EKONOMIA EKONOMIA EKONOMIA EKONOMIA EKONOMIA EKONOMIA EKONOMIA EKONOMIA Problemy krajów rozwijających się w gospodarce światowej Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz WARSZAWA Copyright by Dariusz Prokopowicz 2005 Problem nierównomiernego podziału Problem nierównomiernego podziału światowego dochodu światowego dochodu Pod względem wymienionego kryterium oraz potencjału ekonomicznego gospodarki, jej tempa rozwoju i fazy rozwoju, w której się znajduje poszczególne kraje podzielić mo\na na: wysokorozwinięte rozwijające się słabo rozwinięte 2 Międzynarodowa współpraca Międzynarodowa współpraca Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło w maju 1974 r. rezolucję postulującą ustanowienie Nowego Międzynarodowego Aadu Ekonomicznego (NMAE). Wzywała ona do międzynarodowej współpracy na rzecz zmniejszenia rozszerzającej się luki pomiędzy krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się. Rezolucja była odzwierciedleniem przekonania biedniejszych krajów, \e gospodarka światowa jest urządzona tak, i\ sprzyja czerpaniu korzyści przez kraje uprzemysłowione i eksploatacji krajów biedniejszych. 3 Tab. Światowe wskazniki dobrobytu według grup krajów, 1990 r. Tab. Światowe wskazniki dobrobytu według grup krajów, 1990 r. Grupa krajów Lp. Zmienna o niskich o średnich bogate dochodach dochodach uprzemysłowione PNB na 1 1. 200 1500 13000 mieszkańca (Ł) Odsetek młodzieży w odpowiednim 2. wieku uczącej 38 55 95 się w szkołach średnich Liczba osób/1 3. 2150 970 150 pielęgniarkę Przeciętna długość 4. 62 66 77 życia (lata) yródło: D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch: Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, wyd. II, Warszawa 2000, s. 493, za: Word Bank, Word Development Report. 4 Północ i Południe Północ i Południe Postulat Nowego Międzynarodowego Aadu Ekonomicznego został sformułowany m.in. jako pochodna ró\nic między krajami Północy i Południa. Rozró\nienie to oznacza podział świata na bogatą Północ i ubogie Południe. Podział Północ-Południe pokrywa się zasadniczo z podziałem na kraje rozwinięte (uprzemysłowione) oraz kraje słabiej rozwinięte. W grupie krajów słabiej rozwiniętych jest dość zró\nicowana zbiorowość, w której występują kraje rozwijające się o średnich dochodach (np. Argentyna, Meksyk) oraz kraje biedne tzw. Trzeciego Świata (głównie w obszarze Afryki). 5 Rozwój gospodarczy w krajach o niskich dochodach Rozwój gospodarczy w krajach o niskich dochodach Dlaczego w wielu krajach dochód narodowy przypadający na 1 mieszkańca jest tak niski? Podstawowe uwarunkowania: Wysoki przyrost demograficzny Rzadkość zasobów lub brak kapitału na ich efektywne pozyskiwanie i przetwarzanie Niewielki kapitał finansowy Ograniczone inwestycje w infrastrukturę Ni\sza wydajność kapitału ludzkiego Odmienne obyczaje, ró\nice kulturowe i religijne Niska wydajność w rolnictwie 6 Rozwój przez handel towarami nie przetworzonymi Rozwój przez handel towarami nie przetworzonymi Kraje słabiej rozwinięte najczęściej posiadają przewagę komparatywną (względną) w zakresie dwóch kategorii czynników wytwórczych: 1. Ziemi i zawartych w niej kopalin 2. Niewykwalifikowany kapitał ludzki Tendencje kształtowania się cen surowców Wahania cen (surowców rolnych, mineralnych i nisko przetworzonych produktów) Koncentracja eksportu ( produkcja surowców na potrzeby gospodarki światowej) Systemy stabilizowania cen surowców (niezbędne dla stabilizacji wpływów eksportowych krajów, których gospodarka jest silnie zale\na od eksportu surowców) 7 Systemy stabilizowania cen surowców Systemy stabilizowania cen surowców Instrumentem stabilizacji wpływów eksportowych jest tworzenie zapasów buforowych. Zapasy buforowe jest to system mający zapewnić stabilizację rynku surowca. Organizacja zajmująca się ich tworzeniem dokonuje interwencyjnych zakupów surowca przy niskiej jego cenie, a sprzedaje go przy wysokiej. 