stefan zeromski ludzie bezdomni (4)

Stefan �Żeromski �śLudzie bezdomni"

�śLudzie bezdomni" to pi�ąta ksi�ą�żka Stefana �Żeromskiego. Pisa�ł j�ą w latach 1898-1899, ale wykorzysta�ł w niej doœwiadczenia i obserwacje ca�łego dotychczasowego �życia.

Budulec �życiorysu Joasi stanowi�ły wspomnienia �Żeromskiego z: �" dzieci�ąstwa w zbiednia�łej rodzinie szlacheckiej ze wsi Strawczyn, �" nauki w kieleckim gimnazjum, �" okresu tu�łaczki po cudzych domach, kiedy po œmierci rodziców musia�ł zarobi�Ś na �życie korepetycjami.

Atmosferê konspiracji w w�ątkach Wiktora Judyma i Korzeckiego pozwoli�ły mu tak dobrze odmalowa�Ś doœwiadczenia wyniesione z nauki w Szkole Weterynaryjnej w Warszawie (1886r.), kiedy to wspó�łtworzy�ł intensywne �życie ideowe ówczesnej m�łodzie�ży i dziesiê�Ś lat póŸniej uczestnictwo w konspiracyjnych wieczorach organizowanych przez PPS (m.in. ukrywa�ł w swoim mieszkaniu Pi�łsudzkiego, by�ł œledzony i aresztowany).

Cisy s�ą wiernym portretem Na�łêczowa roku 1890, kiedy to pracowa�ł tam jako guwerner.

Doktor Judym ma swój pierwowzór w Wiktorze Tomaszu Janiszewskim, lekarzu stacji klimatycznej w Zakopanem.

,�śStarcy" (dyrektor, administrator, kasjer i plenipotent sanatorium w Cisowie) to czêœciowo osoby z kierownictwa zak�ładu w Na�łêczowie, a czêœciowo ludzie z zarz�ądu Muzeum Polskiego w Rapperswilu, gdzie pisarz pracowa�ł w latach 1894 - 1896.

Inne postacie powieœci te�ż maj�ą swoje pierwowzory: �" Korzecki to Edward Abramowski (ideolog spó�łdzielczoœci w Polsce), �" Joasia to Oktawia Rodkiewiczowa (od 1892 r. �żona �Żeromskiego).

Materia�łu do cytowanego w pamiêtniku Joasi listu Wac�ława dostarczy�ł list przes�łany z zes�łania przez przyjaciela pisarza, Wac�ława Machajskiego.

Fabryka cygar to zak�ład Br�ź hna przy ulicy Krochmalnej w Warszawie.

�Żeromski odwiedza�ł D�ąbrowê Górnicz�ą, by móc opisa�Ś warunki �życia i pracy robotników Zag�łêbia, prosi�ł te�ż paryskich znajomych o dok�ładne informacje na temat domu noclegowego Chateau Rogue.

Pisarz bardzo dok�ładnie przygotowywa�ł siê do pisania utworu, który w efekcie stanowi efekt pasji poznawczej i pozytywistycznych przekona�ą, �że praca pisarska musi �ł�ączy�Ś siê z rzeteln�ą, naukow�ą nieomal penetracj�ą spo�łecznej rzeczywistoœci i w�łasnych przekona�ą.

Wydana w grudniu 1899 r. powieœ�Ś przyczyni�ła siê do powrotu problematyki spo�łecznej i narodowej w polskiej literaturze.

�śLudzie bezdomni" przynieœli �Żeromskiemu pozycjê �śduchowego wodza pokolenia". Sta�ł siê wielkim autorytetem moralnym dla wspó�łczesnych. Wywar�ł bezpoœredni wp�ływ na sposób myœlenia i �życia m�łodych ludzi z pocz�ątków XX w.

�łwiat przedstawiony powieœci

Akcja rozgrywa siê w wielu miejscach: Pary�żu, Szwajcarii, Wiedniu, Warszawie, Cisach oraz Zag�łêbiu. Poprzez wspomnienia Joasi Podborskiej przenosimy siê do Kielc, G�łogowa, Krawczyska i Mêkarzyc (�śZwierzenia"). Poprzez list Wac�ława do siostry - a�ż na Syberiê.

