Transport lotniczy  przemieszczanie drogą powietrzną osób lub towarów. Jest
najnowocześniejszą i najbardziej dynamicznie rozwijającą się gałęzią transportu. Opiera się
na skomplikowanych środkach lokomocji, nawigacji i obsługi naziemnej oraz wymaga
dużych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanych kadr. Transport lotniczy
pozwala na bardzo szybkie dotarcie do wyznaczonego celu i jest jednym z
najbezpieczniejszych środków transportu1.
Transport lotniczy jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi
transportu w świecie, ale wymaga również największych nakładów finansowych na
modernizację oraz rozwój środków transportowych i infrastruktury. Ze względu na bardzo
wysokie ceny samolotów, większość przedsiębiorstw lotniczych eksploatuje je w ramach
leasingu udostępnianego przez producenta maszyn. Dopiero po całkowitej spłacie rat
leasingowych przewoz
nik staje się właścicielem samolotu. Przewoz
nicy zwiÄ…zani z
transportem lotniczym są zrzeszeni w organizacji międzynarodowej IATA ,która powstała w
1945 roku w Hawanie.
Do głównych światowych towarzystw lotniczych należą między innymi: British Airways,
Lufthansa, Air France, KLM, SAS, Air India2.
Charakterystyka transportu lotniczego:
Øð szybkość - jest on najszybszym rodzajem transportu na Å›rednich i dużych
odległościach. Związane jest to nie tylko z prędkościami osiąganymi przez
samoloty, ale również z coraz większą dostępnością i niezawodnością
transportu lotniczego;
Øð bezpieczeÅ„stwo - to jeden z najbezpieczniejszych sposobów przewozu
Å‚adunku, biorÄ…c pod uwagÄ™ wilgo
Øð , wstrzÄ…sy itp.;
Øð czÄ™stotliwość przewozów - ruch samolotów zarówno pasażerskich, jak i
towarowych, ze względu na dynamikę rozwoju wciąż się zwiększa, a do
przeważającej liczy miejsc na świecie można dotrzeć krótkim czasie;
Øð przejrzystość dróg transportowych;
Øð wysokie koszty przewozu - transport lotniczy jest jednym z najdroższych na
świecie, stąd nie zawsze jest on opłacalny  wszystko zależy od wymagań
jakościowych i czasowych;
Øð duża rozlegÅ‚ość przestrzenna obsÅ‚ugiwanego rynku;
Øð niewielka czÄ™stość przeÅ‚adunkowa;
Øð wykorzystywanie innych Å›rodków transportu, zapewniajÄ…cych dostarczenie
towaru na lotnisko oraz jego odbiór i przewiezienie do miejsca przeznaczenia.2
Transport powietrzny ze względu na swoją charakterystykę wykorzystuje się przede
wszystkim przy obsłudze rynków międzynarodowych, ponieważ na krótszych odległościach
jest często nieopłacalny3.
1http://pl.wikipedia.org
2R. Krawczyk, Transport i spedycja. cz. 1 Transport, wyd. Diffin, Warszawa 2010, s. 49
3R. Krawczyk, Transport i spedycja. cz. 1 Transport, wyd. Diffin, Warszawa 2010, s. 50
Środki transportu lotniczego  są nimi głównie samoloty, które można sklasyfikować
według wielu różnych kryteriów. Do środków transportu powietrznego można zaliczyć
również śmigłowce. Jednak ich zastosowanie ogranicza się głownie to służb medycznych,
policji oraz wojska.
Podział środków transportu lotniczego (samolotów)
Rys. 1. Podział środków transportu lotniczego (samolotów)
Najczęściej podziału samolotów dokonuje się ze względu na ich przeznaczenie:
Samoloty towarowe - służą do przewozu różnego rodzaju ładunków o łącznej masie
od 40 do 250 ton. Maksymalna dopuszczalna ładowność samolotu zależy od wielu
czynników:
- odległości, jaką musi pokonać samolot bez tankowania
- długości pasa startowego wykorzystywanego przy starcie samolotu.
