mniejszych niż 250 mm współczynnik W1=1, W2=1, wzór
upraszcza siÄ™:
"p d"0,1t
[1, s.184÷187].
Rys. 30. Stanowisko kontrolno-pomiarowe dla przeprowadzenia prób szczelności gazociągów [1, s. 186].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
Odbiór gazociągu polega na sprawdzeniu zgodności wykonawstwa z projektem, jakości
użytych materiałów i staranności wykonania. Przy odbiorze gazociągu charakterystyczne jest
zwrócenie uwagi na sprawdzenie stanu izolacji antykorozyjnej i na jakość wykonanych spoin
oraz na szczelność rurociągu [4, s. 65].
Po zakończeniu prac montażowych należy wykonać obmiar wykonanych robót:
- Zewnętrzna sieć gazowa obejmuje montaż gazociągów przesyłowych od miejsca ujęcia
lub produkcji gazu do stacji redukcyjno-pomiarowej wraz z zakładkami przemysłowymi
i rozdzielniami oraz montaż gazociągów rozdzielczych, obejmujących rozprowadzanie
gazu od stacji redukcyjno-pomiarowych do użytkowników.
- Gazociągi przesyłowe mierzy się po osi na odcinkach prostych, prostych na łukach po
zewnętrznej ich stronie. Pomierzone długości zestawia się według rodzaju rur, średnic
oraz grubości ścianek. Oddzielnie należy wyodrębnić roboty wykonywane w gruntach
nawodnionych, w lasach przy szerokości strefy montażowej do 10,5 m oraz w warunkach
podgórskich i górskich przy nachyleniach stoku powyżej 5%. Wówczas stosuje się
dodatki za zwiększony nakład pracy. Od pomierzonej długości gazociągu odejmuje się
długość łuków, kompensatorów i armatury kołnierzowej. Przewierty i przeciski obmierza
się w metrach, a armaturę i uzbrojenie rurociągów w kompletach i sztukach.
- Rurociągi rozdzielcze obmierza się według takich samych zasad jak rurociągi
przesyłowe.
- Armaturę i uzbrojenie gazociągu podaje się w liczbie sztuk lub kompletów.
- Przyłącza i przejścia przez ściany budynków obmierza się w sztukach.
Dodatkowo różnicuje się montaż rurociągów w zależności od stopnia uzbrojenia
technicznego terenu. Stosuje się przy tym następujące kryteria:
- teren o dużym uzbrojeniu podziemnym, jeżeli na 100 m gazociągu przypada ponad
5 kolizji,
- teren o Å›rednim uzbrojeniu, jeżeli na 100 m gazociÄ…gu przypada 3÷5 kolizji,
- teren o małym uzbrojeniu podziemnym, jeżeli na 100 m gazociągu przypada do 2 kolizji.
4.10.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jaki jest cel przeprowadzenia próby szczelności sieci gazowej?
2. Jaki jest przebieg prób szczelności?
3. Jakie warunki techniczne należy spełnić w trakcie próby szczelności (jakie powinno być
ciśnienie próbne, czas próby)?
4. Jakie badanie wstępne poprzedza próbę szczelności gazociągu?
5. Jaki jest przebieg przedmuchiwania gazociÄ…gu?
6. Jakie są zasady obmiaru robót związanych z montażem gazociągów?
4.10.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj czynności związane z przedmuchiwaniem gazociągu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia przedmuchiwania gazociągu,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub schemat z przeprowadzenia przedmuchiwania gazociągu,
3) opisać przebieg przedmuchiwania gazociągu,
4) wskazać, dlaczego konieczne jest przedmuchiwanie gazociągu,
5) zapisać wyniki pracy w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiajÄ…cy przedmuchiwanie gazociÄ…gu,
 zdjęcia, schematy przedmuchiwania rurociągów gazowych,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Wykonaj próbę szczelności odcinka sieci gazowej PE.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z wymaganiami dotyczącymi przeprowadzenia próby szczelności sieci
gazowej z rur polietylenowych,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz
czynności związane z przebiegiem próby szczelności i warunkami technicznymi,
3) dobrać sprzęt i stanowisko pomiarowe do wykonania próby szczelności,
4) określić przebieg próby szczelności sieci gazowej,
5) wykonać próbę szczelności odcinka sieci gazowej,
6) określić wynik próby.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem sieci gazowej
z rur polietylenowych (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach
rzeczywistych t.j. na miejscu budowy sieci gazowej),
 sprzęt do wykonania próby szczelności gazociągu,
 instrukcja dla ucznia obejmująca przepisy bhp oraz czynności związane z przebiegiem
próby szczelności gazociągu i warunkami technicznymi.
