1
Ćwiczenia logopedyczne
dla dzieci z Zespołem Downa
www.ukrytyskarb.org
2
Rozwój mowy oraz jej usprawnianie u dziecka z zespołem Downa
mgr Gra\
yna Kosarzycka-Serwach
Zespół Downa jest spowodowany aberracją chromosomalną polegającą na trisomii
chromosomu 21. Występuje on z częstością 1 na 700 urodzeń, a ryzyko wystąpienia
prostej trisomii wykazuje zale\
ność od wieku matki - powy\
ej 40 roku \
ycia 1 na 45
urodzeń.
Rozwój językowy dzieci z zespołem Downa przebiega ró\
norodnie w zale\
ności od
stopnia upośledzenia, nasilenia stymulacji, motywacji, warunków anatomicznych.
Obserwacja mowy tych dzieci pozwala jednak na wyłonienie pewnych wspólnych dla
rozwoju języka prawidłowości. Wszystkie mają podobną budowę aparatu
oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego, która nie sprzyja prawidłowemu
oddychaniu, fonacji i wymowie. Krótkie, zgrubiałe struny głosowe, krótkie przewody
nosowe, trzeci migdał, podniebienie gotyckie, częste wady zgryzu. Przerost masy
języka powoduje oddychanie przez usta, co stanowi częstą przyczynę infekcji
górnych dróg oddechowych. Najczęstszym zaburzeniem artykulacji jest
międzyzębowość.
Obserwuje się nieprawidłową gospodarkę oddechową: krótki wydech, mówienie na
wdechu. Ustawiczny katar, obecność trzeciego migdała mogą być przyczyną
niedosłuchu. Tempo mowy jest przyspieszone bądz
spowolniałe. Wymowa pozostaje
niewyraz
na, częste są zniekształcenia głosek, substytucje, elizje, metatezy,
skracanie wyrazów, uproszczenia w grupach spółgłoskowych. Słownik czynny ubogi,
w zdaniach liczne agramatyzmy.
Charakterystyczną cechą dzieci z zespołem Downa są przy dość dobrej sprawności
fizycznej, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowo-słuchowej oraz trudności
manualne. Zaburzenie to obejmuje równie\
ruchy narządów mowy. Towarzyszy mu
słabe napięcie mięśniowe zarówno w kończynach, jak i w aparacie artykulacyjnym.
Rewalidację mowy u dzieci z zespołem Downa nale\
y prowadzić wg
określonych zasad, a mianowicie:
1) Warunkiem postępu naszych oddziaływań jest jak najwcześniejsze podjęcie
stymulacji mowy.
2) Nauczenie mowy nale\
y wiązać z działaniem, pracą, czynnościami, jakie
wykonuje i jakim poddawane jest dziecko. Opracowane pojęcia muszą mieć
3
wymiar realny, zastosowanie w zabawie, codziennym \
yciu dziecka. Poznanie
treści słów powinno dokonywać się wielozmysłowo.
3) Wszystkie zdobyte przez dziecko umiejętności, opanowane słowa, nale\
y
ustawicznie utrwalać i wykorzystywać poprzez stwarzanie odpowiednich
sytuacji komunikacyjnych.
4) Wszelkie formy aktywności słownej czy bezsłownej nastawionej na
nawiązanie kontaktu z otoczeniem powinny być zauwa\
one i nagradzane.
5) Rozwojowi mowy muszą towarzyszyć sprzyjające warunki w relacji dziecko-
otoczenie.
6) Usprawnianie mowy dziecka musi być poprzedzone poznaniem jego
mo\
liwości, umiejętności, deficytów rozwojowych oraz warunków domowych.
7) Przy wprowadzaniu nowych zadań nale\
y stosować zasadę stopniowania
trudności.
8) Najefektywniejszą metodą oddziaływań rewalidacyjnych jest globalne
usprawnianie wszystkich funkcji ze szczególnym zwróceniem uwagi na funkcje
deficytowe w rozwoju mowy dziecka.
W programie ćwiczeń nale\
y zwrócić uwagę na:
1. Usprawnianie motoryki du\
ych i małych grup mięśniowych. Wa\
ne są ćw.
manualne, wyrabianie koordynacji i precyzji ruchów oraz ćwiczenia
usprawniające motorykę narządów mowy. Przy usprawnianiu języka istotne
znaczenie ma przestrzeganie zasady, by wszelkie ruchy języka zalecane do
wykonania odbywały się w obrębie jamy ustnej, nigdy na zewnątrz
(zmniejszamy tendencję do wysuwania języka między zęby). Zalecane jest
przestawienie dziecka ze sposobu połykania niemowlęcego na połykanie typu
dorosłego. Wa\
ne są tak\
e ćw. zwiększające napięcie warg: picie przez rurkę
(dodatkowo udro\
nia przewody nosowe), zbieranie drobnych elementów
wargami itp. Ćwiczenia czynne narządów artykulacyjnych mogą być
uzupełnianie przez masa\
w obrębie jamy ustnej.
