Bezpieczeństwo społeczne System bezpieczeństwa społecznego państwa WYKAAD 3 prof. dr hab. Henryk SPUSTEK Opole 2013 yródło rys.: http://www.refa.poznan.pl/index.php?k=11&art_Strona=1&str_Strona=2 Układ wykładu 1. Trochę metodologii & " Spojrzenie deterministyczne " Spojrzenie holistyczne " Model systemu 2. Systemy bezpieczeostwa społecznego paostwa " Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego - podsystemy " Relacje systemowe: więzi typu communitas i relacje typu societas " Zasada wzajemności " Funkcje systemu - polityka społeczna " Cele systemu " Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa " Model systemu bezpieczeostwa społecznego 2 Zasadnicze pytanie W jaki sposób poprawnie zdefiniowad system bezpieczeostwa społecznego a następnie zbudowad jego weryfikowalny model? 3 1. Trochę metodologii & Podejście systemowe Problem widziany jest całościowo. Nawet w przypadku rozważania szczegółu , mamy na uwadze ogół . Metody badawcze: metody analizy systemowej. Determinizm i holizm 4 1. Trochę metodologii & Podejście systemowe HOLIZM i REDUKCJONIZM ... Tadeusz Kotarbioski o redukcjonizmie tu jasno ale płytko ... o holizmie tu głębia ale ciemno ... bez tego mamy zawężone horyzonty ... bez tego nie ma postępu ... 5 1. Trochę metodologii & Podejście systemowe Modelowana rzeczywistośd Model systemu rzeczywistego Analiza systemowa Wyniki analiz 6 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego - podsystemy Podsystem paostwowej administracji publicznej SYSTEM BEZPIECZEOSTWA SPOAECZNEGO Podsystem samorządowej administracji publicznej 7 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego - podsystemy Podsystem nieformalny Podsystem publiczny wolontariat societas / communitas communitas SYSTEM BEZPIECZEOSTWA SPOAECZNEGO Usługi i świadczenia Podsystem ochotniczy o charakterze rynkowym communitas societas 8 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego Administracja paostwowa Instytucje dobroczynne Sieci wsparcia społecznego Instytucje samorządowe Sąsiedzi Rodzina Związki religijne Organizacje pozarządowe Przyjaciele 9 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Relacje systemowe Administracja paostwowa Instytucje dobroczynne Sieci wsparcia społecznego Instytucje samorządowe Sąsiedzi Rodzina Związki religijne Organizacje pozarządowe Przyjaciele 10 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Relacje systemowe W systemie bezpieczeostwa społecznego występują dwa rodzaje relacji: " więzi typu communitas, " relacje typu societas. Communitas i societas funkcjonują obok siebie, wzajemnie się uzupełniając. Communitas i societas wypełniają swoje funkcje społeczne. Istnieje równowaga pomiędzy communitas i societas. Jednakże zauważalny jest proces kolonizacji societas przez communitas w drodze do społeczeostwa informacyjnego. yródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4, 11 Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 7 21. 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Relacje systemowe Idealny Communitas to zbiorowośd ludzi równych sobie, wchodzących w relacje wynikające ze wzajemnych zobowiązao, realizujących w ten sposób swe potrzeby. Typowy societas to zbiorowośd o sztywnej, hierarchicznej strukturze, w której jednostki pełnią określone role i pełniąc je wchodzą w interakcje, aby realizowad określone cele, lecz ich to nie zespala, nie zaspokajają w toku tych interakcji typowo ludzkich potrzeb, nie zawsze czerpią z tej działalności korzyści. Interakcje charakterystyczne dla communitas i dla societas oraz oparte na nich zbiorowości stanowią o bogactwie i pełni zycia społecznego człowieka. yródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4, 12 Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 64. 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Communitas i societas yródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4, 13 Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 62. 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Communitas i societas Więzi wzajemnościowe typu Relacje niewzajemnościowe COMMUNITAS SOCIETAS Wynikają z interakcji opartych na Wynikają z interakcji opartych na wzajemnościowej wymianie społecznej. wzajemnościowej wymianie ekonomicznej. Motywy podejmowania tych iterakcji są Motywy podejmowania tych itnerakcji są niedookreślone. świadome, wynikają z rachunku zysku i strat. Interakcje te są kontrolowane przez uczucia i Interakcje te są kontrolowane rozumowo oraz emocje oraz przez automatyzmy działania. przez powołane do tego celu instytucje. Interakcje te przebiegają niezależnie od Interakcje te są zależne od miejsca partnerów struktury społecznej. w strukurze społecznej. Przedmioty wymiany są nieekwiwalentne, Przedmioty , podmioty i przebieg wymiany są podmioty i przebieg nieokreślone. określone i sformalizowane. Interakcje podejmowane są z powodu Interakcje podejmowane są w celu zaspokojenia potrzeb wynikających ze realizowania zadao. społecznej natury człowieka. Podjęcie interakcji jest korzystne dla jej Nie zawsze podjęcie interakcji jest korzystne partnerów i dla zbiorowości. dla partnerów i nie zawsze dla zbiorowości. Podjęcie interakcji jest więziotwórcze. Podjęcie interakcji nie jest więziotwórcze. yródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4, 14 Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 64. 