Nowiny Lekarskie 2007, 76, 2, 173-181 WOJCIECH STRZELECKI1, MARCIN CYBULSKI1, MAJA STRZELECKA2, ANNA DOLCZEWSKA-SAMELA1 ZMIANA WIZERUNKU MEDIALNEGO KOBIETY A ZABURZENIA ODŻYWIANIA WE WSPÓACZESNYM ŚWIECIE FEMALE EFFIGY MODIFICATION IN MEDIA AND EATING DISORDERS IN PRESENT WORLD 1 Zakład Psychologii Klinicznej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. UM dr hab. Grażyna Bartkowiak 2 Katedra Profilaktyki Zdrowotnej Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki Streszczenie Artykuł podejmuje tematykę wpływu szeroko rozumianych mediów na kształtowanie wizerunku współczesnej kobiety. Ukazuje konsekwencje ulegania wpływom kultury popularnej, w tym konsekwencje zdrowotne, takie jak zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia, otyłość). Jednocześnie ukazuje zachodzącą obecnie zmianę roli mediów zmianę z promotorów niezdrowych wzorców w kierunku promowania zdrowych modeli kobiecego ciała. SAOWA KLUCZOWE: wizerunek, media, jadłowstręt psychiczny, żarłoczność psychiczna, otyłość. Summary The article discusses an influence that today s media have on shaping the image of a modern woman. It presents negative consequences of yielding to trends of popular culture, including those affecting physical and mental health, such as eating disorders (anorexia, bulimia, and obesity). At the same time, the article demonstrates how the role of media is becoming increasingly positive, promoting healthy models of a woman s body rather than propagating harmful habits. KEY WORD: image, media, anorexia nervosa, bulimia nervosa, obesity. w Egipcie, ukazywały kobiece ciało z widoczną tkanką Wprowadzenie tłuszczową. Wspomniana przed chwilą terakotowa Problematyka powiązana z wizerunkiem kobiety w figurka z II w p.n.e., jak nietrudno się domyślić, mediach staje się tematem coraz bardziej popularnym wzorowana była na żyjącym modelu, model ten więc był w Polsce. Ostatnie kilkanaście lat obserwacji procesów odległy pod względem wyglądu od dzisiejszych obowią- społecznych oraz pracy naukowo-badawczej ukazuje zujących kanonów piękna. Przemierzając epoki historyczne nam smutny obraz Polki, jako przedstawicielki natrafimy na wizerunki kobiet o bujnych kształtach społeczeństwa młodej demokracji, a także bohaterki (żeby wspomnieć chociażby barokowe rubensowskie przekazów medialnych. Jednocześnie daje się zauważyć kształty ). Ulegały one oczywiście drobnym mo- trendy jak najbardziej pozytywne, przykładowo wzrost dyfikacjom rzezba Wenus z Milo przedstawia kobietę o zainteresowania publicystów i naukowców tematyką szerokich biodrach, ale za to ze stosunkowo niewielkim medialnej kobiecości (np. Interdyscyplinarna Grupa biustem. Spoglądając na prezentacje symboli seksu Gender Studies), czy też działalność organizacji mających wszechczasów (jak na przykład ten opublikowany przez na celu propagowanie równości społecznej kobiet i jeden z popularnych polskich portali internetowych) mężczyzn (np. Stowarzyszenie Kobiet Konsola ). [1] zauważymy, iż kobiece ciało najczęściej wygląda w Wizerunek kobiety na przestrzeni wieków owych rankingach bardzo naturalnie. Jedne z czołowych Wizerunek kobiety wykazywał tendencje do zmienności pozycji w powyższym rankingu zajmują Brigitte Bardot, na przestrzeni wieków. Od początku odzwierciedlał trendy Catherine Deneuve i Marylin Monroe. Nie sposób pojawiające się w ówczesnych społeczeństwach. Piękno odmówić tym wizerunkom piękna, a jakże dalekie są jest kategorią zmienną zmienia się zgodnie z wymogami one od kanonów urody prezentowanych przez modelki kulturowymi i upływem czasu. Zachodzi tu podobieństwo na dzisiejszych wybiegach w najbardziej znanych do tego, co obserwujemy w świecie zwierząt. Według domach mody. Dzisiejsze wyznaczniki kobiecego piękna socjobiologów piękno symbolizuje płodność i zdro- ulegają ponownym przemianom na rzecz podkreślania wie, zatem osoby piękne mają przyciągać najatrakcyjniejsze kobiecości, niemniej jednak w dalszym ciągu przeważa osobniki właśnie swoim wyglądem. wizerunek kobiety bardzo szczupłej, wręcz niedojrzałej Pierwotne symbole płodności, jak na przykład cieleśnie, niejako zaburzonej pod względem rozwoju trze- Kobieta o wydatnym łonie , znaleziona w Tell Atrib ciorzędowych cech płciowych. 174 Wojciech Strzelecki i inni Od lat czterdziestych naszego wieku ideał kobiecości to również okres, w którym makijaż przestał kojarzyć się jest coraz szczuplejszy. Podczas gdy modelka w latach z kobietami lekkich obyczajów, a zaczął być uważany 50. była chudsza od przeciętnej kobiety o około 5 8 za jeden z wymogów kobiecości. Rozpoczęła się tzw. proc., to dziś ten współczynnik wynosi ponad 20 proc. [2]. kultura piękna , która głosiła, że piękno może stać Ogólnoświatowa moda na mało kobiece modelki pojawiła się udziałem każdej kobiety, jeśli tylko stosuje ona się jednak dopiero w połowie lat 60. ubiegłego wieku odpowiednie produkty. Dynamicznie rozwijana przez i zawdzięczamy ją modelce Twiggy (w wolnym przemysł kosmetyczny, prasę, reklamę kultura piękna tłumaczeniu: gałązka), która zburzyła ówczesne schematy wytworzyła dzisiejsze kliniki chirurgii plastycznej, kremy postrzegania piękna kobiecego ciała. Taki model przeciwzmarszczkowe, obowiązek noszenia makijażu kobiecego ciała wciąż uznawany jest za doskonały i nie i wielu, wielu innych zabiegów, którym poddają się pozostaje bez wpływu na funkcjonowanie dzisiejszych współczesne kobiety. Kultura piękna w przeciągu stu kobiet, szczególnie tych wchodzących w okres rozwoju lat zamieniła się w kult piękna , czy może nawet terror adolescencyjnego. Dziewczyny, które chcą się utrzymać piękna [3]. Kultura popularna, a więc kino, telewizja, w modelingu, muszą przestrzegać bardzo ostrych zasad reklama, magazyny dla kobiet lansują dziś niewątpliwie żywieniowych. Stres spowodowany strachem przed pewien wizerunek kobiecości daleki od rzeczywistego przytyciem, ułatwia popadanie w anoreksję. Wzorując wyglądu kobiet. się na modelkach, masowo odchudza się coraz więcej młodych kobiet. Światowa Organizacja Zdrowia Wizerunek kobiety a media zaapelowała do projektantów, by zaprzestali pokazywania Przełom lat 80. i 90. to również okres szybkiego na wybiegach zagłodzonych modelek. Niestety, tylko