2. Wydłu\
anie wydechu dziecka i nauka racjonalnej gospodarki oddechowej (ćw.
oddechowe, ruchowo-oddechowe, śpiewanie, nucenie melodii)
3. Przy dominujących zaburzeniach rozwoju mowy biernej nale\
y nasilić
ćwiczenia usprawniające odbiór i spełnianie przez dziecko poleceń słowno-
gestowych i słownych. Ćwiczyć nale\
y nazywanie przedmiotów, odpoznawanie
osób z najbli\
szego otoczenia, znajomość nazw części ciała, czynności
samoobsługowych oraz innych obserwowanych przez dziecko w najbli\
szym
4
otoczeniu. W dalszym etapie mo\
na wprowadzić klasyfikację przedmiotową,
rozwijanie orientacji przestrzennej i myślenia przyczynowo-skutkowego.
4. Przy zaburzeniach ekspresji słownej nale\
y stymulować reakcje słowne: w
okresie wokalizacji przedsłownej, gaworzenia, a na wy\
szym poziomie
wokalizacji u\
ycia słów i zdań. Pomocne przy tym są zestawy dz
więko-
naśladowcze, wspólne nucenie, śpiewanie, powtarzanie. Proces rozwijania
wypowiedzi ekspresywnej wspomagają te\
wszelkiego rodzaju ćwiczenia
słuchowe dostosowane do poziomu dziecka.
5. W pracy nad rozwojem słownictwa biernego a następnie czynnego
przechodzimy stopniowo od poznania najbli\
szego otoczenia do doświadczeń
poza nim - spacery, wycieczki.
6. Korygowanie sfery artykulacyjnej u dzieci z zespołem Downa nie zawsze
przynosi oczekiwane efekty i jest mo\
liwe. Niejednokrotnie warunki
anatomiczne uniemo\
liwiają prawidłową artykulację.
Rozwijanie umiejętności komunikacyjnych u dzieci z zespołem Downa jest bardzo
trudne i \
mudne. Wymaga wielokrotnego powtarzania tych samych ćwiczeń,
ustawicznego wzmacniania oddziaływań, utrwalania zdobytych przez dziecko
umiejętności. Istotą procesu rewalidacji mowy jest zapewnienie tym dzieciom
mo\
liwości nawiązania jak najpełniejszego kontaktu z otaczającym je światem.
5
6
Literatura:
" E.M. Minczakiewicz - "Jak pomóc w rozwoju dziecka z zespołem Downa". Wyd. Naukowe
Akademii Pedagogicznej, Kraków 2001
" Cliff Cunningham - "Dzieci z zespołem Downa". WSiP, W-wa 1998
" H. Waszczuk - "Poradnik logopedyczny dla rodziców dzieci z zespołem Downa". Zakład
Logopedii
http://www.edukator.org.pl/2009/mowa/mowa.html
Ćwiczenia buzi i języka, \
eby dziecko mówiło poprawnie.
Ćwiczenia usprawniające narządy mowy a więc język, wargi i
podniebienie przygotowują do prawidłowego mówienia. Mo\
na je
prowadzić w formie zabawy ju\
z 2 - 3 letnim dzieckiem. Dzieci mają
naturalną skłonność do wielokrotnego powtarzanie ulubionych zabaw.
Jeśli więc potraktujemy ćwiczenie jako zabawę, będzie ono dla dziecka
czystą przyjemnością. Rola dorosłego polega na pokazaniu poprawnie
wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie
za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne.
Lepiej ćwiczyć krótko, ale częściej 3 - 4 minut z 3-latkiem, do 10 ze
starszym dzieckiem, pamiętajmy jednak, \
e czas trwania i liczbę
powtórzeń nale\
y dostosować do indywidualnych mo\
liwości dziecka.
Na początku nale\
y wykonywać ćwiczenia z dzieckiem przed lustrem,
kiedy potrafi ju\
wykonać je bez kontroli, mo\
na wykorzystywać ka\
dą
nadarzająca się okazję: spacer do parku, jazdę samochodem czy drogę
do przedszkola.
Ćwiczenia logopedyczne zaczynamy od najprostszych stopniowo
zwiększając ich trudność. Na początku wykorzystaj naturalne okazje, aby
pogimnastykować aparat mowy:
" Kiedy dziecko ziewa nie gań go, lecz poproś, aby ziewnęło jeszcze
kilka razy, zasłaniając usta.
