PACSTWOWA WYŻSZA SZKOAA ZAWODOWA W TARNOWIE INSTYTUT POLITECHNICZNY LABORATORIUM METROLOGII Instrukcja do wykonania ćwiczenia laboratoryjnego: Ćwiczenie 2 POMIARY TEMPERATURY CZUJNIKI I APARATURA Tarnów 2009 Ćwiczenie 2 POMIARY TEMPERATURY CZUJNIKI I APARATURA Program ćwiczenia 1. Pomiar temperatury termoelementem typu J (Fe-CuNi) i miliwoltomierzem; badanie wpływu temperatury spoiny odniesienia. 2. Pomiar temperatury termoelementem typu J współpracującym z przemysłowym mierni- kiem temperatury typu N12T. 3. Pomiar temperatury czujnikiem rezystancyjnym Pt100: a) pomiar rezystancji czujnika omomierzem z wykorzystaniem 2 lub 4 przewodów, b) pomiar temperatury przemysłowym miernikiem temperatury N12T z czujnikiem do- łączonym za pomocą 2 lub 3 przewodów. 4. Sprawdzenie funkcji przetwarzania zintegrowanego czujnika AD22100 firmy Analog Devices Zakres wymaganych wiadomości 1. Podstawowe właściwości termoelelementów, prawo trzeciego metalu, przewody kompen- sacyjne. 2. Podstawowe właściwości rezystorów termometrycznych (termistory, rezystory metalo- we). 3. Podstawowe układy pomiarowe z czujnikami do pomiaru temperatury. 4. Pomiar rezystancji z wykorzystaniem 2, 3 lub 4 przewodów. Literatura [1] Tumański S., Technika pomiarowa. WNT Warszawa 2007 [2] Michalski L., Eckersdorf K., Kucharski J.: Termometria. Aódz, Politechnika Aódzka 1998 [3] Hagel R., Zakrzewski J.: Miernictwo dynamiczne. Warszawa, WNT 1984 [4] Romer E.: Miernictwo przemysłowe. Warszawa, PWN 1970 [5] Zatorski A: Metrologia elektryczna. Ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt nr 13 AGH, Kra- ków 2002 [6] Zatorski A., Rozkrut A.: Miernictwo elektryczne. Materiały do ćwiczeń laboratoryjnych. Skrypt AGH nr nr 1190/1990, 1334/1992, 1403/1994, 1585/1999 [7] Polska norma PN-EN 60584-1, PN-IEC 584-1 grudzień 1997: Termoelementy Cha- rakterystyki. [8] Polska norma PN-EN 60751+A2, PN-IEC 751+A1+A2 pazdziernik 1995: Czujniki pla- tynowe przemysłowych termometrów rezystancyjnych. [9] Nota katalogowa firmy Analog Devices czujnika AD22100 2 Instrukcja wykonania ćwiczenia W ćwiczeniu wykorzystujemy: termos zawierający wodę z lodem (jako zródło temperatury odniesienia). Mieszaninę wo- dy z lodem należy przygotować na początku ćwiczenia lub przed nim. Należy stosować dużo lodu i mało wody, tak aby lód sięgał dna. Aby zapobiec gromadzeniu się na dnie wody o temperaturze około 4�C wskazane jest zamieszanie bezpośrednio przed pomia- rem; zlewkę z wodą o temperaturze pokojowej; czajnik z ciepłą wodą. Temperaturę wody w czajniku należy utrzymywać w przedziale 60�80�C. W razie potrzeby należy włączyć ogrzewanie, kontrolując temperaturę, a po wyłączeniu zasilania zamieszać, aby uzyskać równomierny rozkład temperatury w całej objętości wody. pomiary temperatur wody termoelementami i termorezystorem wykonujemy w czajniku i w zlewce. Termorezystorem wykonujemy też pomiar temperatury wody z lodem. Każdo- razowo przy pomiarach temperatur wody porównujemy je ze wskazaniami termometru wzorcowego, którym jest cyfrowy miernik temperatury typu N12T, firmy Lumel, współ- pracujący z czujnikiem Pt100, klasy A. W celu określenia błędów pomiaru temperatur w poszczególnych pomiarach, przyjmujemy za wzorcowe wskazania tego termometru. Bez- względny błąd pomiaru danej temperatury jest wyznaczany jako różnica pomiędzy tempe- raturą zmierzoną a wzorcową. Odczyt wzorcowej wartości temperatury powinien nastę- pować w momencie, gdy wartość liczbowa na wyświetlaczu przyrządu praktycznie prze- staje się zmieniać. drugi przemysłowy miernik temperatury N12T, umieszczony w obudowie jest trwale po- łączony z termoelementem typu J oraz poprzez zaciski na czołowej stronie obudowy może współpracować z termorezystorem Pt100. Przed rozpoczęciem pomiarów miernik ten wymaga zaprogramowania (nastawienia typu stosowanego czujnika) wg wymaganego przez producenta (Lumel) algorytmu, podanego poniżej. Obsługę miernika N12T można przedstawić za pomocą następującego algorytmu: Rys.1 Algorytm obsługi miernika temperatury Lumel N12T. 3 PROGRAMOWANIE MIERNIKA N12T Naciśnięcie przycisku i przytrzymanie go przez około 3 sekundy powoduje wyświetlenie kodu bez- pieczeństwa SEC