Ćwiczenie 3
Dokonaj obmiaru robót wykonanego odcinka sieci gazowej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obmiaru robót przy budowie sieci gazowej,
2) zapoznać się z instrukcją zawierającą przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń oraz zasady
obmiaru robót przy budowie sieci gazowej,
3) przygotować sprzęt do wykonania obmiaru,
4) dokonać niezbędnych pomiarów i obliczeń,
5) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 stanowisko symulacyjne tzw.  piaskownica z zamontowanym odcinkiem sieci gazowej
z (najkorzystniej, by ćwiczenie zostało wykonane w warunkach rzeczywistych tj. na
miejscu budowy sieci gazowej),
 sprzęt do wykonania obmiaru,
 instrukcja dla ucznia zawierająca zasady obmiaru robót przy budowie sieci gazowej oraz
przepisy bhp na stanowisku do ćwiczeń,
 literatura z rozdziału 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
4.10.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić konieczność wykonywania próby szczelności gazociągów?
2) przygotować sprzęt do wykonania próby szczelności?
3) określić przebieg próby szczelności?
4) wykonać próbę szczelności kanału?
5) określić przebieg przedmuchiwania gazociągu?
6) wykonać obmiar robót związanych z montażem sieci gazowych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
4.11. Eksploatacja sieci gazowej
4.11.1. Materiał nauczania
Głównym celem prawidłowej eksploatacji sieci gazowej jest zapobieganie
powstawaniu uszkodzeń i wyeliminowanie przerw w dostawie gazu do odbiorców. Podstawą
jej jest okresowa kontrola stanu armatury i szczelności przewodów, wykonanie drobnych
napraw i usuwanie stwierdzonych uszkodzeń.
Kontrolę szczelności sieci gazowej przeprowadzają Brygady Sieciowe poszczególnych
Rozdzielni Gazu Zakładu Gazowniczego zajmujące się bezpośrednio eksploatacją
dystrybucyjnej sieci gazowej. Pełnią one rolę pogotowia sieciowego na swoim terenie
działania. W przypadku wystąpienia awarii czy zagrożenia mają za zadanie: zabezpieczyć i
usunąć awarię gazociągów dystrybucyjnych, zabezpieczyć i usunąć awarię stacji gazowych,
ograniczyć do minimum zakłócenia w dostawie gazu w przypadku zaistnienia awarii,
przywrócić w jak najkrótszym czasie normalny ruch gazu w systemie dystrybucji.
Stopnie zagrożenia ulatniania się gazu:
 I stopień zagrożenia  nieszczelności powodujące niewielkie uszkodzenia sieci
gazowej, nie stwarzające niebezpieczeństwa dla otoczenia;
rejestruje się je i usuwa przy najbliższej sposobności,
 II stopień zagrożenia  nieszczelności powodujące większe uszkodzenia sieci
gazowej, lecz z dala od zabudowań; należy je usunąć
w najbliższych dniach,
 III stopień zagrożenia  nieszczelności niewielkie, stanowiące bezpośrednie
zagrożenie otoczenia ze względu na sąsiednie
pomieszczenia lub instalacje podziemne, albo duże
nieszczelności znajdujące się na terenach zabudowanych;
należy je usunąć natychmiast [4, s. 121].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
Częstotliwość badań szczelności sieci gazowej w zależności od rodzaju gruntu (rury
żeliwne kielichowe i rury stalowe spawane)
- piasek  co 3 lata,
- glina, ił  co 2 lata,
- grunt nawodniony i bagnisty  co 1 rok,
- grunt kamienisty  co 1 rok,
- grunt zagrożony prądami błądzącymi  rury żeliwne co 1,5 roku, rury stalowe co 0,5
roku [4, s. 121].
Tablica 4. Częstotliwość badań szczelności elementów sieci gazowej w zależności od rodzaju urządzeń [4, s. 121].
