9621686611

Wymiany fonenmtów samogł. w grupach ionol. w oświetl, hist. 163

przed spółgłoską, np. sól < *solb, ale słony < *sol-nyjb, kół//kołeJc{/ kole < * kolzj j*kolzkzl Tkolietz, ale kłóć < *kol-ti, porze, ale proc, piele, ale pleć, miele, ale mleć.

Jeżeli spotykamy we współczesnym języku polskim grupy głoskowe or ol er el w pozycji przed spółgłoskami, to są to połączenia wtórne, nie odziedziczone, powstałe wskutek zaniku słabej samogłoski zredukowanej, która niegdyś po tych połączeniach następowała. Np. solny < *solbnyjb, dolny < *dolbnyjb. Tak samo górny, pokorny...

§ 92. Nagłosowe, czyli zjawiające się na początku wyrazów, grupy dźwiękowe or- // ra- są również dziedzictwem starych prasłowiańskich połączeń or. I tu tak samo, jak w środku wyrazu, w położeniu przed samogłoską następstwo składników dźwiękowych, tworzących grupę, pozostało bez zmiany; natomiast w pozycji przed spółgłoską w ostatecznym wyniku przeobrażenia dźwiękowego nastąpiła przestawka, przyczem w języku polskim powstawały połączenia ro- lub ra-, zależnie od rodzaju dawnej intonacji; pod akutem ra-, pod cyrkumfleksem ro-. Ta różność rozwoju dźwiękowego, jakiemu ulegała grupa w pozycji przed samogłoską i spółgłoską, pociągnęła za sobą wymianę postaci obocznych. Np. or-aćll ra-dlo.

§ 93. Wymiana -ro- (-ro-) // -ar-, naprzykład kroiual/karw, gród 11 Wyszegard. Postaci oboczne z -ro- (-ró-) są dalszym ciągiem prasłowiańskiej grupy dźwiękowej tort. W grupie tej pod wpływem stosunków akcentuacyjnycli samogłoska o ulegała niekiedy redukcji i przechodziła w z, a w grupie zr spółgłoska r otrzymywała charakter zgłoskotwórczy, zredukowane zaś Iz rozwijało się w z niezgłoskotwórcze. W ten sposób powstawała, jako t. zw. niższy stopień wokalizacji do tort, grupa tort z J>r czyli tak zwane dla krótkości twarde r zgłoskotwór-cze między dwiema spółgłoskami. To zgłoskotwórczo twarde r rozwinęło się w jęz. polskim w ar, skąd polska grupa tart, jako kontynuacja prasłowiańskiego połączenia *lzrt. Tego pochodzenia polską grupę tart oprócz przykładów, przj^toczonych wyżej, znajdujemy również w takich wyrazach, jak kark, czesk.