na przemian z ustawioną fabrycznie wartością 0. Wpisanie poprawnego kodu powoduje wej- ście do matrycy programowania przedstawionej na rysunku 19. Wyboru poziomu dokonuje się za pomocą przy- cisku , natomiast poruszanie się po poszczególnych pozycjach odbywa się za pomocą przycisków i . Symbole parametrów są wyświetlane na przemian z ich aktualną wartością. W celu zmiany parametru należy użyć przycisku i za pomocą przycisków i wprowadzić żądaną wartość. Jednokrotne wciśnięcie przycisku lub , powoduje zmianę wartości o 1. Trzymanie wciśniętego klawisza powo- duje ciągłe zwiększanie wartości, aż do wyświetlenia wartości 0. Po tej wartości następuje przejście na następną cyfrę. Aby zrezygnować ze zmiany parametry należy wcisnąć klawisz . W celu wyjścia z wybranego poziomu należy wybrać symbol --- i wcisnąć klawisz . Aby wyjść z matrycy programowania należy wci- snąć przycisk . Pojawi się napis HEY i po około 5 sekundach miernik wejdzie automatycznie w pomiar wielkości wejściowej. InP tyP Con d_P Cnt Ind H1 Y1 H2 Y2 1 Parametry Typ Rodzaj Punkt Liczba Indywid. --- wejścia wejścia Compens. dzie- pomiarowa charakt. siętny 2 Alr1 PrL1 Prh1 TYP1 dLY1 Led1 Alarm 1 Dolny Górny Typ Opóznienie Podtrz. --- próg próg alarmu alarmu Sygn. 3 Alr2 PrL2 Prh2 TYP2 DLY2 Led2 Alarm 2 Dolny Górny Typ Opóznienie Podtrz. --- Próg próg alarmu alarmu Sygn. 4 Out TYPA AnL AnH bAud trYb Adr Wyjście Wyjście Dolny Górny Prędkość Rodzaj Adr --- (Nap/prąd) próg wyj. próg transmisji transm. urz. analog. wyj. analog. SEr SEt SEC tSt JEd 5 Serwis Wpis param. Wprow. Test Podśw. --- standard. hasła Wy- Jedn. świetl. Rys.2 Matryca przejść w trybie programowania. Miernik N12T, który nie był jeszcze programowany przez użytkownika ma ustawione przez producenta parametry standardowe, które można w każdej chwili przywrócić. Wartości parametrów standardowych przed- stawia poniższa tabela 1. Tabela 1. Wartości parametrów standardowych nastaw miernika N12T (ustawienia fabryczne). Symbol Wartość Opis wartości parametru standardowa tYP Pt1 Typ czujnika - Pt100 Con rEn=0 Brak kompensacji d_P 0,0 Ustawienie punkty dziesiętnego Cnt 8 Liczba pomiarów Ind OFF Wyłączona indywidualna charakterystyka H1,Y1,H2,Y2 0 Brak parametrów charakterystyki indywidual- 4 nej PrL1, PrL2 -199,9 Dolny próg alarmowy PrH1, PrH2 850,0 Górny próg alarmowy tYP1, tYP2 OFF Ustawienie typu alarmu dLY1, dLY2 0 Wyłączone opóznienie sygnalizacji alarmu Led1, Led2 OFF Wyłączone podtrzymanie sygnalizacji alarmu tYPA PrAd Typ sygnału wyjściowego prąd AnL -199,9 Dolny próg wyjścia analogowego AnH 850,0 Górny próg wyjścia analogowego bAud 9600 Prędkość transmisji RS 485 trYb r8N2 Rodzaj transmisji RS 485 ASC II 8N1 Adr 1 Adres urządzenia SEC 0 Hasło JEd On Podświetlanie jednostki włączone Zaprogramowanie miernika N12T do ustawień fabrycznych (zgodnie z Tab.1.). 1. Należy nacisnąć klawisz i przytrzymać przez około 3 sekundy. Po tym czasie nastąpi wyświetlenie symbolu kodu bezpieczeństwo na przemian z fabrycznie ustawioną wartością 0. Należy pozostawić tą war- tość bez zmian i wciskając ponownie przycisk wejść do matrycy programowania (patrz instrukcja pro- gramowania miernika N12T). 2. Nacisnąć kilkakrotnie przycisk , aż na wyświetlaczu pojawi się symbol SEr (pozycja ustawień serwi- sowych). 3. Za pomocą klawiszy , wybrać ustawienie SEt (wpisanie parametrów standardowych) i naci- snąć przycisk , na wyświetlaczu przez kilka sekund pojawi się napis LOAD. Nacisnąć klawisz , na wyświetlaczu przez kilka sekund pojawi się napis HEY, po czym miernik wejdzie automatycznie w pomiar wielkości mierzonej. Uwagi: cyfrowy multimetr HP34401A, służący do pomiaru: siły termoelektrycznej termoelementu (opcja wybierana przyciskiem DC V, napięcie dołączone do gniazd 2 i 4 na płycie czołowej przyrządu rys.3); rezystancji termorezystora: dwuzaciskowo (opcja wybierana przyciskiem &! 2W, rezystor dołączony do gniazd 2 i 4 na płycie czołowej przyrządu rys.3), czterozaciskowo (opcja wybierana przyciskami Shift, &! 