Urządzenie Częstotliwość badań
Piwnice z dopływami gazu podczas każdego obchodu
Piwnice bez dopływów gazu raz w miesiącu
Studzienki sieci ciepłowniczej i
telekomunikacyjnej przy przewodach :
 w kanałach dwa razu w miesiącu
 bez kanałów raz w miesiącu
Studzienki kanalizacyjne co 6 miesięcy
Studzienki przewodów podwodnych i wyloty rur ochronnych raz w tygodniu
Metody wykrywania nieszczelności przewodów gazowych ułożonych w ziemi:
 Metoda szpilkowania gruntu nad gazociÄ…giem lub w jego bliskim sÄ…siedztwie polega na
wykonywaniu szeregu otworów o gÅ‚Ä™bokoÅ›ci 30÷40 cm. W otwory te wkÅ‚ada siÄ™
wykrywacz gazu i oznacza się ewentualną zawartość gazu w powietrzu. Szpilkowanie
można wykonać ręcznie lub mechanicznie przy użyciu sprężarki (na samochodzie),
świdrów pneumatycznych i wykrywacza gazu.
 Metoda zasysania powietrza z powierzchni gruntu nad gazociÄ…giem przez specjalnÄ…
pompkę zainstalowana na zderzaku samochodu. Próbki powietrza bada się w aparacie
wykrywającym metan już przy stężeniu 0,0006% (objętościowo).
 Za pomocą detektorów przenośnych o bardzo dużej czułości. Każdy detektor
przenośny ma sondę pomiarową zasysającą mieszankę powietrza z gazem. Mieszanina ta
jest kierowana przez filtr do układu elektronicznego. Mikroprocesor ustala stężenie gazu,
a jego wartość można odczytać na skali miernika. Stosuje się sondy różnych kształtów:
dzwonowe, dywanowe, do otworów sondażowych [4, s. 125-129].
Awarie gazociągów i sposoby ich usuwania.
Awarie gazociągów występują najczęściej w postaci:
- nieszczelności na skutek korozji lub pęknięć rur i połączeń spawanych,
- nieszczelności połączeń zgrzewanych i pęknięć na gazociągach PE,
- uszkodzenia gazociągów sprzętem mechanicznym,
- zawodnienie gazociągów,
- zakorkowanie gazociągów przez hydraty lub zamarzanie.
Likwidację nieszczelności powstałych na gazociągach przeprowadza się w zależności od
wysokości ciśnienia, jaki w tym czasie panuje w gazociągu oraz rodzaju i wymiarów
geometrycznych nieszczelności. W przypadku małych nieszczelności oraz niewielkich
ciśnień, nieszczelności takie likwiduje się przez założenie na skorodowane miejsce opaski
ratunkowej
z podkładką gumową. Nieszczelności większe, dające znaczny wypływ gazu przy wysokim
ciśnieniu, należy likwidować przez założenie dwudzielnych dławików ratunkowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
z kurkiem upustowym. Dla gazociągów rozdzielczych w przypadku możliwości wyłączenia
z ruchu danego odcinka gazociÄ…gu przy wstrzymaniu dostawy gazu do nieznanej liczby
odbiorców gazu, usuwanie nieszczelności powinno nastąpić przez wycięcie nieszczelnego
odcinka rury i zastąpienie go nowym. Podobnie należy postąpić w przypadku, gdy
zastosowanie opaski ratunkowej lub dławika dwudzielnego nie jest możliwe.
Podstawowymi uszkodzeniami armatury są nieszczelności na połączeniach
kołnierzowych, dławikach oraz korpusach armatury lub uszkodzenia powodujące zaburzenia
w przepływie gazu (np. zerwanie serca zasuwy). Usuwa się je przez dokręcenie śrub,
wymianę uszczelnień, ewentualnie wymianę armatury.
Awarie sieci gazowej średniego i niskiego ciśnienia z polietylenu (PE) w zależności od
wielkości uszkodzenia oraz posiadanych elementów naprawczych należy usuwać stosując
jedną z poniższych metod:
Metoda I z dwoma cięciami gazociągu:
- przy zastosowaniu dwóch muf elektrooporowych,
- przy zastosowaniu jednej elektromufy i zgrzewania doczołowego.
Metoda II z jednym cięciem gazociągu:
- z jedną elektromufą (przy bardzo małych  punktowych uszkodzeniach).
Metoda II bez cięcia gazociągu:
- przy zastosowaniu dwustronnej i jednostronnej elektromufy dzielonej,
- przy zastosowaniu siodła naprawczego elektrooporowego.
