BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2004
dr JERZY SA
OWIKOWSKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
 Państwowy Instytut Badawczy
Zastosowanie zasad ergonomii w przedsiębiorstwie
 przegląd rozwiązań
W artykule przedstawiono przegląd rozwiązań w zakresie stosowania zasad ergonomii
dżerskie (lokal ergonomics committees
do poprawy warunków pracy w dużych przedsiębiorstwach. Omówiono rozwiązania
 LECs). Narzędziem wspomagającym
stosowane w przemyśle samochodowym, piwowarskim i obuwniczym.
działania tych zespołów jest podręcz-
nik An Ergonomics Process oraz dwa
Corporate initiatives in ergonomics  a review
The article reviews corporate initiatives in ergonomics in large companies. Solutions in automobile przewodniki: The Ergonomics Imple-
industries, brewing and shoe manufacturing are discussed.
mentation Guide i The Job Improvement
Guide. Struktury obiegu informacji
ergonomicznej u Forda obejmujÄ… trzy
iteratura na temat organizacji poprawy warunków pracy załóg i jakości
sfery działania: rozwój produktu, roz-
służb ergonomii w przedsiębior- ergonomicznej produktów.
wój procesów wytwórczych, istniejące
stwie nie jest bogata. Dzieje siÄ™ W koncernie VOLVO, w ramach
tak dlatego, że wiele prac w zakresie przedsięwzięcia  ergonomia w pro- zadania robocze (product development,
proces development i existing job).
ergonomii, wykonywanych w zakła- dukcji , podjęto szeroki zakres działań
Warto zaznaczyć, że ta struktura jest
dowych komórkach organizacyjnych dotyczących: produktu, procesu pro-
zbliżona do przedstawionej w polskim
zajmujących się ergonomią, zdrowiem dukcji, stanowisk pracy, osób o cechach
opracowaniu na ten temat, zamieszczo-
i bezpieczeństwem nie jest nigdy publi- szczególnych (pracownicy starzejący
nym w ub. roku na łamach  Bezpieczeń-
kowanych [1]. Powodem tego stanu jest się, niepełnosprawni) i organizacji pracy
stwa Pracy [7].
z jednej strony fakt, że opisy przemy- [2]. Jako narzędzia rutynowo stosowano
Dane wskazujÄ… na wymierne eko-
słowych działań w zakresie ergonomii w diagnozie listy kontrolne (np. dotyczą-
nomicznie korzyści płynące z zastoso-
nie poddają się restrykcyjnym wymaga- ce obciążenia fizycznego człowieka, wraz
wania zasad ergonomii. Koszty absencji
niom czasopism naukowych, z drugiej z klasyfikacją poziomów obciążenia).
i wypłat ubezpieczeń zmalały o ok. 30%,
zaś służą wewnętrznym celom i inte- Sformułowano trzy warunki uzyskania
redukcja zagrożeń, będąca następstwem
resom przedsiębiorstw, wśród których powodzenia we wdrażaniu zasad ergo-
stosowania zasad ergonomii, wyraz
nie
najważniejsza jest konkurencyjność, nomii, a mianowicie: szkolenie, zapew-
korelowała z poprawą jakości produktu,
a przedsiębiorstwa nie są zainteresowa- nienie respektowania zasad ergonomii
a po zainstalowaniu nowej linii produk-
ne ujawnianiem swoich doświadczeń. w stosowanych operacjach roboczych
cyjnej przez ponad 6 miesięcy nie zanoto-
Aby choć częściowo wypełnić tę lukę, oraz zapewnienie udziału zasad ergo-
wano u pracowników dolegliwości mię-
w 1999 roku w Sztokholmie  zwołano- nomii w projektach nowych i moderni-
śniowo-szkieletowych kończyn górnych.
sympozjum pn. Corporate Initiatives in zowanych produktów (w każdym etapie
Po zainstalowaniu nowej linii montażu
Ergonomics (Firmowe przedsięwzięcia projektowania).
samochodów stwierdzono zmniejszenie
w zakresie ergonomii), podczas które- Z kolei w firmowym programie er-
absencji i urazów.
go 17 referentów reprezentujących 13 gonomicznym Ford Motor Company
Trzecim z koncernów samochodo-
organizacji przemysłowych z Europy ustalono wymagania służące sprawne-
wych, które przedstawiły dane na temat
Zachodniej i USA wygłosiło referaty. mu działaniu systemu wdrażania zasad
własnych programów stosowania zasad
Pięć z nich ukazało się niedawno na ła- ergonomii [3].
ergonomii był koncern Peugeot-Sochaux
mach czasopisma  Applied Ergonomics Wiedza z zakresu ergonomii powinna:
[4]. Odpowiedzialnymi za wdrażanie
[2, 3, 4, 5, 6]. " być dostępna na każdym szczeblu
zasad ergonomii sÄ… w tym koncernie
W tym artykule zostanie przedstawio- przedsiębiorstwa
 technicy metod *. Stosowane sÄ… tutaj
ny przegląd problematyki stosowania " przenikać zachodzące procesy
trzy podstawowe narzędzia, opraco-
zasad ergonomii w przedsiębiorstwach " być wdrażana z uwzględnieniem
wane na wewnętrzny użytek koncernu:
przemysłowych, których dotyczą te podejścia partycypacyjnego.
metoda ECM (w formie kwestionariusza
referaty. Opracowano plan przedsięwzięcia pn.
obejmującego 37 zagadnień; procedura ta
Największe doświadczenia zdobyły Ford global ergonomics process, które
i przedstawiły na sympozjum koncerny jest realizowane przez lokalne, działają- *
tj. metod pracy; specjalność nie istniejąca
samochodowe, które jako jedne z pierw- ce w poszczególnych zakładach Forda
w Polsce, najbliższa to inżynierowie organizacji
szych zaczęły wdrażać ergonomię w celu na świecie zespoły związkowo-mene- produkcji
24
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2004
przedsiębiorstwa, sterujące przebiegiem
prac, wykorzystujÄ…c istniejÄ…ce struktury
organizacyjne. Prezentowany program
działań jest typowym przykładem zinte-
growanego systemu zarzÄ…dzania [8].