4W, zaciski prądowe rezystora dołączone do gniazd 2 i 4, a zaciski napięciowe do gniazd 1 i 3 na płycie czołowej przyrządu rys.3). Rys.3 Fragment płyty czołowej multimetru HP34410A z gniazdami wejściowymi: 2 i 4 pomiar napięcia lub rezystancji dwuzaciskowo; 1, 3 (U) i 2, 4 (I) pomiar rezystancji czterozaciskowo 5 Ad 1. Pomiar temperatury termoelementem typu J (Fe-CuNi) i miliwoltomierzem; badanie wpływu temperatury spoiny odniesienia Fe Rys.4. Termoelement typu J ze spoinami odniesienia w temperaturze to. mV multimetr HP34401A Pomiaru dokonujemy z użyciem termoelementu przedstawionego na rys.4. " Termoelement podłączamy do multimetru HP34401A w trybie pomiaru napięcia. " Spoinę pomiarową zanurzamy w zlewce z wodą o temperaturze bliskiej pokojowej tx1; o obserwując wartość napięcia, zmieniamy temperaturę spoin odniesienia przez: o zanurzenie w zlewce z wodą (o temperaturze zbliżonej do pokojowe) toa, o trzymanie w palcach tob, o zanurzenie w termosie z lodem toc; o mierzymy temperatury tx1, toa, tob, toc termometrem wzorcowym, uzyskując jego wskazania tw1, towa, towb, towc; o na podstawie zmierzonych sił termoelektrycznych Ea, Eb, Ec, z tablic zamieszczonych w normie [6], odczytujemy temperatury txa, txb, txc i porównujemy je z temperaturą tw1, przyjmując ją jako wartość poprawną mierzonej temperatury; o wyznaczamy błędy bezwzględne, wynikające z jakości narzędzi pomiarowych oraz z różnej od 0�C temperatury odniesienia, wg wzoru (1) "t = tx - tw �C (1) [ ] gdzie: tx wartość temperatury, wyznaczona na podstawie zmierzonej siły termoelek- trycznej i tablic [6], tw wartość temperatury w tym samym miejscu i czasie, zmierzona termome- trem wzorcowym. " Spoinę pomiarową zanurzamy w czajniku (z wcześniej podgrzaną wodą do temperatury tx2 rzędu 60�80�C; zasilanie czajnika powinno być wyłączone). Spoina odniesienia pozo- staje w lodzie. Z tablic w normie [6] odczytujemy temperaturę i porównujemy ze wskaza- niami termometru wzorcowego, wyznaczając błąd (1). Wyniki przeprowadzonych pomia- rów zestawiamy w tabeli 2. Tabela 2 miejsce spoiny zlewka czajnik pomiarowej tow [ ] E [mV] tx1 [�C] tw1 [�C] "t1 [�C] E [mV] tx2 [�C] tw2 [�C] "t2 [�C] a b c 6 Ad 2. Pomiar temperatury termoelementem typu J współpracującym z przemysłowym miernikiem temperatury typu N12T W tym punkcie używamy miernika N12T, do którego na stałe przyłączono termoelement typu J. Mierniki temperatury przeznaczone do współpracy z termoelementami mają wbudowany układ pomiaru temperatury listwy połączeniowej miernika i możliwość kompensacji wpływu tej temperatury na wynik pomiaru. Podłączenie przewodów termoelementu lub przewodów kompensacyjnych do listwy połączeniowej miernika powoduje powstanie w tym miejscu spo- in odniesienia. Czujnik jest na stałe podłączony do miernika, należy tylko właściwie skonfigurować programowo miernik. Wykonuje się to w następujący sposób: 1. Należy włączyć miernik i przywrócić w nim parametry standardowe (fabryczne) (patrz powyżej str.4 instrukcji). 2. W trybie programowania wejść na pozycje InP (ustawienia parametrów wejścia), a na- stępnie przejść do parametru tYP (typ wejścia) i ustawić jego wartość na tE-J (ustalenie typu czujnika temperatury termoelement typu J), w sposób podany w instrukcji programowania miernika N12T (powyżej str.3 lub w dodatku podstawy ob- sługi mierników ). 3. Przechodzimy do parametru Con (rodzaj kompensacji) i ustawiamy jego wartość tak, aby nie zawierała się w zakresie 0 do 60�C (włączona zostanie w ten sposób kompensacja au- tomatyczna temperatury wolnych końców) i wchodzimy w tryb pomiaru (patrz powyżej str.3 lub w dodatku podstawy obsługi mierników ). " Wykonać pomiar temperatury tx wody w zlewce, czajniku oraz w wodzie z lodem: o te same trzy temperatury zmierzyć termometrem wzorcowym (tw), o wyznaczyć wartości błędów "t wg (1), o wyniki zamieścić w tabeli 3. W niektórych układach do pomiaru temperatury stosuje się utrzymywanie spoin odniesie- nia w termostacie o temperaturze tt. Wówczas zamiast wykorzystania automatycznej kompen- sacji temperatury listwy ze złączem odniesienia można zaprogramować założoną wartość tt tej temperatury. W przypadku, gdy faktyczna wartość temperatury złącza odniesienia będzie inna niż zaprogramowana, ten tryb pracy spowoduje błędne wskazania miernika. Zakładając tem- peraturę odniesienia np. 0�C, w celu jej