Czy upośledzenie umysłowe jest chorobą umysłową? Strona główna > Zaburzenia rozwoju > Klasyfikacja niepełnosprawności Nadal w naszym społeczeństwie, utożsamia się upośledzenie umysłowe z chorobami psychicznymi. Być może wzięło się to ze wspólnych historycznych zródeł leczenia chorób umysłowych i upośledzenia umysłowego, a może wszystko, co zdaje się być inne od obowiązującej powszechnie normy, mało znane i dziwne , zwykle określa się w sposób uproszczony chorobą psychiczną? Ma to dość często negatywne konsekwencje, choćby w krzywdzącym postrzeganiu osób z upośledzeniem i ich integracji w zwykłych formach życia. Jako domniemani chorzy umysłowo są narażeni na obserwacje swych zachowań i krytyczne, dokuczliwe uwagi wygłaszane w przekonaniu, że ich po prostu nie usłyszą lub nie zrozumieją. Krzywdzące jest to także dla ludzi z chorobą umysłową i ich rodzin, bowiem niekiedy tylko przej ściowy stan z objawami choroby umysłowej przez otoczenie utożsamiany jest z upośledzeniem umysłowym (a przecież nie zawsze nim jest), co powoduje odseparowanie się od ludzi, którzy na ogół mają duże szanse powrotu do pełnego zdrowia i dobrej kondycji psychicznej. Owo pomieszanie pojęć częściowo może tak że wynikać z terminologii (nazewnictwa) używanej w różnych językach. Niezależnie od przyczyny, utożsamianie upośledzenia umysłowego z chorobą umysłową jest błędem wobec zasadniczych różnic pomiędzy tymi dwoma stanami i dotyczącymi ich koncepcjami postępowania leczniczego. Uznany naukowo fakt, że ludzie upośledzeni mają takie same potrzeby jak inni, przekonuje, że zdecydowane rozróżnienie pomiędzy upośledzeniem i chorobą umysłową nabiera ogromnego znaczenia, dlatego, aby każde z nich traktować w swym specyficznym zakresie, tak jak specyficzne są ich potrzeby. Osoby upośledzone umysłowo mają określone potrzeby, które znacznie różnią się od potrzeb osób chorych umysłowo. Stąd ważne jest, by specyficzne służby, placówki specjalne niezbędne dla osób upośledzonych umysłowo były oddzielone od służb świadczących pomoc i opiekę na rzecz chorych umysłowo. Ale równie ważne jest, by ludzie upośledzeni umysłowo mieli zapewniony pełny dostęp do służb psychiatrycznych zawsze wtedy, gdy ich potrzebują, na równi z innymi ludzmi. Choć oba rodzaje służb są jednakowo ważne i muszą ze sobą współpracować, to istotne jest, aby leczenie każdego człowieka (upośledzonego, czy z chorobą umysłową) było dostosowane do rzeczywistych potrzeb danej osoby, bowiem każdy z tych obszarów niesprawności wymaga własnych, wyspecjalizowanych praktyków i swych własnych metod terapeutycznych. Upośledzenie umysłowe inaczej: oligofrenia, niedorozwój umysłowy, stan umysłowy poniżej normy, zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego to termin l używany najbardziej powszechnie. Zawiera on dwa elementy, z których oba rozpatrywane są w stosunku do wieku biologicznego i kultury społecznej, mianowicie: funkcjonowanie intelektualne, które jest znacznie poniżej średniej i które występuje od wczesnego wieku, l znaczne upośledzenie zdolności adaptacyjnych do kulturowych wymogów otoczenia. Dominującym objawem upośledzenia jest znaczne obniżenie l sprawności i wydolności intelektualnej dziecka, tym większe im głębszy jest jej stopień. Z niedorozwojem inteligencji, oprócz słabszej zdolności przystosowania, wiążą się i inne cechy, jak: zaburzenia emocjonalne i charakterologiczne, niekiedy anomalie w budowie ciała i w rozwoju fizycznym. Sam pomiar inteligencji jako wskaznik upośledzenia umysłowego jest niewystarczający. Obecnie w diagnostyce upośledzenia umysłowego, na podstawie obiektywnych kryteriów zanim uzna się daną osobę za upośledzoną umysłowo konieczne jest wykazanie upośledzenia zarówno funkcjonowania intelektualnego jak i zachowania adaptacyjnego. Zatem, ani sam niski poziom inteligencji, ani też upośledzenie zachowania adaptacyjnego nie są wystarczające do postawienia diagnozy o ewidentnym upośledzeniu. Nie znaczy to, że należy rezygnować ze stosowania znanych testów psychologicznych, są one przydatne do oceny stopnia upośledzenia i opóznienia umysłowego, pod warunkiem, że uzyskany wynik interpretuje się z należytą ostrożnością. Na ogół upośledzenie