7
" Gdy na talerzu został ulubiony sos lub rozpuszczone lody - pozwól
mu wylizać go językiem. To ćwiczenie mniej eleganckie, za to
bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka.
" Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponuj mu, aby lizało go unosząc
czubek języka ku górze.
" Po śniadaniu posmaruj maluchowi wargi miodem, kremem
czekoladowym lub mlekiem w proszku i poproś, aby zlizał je
dokładnie jak miś czy kotek
" Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponuj dziecku
liczenie zębów lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek
języka dotknął ka\
dego zęba osobno.
" Przy rysowaniu sprawdz
czy twój maluch potrafi narysować kółko
(językiem dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego
kącika ust).
" śucie pokarmów, dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie
na zmarznięte dłonie, cmokanie, puszczanie baniek mydlanych a
nawet wystawianie języka to te\
ćwiczenia aparatu
artykulacyjnego.
Następnie proponujemy dziecku naśladowanie ruchów zwierząt i
przedmiotów za pomocą warg i języka np.:
" Konik jedzie na przeja\
d\
kę. Naśladuj konika stukając czubkiem
języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos
kląskania.
" Wilk gonił zająca i bardzo się zmęczył, wysunął język i dyszy.
Wysuń język jak najdalej na brodę - poka\
dyszącego wilka.
" Huśtawka unosi się do góry, a potem wraca na dół. Wysuń język
przed zęby i poruszaj nim tak, jakby się huśtał - raz do góry w
stroną nosa, raz do dołu w stroną brody.
" Dzieci bardzo lubią kręcić się na karuzeli, twój język tak\
e. Włó\

język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą
stroną.
" Wysuń obie wargi do przodu, udając ryjek świnki. Następnie połó\

na górnej wardze słomkę lub ołówek i spróbuj ja jak najdłu\
ej
utrzymać.
" Chomik wypycha policzki jedzeniem, a ty poka\
jak mo\
na
wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.
" Wyobraz
sobie, \
e twój język to \
ołnierz na defiladzie. Na raz -
czubek języka wędruje na górną wargę, na dwa - czubek języka
dotyka lewego kącika ust, na trzy - czubek języka na dolną wargę,
na cztery - czubek języka przesuwamy do prawego kącika ust.
8
" Na pewno wiele razy kopałeś szeroką łopatką w piasku. Otwórz
buzię i wysuń język za dolną wargę. Postaraj się, aby język był
szeroki jak łopatka.
" Malarz maluje sufit du\
ym pędzlem. Pomaluj językiem swoje
podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
" Dzieci lubią zje\
d\
ać na zje\
d\
alni, a ty ? Spróbuj zrobić
zje\
d\
alnię dla krasnoludków ze swojego języka. Oprzyj czubek
język za dolnymi zębami i unieś do góry jego środkową część.
Musisz bardzo uwa\
ać, aby język nie wychodził przed zęby.
" Młotkiem wbijamy gwoz
dzie w ścianę. Spróbuj zamienić język w
młotek i uderzaj o dziąsła tu\
za górnymi zębami, naśladując
wbijanie gwoz
dzia.
" Drzwi do domu otwierają się i zamykają. Wargi to nasze drzwi do
domu. Poka\
jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i
zamykają.
" śyrafa wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i
spróbuj pociągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
" Słoń ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy
potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na
dole, z prawej i lewej strony.
Pamiętajmy jednak, \
e proponowane ćwiczenia nie mogą zastąpić
wizyty u logopedy, koniecznej gdy dziecko ma wadę wymowy,
mogą za to wspomóc i przyspieszyć naturalny proces rozwoju
mowy.
Wszystkim zainteresowanym rodzicom polecam serię ksią\
eczek dla
dzieci Ewy Morkowskiej "Naśladuj mnie". Zawierają one proste ćwiczenia
logopedyczne z kolorowymi ilustracjami. Seria ta obejmuje 6 ksią\
eczek
napisanych bardzo przystępnym językiem i mo\
na ją nabyć w księgarni
Wydawnictw Szkolnych i Pedagogicznych na stronie www.wsip.com.pl
mgr Agnieszka Horabik
Ćwiczenia logopedyczne
Aby usprawnić język:
-mlaskamy,
-układamy język w rurkę,
-kląskamy (jak robi konik?),
-wypychamy językiem policzki,
9
-układamy język w  koci grzbiet ,
-wsuwamy język pod górną i dolną wargę,
-przesuwamy język na boki w jamie ustnej,
-dotykamy czubkiem języka kolejnych zębów,
-formujemy język szeroko i wąsko w jamie ustnej,
-przesuwamy czubek języka zygzakiem po podniebieniu,
-przesuwamy czubek języka od górnych zębów wzdłu\
podniebienia.