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Zasada wzajemności Analogia fizyczna Zasada wzajemności ogólne prawo fizyczne dotyczące wzajemnej relacji zjawisk prostych i odwrotnych. Stwierdza ono, że jeśli istnieje jakieś zjawisko proste (przyczyna A wywołuje skutek B), to istnieje także zjawisko odwrotne (przyczyna B wywoła skutek A). Definicja Zasada wzajemności zobowiązuje jednostkę do działania na rzecz innych ludzi przez wzgląd na ich wcześniejsze działania wobec niej, a nie na ich społeczne cechy i pozycje. yródło: A. Gouldner, Norma wzajemności. Preliminaria, [w:] Współczesne teorie wymiany społecznej. Zbiór tekstów. 1992. 15 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Cele systemu Podstawowe cele jakie należy osiągnąd w zakresie kształtowania bezpieczeostwa społecznego zawiera Konstytucja RP. Gwarantuje ona miedzy innymi prawa: " do zabezpieczenia społecznego (art. 67); " do ochrony zdrowia (art. 68); " do nauki (art. 70). 16 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Funkcje systemu - polityka społeczna Polityka społeczna działalnośd paostwa, podmiotów samorządowych i pozarządowych organizacji zmierzających do kształtowania odpowiednich warunków pracy i bytu, pożądanych struktur społecznych oraz stosunków społeczno-kulturowych, w których przy aktywności ludności będzie możliwe zaspokojenie potrzeb społeczeostwa na poziomie możliwym w danym okresie. yródło: A. Kurzynowski, Polityka społeczna warunki realizacji i skuteczności , [w:] Teoretyczne problemy nauki o polityce społecznej, praca pod red. J. Auletnera i J. Daneckiego, Warszawa 1999, s. 104. 17 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa Instytucja Funkcja Podmioty ustawodawcze SEJM " Funkcja inicjująca ustawy Komisje sejmowe " Opracowywanie dezyderatów pod adresem rządu SENAT " Funkcja opiniująca w stosunku Komisje sesenackie do ustaw uchwalonych przez Senat " Zgłaszanie projektów ustaw do Sejmu 18 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa Instytucja Funkcje Podmioty wykonawcze " Gwarancja ciągłości władzy paostwowej " Kierownictwo nad bezpieczeostwem paostwa PREZYDENT " Strażnik przestrzegania Konstytucji PREMIER " Władza wykonawcza " Wytycza kierunki i mechanizmy polityki społecznej MINISTERSTWA " Monitoruje działania szczebla regionalnego " Prowadzi sprawozdawczośd i badania GUS w zakresie przebiegu procesów społecznych i gospodarczych 19 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa Instytucja Funkcje Podmioty kontrolne NIK " Kontrola realizacji ustawowych zadao paostwa w obszarze polityki społecznej " Strażnik praw i wolności obywateli RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH " Działania chroniące prawa dziecka RZECZNIK PRAW DZIECKA PAOSTWOWA INSPEKCJA PRACY " Nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy PODMIOTY SDOWNICTWA " Wpływ na niektóre obszary polityki (sądy pracy, ubezpieczeo społecznych, społecznej rodzinno-opiekuocze) " Dbanie o praworządnośd w paostwie 20 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa Instytucja Funkcje Szczebel samorządowy Województwo " Uzupełnienie działalności szczebla rządowego " Budowa własnych programów polityki społecznej Powiat " Współpraca międzyregionalna " Monitorowanie własnej działalności GMINA 21 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa Instytucja Funkcje Organizacje pozarządowe " Funkcja komplementarna względem paostwa " Aktywizacja postaw obywatelskich Caritas " Kreowanie modelu życia osób Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci niepełnosprawnych Monar " Obrona socjalna praw człowieka Polska Akcja Humanitarna " Propagacja ducha solidarności z chorymi, niepełnosprawnymi, biednymi, wyłączonymi & . ze społeczności Społeczeostwo podsystem nieformalny " Tworzą naturalne sieci wsparcia społecznego RODZINY " Zapewnienie jednostce poczucia dobrostanu Grupy nieformalne " Ułatwiają radzenie sobie z trudnymi sytuacjami życiowymi Kluby 22 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Próba opracowania modelu bezpieczeostwa społecznego Czy udana? Budowa modelu bezpieczeostwa społecznego powinna byd