9621686432

Wymiana ilościowa morfonenmtów samogłoskowych. 109

kowem żywotność w deklinacji rzeczowników, w zakresie niektórych form przymiotnikowych, tudzież w niektórych przyrostkach i przyimkach, łączy się przytem zawsze z określone-mi warunkami fonologieznemi: w zgłoskach otwartych e ruchome zanika, zjawia się zaś w zgłoskach zamkniętych, w szczególności przy zbiegu spółgłosek, trudnych do wymówienia. Np.

poseł, ale posła, nie *po-se-ła sen, ale snu, nie *se-nu pień, ale pnie nie kpie nie pies, ale psa, nie *pie-sa ¹).

Tak samo:

obok państwo // państewko „ źródło H źródełko „ pełny // pełen.

Oboczność tematów i rdzeni, spowodowana wymianą ilościową e ruchomego, ustaliła się w następujących kategorjach gramatycznych:

1. W mianowniku (i bierniku) liczby pojed. rzeczowników męskich, gdzie w przeciwstawieniu do form innych przypadków występuje e ruchome. Np.

mech // mchu...    len // lnu...

sen H snu...    pień // pnia...

dworek // dworka... dworzec // dworca...

Pod wpływem tych oboczności wymiana ilościowa e ruchomego zjawia się także tam, gdzie się nie da, jak tamte, usprawiedliwić zmianami historyczno - dźwiękowemi, a więc przede-wszystkiem w całym szeregu wyrazów pochodzenia obcego, gdzie albo jak np. w wyrazach majster // majstra..., klajster // klajstru..., hebel // hebla..., szyper // szypra... e powinno się zachowywać wszędzie, albo jak w wyrazach ganek (niem. gang) // ganku, rynek (niem. ring) // rynku, rynsztunek (niem. rustung) // rynsztunku nie powinno się zjawiać nigdzie. Ten wpływ ustalonych w poczuciu językowem form obocznych rozciąga się

^ł) Por. jednak piesek zamiast stpolsk. psek z e w zgłosce otwartej pod wpływem wyrazu podstawowego pies.