rozwoju popularnej kultury masowej, upopularniających ją nieliczni organizują pokazy, gdzie modelkom daleko do mediów, a ze społecznego punktu widzenia to okres nowych idealnych wymiarów. możliwości zawodowych, szybkich karier i jednocześnie Specyficzne podejście kobiet do swego ciała ma wzmagania się konfliktów na podłożu praca dom . zródło w społecznym rozumieniu pojęcia kobiecości. Gospodarka wolnorynkowa dosyć szybko zweryfikowała, O ile męskość to dusza, byt ponadzmysłowy, intelekt, mimo odpowiednich zapisów w polskim prawie pracy, kultura; to kobiecość charakteryzuje ciało, byt zmysłowy, 8-godzinny dzień pracy, utrudniając tym samym uczucie, natura. Można by zaryzykować stwierdzenie, funkcjonowanie zawodowo-rodzinne Polek. Niemniej że zewnętrzne piękno i cielesność są podstawowymi jednak tematyka aktywności zawodowej nie jest tak dobrze wymiarami konstytuującymi kobiecość, najważniejszymi dostrzegalna gołym okiem, nieuzbrojonym w adekwatne kryteriami oceny kobiety. Szczególnie widoczne jest to narzędzia badawcze, jak problem częstego przedmiotowego w kulturze Zachodu charakteryzującej się dualizmem traktowania kobiet w mediach. w sferze psychofizycznej, gdzie kobietę utożsamia się jedynie z ciałem, ograniczając ją tym samym do jego Wizerunek kobiety w reklamie komercyjnej funkcji. Niektóre ruchy feministyczne pojmowały Okres postkomunistycznej wielowymiarowej ciało jako tekst, mówiący o wizji życia społecznego wolności zaproponował nowe modele prasy kobiecej, obowiązującego w danej epoce. Tekst ten miał informować nową jakość audycji telewizyjnych i radiowych. Znacząco o pewnych nakazach czy zakazach, które w sposób mniej lub upowszechniły się proste w swej wymowie i fabule seriale bardziej bezpośredni kształtowały zewnętrzny wizerunek i oraz filmy. Media zostały także wykorzystane jako nośnik sposób bycia jednostek, czy też społeczeństwa. informacji marketingowej, a reklama stała się bardzo Słowo wizerunek pojawia się nader często w popularnym narzędziem promowania produktów i usług. mediach, szczególnie w prasie kobiecej. Wizerunek to Twórcy reklam zapominają jednak o bardzo ważnym, choć subiektywne wyobrażenie, jakie mamy o danej osobie, pobocznym oddziaływaniu materiałów promocyjnych. obraz powstały przez fragmentaryczne i przypadkowe Ich funkcją podstawową jest m.in. budowanie wizerunku uchwycenie poszczególnych cech i szczegółów wyglądu instytucji, czy też zwiększanie wartości sprzedaży, zewnętrznego i zachowania oraz wynikający z relacji, natomiast zapominamy często o tym, iż taka forma w jakiej z daną osobą pozostajemy. Wizerunek to przekazu może tworzyć nowe i pogłębiać funkcjonujące twór wielowarstwowy, dynamiczny, wciąż ulegający już stereotypy, formować nowe trendy w zachowaniach i przeobrażeniom. Aby był przekonywujący musi wyglądzie, a także wpływać na odbiór i postrzeganie grup być kompletny, spójny i prawdziwy. W dzisiejszych społecznych. W obrębie takich działań przekaz medialny czasach kiedy z racji tempa życia oraz dość dużej odbierany przez nas może kreować i utrwalać negatywne powierzchowności kontaktów nie zagłębiamy się wzorce zachowań. Jednym z najpopularniejszych w życie wewnętrzne drugiego człowieka kreujemy obrazów, towarzyszącym promowanym produktom i nasze ciało, jako sygnał, emblemat tego, kim jesteśmy usługom, jakie możemy zauważyć oglądając współczesne lub chcemy być w oczach innych. Początek dwudziestego przekazy reklamowe jest zarówno kobieta, jak i cały wieku w Europie to narodziny przemysłu kosmetycznego, kobiecy świat zredukowany do kilku podstawowych Zmiana wizerunku medialnego kobiety a zaburzenia odżywiania we współczesnym świecie 175 wartości i wizerunków. miejsce w realnym świecie, zastanawiający może być tylko Zwróćmy uwagę na przypadkową reklamę fakt, dlaczego w materiale filmowym pojawia się kobieta prezentowaną przez jakikolwiek kanał telewizyjny. o sylwetce i urodzie, będącej wynikiem prac nad grafiką Naszym oczom najczęściej ukazują się stereotypy: wektorową w profesjonalnej aplikacji graficznej. Równie kobiety, której pasją jest czystość, matki-kucharki, nienaturalna wydaje się być reakcja bohaterki, która na kobiety nowoczesnej, ale wymagającej pomocy zachowania dwóch grup mężczyzn reaguje uśmiechem. specjalisty (w domyśle mężczyzny) [4]. Znacząca część Pomijając już sam wydzwięk materiału reklamowego reklam zawęża wizerunek kobiety do samego ciała. I to należy się zastanowić, czy taki nienaturalny wizerunek zarówno w postaci przedmiotowej, jako hostessa, ozdoba, kobiecego ciała nie pozostaje bez wpływu na rozwój bodziec przykuwający uwagę, czy też wręcz kobieta i funkcjonowanie młodzieży, a uściślając pokawałkowana [4], której części ciała, najczęściej dorastających kobiet. Nie da się zaprzeczyć, iż w dobie nogi bądz piersi mają stanowić swoistego rodzaju wabik rozpowszechnionych mediów i bezmyślnego przyjmowania (głównie w reklamach skierowanych do mężczyzn treści przezeń prezentowanych, wizerunek szczupłego samochodów, czy też alkoholi), jak i w postaci kobiecego (ale też i męskiego) ciała może zaowocować ziemskiej powłoki, o którą należy dbać z niewolniczą podjęciem walki z własnymi niedoskonałościami, co w wręcz zaciętością, wszystkie wysiłki kobiety winny rezultacie prowadzić może do pojawienia się zaburzeń koncentrować się na zachowaniu przemijającego piękna. w postrzeganiu własnego ciała i przekroczenia cienkiej Taki schemat myślenia i postępowania bardzo wyraziście linii między odchudzaniem się w celach zdrowotnych, a przedstawiła Iza Kowalczyk w artykule Kobieta w patologicznym podejściem do tego zagadnienia. reklamie : Kobieta jest po to, by się podobać. Natomiast Współczesne media pokazują nam również bardziej ciało jest jej wrogiem, który wciąż jej to zadanie realny wizerunek kobiety. Dzięki staraniom organizacji utrudnia. Ciało stało się niewygodne, trzeba je opanować, feministycznych, jak i pojedynczych kobiet, które z po- doprowadzić do porządku. Nie wolno więc się pocić, bo wodzeniem możemy uznać za wzorce do naśladowania jeśli się spocisz nie dostaniesz dobrej pracy, on nie umówi (jak na przykład Janina Ochojska), wizerunek kobiety się z Tobą na randkę, nie zyskasz uznania