Budownictwo Drewniane - drewno, domy drewniane szkieletowe, projekty domów, wykonawcy Strona 1
www.szkielet.pl : Domy z bali
Domyz bali - BudownictwoPodhalańskie
Budownictwodrewniane naPodhalu
Budownictwodrewniane na Podhalu ma swoje początki w wieku XVII i XVIII, kiedy to pojawiło się
stałe osadnictwo. Związano ono było ściśle z pasterstwem uprawianym przez górali. Pierwotne
koliby kamienne przykryte dachem z desek zostały wyparte przez szałasy krokwiowe. Od końca
XVIII wieku szałasy pasterskie są konstrukcjami krokwiowymi opartymi na ścianach wieńcowych.
Taka konstrukcja była najwygodniejsza, bo odporna na wiatry halne i można było szybko ją
rozebrać i przenieść w inne miejsce wypasówowiec, krówi kóz.
W początkowymokresie szałasy były wykorzystywane jedynie podczas lata i w związku z tym nie
wymagały uszczelnień ścian, ani budowy komina. Wieńcowa konstrukcja ścian opierała się na
kamieniach ustawianych w narożach szałasu. Dwuspadowy dach opierał się na ścianach
szczytowych poprzez poziome belki zwane "ślęgami". Na nich mocowano pokrycie dachowe
z gontów lub krótkich dranic. Połacie dachowe od strony zewnętrznej wzmacniano podłużnymi
żerdziami, na których umieszczano kamienie celem dociążenia konstrukcji i uniknięcia zerwania
dachupodczas częstych, porywistych wiatrów halnych. Dachy sochowe o słupach stojących wprost
na ziemi zniknęły na początkuXIX wieku.
Budynek Muzeum wChochłowie zbudowany ok. 150 lat Budyneki Mieszkalne wChochłowie zbudowany ok. 150
temu lat temu
Katalog Budownictwa
Drewnianego2006
Zostały wyparte przez solidne budownictwo obliczone na wieloletnią eksploatację. Wysoki poziom
umiejętności ciesielskich miejscowych "budorzy" pozwalał na staranne wykonywanie wiązań
"węgłów" i konstrukcji więz
by dachowej.
Na bazie szałasówzaczęły powstawać domy góralskie i zabudowania gospodarskie. Domy góralskie
składały się głownie z sieni i dwóch izb: czarnej i białej. Coraz większa ilość przyjeżdżających
letników wynajmowała oczywiście białą izbę jako miejsce "schludne, z podłogą z desek i bardzo
często wyposażone w rzez
bione bogato meble góralskie". Miejscowi górale zaczęli budować
Katalog Budownictwa
również domy specjalnie przeznaczone dla letników. Często miały one ganki przed frontowym
Drewnianego2005
wejściem, nieco większe okna i wyższe drzwi. Wznoszone były w układzie dwutraktowym
o czterech izbach, a częstona poddaszu pojawiały się pokoiki zwane "zwyżką".
W miarę odkrywania Podhala, a zwłaszcza Zakopanego jako stacji klimatycznej nastąpił dalszy
rozwój budownictwa poprzez stawianie większych budynków będących już obiektami
pensjonatowymi. Głównym materiałem budowlanym było miejscowe drewno świerkowe, jodła
i modrzew. Powstawały pierwsze brygady ciesielskie. W 1877 roku powstaje Szkoła Przemysłu
Drzewnego w Zakopanem, na bazie której powstał Zespół Szkół Budowlanych ze specjalizacją
budownictwa regionalnego.
Obecnie następuje dość wyraz
ny powrót do budownictwa drewnianego, a zwłaszcza tradycyjnych
domów z bali drewnianych zwanych na Podhalu brusami lub płazami. Technologia ich wznoszenia
nie różni się od tej sprzedstu, stu pięćdziesięciulat. Architekci projektujący domy w tej technologii
wywodzą się przeważnie z rodów góralskich kultywujących miejscowe tradycje. Należałoby tutaj
wymienić między innymi: Jędrzeja Czarniaka, Adama Bukowskiego-Tyrałę czy Jana Karpiela
http://www.szkielet.com.pl/bale.php?show=budownictwo_na_podhalu 2006-03-09 14:24:13
Budownictwo Drewniane - drewno, domy drewniane szkieletowe, projekty domów, wykonawcy Strona 2
Bułeckę. Pochodzenie tych architektów jest o tyle istotne, że mają oni "we krwi" technologię
połączeńścian wieńcowych i konstrukcji więz
b dachowych. Czasami sÄ… to elementy bardzo trudne
do wykonania i autorski nadzór nadbudową jest tutaj nieodzowny. Wspomniana wyżej szkoła daje
bardzodobre podstawy dla przyszłych projektantówjak również odpowiedni kierunek na Wydziale
Architektury Politechniki Krakowskiej pozwala na póz
niejsze prace doktorskie w tym temacie
("Budownictwoludowe na Podhalu" - Jan A
aś, w trakcie pisania pracy jest AdamBukowski-Tyrała).
