IV. JZYK (maksymalnie 12 pkt.) - język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownic- two, frazeologia i fleksja (12 pkt.), - język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja (9 pkt.), - język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne składnia, słownictwo i frazeologia (6 pkt.), - język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, słownikowych, frazeologicz- nych i fleksyjnych (3 pkt.), - język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, słownikowych i frazeologicznych (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 3 pkt.) - bezbłędna ortografia, poprawna interpunkcja, możliwe nieliczne błędy (3 pkt.), - poprawna ortografia, możliwe nieliczne błędy II stopnia, na ogół poprawna interpunkcja (2 pkt.), - poprawna ortografia, możliwe nieliczne błędy różnego stopnia, interpunkcja niezakłócają- ca komunikacji, mimo różnych błędów (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY (0-4 pkt.) Poziom rozszerzony Arkusz nr 3 Temat 1. Zinterpretuj wiersze Małgorzaty Hillar Dziękuję Ci Panie oraz Czesława Miłosza Dalsze okolice i porównaj przedstawione w nich obrazy starości. Zwróć uwagę na sposób budowania refleksji poetyckiej. I. ROZWINICIE TEMATU (maksymalnie 26 pkt.) 1. Określenie zasady zestawienia tekstów, np. (0-1 pkt.) a) motyw starości, b) refleksyjny charakter. 2. Obraz starości w wierszu Małgorzaty Hillar, np. (0-5 pkt.) a) wzbogacona przez Boga, b) wyposażona w nowe doznania, c) pozwala cieszyć się życiem, d) pomaga w postrzeganiu świata jako cudu, e) przeżywana ze spokojem, f) możliwa do zaakceptowania, g) pozwalająca na pogłębione refleksje egzystencjalne i duchowe. 3. Sposób budowania refleksji poetyckiej, np. (0-6 pkt.) a) liryka zwrotu do adresata, b) forma monologu lirycznego, 216 | Poziom rozszerzony c) adresat zaznaczony w tytule, jest nim Bóg, d) nadawca stara kobieta snująca refleksje o swoim postrzeganiu świata, e) funkcja zastosowanych zaprzeczeń ( nie mówię , nie stwierdzam , nie lubię ), f) rola powtórzeń ( to cud ), g) funkcja paralelizmów składniowych. 4. Obraz starości w wierszu Czesława Miłosza, np. (0-5 pkt.) a) trudna do zrozumienia dla tych, którzy jej nie doświadczają, b) nie ma z niej powrotu, c) zaskakuje człowieka, d) nie przynosi oczekiwanego spokoju, e) towarzyszy jej strach, f) towarzyszy jej rozdzwięk między niesprawnym ciałem a sprawnym umysłem, g) chore, brzydkie ciało poniża człowieka, h) czas mądrości wiedzy o sobie samym i innych ludziach, i) czas spełnienia życia. 5. Sposób budowania refleksji poetyckiej, np. (0-6 pkt.) a) forma monologu lirycznego, b) bohater liryczny mężczyzna rozważający swoją starość, c) funkcja apostrofy skierowanej do odbiorcy, d) funkcja zmiany formy gramatycznej czasownika ( trafimy tam sami , rozglądałem się , śmieszy mnie ), g) rola pytań retorycznych, h) funkcja ironii, i) rola dystansu w sposobie mówienia o starości. 6. Podsumowanie: (0-3 pkt.) a) pełne, np. sposoby przedstawienia starości w wierszu Małgorzaty Hillar oraz w wier- szu Czesława Miłosza, podobieństwa między obydwoma utworami, różnice w widzeniu starości (3 pkt.), b) częściowe, np. sposoby przedstawienia starości w wierszu Małgorzaty Hillar i w wierszu Czesława Miłosza, wskazanie jednego podobieństwa i jednej różnicy (2 pkt.), c) próba podsumowania, np. wskazanie podobieństwa lub różnicy (1 pkt). II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 2 pkt.) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie tematu. - podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przej- rzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (2 pkt.), - uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 2 pkt.) - jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka (2 pkt.), - zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JZYK (maksymalnie 8 pkt.) język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownic- two, frazeologia, fleksja (8 pkt.), język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja (6 pkt.), Klucz odpowiedzi do przykładowych arkuszy maturalnych | 217 język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia (4 pkt.), język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo i fra- zeologia), fleksyjnych (2 pkt.), język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, leksykalnych (1 pkt), Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 2 pkt.) - bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy) (2 pkt.), - poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); na ogół poprawna interpunkcja (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY (0-4 pkt.) Temat 2. Interpretując fragmenty noweli Bolesława Prusa Z legend dawnego Egiptu, zwróć uwagę na sylwetki władców oraz sposób kreowania świata przedstawionego. 