otoczenia [4]. rzeczywistej i naturalnej zaczął przełamywać monopol Wygląd i ciało odgrywają kluczową rolę, zwłaszcza w dzieł kreatorów wizerunków i twórców fotografii reklamie propagującej dane stereotypy. Obsesją kobiety cyfrowej. Szerokim echem w świecie reklamy odbiły się ukazywanej przez reklamę jest właśnie ciało. A zatem kampanie promocyjne wykorzystujące w swojej treści każde działanie powinno koncentrować się na tym, wizerunki kobiet odbiegające od promowanych kanonów co robić, aby jak najdłużej utrzymać piękny wygląd. sylwetki. Zarówno producent damskiej bielizny, jak Kryterium skuteczności owych zabiegów to ocena innych. i jeden ze światowych koncernów kosmetycznych, skupili Z mediów kobiety dowiadują się o potencjalnych usterkach się na wykorzystaniu wizerunków kobiecych ciał zarówno swojego ciała, na które w innych warunkach w ogóle nie w formie reklamy zewnętrznej (na tzw. billboardach), zwróciłyby uwagi. Wyniki amerykańskich badań zwracają a także w reklamie telewizyjnej i kinowej. Kampanie te, uwagę na zjawisko zaburzenia percepcji własnego ciała. Otóż mimo iż starannie przygotowane pod kątem doboru modelek, 95 proc. kobiet (spośród tych, które nie posiadają zaburzeń sprawiały wrażenie opartej na przypadkowym doborze typu anoreksja, czy bulimia) przecenia wagę swojego ciała osób i ukazywały piękno kobiecych ciał z odrzuceniem o 1/4, z czego 40 proc. przecenia wielkość jednej z części anorektycznych obowiązujących wizerunków. Motywami swojego ciała (policzki, talię, biodra, uda) o przynajmniej przewodnimi kampanii były hasła oparte na zasadzie, 1/2 [5]. Badania S. Bordo wskazują, że 75 proc. z 33 tysięcy iż każde ciało jest piękne, więc nie należy się obawiać badanych kobiet uważało, że są tłuste, mimo iż jedynie 25 noszenia określonych krojów bielizny, czy też stosowania proc. miało nadwagę według standardów medycznych, a 30 promowanych kosmetyków. proc. miało niedowagę. Wśród kobiet z niedowagą 45 proc. Przesyt perfekcyjności i nierealności bohaterów uważało, że ma nadwagę [5]. reklam doprowadził do tego, że wolimy, żeby W 2002 roku, w trakcie V Konferencji Kobiety kosmetyk polecał nam ktoś bliski, znajomy i swojski. w kulturze popularnej , stworzony został ranking Nasze modelki nigdy nie są nieosiągalne mówi polskich reklam, które przedstawiały kobiety w bardzo Mariola Mirek z Procter & Gamble I zawsze są w niekorzystnym świetle. Jak się okazało, zdecydowanie wieku odpowiednim do reklamowanych produktów [6]. prościej jest znalezć materiał promocyjny, który jest W koncernie sprawdzają też, jaki typ kobiety podoba się oparty na prezentowanych powyżej stereotypach, niż taki, w kraju, gdzie reklama będzie pokazywana. Do reklamy który traktuje kobietę przynajmniej na równi z mężczyzną. linii kosmetyków ujędrniających wzięto 11 kobiet z róż- Jedną z czołowych pozycji zajął film reklamowy znanego nych krajów. Nauczycielka z Londynu, kelnerka z polskiego producenta piwa, ukazujący kobietę-bar- Berlina, pracownica opieki społecznej z Paryża, tancerka mankę, serwującą napoje grupie mężczyzn z Barcelony. Nie tylko nie są żadnymi top, ale na odpoczywających w restauracji. Sytuacja taka może mieć dodatek nie są chude. Nareszcie pokazano nam kobiety, 176 Wojciech Strzelecki i inni z którymi możemy się utożsamiać mówi jedna z możemy określić mianem patologicznych, biorąc pod uwagę modelek. To normalne dziewczyny, które nie odmawiają i tak już chorobliwy i zaburzony wygląd znanej wokalistki. sobie batonika czekoladowego dodaje inna. I chyba Artykuł kończy wypowiedz jednego z obserwatorów o to w tej reklamie chodziło. Jeden z niemieckich mistrzostw świata: Ona była z pewnością jedną z najbardziej producentów dietetycznej żywności zapowiedział koniec seksownych kobiet na świecie. Teraz jednak, gdy tak schudła, epoki superkobiety . W nowej kampanii reklamowej momentami odnosi się wrażenie, że za chwilę złamie się w aktorki użyczające swojego wizerunku mają krągłości pół [11]. i dobrze się z tym czują [7]. Na całym świecie specjaliści Powyższe artykuły to wciąż niewielki odsetek w od marketingu promują teraz nowy ideał reklamowej morzu tekstów o zupełnie odmiennej wymowie, niemniej gwiazdy: najzwyklejszej konsumentki. Zdaniem jednak pocieszający jest fakt, iż prezentowane trzy redaktorów z New York Times [7] ten trend może być z czterech przykładów pochodzą tylko z jednego tytułu początkiem rewolucji w przemyśle reklamowym. prasowego i ukazały się w niewielkich odstępach czasowych. Zmiany w nastawieniu agencji reklamowych są Zastanawiająca może być jedynie pewna wizualna już widoczne w Stanach Zjednoczonych. Od początku sprzeczność: dlaczego treści o wymowie krytycznej sierpnia za Atlantykiem furorę robi kampania znanego (patrz: Victoria Beckham), jak i te charakteryzujące się koncernu sportowego, który na swoich plakatach słowem pewną formą poradnictwa psychologicznego i życiowego i obrazem opiewa kobiece kształty. (Akceptuj swoje ciało!) pojawiają się w towarzystwie reklam Oczywiście mogą się pojawić zarzuty o prasowych wykorzystujących wizerunek kobiety nazwijmy manipulowaniu odbiorcą i wykorzystywaniu nowych to idealnej cieleśnie? Trudno jednoznacznie na takie pomysłów na zwiększenie sprzedaży produktu, niemniej pytanie odpowiedzieć. Najprawdopodobniej obydwa światy jednak zamierzeniem autorów nie jest ocena skuteczności zarówno ten quasi-rzeczywisty świat kultury popularnej programów promocyjnych, a jedynie próba zgłębienia i kolorowych czasopism, jak i świat twórców reklamy, tematu wizerunku kobiety w mediach. podążają innym torem, natomiast uchwycenie swoistego rodzaju spójności wizerunku kobiety we współczesnych mediach wymaga jednak synchronizacji. Wizerunek kobiety w prasie Jako pierwszy wzorzec idealnej modelki ośmielił się Istotny wpływ na pojmowanie wizerunku kobiety wykpić Robert Altman w swoim filmie z 1994 r. Pret wywiera rynek prasy kobiecej. Niewątpliwie czasopisma a porter . Finałowa scena, w której nagie, bardzo szczupłe często zaprzeczają sobie wzajemnie, z jednej strony kobiety suną po wybiegu, daje widzowi poczucie, że publikując artykuły z gatunku Figura w pigułce , czy też ogląda osoby zamorzone głodem, a nie najpiękniejsze