8 Rozwój przez uprzemysłowienie Rozwój przez uprzemysłowienie Decydenci wielu krajów rozwijających się wychodzą z zało\enia, \e klucz do rozwoju znajduje się nie w jeszcze większej specjalizacji w produkcji surowcowej, lecz w rozwoju przemysłu przetwórczego. Substytucja importu (produkcją krajową) Eksport towarów przetworzonych Nowy protekcjonizm 9 Substytucja importu Substytucja importu W okresie załamania handlu światowego w latach 30. w wielu krajach słabiej rozwiniętych nastąpił spadek dochodów z eksportu o ponad 50%. Niektóre z tych krajów postanowiły ju\ nigdy w takim stopniu nie uzale\niać się od gospodarki światowej. Strategia substytucji importu (polityka antyimportowa) polega na zastąpieniu importu produkcją krajową pod osłoną wysokich ceł lub ograniczeń ilościowych. Substytucja importu prowadzi do spadku obrotów handlu światowego i wią\e się z ograniczeniem działania zasady przewagi komparatywnej. 10 Eksport towarów przetworzonych Eksport towarów przetworzonych Przykładem rzeczywistego sukcesu gospodarczego w II połowie ubiegłego wieku jest historia krajów początkowo słabiej rozwiniętych, które swój wzrost gospodarczy oparły na pobudzaniu produkcji przez eksport (Brazylia, Meksyk, Hongkong, Korea Płd., Singapur, Tajwan). Wzrost gospodarczy pobudzany eksportem opiera się na wzroście produkcji i dochodu narodowego, stymulowanym przez eksport, a nie na zastępowaniu importu produkcją krajową. 11 Nowy protekcjonizm Nowy protekcjonizm Kraje wysoko rozwinięte (celem utrzymania swej przewagi gospodarczej) powinny dokonać przesunięcia czynników wytwórczych do gałęzi: 1. w których mają obecnie przewagę komparatywną, takich jak biotechnologia i telekomunikacja, 2. które względnie intensywnie wykorzystują kapitał i wiedzę techniczną, tj. czynniki, w które kraje bogate są stosunkowo obficie wyposa\one. 12 Rozwój oparty na wykorzystaniu kredytów Rozwój oparty na wykorzystaniu kredytów Kraje słabiej rozwinięte tradycyjnie występują na rynkach światowych jako dłu\nicy, którzy zaciągnęli kredyty, aby sfinansować nadwy\kę importu nad eksportem. Importując dobra kapitałowe, kraje słabiej rozwinięte mogły uzupełnić krajowe inwestycje finansowane z oszczędności krajowych. Ten model kredytowania zewnętrznego został jeszcze wzmocniony przez szok naftowy wywołany polityką krajów OPEC. Kraje słabiej rozwinięte, nie dysponujące zasobami ropy, dopuściły do znacznego wzrostu deficytu w swoim bilansie obrotów bie\ących. 13 Międzynarodowy kryzys zadłu\enia Międzynarodowy kryzys zadłu\enia Eksporterzy ropy, jak np. Meksyk, zareagowali na wy\sze jej ceny i większe dochody stąd płynące, podejmując ambitne plany inwestycyjne i importowe. Gwałtowny spadek realnych cen ropy w połowie lat 80. spowodował załamanie się wpływów eksportowych, natomiast szybkie ograniczenie zakresu długofalowych programów rozwojowych okazało się zadaniem trudnym do zrealizowania. Deficyt w bilansie obrotów bie\ących przybrał znaczne rozmiary. Proces gwałtownego narastania zadłu\enia krajów słabiej rozwiniętych w latach 80. jest znany pod nazwą międzynarodowego kryzysu zadłu\enia. 14