Aby usprawnić wargi:
-cmokamy,
-parskamy, prychamy,
-na przemian robimy  dzióbek i rozszerzamy usta,
-wydymamy, zaciskamy, rozluz
niamy, masujemy wargi palcami,
-układamy wargi jak do wymawiania samogłosek: A, O, U, E, Y, I,
-przy zaciśniętych zębach, naprzemiennie zakładamy wargi na siebie.
Aby usprawnić policzki:
-poruszamy policzkami jak \
aba,
-napinamy policzki wraz z wargami,
-wydymamy je i wciągamy do wewnątrz,
-masujemy policzki dłońmi, okrę\
nymi ruchami.
Aby łatwiej uzyskać głoski: SZ, CZ, ś, Dś:
-cofamy czubek języka wzdłu\
podniebienia,
-czubkiem języka dotykamy wałka dziąsłowego,
-czubkiem języka kreślimy kółka na podniebieniu miękkim,
-czubkiem języka dotykamy na przemian dwóch górnych ostatnich
zębów,
-próbujemy dmuchać na czubek języka uniesiony do podniebienia,
równocześnie przyciskając policzki dłońmi (język nie mo\
e przywierać do
podniebienia, \
eby powietrze nie przedostawało się bokami).
Ćwiczenia logopedyczne
Aby usprawnić język:
-mlaskamy,
-układamy język w rurkę,
-kląskamy (jak robi konik?),
-wypychamy językiem policzki,
-układamy język w  koci grzbiet ,
-wsuwamy język pod górną i dolną wargę,
-przesuwamy język na boki w jamie ustnej,
-dotykamy czubkiem języka kolejnych zębów,
10
-formujemy język szeroko i wąsko w jamie ustnej,
-przesuwamy czubek języka zygzakiem po podniebieniu,
-przesuwamy czubek języka od górnych zębów wzdłu\
podniebienia.
Aby usprawnić wargi:
-cmokamy,
-parskamy, prychamy,
-na przemian robimy  dzióbek i rozszerzamy usta,
-wydymamy, zaciskamy, rozluz
niamy, masujemy wargi palcami,
-układamy wargi jak do wymawiania samogłosek: A, O, U, E, Y, I,
-przy zaciśniętych zębach, naprzemiennie zakładamy wargi na siebie.
Aby usprawnić policzki:
-poruszamy policzkami jak \
aba,
-napinamy policzki wraz z wargami,
-wydymamy je i wciągamy do wewnątrz,
-masujemy policzki dłońmi, okrę\
nymi ruchami.
Aby łatwiej uzyskać głoski: SZ, CZ, ś, Dś:
-cofamy czubek języka wzdłu\
podniebienia,
-czubkiem języka dotykamy wałka dziąsłowego,
-czubkiem języka kreślimy kółka na podniebieniu miękkim,
-czubkiem języka dotykamy na przemian dwóch górnych ostatnich
zębów,
-próbujemy dmuchać na czubek języka uniesiony do podniebienia,
równocześnie przyciskając policzki dłońmi (język nie mo\
e przywierać do
podniebienia, \
eby powietrze nie przedostawało się bokami).
Rozwój mowy u dziecka
7-9 miesiąc
Dziecko powtarza proste sylaby; rozró\
nia kiedy mówisz do niego
przyjaz
nie, a kiedy się złościsz.
12 miesięcy
Dziecko kojarzy osoby ze określającymi je słowami ( mama ,  baba ,
 ciocia ). Rozmawiaj z nim jak najczęściej, prostym językiem, u\
ywając
łatwych do powtórzenia wyrazów dz
więkonaśladowczych (kura to  ko-
11
ko , pies to  hau-hau ). Czytaj ksią\
eczki i opowiadaj co widać na
obrazkach; baw się w wyliczanki i śpiewaj.
18-24 miesiące
Dziecko zaczyna mówić bardzo prostymi zdaniami, szybko u\
ywa coraz
większej liczby słów.
36 miesięcy
Dziecko sprawnie posługuje się prostymi zdaniami.
3-latek powinien wymawiać:
wszystkie samogłoski,
spółgłoski: m, mi, b, bi, p, pi, f, fi, w, wi, k ki, g, gi, ch, i li, j, ł, d, n, ś, z
, ć,
dz
, ń,
zaczynają się pojawiać: s, z, c, dz,
czasami sz, z
, cz, d\
.