Pozbądz się zbędnych kilogramów i bądz zgrabna , z kobiety świata, do których pragną się upodobnić niemal drugiej strony zaś coraz częściej możemy doszukać się treści wszystkie nastolatki. przełamujących tematy tabu. W jednym z ostatnich numerów Giorgio Armani powiada, że modelki to damy dworu poczytnego pisma kobiecego możemy prześledzić karierę wielkiej sztuki. Miliony kobiet marzą więc, aby wyglądać medialną Crystal Renn, która jako modelka wymykająca tak jak one. Dekadę pózniej brytyjski minister zdrowia się wzorcom kobiecej sylwetki (19 lat, 173 cm wzrostu i sugeruje mediom, aby na zdjęciach czy ekranach nie 75 kg wagi) z powodzeniem współpracuje z czołowymi prezentować wizerunków wychudzonych modelek. projektantami mody, a sami współpracownicy modelki Elitarne pisma kobiece takie jak Marie Claire i Vogue wyraznie zaznaczają, iż jej uroda i urok osobisty wywierają przyłączyły się do apelu ministra. Chodzi o zaprzestanie ogromny wpływ na klimat w pracy [8]. propagowania typu urody i sylwetki, które u przeciętnych Podobną wymowę mają też inne artykuły w kolejnym kobiet wywołują poczucie niższości i niezadowolenie z czasopiśmie czytamy: Pamiętaj, nie liczy się rozmiar, tylko siebie, a w konsekwencji mogą prowadzić do anoreksji jędrne ciało. Nie musisz być idealnie szczupła jak modelki, i bulimii. Niektórzy wprawdzie wyśmiewają tę inicjatywę, aby wyjść na plażę w modnym bikini. Wystarczy, że będziesz oceniając ją jako kolejny przejaw nadużywania poprawności się dobrze czuła we własnej skórze [9]. politycznej, ale większość brytyjskich magazynów ją Następny artykuł [10] prezentuje zdjęcia aktorki i popiera. Podobną decyzję zamierza podjąć włoskie modelki Kate Moss wraz z opisem, iż aktorka nie wstydzi się ministerstwo zdrowia. Kampania przeciw pokazywaniu w i nie ukrywa przed światem piersi w małym rozmiarze. telewizji i prasie przerazliwie wychudzonych modelek ma Prezentowane przykłady ograniczają się jednak do więc w kilku krajach wymiar niemal polityczny, a jej echa prezentacji faktów, wydarzeń, czy też zjawisk, poniższy zaś znalazły odbicie również w Polsce. W ankiecie internetowej jest już jawną krytyką starannie dopracowanego wizerunku Polityki prawie 40 proc. internautów opowiedziało się za osoby publicznej. Dwutygodnik wydawany przez koncern wprowadzeniem formalnego zakazu w tej sprawie, również Edipresse zamieszcza zdjęcia Victorii Beckham, żony w naszym kraju [12]. znanego futbolisty, która pracowała nad własną figurą, Być może moda traci sojusznika w postaci mediów, na ponieważ zależało jej, aby podczas meczów, w których którym dotąd tak łatwo mogła polegać. Kodeks honorowy, gra jej mąż wyglądać wyjątkowo ładnie [11]. Starania te Zmiana wizerunku medialnego kobiety a zaburzenia odżywiania we współczesnym świecie 177 zabraniający pokazywania niezdrowo wychudzonych i mimo to ciągle niezadowolona ze swojego wyglądu, modelek, przyjmą niebawem wydawcy w Wielkiej kobieta nosząca rozmiar 36. W sklepach ubrania w Brytanii. Nad jego przestrzeganiem będzie czuwać rozmiarze M stanowią większość asortymentu, podczas społecznie powołana rada. Yves Saint Laurent i Versace gdy przeciętna nastolatka wymaga rozmiaru L . Pod zamierzają wprowadzić na pokazy haute couture modelki wpływem mediów młodzież jest pod presją, że jeśli noszące rozmiar 42. Dzięki temu kształty modelek nabiorą nie będzie chuda nie będzie mieć przyjaciół, będzie bardziej kobiecych wymiarów. wyśmiewana i co dla nich najważniejsze nie spodoba się płci przeciwnej. To powoduje, że jak podają statystyki: " 63% dziewcząt nie akceptuje własnego wyglądu Wizerunek kobiety w kulturze popularnej " 76% nastolatek wierzy, że chłopcy wolą szczupłe Jednakże świat zaburzonego wizerunku kobiety i próby dziewczęta przekształcenia go w treść bliższą rzeczywistości to " 62% z nas chętnie schudłoby parę kilo nie tylko prasa kobieca i świat reklamy. Anorektyczne " 71% dziewczyn marzy o figurze modelki [13]. modelki na wybiegach i w reklamach, superszczupłe Media wywołują (& ) poczucie przepaści między piosenkarki i aktorki, eksponujące katowane dietami ciałem własnym i idealnym, co wywołuje ciągły niepokój sylwetki, przestały dyktować jedyny i niepodważalny o wygląd i wagę ciała [15]. Media jako zródło kanonów kanon kobiecej urody. Anorektyczne ciało powoli atrakcyjności są o tyle niebezpieczne, że dysponują wychodzi z mody. Na pewno przyczyniają się do tego rozwiniętą techniką umożliwiającą poprawianie także gwiazdy, które paradują w króciutkich spódniczkach i ulepszanie naturalnego wizerunku kobiecej urody i bluzkach z głębokimi dekoltami, mimo że wcale nie są poprzez kosmetyki, makijaż, cyfrową obróbkę zdjęć itp. szczupłe. Coraz częściej afiszują świadomość swojego [16]. Tym samym trudno jest osiągnąć ideał kobietom, ciała i dumnie prezentują kobiece kształty. Niektóre, które w świecie realnym części spośród tych możliwości jak Oprah Winfrey czy młodziutka Kelly Osbourne, nie posiadają. Tymczasem rola mediów została zbadana potrafią wykorzystać tuszę jako element stylu. Z kolei i udowodniona. Bostońscy naukowcy badali wpływ mediów Jennifer Lopez, Shakira czy Beyonce Knowls (popularne na poziom zadowolenia nastolatek z własnego wyglądu i na wokalistki młodego pokolenia) chętnie podkreślają zachowania, które miały obniżyć wagę ciała. Według 69% strojem pięknie kształty. Nie tylko nie próbują zmienić badanych zdjęcia z czasopism miały wpływ na postrzeganie tego, co dała im natura, ale wręcz propagują odejście od własnego wyglądu, natomiast 47% podjęło próby obniżenia niepotrzebnych diet. W jej restauracji J. Lopez Madre s wagi ciała [16]. Jednak media to nie tylko prasa. To nie tylko w Pasadenie można zjeść potrawy dalekie od kanonów zdjęcia modelek. Równie dużą wagę mają obrazy ruchome, dietetyki. Shakira, czy Pink piszą teksty piosenek na których zródłem jest najpopularniejsza i mająca największą temat akceptacji mankamentów swego ciała. siłę opiniotwórczą telewizja. Według badań istnieje Piosenkarki przede wszystkim jednak propagują pozytywna zależność między częstotliwością oglądania modę na akceptowanie siebie. Także Britney Spears, wideoklipów a poziomem znaczenia i roli wagi ciała. która zaczynała