Bohaterem zbiorowym s�ą mieszka�ący dzielnic nêdzy w Warszawie i Zag�łêbiu oraz wieœniacy z Cisów.

Na tym tle umiejscowi�ł �Żeromski inteligencjê:

�" Joannê Podborska (nauczycielkê), �" Tomasza Judyma (lekarza) oraz �" Korzeckiego (in�żyniera).

Na dalszym planie znajduj�ą siê lekarze warszawscy (dr Czernisz, �Żyd dr Chmielnicki) oraz dyrektor Kalinowicz.

Inteligencja dzieli siê na dwie grupy:

�" ludzi pochodzenia szlacheckiego (pisarz obci�ą�ża ich odpowiedzialnoœci�ą za krzywdy, które ich przodkowie wyrz�ądzili ludowi) ,

�" z pochodzenia ch�łopów, którzy dziêki ciê�żkiej pracy uzyskali wykszta�łcenie (�Żeromski przyznaje im naturalne prawo �śczynnego uczestnictwa w awangardzie postêpu").

Problematyka powieœci i sposób jej przedstawienia

Tytu�ł powieœci sygnalizuje tematykê utworu, jest wieloznaczny i wielofunkcyjny:

w dos�łownym znaczeniu (oskar�żenie porz�ądku spo�łecznego) wskazuje na bezdomnoœ�Ś bohaterów:

�" ludzi œwiata nêdzy (�żyj�ą w norach i budach, a nie w domach);

�" wydziedziczonej Joasi, która nie ma w�łasnego k�ąta i �żyje u obcych;

�" Wiktora, który tu�ła siê z rodzina po œwiecie.

w znaczeniu metaforycznym rozumiany by�Ś mo�że w kategoriach kwalifikacji moralnych, jako:

bezdomnoœ�Ś spo�łeczna ludzi, którzy opuszczaj�ą dom, bo umieraj�ą rodzice i zmuszeni s�ą iœ�Ś dalej o w�łasnych si�łach (Joasia) oraz tych, którzy dziêki wykszta�łceniu wznieœli siê ponad poziom w�łasnego œrodowiska i œwiadomie je odrzucaj�ą, ale nie mog�ą znaleŸ�Ś miejsca w nowym (Judym);

bezdomnoœ�Ś pa�ąstwowa i narodowa dzia�łaczy spiskowych, romantycznych pielgrzymów do wolnej ojczyzny (Leszczykowski, brat Joasi Wac�ław, cz�łowiek przynosz�ący bibu�łê Korzeckiemu, Korzecki);

bezdomnoœ�Ś w sensie egzystencjonalnym, obcoœ�Ś cz�łowieka w œwiecie, niemo�żnoœ�Ś pogodzenia siê ze z�łem, dekadentyzm, ostateczne odrzucenie œwiata w akcie samobójczym (Korzecki)

Jednoczeœnie �śDom"(zazwyczaj symbol rodziny, spokoju i stabilizacji) staje siê w powieœci �Żeromskiego znakiem obojêtnoœci wobec krzywdy bliŸniego (mieszkanie Czernisza, Kalinowicza, Krzywos�ąda) i pokus�ą, któr�ą nale�ży przezwyciê�ży�Ś (�śzakie�łkuje we mnie wysch�łe nasienie dorobkiewicza")

�śLudzie bezdomni" to:

powieœ�Ś psychologiczna - przedstawia stan myœli i uczucia bohaterów; pokazuje jak zmienia siê mentalnoœ�Ś cz�łowieka pod wp�ływem prze�ży�Ś. Dla oddania stanów uczuciowych pisarz pos�ługuje siê symbolem;

powieœ�Ś spo�łeczna - ukazuje panoramê wspó�łczesnego autorowi spo�łecze�ąstwa, pe�łnego kontrastów i konfliktów. �łwiat ludzi bogatych obojêtnych wobec krzywdy spo�łecznej, œwiat klas pracuj�ących pe�łen nêdzy i cierpienia, a co za tym idzie, zwyrodnienia i demoralizacji;