U 4-letniego dziecka:
utrwalają się: s, z, c, dz,
pojawiają się sz, \
, cz, d\
,
pojawia się r.
5-latek powinien ju\
wymawiać: sz, \
, cz, d\
oraz r (ale ok. 35% dzieci
nie wymawia jeszcze prawidłowo najtrudniejszych głosek).
Dzieciom, u których przyczyną wad wymowy jest zaburzony słuch
fonemowy polecamy ksią\
eczki  Chy\
a śmija Syk-Syk oraz  Chrząszcz
z śyrzyna z serii PUS (do pracy z tymi ksią\
eczkami niezbędny jest
równie\
Zestaw Kontrolny PUS).
Im więcej rozmawiasz z dzieckiem, czytasz mu i śpiewasz, tym lepiej
będzie mówić!
Artykuł pochodzi z serwisu http://www.berek.pl/ Znajdziesz tam te\

inne artykuły o podobnej tematyce. Zapraszamy!
12
Ćwiczenia oddechowe
Oddychanie to niezbędna czynność fizjologiczna, która jest
podstawą dobrej wymowy. Ćwiczenia oddechowe najlepiej
przeprowadzać przy otwartych oknach. Prowadzone na początku zajęć
edukacyjnych działają uspokajająco, rozładowują napięcie emocjonalne i
psychiczne oraz wpływają dobrze na zdrowie dziecka.
Cele ćwiczeń oddechowych to:
" pogłębienie oddechu;
" rozruszanie przepony;
" zró\
nicowanie fazy wdechowej i wydechowej;
" wyrabianie umiejętności pełnego i szybkiego wdechu oraz
wydłu\
anie fazy wydechowej;
" dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi.
Proponowane ćwiczenia oddechowe:
" Robienie kleksów z farby wodnej, dmuchanie na nie przez słomkę
z ró\
ną siłą i pod ró\
nym kątem. Rozdmuchiwana farba
przypomina barwne kwiaty.
" Dmuchanie na plastikowe mini zabawki na kółkach, z taką siłą, aby
mogły się przemieszczać.
" Dzieci trzymają w dłoni mały kłębek wełny. Po głębokim wdechu
nosem wydmuchują powietrze ustami wprawiając tym samym
kłębek w ruch.
" Zabawa w  Rozpędzanie chmurek . Dzieci le\
ą swobodnie na
plecach. Nogi mają ugięte w kolanach, stopy oparte są o podłogę,
ręce le\
ą wzdłu\
tułowia. Wciągają powietrze nosem, swobodnym,
13
płynnym ruchem unoszą ręce w górę i starają się rozpędzić przed
sobą chmurki. Poniewa\
ręce nie rozpędziły chmurek, wracają do
pozycji wyjściowej. Wówczas dmuchaniem starają się rozpędzić
chmury.
" Zabawa z piórkiem. Dzieci swobodnie poruszają się po sali.
Trzymają w dłoni ptasie pióro. Podrzucają je do góry, a następnie
dmuchają na nie tak, aby jak najdłu\
ej unosiło się w powietrzu.
" Dmuchanie na świecę w taki sposób, aby płomień wyginał się, ale
nie zgasł.
" Puszczanie baniek mydlanych. Mobilizowanie uczniów do
wykonania jak największej bańki mydlanej.
" Uczniowie otrzymują do ręki rurkę i poprzez nią starają się
dmuchać na swoją dłoń albo na watkę umieszczoną na dłoni.
" Zabawa w  Gotowanie wody . Dzieci dmuchają przez rurkę
zanurzoną w wodzie tak, aby tworzyły się pęcherzyki powietrza na
jej powierzchni. Muszą dmuchać długo, krócej, jak najkrócej, słabo,
mocno, bardzo mocno, woda gotuje się, kipi.
" Wydmuchiwanie kółek na lustrze.
" Granie na organkach, piszczałce.
Ćwiczenia fonacyjne
Fonacja oznacza zdolność do wydawania głosu, do posługiwania
się głosem. Dlatego te\
ćwiczenia fonacyjne określa się równie\
mianem
ćwiczeń głosowych.
Cele ćwiczeń fonacyjnych:
14
" prawidłowe wydobycie głosu do uzyskania efektu dz
więkowego w
jamie ustnej;
" rozluz
nienie mięśni krtani i aparatu artykulacyjnego;
" wyrobienie umiejętności modulowania siły natę\
enia głosu;
Proponowane ćwiczenia fonacyjne to:
" Wymawianie samogłosek [a], [o], [u], [e], [y], [i]. Najpierw
pojedyncze samogłoski, potem przedłu\
one dz
więki.