karierę jako nastolatka, nie wstydzi się Atrakcyjne osoby pojawiające się w wideoklipach mają za swoich kształtów. Jej wizerunek pracowicie tworzony zadanie przyciągać, interesować, a w konsekwencji skłonić przez specjalistów ma być taki, by mogła się z nią do nabycia płyty [16]. porównać każda zwykła dziewczyna. Britney Spears Wizualny świat, teledyski, zdjęcia, reklamy tworzą pokazuje się więc w mediach w strojach sportowych: określony model, który z jednej strony nakłania do czapce baseballowej i krótkich spodenkach, z natychmiastowego zaspokojenia swoich potrzeb wysokokalorycznymi produktami Trzeba jeść, nie wolno w dziedzinie fizjologii, ale też i posiadania dóbr się głodzić przekonuje gwiazda. Jem wszystko, co materialnych; z drugiej natomiast definiuje ideał piękna, lubię. Po prostu się nie przejadam podsumowuje kolejny który wymaga powstrzymywania się od pokus. Efektem wzorzec młodego pokolenia Mariah Carey. Christina odbioru tak sprzecznych komunikatów jest tzw. zjawisko Aquilera, czy Anastacia, udowadniają, że wcale nie trzeba nożyc . Charakteryzuje się ono tym, że szczupłe kobiety histerycznie pilnować wagi, żeby się świetnie czuć. Nie są stają się jeszcze szczuplejsze, a otyłe jeszcze grubsze. otyłe, ale też nie potwierdzają stereotypu wylansowanego Konsekwencją jest wzrost liczby osób cierpiących na przez takie modelki jak ukazana powyżej w lepszym zaburzenia odżywiania zarówno w postaci nadwagi, jak i świetle Kate Moss. Kwintesencją kobiecości jest Monika znacznej niedowagi ciała [16]. Bellucci, czy też Catherine Zeta Jones. Klasyczną urodą Na przestrzeni dziejów zawsze cenione i ważne dla i posągowymi kształtami przypominają, jak wygląda człowieka było piękno. W każdej formie było tym, do czego prawdziwa piękność. Okazuje się, że kobiecość jest ludzie dążyli i dążyć z pewnością będą. Piękny fizycznie ponadczasowa i nijak się ma do sztucznie narzucanych człowiek jest spostrzegany jako ten, który posiada szereg standardów. innych przymiotów. Według licznych badań w percepcji Z pewnością bardziej kobieca jest radosna dziewczyna społecznej cecha ta pociąga za sobą kolejne: spostrzegawczość, o rozmiarze 44, niż wyczerpana odchudzaniem się, 178 Wojciech Strzelecki i inni pewność siebie, szczęście, poczucie humoru, uprzej- przezwyciężenia ciała i podporządkowania go wyższym mość czy nawet inteligencję [16]. celom duchowym. W społeczeństwie konsumpcji ludzie W dzisiejszych czasach, kiedy wielką wagę przywiązuje coraz częściej postrzegani są przez pryzmat swojego się do ciała, niemal wymaga się od człowieka tego, aby ciała [15]. Tożsamość kiedyś symbolizowana przez cechy był piękny. W wyższym stopniu jednak wymaganie to umysłu czy osobowości, teraz stopniowo coraz bardziej dotyczy kobiet. Uroda jest nieomalże nieodzownym odgrywana jest przez ciało. A skoro jest tak postrzegana ich atrybutem: piękne, szczupłe uważane są za bardziej to niejednokrotnie jednostka zaczyna budowanie swojej kobiece, otyłe natomiast często postrzegane są jako tożsamości od ciała [15]. męskie. Kobiecość, w którą wpisana jest dziś szczupła Anoreksja, bulimia, otyłość jako jednostki sylwetka, jest nie tylko atutem kobiety, ale również ważnym elementem pozytywnej samooceny [17]. A skoro chorobowe w dzisiejszych czasach być pięknym znaczy tyle, co być Według Newsweeka w USA na różnorakie formy szczupłym, otyłość, będąca ewidentnym niespełnieniem zaburzenia odżywiania cierpi 7 mln kobiet i 1 mln współczesnych standardów piękna, wiąże się często mężczyzn. W Europie przyjmuje się, że anoreksję ma 1 z niską samooceną, niskim poczuciem własnej wartości osoba na 100, a bulimię 3 na 100. Zgodnie z obliczeniami czy nawet obniżonym nastrojem [16]. dr. Czechowskiego [14] w przeciętnym polskim liceum co 4 6 nastolatek ma problemy z jednym lub drugim schorzeniem. Szczególnie wzrost liczby przypadków Zaburzenia odżywiania a media bulimii, czyli chorobliwego objadania się, a potem Zaburzenia odżywiania nie są produktem ostatnich sztucznego wywoływania wymiotów i stosowania lat. Występowały już w minionych wiekach, ale zmiany środków przeczyszczających niepokoi świat medyczny. kulturowe drugiej połowy XX wieku zdecydowanie Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (kryteria przyczyniły się do wzrostu częstotliwości ich DSM IV-TR) opisuje kryteria dla następujących zaburzeń występowania. Badacze zajmujący się tą dziedziną coraz odżywiania: anorexia nervosa jadłowstręt psychiczny większą rolę przypisują czynnikom kulturowym. Po (charakteryzuje się odmawianiem utrzymania minimalnej drugiej wojnie światowej w kulturze zachodniej stopniowo prawidłowej masy ciała); bulimia nervosa żarłoczność coraz częściej wzorem do naśladowania stały się osoby psychiczna (charakteryzuje się powtarzającymi się z kręgu świata filmowego czy mody [18]. Wtedy też epizodami objadania, a następnie prowokowaniem zmianie uległy poglądy na temat odżywiania się. Szczupła wymiotów, nadużywaniem środków przeczyszczających sylwetka zaczęła być symbolem piękna, seksu i zdrowia. czy odwadniających, głodzeniem się bądz intensywnymi W mediach masowych zaczęły pojawiać się propozycje diet ćwiczeniami fizycznymi w celu pozbycia się nadmiaru opartych na niskokalorycznych produktach. Szczupłość kalorii); pozostałe czyli wszystkie te, których objawy nie nabrała niezwykle pozytywnego znaczenia, gdyż pasują do wspomnianych zaburzeń, np. objadanie się, ale symbolizować zaczęła zdrowie, a dbałość o swoje zdrowie bez drugiego etapu charakterystycznego dla bulimii [19]. zawsze kojarzona jest z długim życiem [18]. Potwierdzenie Myślenie osób cierpiących na zaburzenia odżywiania wpływu mediów wizualnych na postrzeganie atrakcyjności charakteryzuje szereg cech. Bardzo często pojawiające własnego wyglądu można też znalezć w badaniach się charakterystyczne myśli dotyczą: lęku przed otyłością prowadzonych wśród niewidomych od urodzenia. Kobiety (nadmierne koncentrowanie swojej uwagi na własnej z tej grupy są znacznie bardziej zadowolone ze swojego tuszy, co prowadzi do zachowań mających na celu jej wyglądu i prezentują zdecydowanie bardziej pozytywne zmniejszenie), błędne spostrzeganie własnego ciała postawy wobec jedzenia niż kobiety