9621686417

104 Wymiana jakościowa morfonematów samogłoskowych.

fonematem spółgłoski nosowej wymiana o // 6 nie następuje: strona // stron, brona // bron, wrona // wron.

2.    W rzeczownikach zdrobniałych, utworzonych zapomo-cą przyrostka -ka -ko, rdzenne ę, o wymienia się na ą, ó. Np. głowa // główka, broda // bródka, krowa // krówka, brzoza II brzózka, sowa // sówka, robota // robótka, rę&a // rączka, gęś // gąska, grzęda 11 grządka, pięść f/ piąstka, pole H pólko, jagnię // jagniątko.

Uwaga. I tu także dla tych samych przyczyn, co w formie dopełniacza liczby mnog., zdarzają się odstępstwa, które tłumaczyć należy albo zachowaniem formy tradycyjnej, albo wpływem postaci rzeczownika podstawowego, albo wreszcie oddziaływaniem pozycji fonologicznej. Np. ciotka, sroczka, oczko, słomka, wronka, żonka, nasionko.

3.    W formach imiesłowu przeszłego czynnego rdzenne o wymienia się na ó, a rdzenne lub tematyczne ę wymienia się na ą. Np.

1. niosła // niósł    2. wzięła // wziął

wiozła H wiózł    cięła // ciął

plotła // plótł    dęła II dął

wiodła U wiódł    ciągnęła // ciągnął

wlokła H wlókł    zamknęła // zamknął

Wymiana ta jest funkcjonalna, bo łączy się we współcze-snem poczuciu językowem z określonemi formami gramatycznemu,— w rodzaju męskim liczby pojed. postać z ó (przeważnie) i ą, w innych formach o lub e albo ę, — ale kojarzy się także w pewnej mierze z pozycją fonologiczną, mianowicie z położeniem wymieniających się morfonematów w sylabie: w zgłosce otwartej o, ę, w zgłosce zamkniętej u, ą. Np. wziął // wzięło, wzięły, niósł // niosła, niosły... Pod wpływem wziął, niósł w tejże samej formie rodzaju męskiego liczby pojed., choć w zgłosce otwartej wziąłem, wziąłeś, niosłem, wymawiane także [ńusem] lub [ńuzem] obok niosłem. Tłomaczy się to charakterem przyrostków -em, -eś, które, jako ruchome, są odczuwane jako oddzielne wyrazki.