wprowadzenia do pamięci miernika należy zmienić ustawienie parametrów w następujący sposób: Przechodzimy do parametru Con (rodzaj kompensacji) i ustawiamy jego wartość tak, aby zawierała się w zakresie 0 do 60�C (wyłączona zostanie w ten sposób kompensacja automatyczna temperatury wolnych końców) i wchodzimy w tryb pomiaru. Ustawiona wartość temperatury będzie przyjętą temperaturą spoiny odniesienia, Po przeprogramowaniu miernika ponownie wykonać pomiary temperatury wody w zlewce, czajniku oraz w wodzie z lodem, porównać je ze wskazaniem termometru wzorcowego poprzez wyznaczenie błędów (1), a wyniki zamieścić w tabeli 3. 7 Tabela 3 Lp. automatyczna kompensacja temperaturę spoiny odniesienia przyjęto temperatury odniesienia równą ... �C tx [�C] tw [�C] "t [�C] tx [�C] tw [�C] "t [�C] 1 2 3 Uwaga: Pomiary można wykonać również dla innej niż 0�C temperatury odniesienia. Ad.3. Pomiar temperatury czujnikiem rezystancyjnym Pt100 W ćwiczeniu używamy termorezystora Pt100 firmy Czaki - Thermo Product klasy A po- łączonego bezpośrednio lub poprzez przewody symulujące linię łączącą czujnik Pt100 z miernikiem temperatury (o rezystancji 5, 10 i 15&!) - rys. 5. Kolejność żył jest zgodna z ry- sunkiem. Rys.5. Połączenie termorezystora Pt100 za pomocą wstęgi czterożyłowej. Rp rezystancja jednej żyły a) pomiar rezystancji czujnika omomierzem z wykorzystaniem 2 lub 4 przewodów METODA CZTEROPRZEWODOWA " Podłączyć termorezystor do multimetru HP34401A czteroprzewodowo i wybrać przyci- skami Shift &! 4W na jego płycie czołowej pomiar rezystancji metodą czteroprzewodową (por. rys.3). " Zmierzyć temperaturę wody w czajniku, w zlewce i wody z lodem. Każdy z tych pomia- rów polega na pomiarze rezystancji i odczytaniu z normy [7] wartości temperatury odpo- wiadającej zmierzonej rezystancji. Te same trzy temperatury zmierzyć równocześnie ter- mometrem wzorcowym. " Wyznaczyć błędy bezwzględne pomiarów "t wg wzoru (2) "t = tx - tw �C (2) [ ] gdzie: tx wartość temperatury wyznaczona na podstawie pomiaru rezystancji czujnika i normy [7], tw wartość temperatury zmierzona termometrem wzorcowym. 8 Wyniki pomiarów zestawić w tabeli 13.4. Tabela 4 Miejsce Miejsce przewodu R tx tw "t pomiaru łączącego [&!] [�C] [�C] [�C] zlewka powietrze czajnik lód METODA DWUPRZEWODOWA " Zmierzyć rezystancję 2Rp pętli utworzonej z par żył 1 i 2 lub 3 i 4 (por. rys.5 i 3), dołącza- jąc ją do gniazd 2 i 4 multimetru HP34401 i wybierając jego przyciskami opcję pomiaru &!, 2W. " Nie zmieniając opcji pomiaru dołączyć do multimetru termorezystor za pomocą pary żył 1 i 4 lub 2 i 3. " Wykonać takie same pomiary, jak w metodzie czteroprzewodowej; wyniki zestawić w tabeli 13.5. Tabela 5 Miejsce Miejsce R Rk tx txk tw "t "tk pomiaru przewodu [&!] [&!] [�C] [�C] [�C] [�C] [�C] łączącego zlewka powietrze czajnik lód gdzie: R rezystancja czujnika zmierzona dwuprzewodowo, Rk = R 2Rp rezystancja czujnika skorygowana o rezystancję doprowadzeń, tx, txk temperatury mierzone, wyznaczone na podstawie R i Rk oraz normy [7], tw wzorcowa wartość temperatury, "t, "tk bezwzględne błędy pomiaru wg (2) przed i po korekcji wartości R. b) pomiar temperatury przemysłowym miernikiem temperatury N12T z czujnikiem dołączonym za pomocą 2 lub 3 przewodów Do pomiarów z termorezystorem używamy prawego miernika N12T, którego zaciski wej- ściowe 1, 2, 3 wyprowadzono na zaciski laboratoryjne na płycie czołowej (wszystkie przewo- dy tych wyprowadzeń są z tego samego metalu Cu). METODA TRÓJPRZEWODOWA Mierniki temperatury przeznaczone do współpracy z termorezystorami mają możliwość kompensacji wpływu rezystancji przewodów doprowadzających. Przy założeniu identyczno- ści przewodów kompensacja jest możliwa, gdy zastosujemy połączenie trójprzewodowe. 