widzące [16]. Dzieci (charakterystyczne dla anoreksji widzenie własnej osoby z tej grupy natomiast nie prezentują negatywnych postaw jako grubszej), obsesyjne myślenie o jedzeniu (wiążące wobec otyłości, dodatkowo deklarując chęć posiadania się najczęściej z unikaniem go) [20]. silnej postury ciała [16]. Zaburzenia odżywiania są więc Jednocześnie osoby cierpiące na zaburzenia między innymi skutkiem realizowania dążenia do wzorców odżywiania mają złudzenie poczucia kontroli nad atrakcyjności lansowanych przez środki masowego własnym życiem. Kontrolowanie własnego ciała daje takie przekazu. Jednak zasadą przetrwania człowieka jest właśnie przekonanie. Jeśli dodatkowo wezmiemy pod dbanie o własne zdrowie i życie. Dlatego też zdecydowana uwagę trudności kontrolowania swojego życia, w ogóle większość ludzi nie dopuszcza do stanu wychudzenia, możemy mówić o tzw. ucieczce w ciało czyli zapew- który mógłby być niebezpieczny. Można więc założyć, że nienie sobie jakiejkolwiek kontroli [15]. Jednakowoż wielu spośród tych, którzy zapadają obecnie na zaburzenia wspomniana chęć kontrolowania jest sprzeczna z naturą. odżywiania można określić mianem ofiar wygórowanych Silne uczucie głodu sprawia, że mózg odbiera szereg norm społeczno-kulturowych [18]. sygnałów, takich jak głód czy ból, które mogą zostać Dodatkowo ciało stało się obecnie szczególnie stłumione przez jedzenie; mimo to osoby chore na ważnym czynnikiem w kształtowaniu tożsamości. W anoreksję mogą nie jeść przez bardzo długi czas [19]. przeszłości, dominujący etos społeczny dążył często do Zmiana wizerunku medialnego kobiety a zaburzenia odżywiania we współczesnym świecie 179 Anoreksja nerwowa inaczej jadłowstręt psychiczny ulegają poważnym zaburzeniom. Czasami osoby chore (anorexia nervosa) jest to zaburzenie odżywiania, które nie mogą kontynuować nauki, co może doprowadzić do cechuje się silnym lękiem przed otyłością, znaczną utratą osłabienia bądz zerwania kontaktów z grupą rówieśniczą. masy ciała, obsesyjną troską o swoją wagę, zaburzeniami Bulimia nerwowa (bulimia nervosa) żarłoczność obrazu ciała (& ) oraz brakiem miesiączki u kobiet. (& ) psychiczna jest to zespół zaburzeń odżywiania się, dla którego Termin anoreksja jadłowstręt jest nieco mylący, gdyż charakterystyczne są nawracające epizody przejadania się, po prawdziwa utrata apetytu występuje pózno w przebiegu których następuje nadużywanie środków przeczyszczających choroby, początkowo pacjent jest zazwyczaj głodny, i wywoływanie u siebie wymiotów. W klasycznej postaci jak każdy, kto jest na ścisłej diecie [21]. Podstawowe zespołu szybko zjadane są, prawie bez przeżuwania objawy anoreksji to: odmawianie utrzymywania wagi olbrzymie ilości wysokokalorycznych pokarmów. Epizodom ciała ponad minimalną normę, lęk przed wzrostem wagi zwykle towarzyszy depresja z poczuciem winy i niskie bądz staniem się grubym, brak minimum trzech kolejnych poczucie własnej wartości [21]. Trudność w określeniu menstruacji, nieadekwatne postrzeganie swojego bulimia nervosa polega na tym, że nie wszystkie osoby, ciała [22]. Wśród biologicznych skutków anoreksji które czasami poddają się atakom jedzenia są bulimikami. wymienić należy: niskie, nieregularne tętno i niskie Oprócz tego do niedawna jeszcze nie różnicowano bulimii ciśnienie krwi; hipoglikemię; hipotermię; amenorrheę; i anoreksji. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zrzeszotowacenie kości będące skutkiem niedoboru estro- określiło ściśle kryteria pozwalające na zdiagnozowanie genu, który towarzyszy zatrzymaniu miesiączki; bulimii. Osoba chora na bulimię poddaje się epizodom zaburzenie pracy nerek, odwodnienie; zaburzenie pracy szybkiego zjadania dużej ilości jedzenia, przy czym muszą układu pokarmowego, (bóle brzucha, zatwardzenia, nastąpić średnio przynajmniej dwa ataki tygodniowo przez uczucie przepełnienia); skórę pokrywa meszek; tzw. twarz minimum trzy miesiące; nie kontroluje swoich napadów, wiewiórki symptom wywołany obrzękiem gruczołów a poza tym stosuje następnie głodówki, rygorystyczne diety, ślinowych (uszy odstają od głowy, twarz w okolicy kości gimnastykuje się, prowokuje wymioty, używa środków policzkowych wygląda na szerszą, wskutek czego osoba przeczyszczających lub diuretyków. Niepokoi się nieustannie cierpiąca na anoreksję zyskuje potwierdzenie własnych swoją sylwetką [23]. przekonań na temat swojego ciała kiedy na siebie patrzy Napad bulimii bywa poprzedzony napięciem, a widzi okrągłą twarz) [23]. jedzenie jest formą rozładowania go. Najczęściej chorzy Prócz zmian biologicznych istnieje szereg spożywają pokarmy wysokokaloryczne. Ilość spożytych psychologicznych konsekwencji anoreksji. Najczęściej kalorii może być nawet kilkunastokrotnie wyższa niż pojawiające się z nich to: agresywne zachowania, dobowe zapotrzebowanie organizmu. Bywa tak, że upór, rozdrażnienie, poczucie wyższości moralnej podczas napadu, kiedy zabraknie jedzenia, osoba chora nad innymi ludzmi, obsesja na punkcie porządku, jest w stanie spożyć nawet odpadki ze śmietnika [23]. wzmożona potrzeba rywalizacji [23]. Osoby takie Bulimicy mają trudności z wglądem i z różnicowaniem często charakteryzuje rys depresyjny, a w tym myśli tego, co rzeczywiste od tego, co wyobrażone. Idealizują samobójcze, bezsenność i zmniejszony popęd płciowy. otaczającą rzeczywistość, jednocześnie minimalizując Doświadczenia muzykoterapeutów [22] uzupełniają wartość własnej osoby [17]. wspomnianą listę wymieniając następne charakterystyczne Wśród skutków bulimii najczęściej spotykane to dla anorektyczek cechy: nieprawidłowa identyfikacja z włas- jeśli bulimik stosuje wymioty: wtórna hipokaliemia, ną płcią i wiekiem; brak kontaktu między sferą poznawczą, hipowolemia, zasadowica metaboliczna z hiperchloremią, emocjonalną i behawioralną; brak kontaktu z samą sobą hiperaldostrenizm. Jeśli osoba chora wywołuje prócz utrudniający relacje z innymi ludzmi [22]. Wiele ofiar głodu wymiotów biegunki i diuretyki skutkami są: hipokaliemia, owładniętych jest myślą o jedzeniu, mogą przejawiać też nefropatia hipokaliemiczna z zaburzeniami zagęszczania dziwne upodobania smakowe. Zmiany psychiczne związane moczu, kwasica metaboliczna z pozornie prawidłowym