umysłowe ujawnia się w okresie niemowlęcym lub wczesnym dzieciństwie albo w wieku szkolnym, kiedy to zaznaczają się trudności przystosowania się takiego dziecka do wymogów życia codziennego, rozumienia i używania języka i pojmowania ogólnych i abstrakcyjnych znaczeń. Upośledzenie umysłowe jako takie nie jest chorobą ani także stanem chorobowym. Obejmuje ono szeroki zakres warunków, które niekiedy wynikają z powodu chorób biologicznych albo uszkodzeń organicznych, a innym razem może wynikać ze złożonych powodów społecznych i psychologicznych. Dość często specyficzna przyczyna upośledzenia umysłowego nie jest znana. Coraz częściej mówi się, że upośledzenie umysłowe ma charakter dynamiczny a nie statyczny (niezmienny). Jeżeli uznaje się, że stan upośledzenia umysłowego ma zasadniczo charakter rozwojowy możliwy jest przecież rozwój zdolności poznawczych, umiejętności, wartości osobowych, uczenie się i przystosowywanie do wymogów szerszej społeczności u osób z upośledzeniem to wszelka pomoc musi mieć na celu ów wszechstronny rozwój, by zmniejszyć zależność tych osób od innych i zwiększyć ich kompetencje życiowe. Choroba umysłowa (zaburzenia psychiczne) Ten termin używany jest na określenie ostrych stanów psychotycznych lub degeneratywnych. Choroba umysłowa jest ogólnym terminem obejmującym szeroki wachlarz zaburzeń i zespołów chorobowych, wpływających na funkcjonowanie emocjonalne, społeczne, poznawcze oraz zachowanie. Charakteryzuje się ona niewłaściwymi reakcjami emocjonalnymi o różnym modelu i nasileniu, zniekształceniem (a nie niemożnością) zrozumienia i porozumienia oraz nieprawidłowo ukierunkowanym (a nie jedynie zaburzonym) zachowaniem adaptacyjnym. Choroba umysłowa może wiązać się z różnymi stanami organicznymi o charakterze neurologicznym, genetycznym, biochemicznym lub negatywnym wpływem środowiska rodzinnego lub otoczenia. Niekiedy pojawia się ona nagle w stanie ostrym (w pełnym zespole objawów) i upośledza w wyrazny sposób uprzednio normalne zachowania. W innym przypadku zaś choroba może mieć charakter utajony, a objawy pojawiają się stopniowo i początkowo są mało charakterystyczne, by orzekać o istnieniu choroby umysłowej. Choroba umysłowa mo że wi ęc mie ć przebieg ostry, przewlekły lub nawrotowy. W przebiegu choroby psychicznej wystąpić mogą bardzo zróżnicowane objawy, m.in.: dezorientacja w czasie, apatia lub euforia, ospałość, senność, zanik napędu psychoruchowego, zaburzenia pamięci, obniżenie uczuciowości wyższej, dezorientacja, co do własnej osoby i przestrzeni, odrętwienie, zwolnienie biegu myśli i wiele innych, charakterystyczne dla określonego rodzaju choroby, czasu jej trwania i przebiegu. Inne więc będą objawy w chorobie postępującej czy przewlekłej, w fazie ostrej czy utajonej. Zaburzenia takie mogą być poprzedzone trudnościami społecznymi, personalnymi lub sytuacjami szkolnymi zanim pojawią się widoczne symptomy choroby. Mniej ciężkie zaburzenia psychiczne (np. zakłócenia emocjonalne, zaburzenia Choroba umysłowa może wiązać się z różnymi stanami organicznymi o charakterze neurologicznym, genetycznym, biochemicznym lub negatywnym wpływem środowiska rodzinnego lub otoczenia. Niekiedy pojawia się ona nagle w stanie ostrym (w pełnym zespole objawów) i upośledza w wyrazny sposób uprzednio normalne zachowania. W innym przypadku zaś choroba może mieć charakter utajony, a objawy pojawiają się stopniowo i początkowo są mało charakterystyczne, by orzekać o istnieniu choroby umysłowej. Choroba umysłowa mo że wi ęc mie ć przebieg ostry, przewlekły lub nawrotowy. W przebiegu choroby psychicznej wystąpić mogą bardzo zróżnicowane objawy, m.in.: dezorientacja w czasie, apatia lub euforia, ospałość, senność, zanik napędu psychoruchowego, zaburzenia pamięci, obniżenie uczuciowości wyższej, dezorientacja, co do własnej osoby i przestrzeni, odrętwienie, zwolnienie biegu myśli i wiele innych, charakterystyczne dla określonego rodzaju choroby, czasu jej trwania i przebiegu. Inne więc będą objawy w chorobie postępującej czy przewlekłej, w fazie ostrej czy utajonej. Zaburzenia takie mogą być poprzedzone trudnościami społecznymi, personalnymi lub sytuacjami szkolnymi zanim pojawią się widoczne