" Na jednym wydechu z taką samą siłą wymawianie trzech
samogłosek: [aou], a następnie [eyi].
" W pozycji le\
ącej dzieci wymawiają połączenia mmmaaa,
mmmooo, mmmuuu.
" Wymawianie krótkiego zdania szeptem, półgłosem, głosem pełnym
i krzycząc.
Ćwiczenia słuchu fonematycznego
Na poziom rozwoju mowy, obok sprawności narządów
artykulacyjnych, du\
y wpływ ma percepcja słuchowa, a zwłaszcza jeden
z jej składników, czyli słuch fonematyczny zwany słuchem mownym. Za
pomocą słuchu fonematycznego dziecko wyodrębnia z potoku mowy
wyrazy, w wyrazach sylaby, a w sylabach głoski. Potrafi tak\
e uchwycić
kolejność głosek w wyrazie. Musi równie\
odró\
nić głoski dz
więczne od
bezdz
więcznych.
Celem ćwiczeń rozwijających słuch fonematyczny jest:
" uto\
samianie i ró\
nicowanie dz
więków mowy;
" rozwijanie koncentracji dziecka na wymawiane dz
więki, która
pomo\
e w opanowaniu poprawności artykulacyjnej;
15
" rozpoznanie wymawianych wyrazów, sylab i dz
więków;
Proponowane ćwiczenia to:
" Wsłuchiwanie się w ciszę  dzieci wyłapują dz
więki z otoczenia:
tykanie zegara, szum samochodów, rozmowy ludzi, kroki
przechodzących osób po korytarzu.
" Nauczyciel naśladuje ró\
ne głosy - kota, psa, tykanie zegara, bicie
zegara, kichania, zadaniem dzieci jest odgadnięcie, jakie to głosy,
następnie sami je naśladują
" Nauczyciel pokazuje dzieciom ró\
ne przedmioty: klucze, piłkę,
kartkę papieru, wodę w kubku, krzesło, następnie demonstruje,
jakie dz
więki wydają te przedmioty podczas: upadku kluczy,
uderzenia piłką o podłogę, darcia papieru, przelewania wody,
przesuwania krzesła. Potem zawiązuje poszczególnym dzieciom
oczy, wykonując w/w czynności. Zadaniem dzieci jest powiedzenie,
co to za dz
więk.
" Ró\
nicowanie dz
więków mowy [s]  [z]. Tu wykorzystać mo\
na
zabawki przedstawiające muchę i wę\
a. Uwagę dzieci
koncentrujemy na dz
więkach wydawanych przez wę\
a [sss] i
muchę [zzz]. Najpierw demonstrujemy uczniom zabawki i dz
więki,
jakie wydają, potem zasłaniamy dzieciom oczy i pytamy:  Kto
nadchodzi? Kogo słychać: muchę czy wę\
a? Uczniowie odkrywają
oczy, wskazują zabawkę i próbują naśladować głosy w/w zwierząt.
" Ró\
nicowanie dz
więków długich i krótkich. Potrzebny będzie
gwizdek i paski papieru: długi i krótki. Demonstrujemy dzieciom
gwizdanie długie i krótkie. Następnie gwi\
d\
emy w ró\
ny sposób.
Zadaniem dzieci jest pokazanie odpowiedniego paska papieru.
Gdy usłyszą gwizdanie krótkie wyciągają krótki pasek, gdy usłyszą
gwizdanie długie wyciągają dłu\
szy pasek papieru.
16
" Wymawiamy ró\
ne wyrazy, dzieci układają tyle klocków ile jest
sylab w wyrazie. Ćwiczenie rozpoczynamy od wyrazów
dwusylabowych, potem przechodzimy do wyrazów
wielosylabowych.
" Wyodrębnianie sylaby na początku wyrazu. Pokazujemy dzieciom
ró\
ne obrazki, ale rozpoczynające się od takiej samej sylaby.
Nazywamy je. Dzieci muszą powiedzieć, na jaką sylabę się
rozpoczynają.
" Pokazujemy ró\
ne obrazki, które rozpoczynają się ró\
ną sylabą.
Zadaniem uczniów jest wskazanie tych, które mają takie same
sylaby.
" Pokazujemy ró\
ne obrazki. Uczniowie muszą wskazać te, które
mają taką samą ostatnią sylabę.
" Nauczyciel mówi dowolne wyrazy. Uczniowie mają klasnąć w
dłonie wtedy, gdy usłyszą wyraz z daną sylabą np. po, ly, ko. To
samo ćwiczenie mo\
na robić, gdy dziecko usłyszy wyraz z daną
głoską.