9 �ł Podłączyć termorezystor do miernika N12T wg rys. 6. Rys. 6. Trójprzewodowe podłączenie termorezystora do miernika N12T Ustawić parametry: " zaprogramować w mierniku N12T ustawienia fabryczne (patrz punkt Programowa- nie miernika N12T instrukcji na str.4 lub w dodatku Podstawy obsługi miernika uniwersalnego HP34401A oraz mierników temperatury Lumel N12T ) " w trybie programowania przechodzimy do parametru Con (rodzaj kompensacji) i ustawiamy jego wartość tak, aby nie zawierała się w zakresie 0 do 40&! (włączona zo- stanie w ten sposób kompensacja automatyczna rezystancji przewodów łączących) i wchodzimy w tryb pomiaru (patrz powyżej str.3 lub w dodatku podstawy obsługi mierników ). Zmierzyć temperaturę wody w czajniku, w zlewce i mieszaniny wody z lodem. Te same trzy temperatury zmierzyć równocześnie termometrem wzorcowym. Wyznaczyć błędy bezwzględne pomiarów "t wg wzoru (3) "t = tx - tw �C (3) [ ] gdzie: tx wartość temperatury odczytana z wyświetlacza miernika N12T, tw wartość temperatury zmierzona termometrem wzorcowym. Tabela 6 Miejsce Miejsce tx tw "t pomiaru przewodu [�C] [�C] [�C] łączącego zlewka czajnik powietrze lód METODA DWUPRZEWODOWA W metodzie tej konieczna jest znajomość rezystancji przewodów łączących czujnik z miernikiem. Można wykorzystać wartość tej rezystancji wyznaczoną multimetrem HP34401A w punkcie 3a ćwiczenia (o ile był on wykonywany) lub zmierzyć ją miernikiem N12T, wyko- rzystując jedną z jego opcji. W tym celu należy: połączyć przewody termorezystora do miernika N12T wg rys. 7 (przewód w powietrzu); ustawić parametry miernika N12T: " W trybie programowania wejść na pozycje InP (ustawienia parametrów wejścia), a następnie przejść do parametru tYP (typ wejścia) i ustawić jego wartość na rEZL 10 (pomiar rezystancji do 400&!), w sposób podany w instrukcji programowania mierni- ka N12T (powyżej str.3 lub w dodatku podstawy obsługi mierników ). " Przechodzimy do parametru Con (rodzaj kompensacji) i ustawiamy jego wartość na 0&! i wchodzimy w tryb pomiaru (patrz powyżej str.3 lub w dodatku podstawy ob- sługi mierników ). odczytać wskazania (ewentualnie poprawić parametr d_P (DEC.POIN) w celu zwiększe- nia liczby cyfr znaczących wyniku) i zanotować wynik jako 2Rp. Rys.7. Połączenie do pomiaru rezystancji przewodów miernikiem N12T W celu przeprowadzenia pomiarów temperatury należy: podłączyć termorezystor do miernika N12T wg rys. 8; Rys. 8. Dwuprzewodowe połączenie termorezystora z miernikiem N12T ustawić parametry: " w trybie programowania wejść na pozycje InP (ustawienia parametrów wejścia), a następnie przejść do parametru tYP (typ wejścia) i ustawić jego wartość na Pt1 (po- miar za pomocą termorezystora Pt100), w sposób podany w instrukcji programowa- nia miernika N12T (powyżej str.3 lub w dodatku podstawy obsługi mierników ). " przechodzimy do parametru Con (rodzaj kompensacji) i ustawiamy jego wartość na wartość Rp wyznaczona poprzednio i wchodzimy w tryb pomiaru (patrz powyżej str.3 lub w dodatku podstawy obsługi mierników ). zmierzyć temperaturę wody w czajniku, w zlewce i mieszaniny wody z lodem. Te same trzy temperatury zmierzyć równocześnie termometrem wzorcowym; 11 wyniki opracować w ten sam sposób jak w metodzie dwuprzewodowej i zamieścić w ta- beli analogicznej jak tabela 6. Ad.4. Sprawdzenie funkcji przetwarzania zintegrowanego czujnika AD22100 firmy Analog Devices Czujnik AD22100, jest to monolityczny czujnik temperatury, którego napięcie wyjściowe proporcjonalne jest do temperatury oraz do napięcia zasilania, przyjmując wartości od 0.25V przy -50�C do 4.75V przy +150�C, dla zasilania napięciem 5V. Zakres działania czujnika za- wiera się w przedziale -50�C - 150�C. Maksymalne napięcie zasilające wynosi 10V. Rys. 9 Struktura wewnętrzna czujnika AD22100 Układ czujnika AD22100 działa w następujący sposób: Wewnętrzne zródło prądowe wymusza stały prąd przy danym napięciu zasilania. Prąd ten przepływa przez termorezystor powodując na nim spadek napięcia. Ponieważ wartość prądu się nie zmienia, wiec spadek napięcia jest proporcjonalny do wartości rezystancji, która jest zależna od temperatury. Otrzymane napięcie jest wzmacniane w układzie wzmacniacza nie- odwracającego zrealizowanego w układzie wzmacniacza operacyjnego. Nominalna funkcja przenoszenia czujnika dana jest wzorem (przy zasilaniu napięciem Uzas): U �ł mV �ł zas UOUT = �"�ł1,375[V]+ 22,5�ł łł �"T �ł (4) �ł �ł �ł śł 5 �C �ł �ł �ł łł Po przekształceniach otrzymujemy (wg [8]): �ł �ł UOUT �ł - 0,275�ł / 0,0045 �ł T = (5) �ł U �ł zas łł 12 Rys.10. Schemat układu do sprawdzania statycznej funkcji przetwarzania czujnika