1. ISTOTA GOSPODARKI RYNKOWEJ
Rynek istnieje tak długo, jak długo istnieje między ludz
mi potrzeba wymiany dóbr.
Potrzeba ta wynika z faktu, że ludzie posiadają nadmiar jednych dóbr przy
niedoborze innych. Od wieków niektórzy odczuwali potrzebę posiadania tego, co
inni mieli w nadmiarze i czego chcieli się pozbyć w zamian za coś innego. Ta
zależność doprowadziły do powstania rynku, czyli miejsca, gdzie spotykali się
sprzedający i kupujący. Sprzedający oferując swoje dobra tworzyli podaż, a
nabywcy chcąc je zakupić reprezentowali popyt na te dobra. W wyniku negocjacji
między sprzedającymi a kupującymi kształtowały się ceny. Pierwsze rynki były,
więc miejscem spotkań sprzedawców i kupujących, czyli popytu i podaży, a także
miejscem kształtowania się cen. Obecnie, dzięki łączności technicznej,
bezpośrednie kontakty sprzedających i kupujących nie są konieczne, sprzedaż
często odbywa się bez osobistych kontaktów kupujących i sprzedających.
Ustrój społeczno - gospodarczy, który oparty jest na własności
prywatnej, a jego podstawa funkcjonowania jest rynek pracy,
kapitałowy, pieniężny, dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych.
Rynek to inaczej stosunek wymiany miedzy sprzedajÄ…cym a
kupującym. Rynek określa, co mamy zamiar sprzedać, a co kupić na
jakich warunkach i cenie. Podstawowy warunek wystÄ…pienia towaru na
rynku to jego wzajemna zgodność, co do kupna i sprzedaży, proces
rynkowy to proces samodostosowujacy sie, jest to gospodarka
konsumenta a nie producenta. Proces rynkowy to system informacji,
rynek jest podstawa (fundamentem), na którym ta gospodarka jest
zbudowana, fundamentem porzÄ…dku gospodarczego. Gospodarka
rynkowa to taka gospodarka, w której z jednej strony spotyka sie
podaż i popyt, a rynek równoważy te zależności.
Główne cechy gospodarki rynkowej:
1. transakcje dokonywane są na podstawie umów, czyli gospodarka
rynkowa ma charakter umowny,
2. dobrowolny charakter umów
3. gospodarka rynkowa to gospodarka konsumenta oznacza sile
nabywcza konsumenta i skłonność do wydawania pieniędzy,
4. wolność gospodarcza oznacza swobodę wyboru, celu działania,
kierunku, gospodarka rynkowa to konkurencja, wymusza produkcje
dóbr które są pożądane na rynku.
Efektywność gospodarki zależy od efektywności firm, przedsiębiorstw.
Istota gospodarki rynkowej jest wymiana, dlatego tez rola pieniÄ…dza jako
środka wymiany jest tak ważna. Przyczyna katastrofy pieniądza jest
zawsze katastrofa budżetu. Myśląc o przyszłości, musze jeszcze raz
podkreślić, że jakość gospodarki rynkowej zależy od stabilnego pieniądza,
efektywności i konkurencyjności firm i przedsiębiorstw.
Na przełomie lat 1989-1990 dokonały się w Polsce przemiany ustrojowe, polegające
m.in. na wprowadzeniu gospodarki rynkowej w miejsce gospodarki centralnie
planowanej i zarzÄ…dzanej.
Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której zasadniczym regulatorem procesów
gospodarczych jest samoczynnie działający rynek, mechanizm rynkowy, a nie plan
centralny.
W współczesnej gospodarce rynkowej można wyróżnić:
1. neoliberalnÄ… gospodarkÄ™ rynkowÄ…  wolnÄ… od administracyjnej ingerencji
państwa w jej mechanizmy, regulowanych jedynie polityką pieniężną banku
centralnego i potrzebami budżetu państwa. Hasłem neoliberałów (zwłaszcza w
USA) jest  deregulacja , powrót do samoczynności mechanizmów
ekonomicznych, a także odchodzenie od roli państwa opiekuńczego.