symptomy choroby. Mniej ciężkie zaburzenia psychiczne (np. zakłócenia emocjonalne, zaburzenia zachowania) częściej występują w młodym wieku (ale wystąpić mogą w każdym wieku), jednakże różnica pomiędzy normalną reakcją na stres i reakcją psychopatologiczną musi by ć starannie rozpoznana. Ciężkie postacie chorób umysłowych zwykle występują w okresie młodzieńczym lub w życiu dorosłym, rzadziej u dzieci. Przyjęte przez organizacje międzynarodowe klasyfikacje chorób umysłowych zwykle rozróżniają je pomiędzy: psychozami (np. schizofrenia, depresje maniakalne), zaburzeniami o podłożu organicznym (np. otępienie i degeneratywne zaburzenia mózgu), a zaburzeniami psychoneurotycznymi (np. stany lękowe, obsesje), oraz zaburzeniami zachowania i osobowości. W przypadku ostrej choroby umys łowej nale ży zapewni ć przede wszystkim opiek ę psychiatryczną i pielęgniarską (w domu, w przychodni, w specjalistycznej placówce leczenia psychiatrycznego), podczas gdy w przypadku osób upośledzonych umysłowo opiekę (w domu, w szkole, w warsztatach terapii, itd.) stanowią sami rodzice, nauczyciele, psycholog, rehabilitant, logopeda, a w wyjątkowych sytuacjach lekarz czy pielęgniarka. Leczenie chorób umysłowych polega na starannie zaplanowanym podawaniu odpowiednich leków (neuroleptyków) w połączeniu z różnorodnymi formami psychoterapii werbalnej i niewerbalnej. Celem jest aktywna i systematyczna interwencja w chorobę oraz pomoc takiej osobie w powrocie do pełnego życia w swoim otoczeniu możliwie jak najszybciej oraz z zapewnieniem dalszej pomocy specjalistycznej w wymaganym zakresie. Chociaż procedury postępowania w przypadku choroby umysłowej i upośledzenia umysłowego mają wiele cech wspólnych, to w pierwszym przypadku kładzie się zwykle nacisk na reedukację pacjentów do powrotu do poprzedniego normalnego lub prawie normalnego trybu życia, podczas gdy w drugim przypadku nacisk kładzie si ę na nauczenie umiejętności życia w społeczeństwie po raz pierwszy. To istotne rozróżnienie celów terapii w obu przypadkach. Upośledzenie umysłowe z komplikacjami psychiatrycznymi Badania prowadzone w naszym kraju pokazują, że osoby upośledzone umysłowo są bardziej podatne na psychozy, neurozy i zaburzenia zachowania niż ich pełnosprawni rówieśnicy. Może to wynikać albo z uszkodzeń organicznych, padaczki, lub też z niewłaściwych doświadczeń środowiskowych, np.: długotrwałych niepowodzeń, stałych napięć, wzmożonego niepokoju czy lęku, złych stosunków rodzinnych lub przyjacielskich, jak również odrzucenia przez osoby znaczące. Toteż niektóre osoby z upośledzeniem umysłowym mogą być dodatkowo obciążone zaburzeniami psychicznymi. Zaburzenia takie mogą być w pewnym stopniu obecne już we wczesnym okresie życia, a niekiedy ujawnić się mogą w czasie dojrzewania lub jeszcze pózniej. Osoby upośledzone umysłowo są szczególnie wrażliwe na stres, a ten może spowodować zaburzenia emocjonalne i społeczne, zaostrzone ograniczoną zdolnością adaptacyjną, co z kolei powoduje dalsze zaburzenia rozwojowe ich osobowo ści. Kiedy upo śledzenie umysłowe i choroba umysłowa lub zaburzenia emocjonalne występują u tej samej osoby, to pojawiają się specyficzne problemy diagnostyczne (różnicowanie objawów choroby) i lecznicze (techniki psychoterapeutyczne stosowane w leczeniu chorób umysłowych okazują się nieodpowiednie, bo nie przewidują specyficznych cech wynikających z istnienia upośledzenia umysłowego, np. mała komunikatywność werbalna). Niemniej jednak przepisy prawne dotyczące przymusowego umieszczania w zakładzie lecznictwa zamkniętego i pozbawienia praw publicznych ludzi z upośledzeniem, u których ujawniła się choroba psychiczna nie powinny być stosowane automatycznie tylko dlatego, że osoba jest upośledzona umysłowo. Jeśli więc osoba taka wymaga odosobnienia (dla bezpieczeństwa własnego lub otoczenia), powinno dokonywać się to w ramach ogólnie stosowanych przepisów praw człowieka z pełną gwarancją ochrony interesów i samopoczucia tej osoby. Ograniczenie takich praw zawsze powinno by ć na poziomie niezbędnego minimum i naprawdę ostatecznością. Opracowanie Marzena Mieszkowicz neurologopeda Strona główna > Zaburzenia rozwoju > Klasyfikacja niepełnosprawności