AD22100. Ten punkt ćwiczenia należy wykonać w następujący sposób: Zmontować obwód pomiarowy według rys.10. Miernik podłączyć według opisu zawarte- go w dodatku Podstawy obsługi miernika uniwersalnego HP34401A oraz mierników tempe- ratury Lumel N12T . Wartość temperatury należy mierzyć za pomocą miernika wzorcowego, natomiast do pomiaru stosunku napięć należy wykorzystać miernik HP34401A, w którym należy włączyć funkcję pomiaru napięcia w układzie ratio . Pomiary należy wykonać umieszczając czujniki kolejno w wodzie o temperaturze 0�C i w wodzie o temperaturze 60 do 100�C, tak jak to miało miejsce w poprzednich punktach ćwiczenia. Wyniki pomiarów tj. wartości temperatury T i odpowiadające im wartości stosunku napięcia Uout/Uzas należy zapi- sać w tabeli 7. 13 Tabela 7 Uout/Uzas Twz[�C] Twyl[�C] Lp. 1 2 Następnie wartości stosunku napięcia wstawiamy do zależności (4) i wyliczamy wartość temperatury, która będzie wynikała z nominalnej funkcji przetwarzania czujnika AD22100 podanej przez producenta. Otrzymane wartości temperatury porównujemy z wartościami wy- znaczonymi za pomocą czujnika wzorcowego. Przeprowadzamy analizę błędów. Wykaz aparatury 1. Wzorcowy miernik temperatury: miernik N12T z podłączonym na stałe czujnikiem Pt100. 2. Miernik temperatury Lumel N12T z podłączoną na stałe termoparą typu J. 3. Rezystancyjny czujnik temperatury Pt100, przystosowany do współpracy z miernikiem temperatury w układzie 2 lub 3 przewodowym. 4. Przewody symulujące linię łączącą czujnik Pt100 z miernikiem temperatury (o rezystancji 5, 10 i 15&!). 5. Termopara typu J, przeznaczona do współpracy z badanym miernikiem temperatury. 6. Termopara typu J ze spoinami odniesienia z przewodami Cu-Cu. 7. Termometr termoelektryczny typu K. 8. Multimetr cyfrowy typu HP34401A. 9. Miernik uniwersalny Metex. 10. Zintegrowany czujnik temperatury AD22100. 11. Zasilacz regulowany 0 do 15V. 12. Przewody łączące. 13. Elementy dodatkowe (czajnik, termos, naczynia na wodę). 14. Szczegółowa instrukcja wykonania wszystkich punktów ćwiczeniowych. Opracował: dr inż. Wacław Gawędzki Przy wykorzystaniu fragmentów z pozycji: 1. Zatorski A: Metrologia elektryczna. Ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt nr 13 AGH, Kraków 2002 2. Dulęba M., Misiewicz K.: Praca dyplomowa nt. Opracowanie stanowiska laboratoryjnego do badania właściwości metrologicznych czujników temperatu- ry ,PWSZ Tarnów 2002. 14 Ćwiczenie 2 Podstawy obsługi miernika uniwersalnego HP34401A oraz mierników temperatury Lumel N12T PODSTAWY OBSAUGI MIERNIKA HP34401A 1. PAYTA CZOAOWA Rys.1 Widok płyty czołowej miernika. Opis funkcji klawiszy: 1 Klawisze wyboru funkcji pomiarowych, 2 Klawisze wyboru funkcji matematycznych, 3 Klawisz wyboru trybu wyzwalania, 4 Klawisz zmiany funkcji w dwufunkcyjnych klawiszy, 5 Klawisz zmiany terminala (przedni/tylni), 6 Klawisze zmiany zakresu i trybu zmiany wyświetlacza, 7 Klawisze menu. 15 2. WYBÓR ZAKRESU Multimetr posiada funkcję automatycznego wyboru zakresu, która jest aktywowana po włączeniu przyrządu. Istnieje jednak możliwość ręcznego ustalenia zakresu pomiarowego, za pomocą przedstawionych poniżej klawiszy. Rys.2 Klawisze i wskazniki stosowane przy zmianie zakresu. Automatyczne przełączanie zakresów pomiarowych następuje w następujących warun- kach: " Dolny zakres, gdy wartość mierzona <10% aktualnego zakresu, " Górny zakres, gdy wartość mierzona >120% aktualnego zakresu. Jeśli sygnał wartości mierzonej jest większy od wartości zakresu, to stan ten jest sygnali- zowany za pomocą wskaznika overload ( OVLD ). Miernik posiada zabezpieczenia, dzięki którym nawet znaczne przekroczenie zakresu nie powoduje trwałego uszkodzenia miernika. Wartości napięć i prądów, w zakresie, których miernik nie ulegnie uszkodzeniu to: przy pomiarze napięcia: 750V AC i 1000V DC na wszystkich zakresach pomiaro- wych, przy pomiarze prądu: ochrona za pomocą zewnętrznego bezpiecznika 3A/250V (oraz wewnętrznego 7A/250V) na wszystkich zakresach AC i DC, przy pomiarze rezystancji: 1000V na wszystkich zakresach pomiarowych. 