Bogata literatura taka jak "Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu" Władysława
Matlakowskiego z 1901 r., "Koliba" Pierwszy Dom w Stylu Zakopiańskim wydawnictwa Muzeum
Tatrzańskiego czy praca zbiorowa pod redakcją prof. Przemysława Szafera "Teka Architektury
Współczesnej ZiemGórskich" pozwala na sięgnięcie do z
ródeł budownictwa regionalnego. Jednak
największym znaczeniem dla projektantów i budowniczych jest przekazywana z pokolenia na
pokolenie tradycja i bezpośrednie obcowanie z chałupami wzniesionymi przez dziadków
i pradziadków.
Wstawić zdjęcia 7 i 8
Budową zajmują się brygady z terenów Zakopanego (Tatra Haus Macieja Króla), Murzasihla
(Staszka A
ukaszczyka Hajduka), Leśnicy i innych podhalańskich wiosek. Z powodu nonsensownych
przepisów prawnych w zakresie działalności gospodarczej w naszym kraju, trudno jest znalez
ć
koncesjonowane firmy wykonawcze specjalizujÄ…ce siÄ™ w tej technologii. Kontakt z fachowcami
w tej branży odbywa się praktycznie tylko za pośrednictwem architektów projektujących te
budynki. Brygady wykonawców są przeważnie powiązane rodzinnie i stanowią kolejne pokolenia
"budorzy".
Jak wspomniałem powyżej, głównym materiałem do budowy jest drewno świerkowe i jodła.
Z powodu ograniczonego wyrębu w Tatrzańskim Parku Narodowym drewno sprowadza się
http://www.szkielet.com.pl/bale.php?show=budownictwo_na_podhalu 2006-03-09 14:24:13
Budownictwo Drewniane - drewno, domy drewniane szkieletowe, projekty domów, wykonawcy Strona 3
z terenów wokół Babiej Góry lub Bieszczad. Drewno sosnowe z nizin jest widziane bardzo
niechętnie z powodu dość dużych przyrostów rocznych (tzw. "drzewo rzadkie") przez co o wiele
słabsze od miejscowego.
Najbardziej poszukiwanymi średnicami drewna są wymiary około 70 cm. Po wycięciu z kloca
środkowej deski z rdzeniempowstają praktycznie dwa płazy o grubości około20 cm. Tarcica ta jest
suszona w warunkach naturalnych przez min. 2,5 roku. Nie jest ona niczym impregnowana.
Praktycznie jest to z punktu widzenia technicznego niemożliwe. Preparaty solne w stanie
powietrzno-suchym i sezonowaniu w warunkach naturalnych nie zdają egzaminu ze względu na
krótką trwałość (maksimum do 3 lat). Preparaty oleiste są wycofywane powoli z obrotu, a ze
względówwymiarówpłazówich impregnowanie w komorach ciśnieniowychnie wchodzi w rachubę.
Bieżąca konserwacja domów z płazówodbywa się od wielu lat co roku przed Wielkanocą przez .....
mycie ścian proszkami do prania. W tymokresie wystarczy pojechać do Chochołowa, gdzie można
zobaczyć jak każdy domszorowany jest przez miejscowe gaz
dzinki. Stało się to już tradycją.
Z uwagi na ceny działek projektowane domy z bali drewnianych posadawiane są na użytkowych
podpiwniczeniach przykrytych płytą żelbetową. Pierwsza belka ściany ułożona jest na warstwie
papy zgrzewalnej złożonej na pół. Są dwa sposoby jej zakotwienia. Pierwszy to wypuszczenie
z wieńca płyty żelbetowej prętówze stali żebrowej, na które po uprzednimwytrasowaniu pierwszej
belki i wywierceniu w niej otworównasadza się na nie. Następnie nakłada się marki stalowe i łączy
je z prętami poprzez zespawanie. Drugim sposobem jest przewiercenie pierwszej belki
i zakotwienie jej do płyty żelbetowej przez nagwintowane pręty.
Kolejne warstwy ścian wieńcowych są łączone w narożach za pomocą różnego rodzaju wiązań.
Wśród nich należałoby wyróżnić: zamek podhalański, zamek prosty, zamek węgłowy w jaskółczy
ogon, nakładkę prostą, nakładkę prostą dwustronną, jednostronny jaskółczy ogon, na czop, czop
cofnięty, zamek francuski.