Ważnym elementem, na który należy zwrócić uwagę jest konstrukcja samolotu, ograniczająca
w dużym stopniu gabaryty ładunków. Nie mogą one być zbyt długie, wysokie lub szerokie.
Najczęściej stosowanymi jednostkami ładunkowymi są kontenery i palety. Wnętrza
samolotów oraz urządzenia przeładunkowe wyposażone są w rolki pozwalające na dogodne
umiejscowienie ładunków.
Transport powietrzny jest realizowany:
- w ruchu regularnym - liniowym, przewożone są ładunki drobne dla wielu odbiorców.
- w ruchu nieregularnym- czarterowe, przyjmowane od jednego nadawcy, przeznaczone dla
jednego odbiorcy.
W Polsce w 2007 roku transport powietrzny przewiózł ponad 45,5 tys. Ton ładunków. W tym
niecałe 10000 ton stanowiły ładunki przewiezione na terenie kraju.
Samoloty pasażerskie  służą do transportu osób. Jednorazowo mogą zabrać od
kilkudziesięciu do kilkuset osób. Są one również przeznaczone do przewożenia bagażu
podróżujących. Na szczególna uwagę zasługuje samolot Airbus A380, mogący przewiez
ć
nawet 853 pasażerów.
Liczba samolotów w Polsce przeznaczonych do przewożenia osób pod koniec 2007 roku
wynosiła 65 z liczbą 6427 miejsc dla pasażerów.
Samolot typu combi - to funkcjonalne połączenie samolotu pasażerskiego z
towarowym. Powierzchnia towarowa znajduje się pod podkładem pasażerskim oraz w tylnej
części samolotu. Przykładem jednego z największych samolotów typu combi jest Boeing
747 400 Combi, mogący oprócz pasażerów zabrać 30 ton ładunków.
Samoloty cywilne i osobiste - to niewielkie samoloty, zabierające na pokład od kilku
do kilkunastu osób, wykorzystywane zwykle w celach służbowych lub prywatnych. Można
zaliczyć do nich maszyny prywatne, sanitarne, rolnicze.
Samoloty wojskowe - maszyny zaliczane do tej grupy majÄ… specjalne konstrukcje,
stworzone dla potrzeb wojska. Są one wykorzystywane d zarówno transportu maszyn czy
przemieszczania ludzi. Do tej grupy maszyn zalicza się też samoloty bojowe i rozpoznawcze.
Samoloty wykorzystywane w transporcie wojskowym to m. In. Douglas C-47, Transall C-
1604.
Lotnicze jednostki Å‚adunkowe
Przesyłki lotnicze towarowe są przeważnie formowane w postaci palet lotniczych oraz
kontenerów lotniczych. W ten sposób załadunek i rozładunek wszystkiego rodzaju przesyłek
odbywa się sprawnie. Do segregacji bagażu wykorzystuje się zaawansowane systemy
bezpieczeństwa oraz automatycznej identyfikacji bagażŹ z użyciem kodów kreskowych oraz
coraz częściej transponderów.
Palety lotnicze to płaskie płyty o określonych wymiarach, dostosowanych do
przestrzeni ładunkowej samolotu, wyposażone w odpowiednie zaczepy do mocowania
przesyłek oraz zabezpieczenia palety przed zmianą położenia w samolocie. A
adunki sÄ…
przypięte do palety za pomocą systemu pasów z samo napinaczami gwarantującymi
stabilizację ładunku na palecie. Niektóre palety mają zdolność ładunkową do 6 ton.