powieœ�Ś prezentuj�ąca ró�żnorodne problemy filozoficzne (koncepcja cz�łowieka otwartego na wieloœ�Ś uzupe�łniaj�ących siê kierunków humanizmu europejskiego. Odrzucenie pogl�ądów Schopenchauera, polemika z nitzschenizmem, obawa przed rewolucj�ą)

pogl�ądy Schopenchauera (istota ludzkiej egzystencji bezrozumny popêd niemo�żliwy do zaspokojenia, poczucie bezsensu �życia, kontemplacja sztuki jako jedynej wartoœci sta�łej: têsknoty doktora Tomasza; motyw Wenus z Milo);

pogl�ądy Nietzschego (kult �życia, si�ły i tê�żyzny biologicznej, nowa moralnoœ�Ś nadludzi: Judym o Karbowskim; Korzecki - cz�łowiek jedyn�ą miara dobra i z�ła);

pogl�ądy Marksa (stosunki gospodarcze czynnikiem reguluj�ącym wszystkie procesy �życia spo�łecznego, konflikt miêdzy klas�ą pracuj�ąc�ą a w�łaœcicielami œrodków produkcji, koniecznoœ�Ś spo�łecznego przewrotu);

motywy sokratejskie i plato�ąskie (posta�Ś Korzeckiego; pojêcie dajmoniona; prawo do samobójstwa);

motywy ewangeliczne (dyskusja u Kalinowicza: nakaz mi�łoœci bliŸniego i aposto�łowania)

Kompozycja

�śLudzie bezdomni" stanowi przyk�ład realistycznej powieœci m�łodopolskiej �ł�ącz�ąc elementy typowe dla ró�żnych pr�ądów literackich :

Realizm

konkretnoœ�Ś miejsca i czasu akcji,

wiernoœ�Ś przedstawienia szczegó�łów �życia i jego t�ła,

koncepcja cz�łowieka jako istoty spo�łecznej (program �życiowy Judyma: praca organiczna i praca u podstaw),

krytyczna prezentacja stosunków spo�łecznych

Impresjonizm

opisy przyrody (zbudowane z barwnych plam, eksponuj�ą grê powietrza i œwiat�ła, s�ą zapisem ulotnego wra�żenia),

psychika g�łównych bohaterów (ukazana nie jako wyraŸnie okreœlona, zamkniêta struktura, ale jako ci�ąg nastrojów, wra�że�ą i sprzecznych nieraz stanów nie tworz�ących logicznej ca�łoœci),

kompozycja utworu (zbudowany z pojedy�ączych punktów czasowych i odrêbnych scen nie tworz�ących �ła�ącucha przyczynowo-skutkowego)

Naturalizm

opisy dzielnic nêdzy w Warszawie i Sosnowcu (drobiazgowoœ�Ś i podkreœlanie brzydoty; eksponowanie biologicznego widzenia œwiata)

Ekspresjonizm

�ł�ączenie patosu, ekstatycznoœci i deformacji,

gwa�łtowne kontrasty,

sk�łonnoœ�Ś do karykatury

Symbolizm

opis Wenus z Milo (t.1 rozdz.1) - rzeŸba podziwiana w paryskim muzeum; symbol radoœci i urody �życia

�śRybak" (t.1 rozdz.1) - obraz Puvis de Chavannes' a ukazuj�ący krzywdê spo�łeczn�ą,

kwiat tuberozy (t.1 rozdz.8) - postawa i �życie Karbowskiego; symbol bezu�żytecznego piêkna,

motyw krzyku pawia (t.II rozdz. 11) - powtarzaj�ący siê dwukrotnie wrzask ptaka przera�ża Judyma œwiadomego swej bezradnoœci w obliczu nieub�łaganej œmierci zabieraj�ącej dzieln�ą kobietê (Oleœ Daszewski ju�ż niebawem podzieli los �śbezdomnych"),

zako�ączenie utworu i jego tytu�ł - �śrozdarta sosna" to symbol losów Judyma i Joasi, ich rozterek i cierpie�ą.

Wyszukiwarka