16 3. POMIAR NAPICIA " Miernik posiada pięć zakresów pomiarowych, które mogą być wybierane ręcznie lub automatycznie: 100mV, 1V, 10V, 100V, 1000V (750Vac), " Największa rozdzielczość: 100nV (na zakresie 100mV), " Miernik umożliwia dokładne pomiary wartości skutecznej napięcia przebiegów od- kształconych. Rys.3 Sposób podłączenia miernika przy pomiarze napięcia. Do wyboru rodzaju mierzonego napięcia służą zaznaczone na rysunku klawisze: " napięcia przemienne, AC V " napięcie stałe. DC V 17 4. POMIAR REZYSTANCJI " Miernik posiada następujące zakresy do pomiaru rezystancji: 100&!, 1k&!, 10k&!, 100k&!, 1M&!, 10M&!, 100M&!, " Największa rozdzielczość wynosi: 100�&! (na zakresie 100&!), " Miernik umożliwia wykonanie pomiarów rezystancji w trybie 2 i 4 przewodowym. Rys.4 Układ połączeń do pomiaru rezystancji. 18 5. POMIARY PRDU Zakresy pomiarowe 10mA (tylko dla DC), 100 mA (tylko dla DC), 1A, 3A, Maksymalna rozdzielczość 10nA (na zakresie 10mA), Miernik umożliwia dokładne pomiary wartości skutecznej prądu przebiegów odkształconych. Rys.5 Układ połączeń do pomiaru prądu. 19 6. POMIAR STOSUNKU NAPIĆ STAAYCH ( RATIO ) Wskazanie przyrządu w tym trybie jest wynikiem zależności: dc signal voltage Ratio = dc referencevoltage dc signal voltage jest to mierzony sygnał napięcia, dc reference signal jest to napięcie odniesienia. W celu wykonania pomiaru w trybie ( Ratio ) należy dokonać połączeń według rysun- ku. Rys.6 Układ połączeń do pomiaru stosunku napięć ( ratio ). Aby włączyć pomiar w trybie ( ratio ) należy użyć MEAS MENU w następujący sposób: " Wcisnąć klawisze , Shift Menu On/Off " Pierwszą częścią menu jest MEAS MENU; wchodzimy do niego za pomocą klawi- sza, (" < > " za pomocą klawiszy lub przechodzimy do parametru RATIO FUNC , " Wciskamy klawisz ; Na wyświetlaczu pojawi się napis DC : DC , (" " Zatwierdzamy klawiszem . . Enter 20 PODSTAWY OBSAUGI MIERNIKÓW LUMEL N12T 1. CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA Mierniki N12T są przeznaczone do pomiaru temperatury, napięcia, prądu stałego i rezy- stancji. Posiadane przez nas przyrządy posiadają 5-cio cyfrowe pole odczytowe w kolorze zielonym. Przyrządy te realizują również funkcje: " sygnalizację przekroczenia nastawionych wartości alarmowych, " sygnalizację przekroczenia zakresu pomiarowego, " przeliczenie wielkości mierzonej na dowolną wielkość w oparciu o indywidualną, li- niową charakterystykę, " programowania rozdzielczości wskazań, " programowania szybkości powtarzania pomiaru, " pamięci wartości maksymalnych i minimalnych, " podglądu nastawionych wartości parametrów, " blokady wprowadzenia parametrów za pomocą haseł, " podświetlania dowolnej jednostki pomiarowej, " obsługi interfejsu RS-485 w protokole MODBUS, zarówno ASCII jak i RTU, " przetwarzanie wielkości mierzonej na standardowy - programowalny sygnał prądowy lub napięciowy. Posiadane mierniki są przystosowane do zasilania bezpośrednio z sieci elektrycznej 230V. Przyrządy N12T są przystosowane do pomiaru napięcia i rezystancji. Dzięki wprowa- dzonym fabrycznie charakterystykom termoelementów i termorezystorów możliwy jest bez- pośredni odczyt temperatury przy zastosowaniu czujników takich jak: " termoelementy: czujnik: zakres pomiarowy: błąd podstawowy J (Fe-CuNi) (-100...+1200)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) K (NiCr-NiAl) (-100...+1370)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) N (NiCrSi-NiSi) (-100...+1300)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) E (NiCr-CuNi) (-100...+1000)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) R (PtRh13-Pt) (-50...+1760)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) S (PtRh10-Pt) (-50...+1760)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) Pomiar napięcia (-10...70)mV ą(0,1%ww+0,1%wm) Rys. 1 Właściwości termoelementów (ww wartość wskazywana, wm wartość mierzona) 21 " termorezystory: Miernik N12T zasila czujniki termorezystancyjne prądem nie większym niż 0,17mA. Rezystancja przewodów łączących czujnik z miernikiem nie powinna przekraczać 20&!. czujnik: zakres pomiarowy: błąd podstawowy Pt100 (-199...+850)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) Pt500 (-199...+850)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) Pt1000 (-199...+850)�C ą(0,1%ww+0,2%wm) Cu100 (-50...