są w dużej mierze z odwodnieniem tkanki mózgowej, co poziomem potasu, alkaloza hipochloremiczna, wpływa na rzeczywiste zmniejszenie objętości mózgu [20]. hipomagnezemia [18]. Skutki bulimii związane z Wspomniane już utrudnione kontakty z innymi można zachowaniami osoby chorej to najczęściej: biegunki, zaliczyć do społecznych skutków anoreksji. Wpływa ona też spadki masy ciała, odwodnienie, obrzęki ślinianek na ogólne funkcjonowanie społeczne jednostki chorej a także przyusznych, zapalne powiększenie trzustki, nadżerki na jej rodzinę. Komunikacja między członkami rodziny w prze-łyku i w żołądku, nadżerki tylnej ściany gardła, jest zaburzona: rodzice zbyt skoncentrowani na chorym ból w zakresie nerwu twarzowego, chrypka, choroby dziecku mogą poświęcać nie dość czasu sobie nawzajem i dziąseł, obrażenia na grzbietach dłoni, obrzęk kończyn innym dzieciom. Rodzeństwo chorego dziecka może czuć dolnych, duszności, zaburzenia rytmu serca, słabe się wówczas dotknięte i zapomniane [19]. Anoreksja dotyka tętno, spadek ciśnienia tętniczego, rozdęcie brzucha, najczęściej adolescentów. W tym okresie szczególnie ważne niedrożność jelit, nagłe rozszerzenie żołądka, neuropatie, stają się kontakty z rówieśnikami. Również i te kontakty objawy psychoorganiczne, zaburzenia świadomości, 180 Wojciech Strzelecki i inni pragnienie, zwiększona produkcja moczu, miopatia, nervosa. Przy omawianych zaburzeniach nie może napady drgawkowe, kurcze mięśniowe i zaburzania zabraknąć określenia grup ryzyka, których zapadalność miesiączkowania [18]. na wspomniane choroby dotyczy najbardziej. Wśród skutków psychicznych w pierwszej kolejności Na ryzyko zachorowania na anorexia nervosa i bulimia wymienić należy: wahania nastroju, labilność emocjonalną, nervosa bardziej niż mężczyzni narażone są kobiety. obniżone poczucie własnej wartości, brak radości życia, Wśród osób cierpiących na zaburzenia odżywiania i myśli samobójcze. Skutki natury społecznej są zbliżone do mężczyzni stanowią od 5 do 10% [19]. Wśród czynników tych, jakie możemy zaobserwować u anorektyków i wiążą decydujących o przewadze chorujących na zaburzenia się z wycofaniem z życia społecznego. odżywiania kobiet wymienia się: fizjologiczny (w okresie Charakterystyczny czynnik wpływu medialnego w dojrzewania przyrost tkanki tłuszczowej u dziewcząt jest bulimii wiąże się z tym, że w kulturze współczesnej znacznie większy niż u chłopców, w związku z czym dyskursom szczupłego ciała i diety towarzyszą zjawiska, bardziej obawiają się one otyłości), psychologiczny które całkowicie je kwestionują. (& ) w tych samych (u dziewcząt częściej występuje zaburzona potrzeba polskich czasopismach, które propagują szczupłość rywalizacji, która skłania do konkurowania nawet w i różnorodne cudowne środki odchudzające, spotkać odchudzaniu), seksualnym (stanie się kobietą wcale nie można dziesiątki reklam wspaniałych restauracji, a także musi być tym do czego dążą dorastające dziewczęta, setki atrakcyjnych przepisów kulinarnych z kolorowymi tymczasem można proces ten opóznić przez odmawianie zdjęciami. (& ) czasopisma dostarczają bardzo realnych przyjmowania jedzenia), feministycznym (przemysł propozycji w sferze zaspokojenia apetytu. Nie zawsze spożywczy, kosmetyczny, odzieżowy itd., skazuje kobiety są to lekkie, sprzyjające utrzymaniu linii potrawy. (& ) na ciągłą walkę o utrzymanie tożsamości, korzystając z występują więc dwa sprzeczne ze sobą dyskursy na ich niezadowolenia ze swojego wyglądu [22]. Częściowo temat uprawomocnienia jedzenia. Sprzeczność ta (jedz jest to związane z tym, jak kobiety, a jak mężczyzni nie jedz) zostaje wpisana w jednostki, przy czym jej postrzegają swoje ciało. Kobiety postrzegają swoje ciała najbardziej czystą postacią jest zjawisko bulimii, która (& ) jako bardziej istotne dla tożsamości. Nie stwierdza się wyraża z jednej strony pragnienie nieograniczonej tego w przypadku mężczyzn [24]. Porównując kobiety konsumpcji (& ), a z drugiej strony pragnienie kontroli i mężczyzn pod względem relacji ze swoim ciałem E. nad swoim ciałem i jego pragnieniami [15]. Kaschack pisze: Ona po prostu jest swoim ciałem i Ostatnim zaburzeniem odżywiania, o jakim twarzą. (& ) Wygląd nie jest po prostu jej cechą, jak w chcielibyśmy wspomnieć, jest otyłość. Jak mówiliśmy przypadku mężczyzny; ona jest swoim wyglądem [24]. wcześniej osoby otyłe odległe są od forowanych w Kobieta według autorki staje się wrogiem swego ciała, mediach współczesnych kanonów piękna. Jednak również walcząc o ukształtowanie go w zgodzie ze społecznymi i tu istnieje wpływ kultury masowej. Oczywiście mówimy wzorcami i uwewnętrzniając konflikt między wymogami tu o tych typach otyłości, które związane są z przyczynami społeczeństwa a własną fizycznością [24]. zewnętrznymi. Wykluczamy z naszej analizy wszelkie Jeżeli chodzi o wiek chorych, to można stwierdzić, te formy, które mają przyczynę endogenną (np. otyłość że zaburzenia odżywiania najczęściej występują u jajnikową, czy podwzgórzową). Koncentrujemy się za- adolescentów, a dokładniej u dziewcząt w okresie tem na otyłości wynikającej ze sposobu odżywiania się, adolescencji. Przyczyn tego stanu rzeczy należy szukać która jest skutkiem nadmiernego jedzenia, szczególnie w tym, że wówczas to następuje największe skupienie na jeśli dieta zawiera zbyt wiele potraw o wysokiej zawartości własnym wyglądzie. Okres dorastania jest kluczowym tłuszczów i węglowodanów [21]. momentem w kształtowaniu się tożsamości człowieka, w Żyjemy w społeczeństwie konsumpcyjnym, gdzie ze tym tożsamości seksualnej, która związana jest z wizją wszech stron słyszymy i czytamy, że naszą nieomalże własnego ideału kobiecości bądz męskości, do którego dana powinnością jest posiadać i przyswajać szybciej i osoba będzie dążyć [16]. Poza tym dziewczęta w okresie więcej. Trudno oprzeć się takim naciskom. Jemy nie po dojrzewania przejawiają potrzebę porównań społecznych, to, by zaspokoić głód, ale by pochłaniać , dla samego szczególnie tzw. porównań w górę . Wygląd w hierarchii konsumowania. Otyłość może być łatwym, przez wartości młodzieży zajmuje bardzo wysoką pozycję. powszechną dostępność potraw, sposobem na zapełnienie Ponadto dojrzewające dziewczęta