oparta na teorii analiz systemowych. Identyfikacja obiektu modelowania: bezpieczeństwo społeczne Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działao prawnych i organizacyjnych realizowanych przez podmioty rządowe (krajowe i międzynarodowe), pozarządowe i samych obywateli, które mają na celu zapewnienie określonego poziomu życia osobom, rodzinom i grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji i wykluczenia społecznego. Istotnym elementem bezpieczeostwa społecznego jest tworzenie warunków rozwojowych, poprzez możliwośd aktywnego uczestniczenia w edukacji, kulturze i szeroko rozumianym życiu społecznym. Bezpieczeostwo społeczne odnosi się również do poczucia wspólnoty, tworzenia więzi społecznych, opartych na zaufaniu. yródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 57 - 58. 23 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Identyfikacja obiektu modelowania: bezpieczeństwo społeczne Bezpieczeństwo społeczne składa się z trzech komponentów: " bezpieczeostwa socjalnego; " bezpieczeostwa rozwojowego; " bezpieczeostwa wspólnotowego. Określenie kategorii modelu : model opisowy (prawdopodobnie, ponieważ autor nie precyzuje dokładnie) Określenie warunków i ograniczeo modelu: nie sprecyzowano yródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 57 - 59. 24 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Model bezpieczeostwa społecznego Określenie cech istotnych modelu Trzem podstawowym komponentom bezpieczeostwa społecznego przypisano wskazniki: " BSOC; " BROZ; " BWSP. Każdy ze wskazników jest liczbą z przedziału < 0, 1> Bezpieczeostwo społeczne (BS) = Bezpieczeostwo socjalne (BSOC) x Bezpieczeostwo rozwojowe (BROZ) x Bezpieczeostwo wspólnotowe (BWSP) yródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 58 - 59. 25 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Model bezpieczeostwa społecznego Bezpieczeostwo społeczne Bezpieczeostwo socjalne: Bezpieczeostwo rozwojowe: Bezpieczeostwo wspólnotowe: " gwarancje " kapitał ludzki (kwalifikacje, " kapitał społeczny (zaufanie prawno-instytucjonalne wiedza, umiejętności, społeczne, zdolnośd do (gwarancje publiczne ogólny stan zdrowia) współpracy, pomocy, minimalnych dochodów, zdolnośd do tworzenia transferów socjalnych) organizacji, aktywnośd obywatelska) Więcej na ten temat wykład 7: Kapitał ludzki i kapitał społeczny yródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 59. 26 2. Systemy bezpieczeństwa społecznego Model bezpieczeostwa społecznego krytyka modelu Mankamenty przedstawionego modelu: 1. Jasno sprecyzowanej kategorii modelu. 2. Określenia relacji pomiędzy istotnymi cechami modelu. 3. Weryfikacji modelu (etap najtrudniejszy, wymaga praktycznego sprawdzenia zaproponowanego modelu w działaniu). 27 Wykład 3 Podsumowanie i wnioski 1. System bezpieczeostwa społecznego paostwa ma za zadanie zapewnid właściwy poziom dobrostanu jednostkom i społecznościom funkcjonującym w ramach paostwa . 2. Zasada wzajemności pełni w społeczeostwie funkcję moralnego spoiwa i stanowi drugą linię obrony stabilności systemu bezpieczeostwa społecznego. Pierwszą linię obrony stanowią zobowiązania statusowe, wynikające z komplementarności ról społecznych. Wypełnianie ról społecznych jest związane z konformizmem jednostki i nie ma nic wspólnego z zasadą wzajemności. 3. Każdy system może byd opisany z dwóch punktów widzenia: pierwszy zakłada, że znane są pewne niezmienne aspektu zachowania systemu będące odbiciem jego celu, zaś drugi polega na badaniu systemu z zewnątrz i traktuje zachowanie systemu jako przekształcenie zbioru wielkości wejściowych w wielkości wyjściowe. 4. Analiza systemowa służy do zbadania i zdefiniowania systemu oraz jego bliższego i dalszego otoczenia. 28 Wykład 3 Podsumowanie i wnioski 5. Opracowanie modelu bezpieczeostwa społecznego jest zadaniem trudnym i pozostaje nadal kwestią otwartą. 6. Modelowanie zjawisk społecznych wymaga zgromadzenia danych empirycznych, właściwego opracowania tych danych a następnie przetestowania zbudowanego modelu celem jego pozytywnej weryfikacji . 7. Badania naukowe w zakresie nauk społecznych potwierdzają przydatnośd i aktualnośd wypracowanych i sprawdzonych metod analitycznych analizy systemowej. 29 Literatura J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2009. R. Jakubczak, A. Skrabacz, Społeczeostwo w tworzeniu bezpieczeostwa narodowego w XXI wieku, Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce, 2006. J. M. Szymaoski, Życie systemów, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1991. P. Sienkiewicz, Analiza systemowa. Podstawy i zastosowania, Wyd. Bellona, Warszawa 1994. P. Sienkiewicz, Podstawy analizy systemowej i inżynierii systemów, tomy I - III, Wyd. AON, Warszawa 2002. 30