Szpary ścian są "mszone" wełną drzewną w tradycyjny sposób. Technika wykonywania warkoczy
i ich kształtów przekazywana jest z pokolenia na pokolenie. Upychanie ich odbywa się za pomocą
prostychnarzędzi w postaci wygiętych prętówodpowiednio sklepanych. Jednymz fachowców z tej
unikalnej branży jest Franciszek Ustupski z Zakopanego. Ze względu na wymagania cieplne
http://www.szkielet.com.pl/bale.php?show=budownictwo_na_podhalu 2006-03-09 14:24:13
Budownictwo Drewniane - drewno, domy drewniane szkieletowe, projekty domów, wykonawcy Strona 4
obowiązującej normy ściany zewnętrzne stawiane są jako warstwowe. Od zewnątrz mamy ścianę
z płazów, warstwę izolacji termicznej (wełna mineralna bądz
styropian), paroizolacja i ściana
z desek 2,5".
http://www.szkielet.com.pl/bale.php?show=budownictwo_na_podhalu 2006-03-09 14:24:13
Budownictwo Drewniane - drewno, domy drewniane szkieletowe, projekty domów, wykonawcy Strona 5
Konstrukcja dachustanowi układ jętkowy z uwagi na użytkowy charakter poddasza. Kąt nachylenia
dachu (około 52o) powoduje, że w konstrukcji jego powstają przeważnie dwie kondygnacją.
Ogólnie na Podhalu, zwłaszcza na terenach chronionych architektonicznie zezwala się na budowę
budynkówo trzech kondygnacjach, z czego dwiesąwłaśnie w konstrukcji dachu.
Tradycyjnympokryciempołaci dachowej jest gont drewniany. Najlepiej do tego nadaje się gont
nazywany "łupanymlub szczypanym". Powstaje on przez rozłupywanie ręczne kawałka grubizny
pnia wzdłuż jego włókien w postaci podłużnego klina. Zapewnia to bardzo dobrą odporność gontu
na wnikanie do struktury włókien wody. Wyrabiany jest on na Orawie, która znana jest z dobrej
jakości wykonania tego rodzaju gontów. Przy przyjęciu tzw. podwójnego krycia zapewnia to
trwałość pokrycia dachowego na co najmniej 25-30 lat. Gont konserwuje się poprzez metodę
kąpieli, a po wykonaniu połaci dachowej przez malowanie. Oczywiście wymagana jest okresowa
konserwacja dachu. Dawniej, gdy nie było produkowanych środków do konserwacji stosowano
różnego rodzaju mieszanki np. z terpentyny i zużytego oleju technicznego, oczywiście z różnym
efektem. Aktualnie najbardziej popularnymjest Imprex W.
http://www.szkielet.com.pl/bale.php?show=budownictwo_na_podhalu 2006-03-09 14:24:13
Budownictwo Drewniane - drewno, domy drewniane szkieletowe, projekty domów, wykonawcy Strona 6
Gontemwytwarzanymw prostszy sposób jest tzw. gont rżnięty. Jest on wykonywany za pomocą
urządzeń mechanicznych zwanych gonciarkami. Jednak jego odporność na wnikanie wody jest
wielokrotniesłabsza od gontu łupanego.
Jak wspomniałem wyżej powszechnie stosowanym jest krycie dachu podwójnym gontem.
Pojedynczo kryje się jedynie konstrukcje tymczasowe jak szałasy czy wiaty. Elementem
wymagającym dużo wiedzy fachowej w kryciu gontem jest wykonywanie naroży dachu lub
otworów okiennych (tzw. bawole oko) na tzw. "zawijkę". Polega to na obłymprzejściu krzywizny
przez zastosowanie gontówzciosanych w kształt zwężającego się wzdłuż dłuższego boku klina.
Współczesne domy góralskie z płazów wyposażane są w typowe instalacje wody użytkowej,
instalacji sanitarnej, instalacji elektrycznej czy systemu ogrzewania. Ze względu na konstrukcję
drewnianÄ… obowiÄ…zkowa jest instalacja odgromowa.
Funkcje domów z płazów są wielorakie. Podstawową jest oczywiście jednorodzinny dom
mieszkalny. Coraz więcej jednak wznosi się budynków pensjonatowych i restauracyjnych. Ciepłe
wnętrza i kontakt z surowym drewnem w jego naturalnej postaci zdobywa sobie coraz więcej
zwolenników. Zainteresowanie takimi obiektami, rodemz Podhala, jest bardzo duże w Niemczech
i w Stanach Zjednoczonych. Coraz więcej projektów zlecanych jest miejscowym architektom.
Wielkimwaloremtych domów jest łatwość jego demontażu i ponownego montażu. Pozwala to na
prowizoryczne zmontowanie konstrukcji ścian, stropów i więz
by dachowej i pokazanie go
inwestorowi. Po oznakowaniu poszczególnych elementów następuje demontaż konstrukcji
i przewiezienie jej na miejsce budowy. Czasami konstrukcja takapłynie aż za ocean.
Piotr Chilecki
"Budownictwoi Nadzór", Zakopane
http://www.chilecki.com
Technologia | Zagadnienia Technologii | Dystrybutorzy | Ochrona Drewna | Projekty Domów
Ogłoszenia | Forum | Ciekawe Strony | Kontakt | Mapa Serwisu | Reklamawserwisie
Copyright ©CentrumBudownictwa Szkieletowego1998-2005
" Wykonanie: owerdesign.com " Hosting: home.pl
http://www.szkielet.com.pl/bale.php?show=budownictwo_na_podhalu 2006-03-09 14:24:13