Badania porównawcze teorii wychowania
Pedagogika teoretyczna [teoria wychowania] powinna być:
1. Metateorią wychowania, kształcenia i samokształcenia człowieka, analizować
różne teorie procesów pedagogicznych, prądów i kierunków pedagogicznych.
2. Dyscypliną systematyzującą prawidłowości wychowania, kształcenia i
samokształcenia człowieka, w różnych okresach i w różnych krajach.
3. DyscyplinÄ… porzÄ…dkujÄ…cÄ… dorobek naukowy pedagogik praktycznych,
projektującą kierunki głównych badań pedagogicznych.
4. Dyscypliną względnie niezależną od doraz
nych sytuacji światopoglądowych,
kulturowych, ideologicznych, od których uzależnione bywają praktyka
pedagogiczna i pedagogiki praktyczne.
[Stanisław Palka, Kierunki rozwoju pedagogiki i ich metodologiczne konsekwencje.
W: Teoretyczne podstawy pedagogiki, S. Palka (red.), Kraków 1987, s. 21-22]
y
ródła trudności w porównywaniu różnych teorii wychowania:
żðBrak jednego kryterium porównaÅ„, jako kryterium prawdy, gdyż za każdÄ… teoriÄ…
kryją się przeświadczenia natury ontologicznej.
żðKonkurencyjne wobec siebie teorie musiaÅ‚yby być wyjaÅ›niane w aparaturze
pojęciowej mającej sens tylko w obrębie tych teorii, albo musiałyby podlegać
empirycznej weryfikacji, tymczasem z praktyki wiadomo, że doświadczenie daje
się dopasować do każdej teorii [np. nie można oceniać pedagogiki humanistycznej
według kryteriów i pojęć pedagogiki psychoanalitycznej].
Trzy modele podejścia badawczego do porównywania teorii wychowania:
1. Bezzałożeniowa rekonstrukcja teorii wychowania. 2. Krytyka hermeneutyczna
teorii wychowania. 3. Badania porównawcze teorii wychowania
Bezzałożeniowa rekonstrukcja teorii wychowania
żðObrona prawa badacza teorii wychowania do zgodnego z wÅ‚asnÄ… wolÄ… i
racjonalnością rozszyfrowywania sensu ustanowionego przez twórcą badanej
teorii; próba jej zrozumienia, potwierdzenie prawdy intencji znaczeniowej
wypowiedzi jej twórcy;
żðPozytywne podejÅ›cie badawcze jest tu rozumiane jako otwieranie siÄ™ na nowe
teorie, nowe znaczenia, nowe sposoby doświadczania świata, bez wcześniejszego
założenia o konieczności ich wykluczenie;
żðW trakcie rekonstrukcji teorii badacz uznaje jej prawdziwość; opisuje danÄ… teoriÄ™
tak jakby uznawał idee w niej zawarte; przyjmuje hermeneutyczną zasadę
 wierzyć, aby rozumieć, rozumieć, aby wierzyć ; oddzielenie rozumienia od
uznawania może nastąpić dopiero na etapie interpretacji badanej teorii; intencją
takiej refleksji pedagogicznej nie jest ani dyskredytowanie, ani ulepszanie
określonej teorii wychowania, lecz jej tłumaczenie, skłanianie do zrozumienia
partykularności tkwiących w niej racji.
żðBadania takie wymagajÄ… neutralnego teoretycznego ukÅ‚adu odniesienia, czyli
metateorii [ teorii teorii, czy  metadyskursu edukacji ].
Krytyka hermeneutyczna teorii wychowania
żðRozumienie teorii wychowania jako sztuki wyjaÅ›niania i myÅ›lenia o wychowaniu,
tzn. uświadamianie sobie granic wychowania;
żðBadacz uruchamia namysÅ‚ nad przedsÄ…dami myÅ›lenia pedagogicznego, by
wykryć rzeczywisty [ukryty] sens wiedzy, czyniąc ją wiedzą problematyczną i
niekonieczną; rekonstrukcja treści badanej teorii nie jest jej powtórzeniem, ale
przeniesieniem tego, co jest do powiedzenia we własną perspektywę narracji;
badacz nie tylko opisuje daną teorię, jej język, ale wzbogaca ją o własną
podmiotowość, wnosi do procesu przekładu swoje własne założenia, staje się jej
interpretatorem; podejmuje wysiłek rozumienia teorii wychowania i siebie w
procesie hermeneutycznej krytyki; wychodzi poza tzw. intencje autora, by
uchwycić przedrozumienia, przesądy, uprzedzenia, milczące założenia, ukrytą
wiedzÄ™;
żðZnaczenie zjawisk pedagogicznych nie jest nigdy jednoznaczne, lecz zmienia siÄ™
wraz ze zmianą horyzontu rozumienia samych pedagogów; celem rekonstrukcji
jest zdemaskowanie  milczących założeń , jakie niosą ze sobą teorie
wychowania; właściwa postawa badawcza przejawia się pozytywną wolą
zrozumienia tekstu: cierpliwością, skromnością i tolerancją wobec autora
badanego tekstu, samokrytycznością, otwartością na nieznane, chęcią uczenia się;
żðEfektem poznania hermeneutycznego jest zrozumienie sensu czasu, w którym siÄ™
żyje i z tej perspektywy dążenie do zrozumienia mowy współczesnych i minionych
pokoleń.
Badania porównawcze teorii wychowania [fenomenografia]
żðPozwalajÄ… stwierdzić czy dana teoria rozwija siÄ™ w danym kraju, oraz jak siÄ™ ma
do trendów pedagogiki w innych krajach; polegają na porównywaniu jednej teorii
z innÄ…/innymi teoriami oraz z innymi sferami ekspresji humanistycznej;
żðBadania takie mogÄ… obejmować: a) rekonstrukcjÄ™ historycznÄ… wskazujÄ…cÄ… na
ewolucję teorii, na mechanizmy rozwoju ogółu wiedzy o wychowaniu; b) analizę
międzynarodową, badanie wpływów różnych dyskursów, np. metoda map
[mapping] paradygmatów i teorii wychowania w świecie Garetha Burrela, Gibsona
Morgana i Rollanda Paulstona sporządzana ze względu na różnice między nimi w
zakresie stopnia obiektywizmu-subiektywizmu, oraz stopnia zaangażowania na
rzecz zmiany społecznej bądz
status quo; c) odniesienie teorii do uwarunkowań
społeczno-kulturowych {np. Zbigniewa Kwiecińskiego analiza istoty, stopnia i
charakteru opóz
nień polskiej pedagogiki wobec teorii pedagogicznych w innych
krajach, wyżej rozwiniętych; porównawcza diagnoza R. Paulstona ewolucji teorii
pedagogicznych w Ameryce Północnej i Europie Zachodniej od początku lat 50.
do poczÄ…tku lat 90. XX wieku.
żðNie istniejÄ… uprzywilejowane odczytania jakiejÅ› teorii wychowania; każdy
sposób jej interpretacji jest jednakowo uprawomocniony; badacz w swojej
wędrówce po różnych teoriach uzyskuje możliwość rzeczywistego poznania i
zrozumienia odmienności kulturowych i różnorodności teorii wychowania w nich
tworzonych.