Zawodnienie gazociągów można zlikwidować przez: syfonowanie odwadniaczy,
przedmuchanie zawodnionego gazociągu gazem, przedmuchanie sprężonym powietrzem lub
gazem obojętnym po zamknięciu przepływu gazu i zablindowaniu całego odcinka odcinając
go od reszty gazociągu z gazem, usunięcie wody przez nawiercenie otworu w najniższym
punkcie zawodnionego odcinka gazociągu. Należy pamiętać, że
- w przypadku przedmuchiwania gazociągów niskiego ciśnienia, konieczne jest odłączenie
wszystkich instalacji gazowych wewnętrznych,
- w przypadku usuwania wody przez nawiercanie gazociągu, należy uzyskać pewność, że
nie dostała się ona do gazociągu przez nieszczelność gazociągu. W takim przypadku
najważniejsze jest zlokalizowanie nieszczelności i jej usunięcie. Otwory nawiercane w
gazociągu, należy zlikwidować przez nałożenie opasek ratunkowych z podkładką
gumową, a przy najbliższym wyłączeniu gazu na tym odcinku gazociągu  przez
zaspawanie,
- w przypadku użycia do przedmuchiwania gazociągów sprężonego powietrza, należy po
ich przedmuchiwaniu gazociągi odpowietrzyć.
Remonty sieci gazowych polegają na wymianie uszkodzonych odcinków sieci stosując
nowoczesne metody bezodkrywkowe:
- Pierwsza metoda polega na wprowadzeniu w istniejący przewód głowicy rozpierającej,
która miażdży i rozkrusza go w trakcie przesuwania się wzdłuż jego osi. W tylnej części
urzÄ…dzenie zawiera tulejÄ™ rozpierajÄ…cÄ… z doprowadzonym nowym przewodem.
Urządzenie przeciąga się przez niszczony przewód za pomocą liny nawijanej na
wciągarkę. Wciągany do niszczonej rury przewód stanowi rurę ochronną dla
umieszczonego w następnej kolejności przewodu gazowego. Rura ochronna z tworzywa
sztucznego zapobiega stykaniu siÄ™ nowego przewodu z pokruszonym starym przewodem
oraz twardymi i ostrymi składnikami gruntu znajdującego się wokół rozkruszonej rury.
Wprowadzony do rury ochronnej nowy przewód może mieć średnicę równą lub większą
od rury zniszczonej [4, s. 133].
- Druga metoda polega na wprowadzeniu do uszkodzonej rury elastycznego rękawa ze
specjalnego tworzywa sztucznego wzmocnionego tkaniną z włókien nylonowych
i poliestrowych. Powłoka ta jest wklejona do uprzednio oczyszczonej starej rury przy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
użyciu kleju epoksydowego. Wklejanie przeprowadza się za pomocą specjalnego
urządzenia, które jest zamontowane na samochodzie. Po wprowadzeniu powłoki na całej
długości uszczelnionego odcinka, w celu przyspieszenia utwardzania kleju, doprowadza
siÄ™ parÄ™ o temperaturze 105ºC pod ciÅ›nieniem 80÷150 kPa. Zaletami tej metody sÄ…:
elastyczność powłoki umożliwiająca renowację gazociągu na łukach, możliwość
renowacji odcinków do 500 m długości, absolutna szczelność powłoki [4, s. 134].
4.11.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne cele eksploatacji sieci gazowej?
2. Jakie są stopnie zagrożenia związane z ulatnianiem się gazu?
3. Jakie są metody wykrywania nieszczelności przewodów gazowych ułożonych w ziemi?
4. Jakie są sposoby usuwania awarii gazociągów?
5. Na czym polegają remonty przewodów sieci gazowych?
4.11.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj sposób sprawdzania szczelności gazociągów w ramach prac eksploatacyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami badania szczelności gazociągów,
2) obejrzeć film lub zdjęcia z badania szczelności gazociągów,
3) opisać zasady przeglądów sieci gazowej,
4) zapisać swoje spostrzeżenia w zeszycie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film lub zdjęcia z badania szczelności gazociągów,
 zdjęcia aparatów do wykrywania obecności gazu,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 2
Określ, w jaki sposób usuwa się awarię odcinka gazociągu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami zamykania przepływu gazu na okres usunięcia awarii,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające prace przy usuwaniu awarii gazociągu,
3) opisać sposób wykonania czynności związanych z zamknięciem przepływu gazu
u demontażu gazociągu,
4) opisać czynności po usunięciu awarii,
5) określić warunki, jakie musza być spełnione przy wykonywaniu usunięcia awarii,
6) zapisać wyniki swojej pracy w zeszycie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiajÄ…cy usuwanie awarii sieci gazowej,
 zdjęcia lub rysunki przedstawiające sposoby zamykania dopływu gazu,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Opisz metody remontów sieci gazowej metodami bezodkrywkowymi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z metodami remontów sieci gazowych,
2) obejrzeć film, zdjęcia lub rysunki przedstawiające remonty sieci gazowych różnymi
metodami,
3) opisać sposób wykonania czynności związanych z remontem sieci gazowych,
4) określić warunki jakie muszą być spełnione przy poszczególnych metodach,
5) porównać metody remontów wykonywanych bezodkrywkowo z metodami tradycyjnymi.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film przedstawiajÄ…cy remonty sieci gazowych metodami bezodkrywkowymi,
 zdjęcia lub rysunki przedstawiające metody remontów kanałów,
 literatura z rozdziału 6.