pozostają szczególnie mentalnej pustki . Przy jednoczesnym wzorcu szczupłej podatne na wpływ kultury masowej, grup rówieśniczych i sylwetki mamy do czynienia ze wspomnianym już przez mody [21]. Według psychospołecznej koncepcji rozwoju nas zjawiskiem nożyc [16]. Jednocześnie nie mogąc E.H. Eriksona w stadium adolescencji, opisywanym w sprostać wymogom utrzymania wzorcowej szczupłej myśl wspomnianej teorii jako tożsamość vs. dyfuzja sylwetki można uciekać w otyłość odgradzając się od tożsamości głównymi zródłami zarówno rozwoju, jak własnego ciała. i zagrożeń są: grupy, mody, nacisk rówieśników, a także Jednak zaburzenia, które z punktu widzenia wpływu kontekst bezpiecznego eksperymentowania [25]. mediów są najistotniejsze to anorexia nervosa i bulimia Psychologiczna analiza specyfiki rozwojowej stadium Zmiana wizerunku medialnego kobiety a zaburzenia odżywiania we współczesnym świecie 181 adolescencji wskazuje na szereg innych typowych dla tego Piśmiennictwo okresu właściwości, które potencjalnie wzmagać mogą 1. Ranking symboli seksu. Serwis internetowy, Wirtualna Polska, skłonność dziewcząt do podejmowania psychologicznej http://www.wp.pl. obrony właśnie w postaci anoreksji. Należą do nich: (& ) 2. Szczupła za wszelką cenę. Serwis internetowy Modeling, nieadekwatna często zaniżona i jednocześnie labilna http://www.modeling.pl. samoocena, upadek dotychczasowych autorytetów, (& ) 3. Burska A.: Intelekt a ciało, czyli płeć w kulturze popularnej, http://www.socjokolektiv.univ.gda.pl . skłonność do wyolbrzymiania problemów (& ) oraz wiele 4. Kowalczyk I.: Kobieta w reklamie, serwis internetowy innych determinant, które wspólnie wyzwalać mogą Stowarzyszenia Kobiet Konsola , http://free.art.pl/konsola. niekonstruktywne sposoby radzenia sobie przez młodych 5. Kozieł A.: W pogoni za pięknem. Serwis internetowy ludzi z powszednimi trudnościami życiowymi [22]. Reporterzy http://www.reporterzy.info. Bywa też, że na zaburzenia odżywiania zapadają 6. Bojarczyk J.: Sprzedawczynie złudzeń. Serwis internetowy dzieci, jednak są to raczej sporadyczne przypadki. Chociaż Gazety Wyborczej http://kobieta.gazeta.pl. podłoże zachorowania może być kształtowane już w 7. Sucher J.: Wiadomości. Serwis internetowy Onet, http:// dzieciństwie. Dziewczynki obserwując matkę stosującą www.onet.pl . diety mogą już wtedy zwracać uwagę na to, że powinny 8. Naga i szczęśliwa, Glamour, 2006, 6(39). 9. O krok od ideału, Glamour, 2006, 5(38). dbać o linię . Dodatkowo niezwykle popularną zabawką 10. Plażowa terapia, Glamour, 2006, 8(41). jest wciąż lalka Barbie będąca symbolem piękna i ko- 11. Schudła na mundial, Viva, 2006, 12(247). biecej klasy . Tymczasem kobieta, aby być taką, jak 12. Serwis internetowy Ściąga, http://www.sciaga.pl/anoreksja_ wspomniana powyżej lalka, musiałaby przy wzroście 204 bulimia . cm ważyć 54 kg [26]. Szereg przeprowadzonych badań 13. Pakuła K.: Uwaga. Serwis internetowy Merkuriusz, 2004, 4, świadczy, że wiedzę dotyczącą norm kobiecego ciała http://www.merkuriusz.id.uw.edu.pl. posiadają już dzieci. W jednym z badań przeprowadzonym 14. Derlacz R.: Anorexia The eating disorders service, http:// w grupie ośmiolatków na temat preferowanych kształtów www.tvgawex.pl. ciała, oceny własnej sylwetki i ogólnej samooceny 15. Melosik Z.: Młodzież i styl życia: paradoksy pop-tożsamości. [W]: Młodzież, styl życia i zdrowie. Konteksty i kontrowersje. wyniki pokazały, że poparcie dla stosowania diet Melosik Z. (red.), Wydawnictwo WOLUMIN, Poznań 2001, szczególnie wśród dziewczynek jest związane 11-59. z niezadowoleniem z własnego wyglądu oraz częstością 16. Kochan-Wójcik M., Małkiewicz E.: Wizualne mass media stosowania diet przez mamy badanych dzieci [16]. a wizerunek własnego ciała u dorastających dziewcząt Dziewczynki mogą więc powielać zachowania osób przegląd literatury. [W]: Psychologia rozwojowa. Oleszkowicz znaczących np. matek. A. (red.), 2003, 2-3, 9-17. Prosta zależność chuda-piękna jest coraz częściej 17. Apfeldorfer G.: Anoreksja, bulimia, otyłość. Książnica, podważana. Coraz częściej pisma kobiece są przeciwne Katowice 1999, 81-98. publikowaniu fotografii modelek posiadających cechy 18. Wolska M.: Zaburzenia odżywiania się w perspektywie kulturowej i społecznej [W]: Anoreksja i bulimia psychiczna. wyglądu anorektyczki. Istnieje wyraznie rysująca się Józefik B. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, tendencja do wykluczania z modelingu dziewcząt zbyt Kraków 1999, 104-115. chudych [22]. Pojawiają się badania, które podkreślają 19. Barnhill J.W., Taylor N.: A jeśli to zaburzenia odżywiania. pozytywną rolę mediów w promowaniu zdrowych Prószyński i S-ka, Warszawa 2001, 16-45. modeli kobiecego ciała, nie zaś w kierowaniu uwagi 20. Abraham S., Llewelyn-Jones D.: Bulimia i anoreksja. nastolatek na modelki, charakteryzujące się niedowagą Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, 24-41. [16]. Nastolatki, które przeglądały reklamy, w których 21. Reber A.S.: Słownik psychologii. Wydawnictwo Naukowe występowały atrakcyjne, a mniej szczupłe modelki, SCHOLAR, Warszawa 2000, 51. oceniały wyżej własną atrakcyjność, niż te, które 22. Ziółkowska B.: Specyfika stadium adolescencji jako kontekst ekspresji anorexia nervosa . [W]: Zagrożenia rozwoju zapoznawały się z reklamami, których bohaterkami w okresie dorastania. Brzezińska A., Bardziejewska M., były ultra-szczupłe modelki. Należy żywić nadzieję, iż Ziółkowska B. (red.), Wydawnictwo Fundacji Humaniora, tendencje do wykorzystania wszelkich mediów w celu Poznań 2003, 153-173. kształtowania samoakceptacji i dobrego samopoczucia 23. Jablow M.M.: Anoreksja bulimia otyłość. Przewodnik dla kobiet, w miejsce gloryfikowania niezdrowych wzorców rodziców, GWP, Gdańsk 2000, 40-52. będą się utrzymywać, przyszłość zaś pokaże, co stanie 24. Kaschack E.: Nowa psychologia kobiety. GWP, Gdańsk 2001, się z kulturowym wzorcem kobiecego ciała. 98-114. 25. Sęk H.: Wprowadzenie do psychologii klinicznej, Wydawnictwo naukowe SCHOLAR, Warszawa 2001, 83-127. 26. Gronkowska A.: Anoreksja nervosa: paradoksy współczesnej kobiecości. [W]: Ciało i zdrowie w społeczeństwie konsumpcji, Melosik Z. (red.). Edytor, Toruń-Poznań 1999, 173-218.