9621686405

100 Wymiana jakościowa morfonematów samogłoskowych.

II. WYMIANA MORFONEMATÓW SAMOGŁOSKOWYCH.

§ 54. Wymiany funkcjonalne morfonematów samogłoskowych mogą być jakościowe lub ilościowe. W pierwszym wypadku wymieniają się morfonematy samogłoskowe różne pod względem jakości swej treści fonologicznej, np. anioł // aniel-e, las H w lesi-e // leś-ny, róg // rog-i, dąb fi dęby. W wypadku drugim w szeregu pokrewnych wyrazów i form gramatyczn}^rch raz zjawia się jakiś samogłoskowy fonemat, to znowu zanika, np. lenlll-nUj sen // snu; po-syl-ać // po-sl-ać, wy-cin-am // tnę.

a) Wymiana jakościowa morfonematów samogłoskowych.

§ 55. Wymiana e // o. W szeregu pokrewnych rdzeni mor-fonemat e z poprzedzającym miękkim morfonematem spółgłoskowym wymienia się na o z poprzedzającym twardym morfonematem spółgłoskowym. Np.

1. nieść // nosić 2. pleść // plot (— plecione ogrodzenie) wieźć // wozić    po-ciec // po-tok

wieść U wodzić leżeć // loże mieść // motać wy-rzec // wy-rok.

Wymiana morfonematów 'e // o jest w dzisiejszym języku polskim, naogół biorąc, żywa, szczególniej w zakresie formacyj czasownikowych, gdzie jest wyrazem różnic znaczeniowych rodzajów czynności: jednokrotnej {nieść, wieźć, wieść) i wielokrotnej {nosić, wozić, wodzić). Pozatem tradycyjnie zachowuje się także w formach rzeczownikowych, posiadających te same rdzenie, co odnośne czasowniki, przyczem znamieniem formalnem rzeczownika jest morfonemat o, gdy w czasownikach z temi samemi rdzeniami występuje ^#e: pleść // plot, pociec fi potok.

§ 56. Wymiana 'e // 'o. Morfonemat 'e z poprzedzającym morfonematem spółgłoskowym miękkim wymienia się na ’o z poprzedzającym morfonematem spółgłoskowym miękkim. Np-

1. wiedzie // wiodę // wiodą plecie U plotę // plotą wiezie // wiozę // wiozą niesie // niosę // niosą bierze ll biorę // biorą wlecze // wlokę // wloką