4.11.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić główne cele eksploatacji sieci gazowych?
2) określić sposoby lokalizowania awarii sieci gazowych?
3) określić metody usuwania awarii eksploatowanych sieci gazowych?
4) określić sposoby demontażu elementów sieci gazowych?
5) scharakteryzować bezodkrywkowe metody remontów kanałów?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna
z nich jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedz
należy zakreślić kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na
póz
niej i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 minut.
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Do robót niebezpiecznych podczas montażu sieci gazowych nie należą:
a) podłączenia gazociągów nowo wybudowanych.
b) podłączenie przyłączy domowych do czynnej sieci.
c) układanie taśmy ostrzegawczej nad gazociągiem.
d) usuwanie skutków awarii sieci gazowych.
2. Do gazów sztucznych nie należy:
a) gaz węglowy.
b) gaz ziemny.
c) gaz generatorowy.
d) gaz wodny.
3. Rezerwy magazynowanego gazu umożliwiają:
a) zachowanie ciągłości dostawy gazu.
b) mierzenie ilości gazu.
c) pokrycie nierównomierności zużycia gazu.
d) utrzymanie stałego ciśnienia gazu w gazociągach.
4. Zbiorniki niskiego ciśnienia są to zbiorniki:
a) o stałej objętości i zmiennym ciśnieniu.
b) o stałej objętości i stałym ciśnieniu.
c) o stałym ciśnieniu i zmiennej objętości.
d) o zmiennej objętości i zmiennym ciśnieniu.
5. Przedstawiony na rysunku schemat układu sieci gazowej
oznacza:
a) sieć rozgałęzioną.
b) sieć gazu płynnego.
c) sieć pierścieniową.
d) sieć mieszaną.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
6. Do budowy gazociągów wysokiego ciśnienia stosuje się:
a) rury stalowe czarne bez szwu.
b) rury miedziane.
c) rury żeliwne.
d) rury z tworzyw sztucznych.
7. Rury stalowe gazowe Å‚Ä…czy siÄ™ za pomocÄ…:
a) spawania gazowego.
b) spawania elektrycznego.
c) lutowania.
d) zgrzewania.
8. Do budowy gazociągów średniego i niskiego ciśnienia stosowane są przewody:
a) z polietylenu o małej gęstości.
b) z polietylenu o dużej gęstości.
c) z polipropylenu.
d) z butylenu.
9. A
ączenia rur gazowych polietylenowych nie można wykonać za pomocą:
a) zgrzewania czołowego.
b) zgrzewania elektrooporowego.
c) połączeń mechanicznego PE/stal.
d) spawania.
10. Montaż gazociągu z rur polietylenowych należy wykonywać w temperaturze otoczenia:
a) poniżej 5ºC.
b) powyżej 0ºC.
c) powyżej 5ºC.
d) poniżej 0ºC.
11. Armaturę zaporową w sieciach niskiego ciśnienia instaluje się:
a) w studzienkach.
b) w ziemi.
c) ponad terenem.
d) w pomieszczeniach.
12. Pozycja 4 na rysunku oznacza:
a) połączenie spawane.
b) połączenie kołnierzowe.
c) połączenie PE/stal.
d) połączenie zgrzewane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
13. Rur ochronnych nie stosujemy przy skrzyżowaniu gazociągu z drogą:
a) autostradÄ….
b) ekspresowÄ….
c) powiatowÄ….
d) krajowÄ….
14. ArmaturÄ™ stalowÄ… Å‚Ä…czy siÄ™ z rurami polietylenowymi za pomocÄ…:
a) spawania.
b) połączeń kołnierzowych.
c) kształtki PE/stal.
d) zgrzewania.