1. Określenie problematyki utworu, np. (0-2 pkt.) a) problem sprawowania władzy, b) sylwetki władców i spraw dla nich ważnych, c) system wartości wyznawany przez bohaterów. 2. Sylwetka Ramzesa, np. (0-6 pkt.) a) potężny władca, b) bezwzględny (szczątki matki Horusa, za okazywane niewolnikom miłosierdzie, pogrze- bano między niewolnikami), c) preferujący siłę (wygnał Jetrona z kraju za rozwijanie w Ramzesie odrazy do wojen), d) ciągłość sprawowania władzy jest dla niego najważniejsza, e) potęga państwa jest najwyższą wartością, f) myśli o przekazaniu władzy. 2. Sylwetka Horusa: (0-6 pkt.) a) współczujący, b) myśli o ulżeniu innym ludziom w cierpieniach, c) chce być inny niż Ramzes, d) kieruje się zasadami miłości, e) pragnie naprawić winy Ramzesa, f) hierarchię wartości podporządkowuje swoim celom, g) przedkłada realizację własnych pragnień nad dbanie o interesy państwa, 3. Sposób kreowania świata przedstawionego, np. (0-9 pkt.) a) narrator wszechwiedzący, b) potrafi wniknąć w myśli postaci, c) zna z góry wynik wypadków, d) relacjonuje zdarzenia z różnych miejsc, e) podkreśla rolę postaci drugoplanowych, f) upływ czasu mierzony jest krokami, g) statyczność postaci pierwszoplanowych (nic od nich nie zależy), h) rola rekwizytów w sferze realnej i znaków językowych (np.: pierścień, którego nie ma), i) budowanie napięcia poprzez wyliczenia (kroków), j) ekspresyjne spointowanie opisanej historii, k) funkcja nawiązań biblijnych, 218 | Poziom rozszerzony 4. Podsumowanie, np. (0-3 pkt.) a) pełne, np. podkreślenie opozycji w kreowaniu sylwetek władców, zauważenie zmiany hierarchii wartości u umierającego Horusa, wskazanie na strukturę noweli (3 pkt.), b) częściowe, np. wskazanie na skomplikowany obraz świata i niejednoznaczność w kre- owaniu bohaterów (2 pkt.), c) próba podsumowania, np. wskazanie na różnice w kreowaniu bohaterów (1 pkt). Arkusz nr 4 Temat 1. Interpretując fragment Epilogu Pana Tadeusza Adama Mickiewicza i opowiadanie Stefana Żeromskiego Ach! gdybym kiedy dożył tej pociechy... . Prawie idylla, określ rolę aluzji literackiej oraz scharakteryzuj sposób prowadzenia narracji. 1. Zasada zestawienia tekstów, np. (0-3 pkt.) a) parafraza słów Adama Mickiewicza z Epilogu w tekście Stefana Żeromskiego, b) cytat z Księgi IV Pana Tadeusza w opowiadaniu Żeromskiego nawiązuje do utworu Adama Mickiewicza, c) podjęcie problemu poety jako przewodnika narodu, d) sposób widzenia literatury jako słowa, które dociera do wszystkich. 2. Sposób prowadzenia narracji w przytoczonym fragmencie Pana Tadeusza, np. (0-6 pkt.) a) narrator pierwszoosobowy, b) narrator artysta pragnący sławy, c) radość daje mu twórczość artystyczna, d) chce docierać do wszystkich odbiorców, w szczególności do ludzi prostych e) ma świadomość ważnej roli literatury w przeszłości, f) księgi proste powinny docierać do każdego odbiorcy. 3. Sposób prowadzenia narracji w utworze Stefana Żeromskiego: (0-6 pkt.) a) narrator pierwszoosobowy, b) narrator, obserwator świata przedstawionego, c) narrator, drobiazgowo rejestrujący oglądaną rzeczywistość, d) zachowuje dystans do świata, e) podtytuł Prawie idylla, a także komentarze narratora wprowadzają ironię, f) dostrzega piękno świata natury, g) znawca literatury. 4. Rola aluzji literackiej, np. (0-8 pkt.) a) oba teksty traktują o recepcji literatury, b) u Mickiewicza czytanie tekstów pod lipą na trawie , c) u Żeromskiego czytanie na trawniku, pod lipą , d) u Żeromskiego czytanie Pana Tadeusza, e) nawiązania do tekstów poprzez parafrazy pierwowzorów, f) pragnienie sławy wśród ludzi prostych u Mickiewicza, g) w tekście Żeromskiego realizacja marzeń Mickiewicza, h) przekonanie o wielkości artysty, i) nawiązanie do motywu non omnis moriar. 