2. interwencjonistyczna (socjaldemokratycznie korygowana) gospodarka
rynkowa  idee gospodarcze socjaldemokratów (np. Szwecja, USA, Niemcy)
wyrastając z przekonania, że korzyści społeczne płynące z określonego
zakresu ingerencji państwa są większe od strat z tytułu pewnych ograniczeń,
swobody działania gospodarki prywatnej.
3. społeczna gospodarka rynkowa  gospodarka ta została ukształtowana w
RFN, akcentuje istotną rolę ustawodawstwa w charakterze społeczeństwa
tworzącego porządek gospodarczy, zapewniającego też określony poziom
świadczeń i pokój społeczny między głównymi stronami konfliktów
społecznych tzn. pracownikami, pracodawcami i państwem.
Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej bazuje na założeniu, iż możliwa jest
synteza wolności działania prywatnych podmiotów gospodarczych na rynku i
realizacji celów sprawiedliwości społecznej.
Zakłada się, że powinno to zostać osiągnięte przez oddziaływanie dwóch głównych
czynników:
1. porządku (ładu) konkurencyjnego, wymuszającego wysoką efektywność
gospodarowania oraz prawidło działającej koncentracji władzy gospodarczej w
nielicznych podmiotach gospodarczych.
2. wzrostu zatrudnienia oraz dochodów z pracy, a zatem tego, co L. Erhard
określił  dobrobytem dla wszystkich .
Docelowym modelem dokonywanych przekształceń w Polsce powinna być społeczna
gospodarka rynkowa. Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności
działalności, dialogu współpracy partnerów społecznych, solidarności stanowi
podstawÄ™ ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. art. 20 konstytucji RP
Ww. typy gospodarki rynkowej różnią się między sobą (zwłaszcza w sferze podziału),
ale jednocześnie charakteryzują się wspólnymi, uniwersalnymi cechami np.:
1. gospodarka rynkowa oparta jest na dominacji prywatnej własności zasobów
(kapitału). Podejmowanie decyzji gospodarczych oparte jest na rachunku
mikroekonomicznym i na indywidualnej, materialnej odpowiedzialności za
skutki tych decyzji.
2. gospodarka rynkowa ma charakter pieniężny, a nie rzeczowy. Miarodajny
efekt pieniężny, nadwyżka pieniężna (zysk) jest miarą efektywności
gospodarowania przedsiębiorstwa.
3. główną cechą funkcjonalną gospodarki rynkowej jest mechanizm rynkowy
równoważący podaż i popyt, decydujący o alokacji zasobów gospodarczych
przedsiębiorstwa.
Mechanizm rynkowy działający przez popyt, podaż i cenę rozwiązuje następujące
podstawowe problemy ekonomiczne:
1. Co produkować?
2. Jak produkować, wytwarzać dobra?  z jakich zasobów, za pomocą jakich
technik.
3. Gdzie wytwarzać?  jaki region.
4. Dla kogo?
Słabości gospodarki rynkowej, utrudniające działalność gospodarczą, wyrażają się
głównie w tym, że:
-ð tendencje do koncentracji produkcji i sprzedaży sÄ… w tym systemie tak silne,
że istnieje realna groz
ba poważnego ograniczenia tego najbardziej istotnego
mechanizmu regulacyjnego gospodarki rynkowej, jakim jest konkurencja,
-ð system ten umożliwia powstawanie bardzo dużych różnic w dochodach,
prowadzi, więc do znacznych nierówności majątkowych, co może zawierać w
sobie zarodek napięć społecznych,
-ð powstajÄ…ce okresowo rozbieżnoÅ›ci miÄ™dzy podażą a popytem sÄ…
wyrównywane przez wahania koniunkturalne, które w okresie wysokiej
koniunktury prowadza do zwyżki cen, wysokiego zatrudnienia, w okresie
recesji zaÅ› sÄ… przyczynÄ… masowego bezrobocia, wraz z jego wszystkimi
problemami socjalnymi.