15. Balony gumowe i zamknięcia sierpowe służą do:
a) zamknięcia przepływu gazu w gazociągach.
b) zamknięcia przepływu gazu na krótki okres.
c) odpowietrzenia gazociągów.
d) odwodnienia gazociągów.
16. Sączki węchowe służą do:
a) wpuszczania gazu.
b) odpowietrzania gazociÄ…gu.
c) wykrywania nieszczelności gazociągów.
d) zabezpieczania gazociągów.
17. Rurę ochronną należy izolować cieplnie przy skrzyżowaniu:
a) z linami elektroenergetycznymi o napięciu 15 kV.
b) z kablami telekomunikacyjnymi.
c) z kanałem ciepłowniczym.
d) z wodociÄ…giem.
18. Przy wykonaniu próby szczelności gazociągu nie należy stosować:
a) nawanianego gazu ziemnego.
b) wody.
c) powietrza.
d) mieszaniny gazu ziemnego z gazem obojętnym.
19. Czas badania szczelności gazociągu od momentu ustabilizowania temperatury dla
gazociągów powinien wynosić co najmniej:
a) 1 godzinÄ™.
b) 2 godziny.
c) 8 godzin.
d) 24 godziny.
20. Przygotowanie gazociągu do próby szczelności nie obejmuje:
a) kontroli jakości złącz.
b) badania wstępnego szczelności złączy.
c) próby wytrzymałości rurociągów.
d) przedmuchiwania gazociÄ…gu..
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko.............................................................................................................................
Montaż sieci gazowej
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
6. LITERATURA
1. BÄ…kowski K.: Gazyfikacja. WNT, Warszawa 1996.
2. Cieślowski S., Krygier K.: Instalacje sanitarne. Technologia. WSiP, Warszawa 1998.
3. Czajkowski M., Dzierżawski T.: Gazownictwo i Ciepłownictwo. WSiP, Warszawa 1992.
4. Dzierżawski T.: Gazownictwo i Ciepłownictwo. WSiP, Warszawa 1996.
5. Furtak L., Rabiej ST., Wild J.: Warunki techniczne wykonania i odbioru rurociągów
z tworzyw sztucznych. Polska Korporacja Techniki Sanitarnej, Grzewczej, Gazowej
i Klimatyzacji, Warszawa 1994.
6. Karpiński M.: Instalacja gazu. WSiP, Warszawa 2000.
7. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlano Montażowych. Tom II.
Instalacje Sanitarne i Przemysłowe. Arkady, 1988.
8. Zajda R., Gebhardt Z.: Instalacje gazowe oraz lokalne sieci gazów płynnych. Warszawa
1995.
Czasopisma:
1. Gaz, Woda i Technika Sanitarna,
2. Polski Instalator,
3. Rynek instalacyjny,
4. Instalacje sanitarne.
ObowiÄ…zujÄ…ce normy:
PGNiG-ZN-G-3150  GazociÄ…gi  rury polietylenowe  wymagania i badania .
PN-EN 10208-1:2000  Rury stalowe przewodowe dla mediów palnych  o klasie
wymagań A .
ZN-G-3001:2001  Gazociągi  Oznakowanie trasy gazociągu  Wymagania ogólne .
ZN-G-3002:2001  Taśmy ostrzegawcze i lokalizacyjne .
PN-82/M-74001  Armatura przemysłowa. Wymagania i badania .
BN-72/8976-57  Odwadniacze średniego ciśnienia dla gazociągów .
BN-72/8976-58  Odwadniacze wysokiego ciśnienia .
PN-92/M-34503  Gazociągi i instalacje gazownicze. Próby rurociągów .
PN-91/M-34501  Gazociągi i instalacje gazownicze. Skrzyżowania gazociągów
z przeszkodami terenowymi. Wymagania .
PGNiG-ZN-94/G-1003  Pomiary paliw gazowych. Stacje pomiarowe. Wymagania .
PN-93/M-53950/01  Pomiar strumienia masy i strumienia objętości za pomocą zwężek
pomiarowych .
PN-92/M-54832/03  Gazomierze turbinowe. Wymagania i badania .
PN-94/M-54832/04  Gazomierze rotorowe. Wymagania i badania .
Katalogi techniczne producentów i dystrybutorów materiałów rurowych do budowy
gazociągów i stacji gazowych oraz informacje techniczne zawarte na stronach
internetowych tych firm.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64