" Wyró\
nianie wyrazów w zdaniu  dzieci rysują kółka  tyle, ile
usłyszały wyrazów w zdaniu. Zadaniem uczniów jest powiedzenie
pierwszego i ostatniego wyrazu w ka\
dym zdaniu.
" Zabawa w kończenie słów. Nauczyciel mówi pierwszą sylabę i
eksponuje obrazek. Uczeń dopowiada brakującą część wyrazu.
" Zabawa w szukanie obrazków, które rymują się.
" Tworzenie nowych wyrazów, poprzez dodanie nowej sylaby do ju\

istniejącej. Zabawa z piłką. Prowadzący zajęcia mówi jakąś sylabę,
jednocześnie rzuca do jakiegoś dziecka piłkę. Zadaniem dziecka
jest złapanie piłki oraz dodanie takiej sylaby, by tworzyła wyraz z
podaną przez nauczyciela sylabą nowy wyraz.
17
" Ró\
nicowanie ilości sylab w wyrazach. Układanie obrazków
według ilości sylab. Uczniowie układają je od wyrazu, który ma jak
najmniej sylab, kończą wyrazem mającym najwięcej sylab.
" Uczniowie bawią się w  Sklep . Kupują te przedmioty, których
nazwa rozpoczyna się od danej głoski.
" Wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów, których nazwa
rozpoczyna się od danej głoski, w nazwie, których jest określona
głoska albo kończy się daną głoską.
" Ró\
nicowanie danej głoski w środku wyrazu. Dzieci wskazują
obrazki, w nazwach, których jest dana głoska.
" Ró\
nicowanie danej głoski na końcu wyrazu. Uczniowie mają
wskazać obrazki, które kończą się na określoną głoskę.
Ćwiczenia narządów artykulacyjnych
Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest
sprawne działanie narządów artykulacyjnych. Realizacja poszczególnych
głosek wymaga ró\
nego układu artykulacyjnego i ró\
nej pracy mięśni.
Dlatego te\
narządy artykulacyjne trzeba ćwiczyć, by wypracować
zręczne i celowe ruchy języka, warg, podniebienia i \
uchwy.
Celem ćwiczeń jest:
" usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego, \
uchwy;
" opanowanie przez dzieci umiejętności świadomego kierowania
ruchem narządów artykulacyjnych;
" poznanie prawidłowego układu artykulatorów w czasie
wybrzmiewania poszczególnych głosek.
18
Ćwiczenia szczęki dolnej
" Opuszczanie i unoszenie dolnej szczęki. Wymawianie szerokiego
[a] i  przechodzenie do wymawiania [a] połączonego z głoską [s].
" Zabawa  Grzebień . Dzieci zakładają dolne zęby na górną wargę i
poruszają nimi. Potem cofają \
uchwę. Następnie zakładają górne
zęby na dolną wargę i brodę i poruszają nimi.
" Dzieci naśladują ziewanie, wykonują przy tym ruchy rąk,
przeciągając się, wyginając.
" Głęboki wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym
wymawianiem głoski [a]. Tak samo wymawiamy [o], [u].
" Wykonywanie ruchów \
ucia.
Ćwiczenia warg
" Rysowanie wargami. Uczniowie rysują koło wargami  wargi
wysuwają się do przodu, tworzą dzióbek, wykonują ruchy koliste w
obie strony. Następnie rysują kreskę poziomą wargami  wargi są
ściągnięte w dzióbek, przesuwają się w prawo i w lewo. Po chwili
rysują kreskę pionową  tworzą dzióbek, przesuwają się w górę i w
dół. Potem rysują smutną minę  warga dolna zakrywa górną. Po
niej robią śmieszną minkę  usta zamknięte  uśmiech. Na
po\
egnanie wysyłają całusy.
" Powtarzanie samogłosek, wargi są mocno ściągnięte [a]-[o], [e]-[o],
[u]-[i],[a]-[u], oraz całego ciągu: [a], [e], [o], [u], [i], [y].
" Zły pies  naśladujemy złego psa  unosimy górną wargę,
pokazujemy zęby. Dzieci mogą równie\
naśladować warczenie psa
" Potrzebny nam lejek, ale go nie mamy - robimy go z warg.
" Uczniowie zamieniają się w  chudzielca wciągają policzki. Potem
są  grubasami nadymają policzki.
" Nabieranie powietrza najpierw pod wargę górną, potem pod dolną.
19
" Chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko - musimy wysunąć
wargi do przodu, cmokamy.
" Układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną.
" Wargi układają w kształcie szerokiego lejka.
" Głodne rybki - powoli otwieramy i zamykamy wargi tworząc koło,
jakby mówiły  po .