+180)�C ą(0,1%ww+0,3%wm) Ni100 (-60...+180)�C ą(0,1%ww+0,3%wm) Pomiar rezystancji (0...400)&! ą(0,1%ww+0,1%wm) Pomiar rezystancji (0...4000)&! ą(0,1%ww+0,1%wm) Rys.2 Właściwości termorezystorów Podstawowe wartości błędów określone są w warunkach znamionowych. Dodatkowe błędy powstają w wyniku: kompensacji zmian temperatury spoin odniesienia ą0,2%wm, kompensacji zmian rezystancji przewodów: ą0,2%wm, od zmian temperatury otoczenia ą0,1%wm/10K. Miernik posiada dwa wyjścia alarmu, wyjście analogowe napięciowe, wyjście analogo- we prądowe, interfejs RS-485. Rozmieszczenie poszczególnych zacisków na obudowie przy- rządu oraz szczegółowe dane techniczne znajdują się w fabrycznej instrukcji urządzenia. 22 2. OBSAUGA MIERNIKA Obsługę miernika N12T można przedstawić za pomocą następującego algorytmu: Rys.3 Algorytm obsługi miernika temperatury Lumel N12T. 3. PROGRAMOWANIE MIERNIKA N12T Naciśnięcie przycisku i przytrzymanie go przez około 3 sekundy powoduje wy- świetlenie kodu bezpieczeństwa SEC na przemian z ustawioną fabrycznie wartością 0. Wpi- sanie poprawnego kodu powoduje wejście do matrycy programowania przedstawionej na rys.3. Wyboru poziomu dokonuje się za pomocą przycisku , natomiast poruszanie się po poszczególnych pozycjach odbywa się za pomocą przycisków i . Symbole para- metrów są wyświetlane na przemian z ich aktualną wartością. W celu zmiany parametru należy użyć przycisku i za pomocą przycisków i wprowadzić żądaną war- tość. Jednokrotne wciśnięcie przycisku lub , powoduje zmianę wartości o 1. Trzymanie wciśniętego klawisza powoduje ciągłe zwiększanie wartości, aż do wyświetlenia wartości 0. Po tej wartości następuje przejście na następną cyfrę. Aby zrezygnować ze zmia- ny parametry należy wcisnąć klawisz . W celu wyjścia z wybranego poziomu należy wybrać symbol --- i wcisnąć klawisz . Aby wyjść z matrycy programowania należy wcisnąć przycisk . Pojawi się napis HEY i po około 5 sekundach miernik wejdzie au- tomatycznie w pomiar wielkości wejściowej. 23 InP tyP Con d_P Cnt Ind H1 Y1 H2 Y2 1 Parametry Typ Rodzaj Punkt Liczba Indywid. --- wejścia wejścia Compens. dzie- pomiarowa charakt. siętny 2 Alr1 PrL1 Prh1 TYP1 dLY1 Led1 Alarm 1 Dolny Górny Typ Opóznienie Podtrz. --- próg próg alarmu alarmu Sygn. 3 Alr2 PrL2 Prh2 TYP2 DLY2 Led2 Alarm 2 Dolny Górny Typ Opóznienie Podtrz. --- Próg próg alarmu alarmu Sygn. 4 Out TYPA AnL AnH bAud trYb Adr Wyjście Wyjście Dolny Górny Prędkość Rodzaj Adr --- (Nap/prąd) próg wyj. próg transmisji transm. urz. analog. wyj. analog. SEr SEt SEC tSt JEd 5 Serwis Wpis param. Wprow. Test Podśw. --- standard. hasła Wy- Jedn. świetl. Rys.4 Matryca przejść w trybie programowania. Miernik N12T, który nie był jeszcze programowany przez użytkownika ma ustawione przez producenta parametry standardowe, które można w każdej chwili przywrócić. Wartości parametrów standardowych przedstawia poniższa tabela. Symbol Wartość Opis wartości parametru standardowa tYP Pt1 Typ czujnika - Pt100 Con rEn=0 Brak kompensacji d_P 0,0 Ustawienie punkty dziesiętnego Cnt 8 Liczba pomiarów Ind OFF Wyłączona indywidualna charakterystyka H1,Y1,H2,Y2 0 Brak parametrów charakterystyki indywidual- nej PrL1, PrL2 -199,9 Dolny próg alarmowy PrH1, PrH2 850,0 Górny próg alarmowy tYP1, tYP2 OFF Ustawienie typu alarmu dLY1, dLY2 0 Wyłączone opóznienie sygnalizacji alarmu Led1, Led2 OFF Wyłączone podtrzymanie sygnalizacji alarmu tYPA PrAd Typ sygnału wyjściowego prąd AnL -199,9 Dolny próg wyjścia analogowego AnH 850,0 Górny próg wyjścia analogowego bAud 9600 Prędkość transmisji RS 485 trYb r8N2 Rodzaj transmisji RS 485 ASC II 8N1 Adr 1 Adres urządzenia SEC 0 Hasło JEd On Podświetlanie jednostki włączone Dokładny opis urządzenia znajduje się w fabrycznej instrukcji. Opis interesujących po- zycji jest umieszczony w poszczególnych punktach ćwiczenia 24 Opracował: dr inż. Wacław Gawędzki Przy wykorzystaniu fragmentów z pozycji: 1. Zatorski A: Metrologia elektryczna. Ćwiczenia laboratoryjne. Skrypt nr 13 AGH, Kraków 2002 2. Dulęba M., Misiewicz K.: Praca dyplomowa nt. Opracowanie stanowiska laboratoryjnego do badania właściwości metrologicznych czujników temperatu- ry ,PWSZ Tarnów 2002. 25