Rys. 2. Paleta lotnicza
Rys. 3. Zastosowanie palety lotniczej
Drugim typowym nośnikiem transportowym są kontenery lotnicze o lekkiej ażurowej
konstrukcji ze ścianami osłonowymi ze stopów aluminium. Ich kształt jest dostosowany do
kształtu kadłuba samolotu. Największe z nim mają objętość ładunkową ok. 11 m3 i mieszczą
4R. Krawczyk, Transport i spedycja. cz. 1 Transport, wyd. Diffin, Warszawa 2010, s. 54
ładunek o masie 6000 kg. Przykładowe wymiary kontenerów lotniczych przedstawia
poniższy rysunek
Rys. 4. Widok zarysu kontenerów na tle kadłuba samolotu frachtowego
Istnieje szereg zunifikowanych kontenerów lotniczych dostosowanych do kadłubów
poszczególnych samolotów. Najczęściej stosowane kontenery lotnicze to LD-3 i LD-7.
Kontener LD-7 ma ładowność 3425 kg, pojemność 9,5 m3 , wymiary 300x213x153 cm, masa
własna 200 kg . Kontener LD+3 ma ładowność 1445 kg, pojemność 4,1 m3 , wymiary
200x153x162 cm i mas 135 kg . Konteneryzacja przyspiesza procesy Å‚adunkowe5.
Kontenery lotnicze są przewożone zarówno samolotami frachtowymi jaki w ładowniach
samolotów pasażerskich (uzupełniający) oraz w samolotach osobowo-towarowych typ QC.
5S. Krawczyk, Logistyka. Teoria i praktyka. Tom 1., wyd. Diffin, Warszawa 2011
Rys. 5. Rozmieszczenie ładunków lotniczych w kadłubach wybranych samolotów. A)
pasażerski AIRBUS A300; b) pasażersko - towarowy Boeing 747 200M c) towarowy
Boeing 747 200F; d) towarowy McDonnel Douglas DC8
Załadunek samolotu może być przeprowadzony od czoła kadłuba, wówczas podnosi się  nos
samolotu, z boku kadłuba przez łuk bagażowy, od samolotu przez pochylnię.
A
adunki w lukach bagażowych są zabezpieczane przed przemieszczeniem się podczas lotu.
W przypadku samolotów frachtowych z ładunkami na paletach lub w kontenerach lotniczych,
dokładnie waży się nośnik transportowy wraz z ładunkiem i przy załadunku dokładnie
umieszcza się go we właściwym miejscu. Środek ciężkości ładunku powinien być w
punkcie środka wyporu siły aerodynamicznej, za załadunek odpowiadają odpowiednie służby.
Wszelkie procedury regulujÄ… przepisy ICAO6.
6S. Krawczyk, Logistyka. Teoria i praktyka. Tom 1., wyd. Diffin, Warszawa 2011, s. 346
Rys. 6. Airbus A300-600 Bieługa samolot o największej kubaturowo ładowni ( długość
37,7 m i średnica 7,4 metra)
Rys. 7. Największy na świecie samolot transportowy Antonow An 225 Mrija o masie
startowej 600 ton
Masa samolotu - wyraża masę samolotu gotowego do startu. Na tę masę składa się
masa własna samolotu, masa ładunku oraz masa paliwa. W czasie trwania lotu paliwo jest
spalane i masa samolotu zmniejsza się nawet o połowę. W przypadku samolotu An225 masa
startowa wynosi 600 ton, a przy lądowaniu po przelocie pełnego zasięgu masa lądującego
samolotu wynosi 300 ton (masa własna).
Infrastruktura transportu lotniczego
Tak jak w przypadku transportu samochodowego i kolejowego infrastrukturÄ™ transportu
powietrznego można podzielić na liniowa i punktową.
Do infrastruktury liniowej należą drogi lotnicze, które można określić jako korytarze w
przestrzeni powietrznej, znajdujące się na wysokości ok 900 do 12 000 m nad poziomem
morza. Ich szerokość wynosi:
-dla dróg krajowych  10 mil morskich,
-dla dróg międzynarodowych  20 mil morskich.
Do infrastruktury punktowej należą wszystkie elementy, które wykorzystuje się w transporcie
lotniczym:
- lotniska,
- lÄ…dowiska,
- porty lotnicze.