" Wysuwanie wargi do przodu i robienie ryjka świnki. Na górnej
wardze poło\
enie ołówka i jak najdłu\
ej utrzymanie go w tej
pozycji.
" Deszcz - schwytanie wargami kropli deszczu - uniesiona do góry
głowa, wargi  chwytają krople, dziecko je  wypija .
" Malowanie dzieciom warg pomadką. Następnie uczniowie robią na
kartce papieru  całuski .
" Wysuwanie warg do przodu. Ściągnięcie ich i dmuchanie lekko
przez nie.
" Ssanie górnej i dolnej wargi.
" Półuśmiech  odciąganie na przemian kącików ust.
Ćwiczenia języka
" Dzieci wykonują szybkie i energiczne ruchy języka. Wysuwają
język na zewnątrz jamy ustnej, następnie chowają.
" Jak \
mija porusz językiem - długi, cienki, ruchliwy język,
wysuwający się we wszystkie strony.
" Wysuwanie języka do przodu, unoszenie go nad górną wargę,
potem opuszczanie do brody.
" Pyszny cukierek  dzieci wypychają raz jeden policzek ostrym
czubkiem języka, udając, \
e trzymają w buzi landrynkę, mo\
na
sprawdzić twardość  cukierka dotykając policzek palcem.
20
" Zmęczony piesek  dzieci naśladują pieska, który głośno oddycha i
język ma mocno wysunięty na brodę.
" Unoszenie języka za górne zęby.
" Oblizywanie górnych zębów.
" Unoszenie języka do nosa i wywijanie go na brodę.
" Klaskanie językiem: czubkiem i środkiem języka.
" Zwijanie języka w rulonik.
"  Mycie zębów językiem.
" Lizanie czubkiem języka kawałeczka czekolady umieszczonego na
podniebieniu.
" Przeciskanie języka między zębami.
" Wciąganie przez rurkę do napojów skrawków papieru, ry\
u itp. A
następnie przenoszenie ich do pudełeczka.
Ćwiczenia podniebienia miękkiego
" Dzieci biorą w usta rurkę, wciągają przez nią powietrze. Muszą tak
wciągnąć powietrze, aby do rurki przyssały się kolorowe kółeczka.
Następnie przenoszą je na obrazek biedronki i układają na niej
kropki z tych kółeczek.
" Energiczna wymowa połączeń głosek z uwzględnieniem
tylnojęzykowych zwartych [k]  [g]: kuk, ugu, oko, uk  ku, ug  gu.
" Głębokie oddychanie przez jamę ustną przy zaciśniętych
nozdrzach i przez jamę nosową, przy zamkniętej jamie ustnej.
" Nabranie powietrza nosem i zatrzymanie go w jamie ustnej.
Policzki są  nadęte . Nos zatykamy i nadymamy policzki, a
następnie połykamy powietrze.
" Ssanie  smoczka .
" Chrapanie, naśladowanie kaszlu.
21
" śywe lusterko  robienie ró\
nych min. Dzieci stoją naprzeciwko
siebie. Jedno z nich wykonuje wymyśloną przez siebie minę,
drugie je naśladuje. Następnie dzieci zamieniają się rolami.
" Oddychanie wyłącznie przez usta lub wyłącznie przez nos.
" Płukanie gardła ciepłą wodą.
W powy\
szym opracowaniu podałam tylko niektóre ćwiczenia, które
mo\
na wykorzystać na zajęciach edukacyjnych. Jest szereg opracowań,
które proponują więcej ćwiczeń logopedycznych. Mam nadzieję jednak,
\
e proponowane przeze mnie ćwiczenia wzbogacą zajęcia lekcyjne.
Literatura:
1. Antos D., Demel G., Styczek I.  Jak usuwać seplenienie i inne
wady wymowy , Warszawa 1967, PZWS;
2. Demel G.  Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola ,
Warszawa 1983, WSiP,
3. Demel G.  Elementy logopedii , Warszawa 1982, WSiP,
4. Diener E.  Profilaktyka zaburzeń mowy , Kielce 1999,
Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP;
5. Rodak H.  Terapia dziecka z wadą mowy , Warszawa 2002,
Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego,
6. Sachajska E.  Uczymy poprawnej wymowy , Warszawa 1982,
WSiP,
7. Skorek M.  Oblicza wad wymowy , Warszawa 2001, Wydawnictwo
Akademickie  śak ,
8. Spałek E., Piechowicz-Kułakowska C.  Jak pomóc dziecku z wadą
wymowy , Kraków 1996, Oficyna Wydawnicza  Impuls ,
9. Styczek I.  Logopedia , Warszawa 1981, PWN;