4. Podsumowanie, np. (0-3 pkt.) a) pełne, np. zauważenie zestawienia tekstów na zasadzie analogii, wskazanie podob- nego rozumienia roli artysty, rozpoznanie różnych konwencji artystycznych (3 pkt.), Klucz odpowiedzi do przykładowych arkuszy maturalnych | 219 b) częściowe, np. wskazanie na rolę artysty, kreatora świata, docierającego do ludu (2 pkt.), c) próba podsumowania, np. podkreślenie roli literatury w życiu ludzi (1 pkt). Temat 2. Zinterpretuj fragmenty poematu Tadeusza Różewicza Spadanie czyli o elemen- tach wertykalnych i horyzontalnych w życiu człowieka współczesnego. Zwróć uwagę na dawne i współczesne znaczenie pojęcia dno oraz sposób mówienia o kondycji człowieka w świecie. I. ROZWINICIE TEMATU (maksymalnie 26 pkt.) 1. Wstępne rozpoznanie interpretacyjne, np. (0-2 pkt.) a) ukazanie sytuacji człowieka w świecie współczesnym, b) rozważania o moralności, wartościach ważnych dla człowieka, c) refleksje obrazujące dawny świat wartości. 2. Określenie kategorii podmiotu mówiącego, typu wypowiedzi, np. (0-3 pkt.) a) podmiot ukryty za światem przedstawionym, liryka pośrednia, b) obserwator świata i ludzi, c) forma poematu, d) zastosowanie poetyki baśni ( Dawniej/ bardzo bardzo dawno bywało solidne dno ). 3. Dawne znaczenie pojęcia dno, np. (0-4 pkt.) a) dno solidne, b) określało system wartości wyznawanych przez człowieka, c) było czymś stałym, d) wyznaczało granice ludzkich zachowań i moralności, e) z dna można się było podnieść, 4. Współczesne znaczenie dna, np. (0-4 pkt.) a) leży płytko, tuż pod powierzchnią życia , b) trzeba zbudować nowe, c) przystosować do współczesnych warunków życia, d) dno zanika, e) dno zostało usunięte. 5. Kondycja człowieka w świecie współczesnym, np. (0-5 pkt.) a) granice moralne zostały zatarte, b) człowiek utracił system wartości, c) ciągle spada, nie ma się na czym zatrzymać, d) nie zauważa swojego spadania (=upadku), e) jest to ruch ciągły, f) spada poziomo, horyzontalnie (ruch życia ku wartościom ziemskim), g) nie zna ruchu wertykalnego (ku wartościom duchowym), h) nie ma granic pomiędzy duchowym a cielesnym wymiarem życia. 6. Sposób mówienia o człowieku, np. (0-5 pkt.) a) funkcja prozaizmów, b) rola wyliczeń w zobrazowaniu rozmiarów upadku człowieka, c) funkcja biblijnych przywołań (np. wołać z głębokości), d) zastosowanie kolokwialnej frazeologii, e) rola aluzji literackich (np. nie ma kręgów piekła, Upadek, współczesny moralista fran- cuski, witaj smutku), f) funkcja konstrukcji antybaśni. 7. Podsumowanie: (0-3 pkt.) a) pełne, np. zauważenie kryzysu, jaki przeżywa współczesny człowiek w wielu wymia- rach, religijnym, moralnym, filozoficznym, podkreślenie roli struktury językowej do- kumentującej sytuację wydziedziczenia z wartości (3 pkt.), 220 | Poziom rozszerzony b) częściowe, np. zauważenie upadku moralnego człowieka i roli sposobu mówienia o nim (2 pkt.), c) próba podsumowania, np. zauważenie zacierania się granic moralnych w świecie współczesnym (1 pkt). II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 2 pkt.) Kompozycję wypracowania ocenia się wtedy, gdy przyznane zostały punkty za rozwinięcie te- matu. - podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przej- rzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym (2 pkt.), - uporządkowana wobec przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych części (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. III. STYL (maksymalnie 2 pkt.) - jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka (2 pkt.), - zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny; wystarczająca leksyka (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. IV. JZYK (maksymalnie 8 pkt.) język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słownic- two, frazeologia, fleksja (8 pkt.), język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja (6 pkt.), język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia (4 pkt.), język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo i fra- zeologia), fleksyjnych (2 pkt.), język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych, leksykalnych (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. V. ZAPIS (maksymalnie 2 pkt.) - bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy) (2 pkt.), - poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); na ogół poprawna interpunkcja) (1 pkt). Uwaga: jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów. VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY (0-4 pkt.) Klucz odpowiedzi do przykładowych arkuszy maturalnych | 221