Lotnisko  obszar wykorzystywany do startów, lądowań oraz ruchu samolotów. W
jego skład wchodzą obiekty i urządzenia o charakterze trwałym.
Teren w promieniu kilkudziesięciu kilometrów od lotniska jest kolejnym elementem
infrastruktury liniowej. Jest to obszar kontrolowany przez służby lotniska, na którym znajdują
siÄ™ elementy infrastruktury punktowej.
Port lotniczy - jest to lotnisko przeznaczone do użytku publicznego, wykorzystywane
w celach handlowo-usługowych
Port lotniczy - według dokumentów UE  jest to port cywilny, który w ciągu roku wykonuje
ponad 50 000 operacji w formie przylotów i odlotów samolotów cywilnych. W większości
przypadków porty lotnicze przeznaczone są do obsługi ruchu pasażersko-towarowego.
Lotniska mogą mieć charakter specjalistyczny , związany z realizacją wyłącznie jednego celu.
Należą do nich lotniska ratownicze, sportowe itp. Porty lotnicze składają się z elementów
przestawionych na rysunku 8.
Rys. 8. Podział portów lotniczych
Podstawowego podziału portów lotniczych można dokonać ze względu na obsługiwany
obszar. Wyróżnia się porty:
Øð krajowe - przeznaczone do obsÅ‚ugi ruchu lotniczego krajowego,
Øð miÄ™dzynarodowe - przeznaczone zarówno do obsÅ‚ugi ruchu krajowego jak i
międzynarodowego. W 2011 roku znajdowało się w Polsce 12
międzynarodowych portów lotniczych. Ich położenie przedstawia poniższa
mapa.
Rys. 9. Mapa lotnisk międzynarodowych w Polsce
Taryfy i stawki przewozu lotniczego
Kategorie opłaty z fracht w przewozach lotniczych są szczególnie precyzyjne. Wynika to stąd,
że przewóz drogą powietrzną jest bardzo kosztowny i dlatego stosuje się bardzo
skomplikowane przeliczenia7.
W przewozach lotniczych stosuje siÄ™ 3 rodzaje stawek:
A. Stawki ogólne, gdzie przelicznik wyraża się w kwotach za kilogram.
Najczęściej stosowane przedziały wagowe to:
ð minimum  minimalna kwota, którÄ… pobiera przewoz
nik za przewóz jednej
sztuki towaru
ð norma-stawka dla przesyÅ‚ek o wadze ponad 45 kg,
ð +45 stawka dla przesyÅ‚ek ważących od 45do 99,5 kg,
ð +100 stawka dla przesyÅ‚ek ważących od 100 do 299,5kg
7E. Januta, T. TruÅ›, Z. Gutowska, Spedycja, wyd. Diffin , Warszawa 2011, s. 110
 ð +300 stawka dla przesyÅ‚ek ważących powyżej 300 kg
B. Stawki rodzajowe- stosuje się do przewozu określonych rodzajów towarów an
konkretnych trasach lotniczych
C. Stawki klasyfikacyjne. Stosuje się do przewozów ładunków pomiędzy strefami
IATA
W lotniczym transporcie odstawą wyliczenia należności za fracht jest alternatywnie waga
brutto przesyłki albo jej objętość. Dla objętościowych przesyłek stosuje się przelicznik wagi
do objętości szacując, że 1 kg = dcm. Wagę objętościową obliczamy w sposób następujący:
wymiary w centymetrach mnożymy przez siebie i dzielimy wynik przez 6000. Jeżeli
otrzymamy liczbę większą od wagi rzeczywistej, to wtedy przyjmujemy ją jako podstawę do
obliczenia stawki za fracht. Zawsze zaokrąglamy wymiary do pełnych cm, a wagę do
pełnych kg.
Zalety i wady transportu lotniczego
Samoloty czy helikoptery mogą przewozić ładunki na bardzo duże odległości.
Docierają z nimi do najdalszych zakątków świata. Dane statystyczne donoszą, że jest to jeden
z najbezpieczniejszych rodzajów transportu. Rzadziej zdarzają się wypadki lotnicze niż
wypadki na przykład samochodowe. Zastosowanie samolotów jest bardzo uniwersalne.
Oprócz przewozu ludzi w różne miejsca na świecie, są wysyłane także w miejsca, w których
doszło do kataklizmu. Dowożą żywność, pomoc medyczną czy ratowników. Także z rejonów
zagrożonych potrafią ewakuować duże ilości ludzi. Samoloty także mogą zostać
wykorzystane do poszukiwania ludzi w górach. Samoloty są wykorzystywane także do
transportowania chorych do szpitali, kiedy liczy się dla chorego każda minuta. Plusem
transportu lotniczego jest to, że ładunek może trafić do odbiorcy w bardzo krótkim czasie.
Ważne jest to szczególnie w przypadku towaru, którego okres przydatności jest krótki.
Dobrym przykładem są kwiaty cięte, ale także przesyłki pocztowe. Podróż samolotem
pasażerskim też odbywa się szybko. Żadnym innym środkiem transportowym nie bylibyśmy
w stanie dotrzeć tak szybko do naszego celu.
Jednak transport lotniczy posiada także wady. Aby przewiez
ć ładunek jest potrzebny
przeładunek z jednego środka transportowego do samolotu tak, jak ma to miejsce w
transporcie morskim. Po przewiezieniu towaru też musi zostać przeładowany ładunek z
samolotu np. do samochodu. Kolejnym minusem jest to, że przy niekorzystnej pogodzie lot
zostanie odwołany. Warunki atmosferyczny mają duży wpływ na terminowość dostaw.
Następną wadą jest wysoka cena. Nie jest to najtańszy środek transportu, ale ludzie korzystają
z takiej formy ze względu na duże oszczędności czasowe. Samoloty pasażerskie serwują także
swoim pasażerom przekąski, napoje, jednak długie odprawy, stres przeżywany w związku z
lotem, możliwość zagubienia bagażu powodują, że taka forma podróżowania nie jest
wybierana przez wszystkich.
Niezaprzeczalnie możemy stwierdzić, że transport lotniczy, pomimo - a może dzięki -
ogromnym nakładom finansowym jest najszybciej rozwijającym się oraz
najnowocześniejszym z rodzajów transportu. Nowoczesność oznacza także wysoko
wykwalifikowaną kadrę specjalistów. Ze względu na wysokie koszty, formę tę stosuje się w
większości w krajach bogatych, wysoko rozwiniętych. Natomiast tzw. kraje biedne z
oczywistych powodów nie mogą pozwolić sobie na dofinansowanie jego rozwoju. Co za tym
idzie, nie jest on tak popularny jak chociażby transport samochodowy.
Transportem lotniczym w bezpieczny sposób przewożeni są ludzie (turystyka) i towary z
dużą w porównaniu z innymi środkami prędkością - szczególnie przydatny w szybkim
dostarczaniu, nawet na odległe rynki, świeżych owoców, warzyw, kwiatów i ekspresowej
poczty.
Polska na tle wielu krajów wypada przeciętnie. Stopień wykorzystania transportu
lotniczego jest niewielki w porównaniu z innymi jego rodzajami. W naszym kraju przeważa
transport pasażerski m. in. dzięki tanim linią lotniczym. Perspektywy rozwoju transportu
lotniczego w Polsce są optymistyczne  zwiększa się odsetek pasażerów nim podróżujących,
powstajÄ… nowoczesne porty lotnicze.
Bibliografia:
1. http://pl.wikipedia.org
2. R. Krawczyk, Transport i spedycja. cz. 1 Transport, wyd. Diffin, Warszawa
2010.
3. S. Krawczyk, Logistyka. Teoria i praktyka. Tom 1., wyd. Diffin, Warszawa
2011.
4. E. Januta, T. TruÅ›, Z. Gutowska, Spedycja, wyd. Diffin , Warszawa 2011.