Z kolei firma wytwarzajÄ…ca obuwie
BCM Airdrie do realizacji zadań ergo-
nomicznych powołała specjalną strukturę
organizacyjną i kadrową [6]. W zakła-
dach BCM Airdrie przeważają operacje
technologiczne, polegajÄ…ce na manipula-
cjach ręcznych. Podjęte tam prace miały
na celu poprawę warunków w zakresie
obciążeń mięśniowo-szkieletowych
pracowników (musculoskeletal health).
Powstał program działania, w którym
podstawową rolę pełni  główny ergo-
nomista zakładu (factory ergonomics
programme co-ordinator). Na lokalne
potrzeby zakładu opracował on proces
zarzÄ…dzania stosowaniem zasad ergono-
mii (management process for ergonomics
programme). Powołany został podlega-
jÄ…cy mu komitet zarzÄ…dzajÄ…cy (Ergono-
mics steering committe) oraz agenda,
której celem jest szkolenie i działalność
informacyjna.
jest stosowana do projektowania, w tym takt linii montażu z 2 min 30 s do 1 min
także nowych modeli samochodów) oraz 36 s, udoskonalono konstrukcję samo- Struktura programu działań ergono-
micznych była następująca:
dwie uproszczone metody: DACORS chodów, zmniejszono  w skali koncernu
" ocena ryzyka zwiÄ…zanego z aspekta-
i METEO. W metodzie DACORS zo-  dolegliwości mięśniowo-szkieletowe
mi ergonomicznymi
stała wykorzystana procedura służąca robotników.
" ocena wprowadzanych zmian
do klasyfikowania stanowisk pracy, Przykładem rozwiązania, które nie
obejmująca: obciążenie fizyczne czło- wymagało szczególnych zmian organi- z punktu widzenia zasad ergonomii
" warsztaty nt. rozwiÄ…zywania proble-
wieka, przenoszenie ciężarów i pozycje zacyjnych były programy zastosowane
mów ergonomicznych
przy pracy. Ocena przebiega według kwe- w przedsiębiorstwie Scottish&Newcastle
stionariusza zawierającego wartości do- [5]. Podstawą do podjęcia prac była staty- " wkład (input) ergonomii do projek-
towania inżynierskiego
puszczalne parametrów ergonomicznych styka urazów mięśniowo-szkieletowych
" szkolenie i kształtowanie umiejęt-
i jest dwustanowa (dobrze  z
le). Metoda (musculoskeletal incidents).
ności stosowania technik ergonomicz-
METEO z kolei polega na stosowaniu W tym przedsiębiorstwie korzyści
nych.
procedury służącej do oceny ruchów rąk uzyskano w wyniku zastosowania trzech
przy wykonywaniu zadań powtarzalnych programów działania, dotyczących zdro- Jako narzędzie do oceny obciążenia
pracÄ… zastosowano opracowany przez
i klasyfikuje stanowiska pracy według wia i bezpieczeństwa pracowników: przy
N. Corletta w 1993 r. system RULA,
tego kryterium. Narzędziem jest formu- pracach polegających na manipulacjach
przeznaczony do obserwacji zwiÄ…za-
larz oceny, stanowiący macierz, będącą ręcznych, stanowiskach z monitorami
nych z pracą dolegliwości kończyn
iloczynem 5 stopni obciążenia statycznego ekranowymi oraz dotyczącego stresu
górnych. Służby medycyny pracy od-
i 5 stopni obciążenia dynamicznego  ra- w pracy (Manual handling programme,
zem 25 jednostek taksonomicznych. Na Display screen equipment program- notowały stopniowe zmniejszanie się
liczby pracowników cierpiących na te
matrycy wyznaczono obszary, obejmujÄ…- me, Occupational stress programme).
ce 4 kategorie stanowisk: ciężkie, średnie W realizacji tych programów wyko- dolegliwości. Stosowanie zasad ergono-
mii zaowocowało tym, że załoga stała
wyższe, średnie niższe i lekkie. W celu rzystywano istniejący system służb
siÄ™ dobrze wyszkolona, umotywowana
wdrożenia omawianych metod poddano medycyny pracy i służb technicznych
szkoleniu około 100 inżynierów. W wy- z zastosowaniem standardowych pro- i poinformowana, co było pozytywnym
niku stosowania tych metod uzyskano cedur analizy stanowisk pracy. W pro- wkładem w realizację ogólnych celów
przedsiębiorstwa.
podwyższenie wydajności, skrócono gram było zaangażowane kierownictwo
25
Adam Panasiewicz
 Ogólnopolski konkurs na plakat bezpieczeństwa pracy.  Ergonomia 2000
BEZPIECZEC
STWO PRACY 4/2004
problem zdrowia i bezpieczeństwa. Na- obniżenie kosztów absencji i odszkodo-
leży prowadzić więcej prac w kierunku wań). W warunkach polskich czynniki
integracji ergonomii z głównymi celami te są na ogół brane pod uwagę w filiach
polityki firmy. firm zagranicznych, objętych własnymi
 importowanymi do naszego kraju  sys-
temami zarzÄ…dzania.
Wnioski
" Małe i średnie przedsiębiorstwa,
Przedstawiony przegląd pozwala na ze względów ekonomicznych nie są
sformułowanie następujących wnio- w stanie rozbudowywać i utrzymywać
sków: autonomicznego systemu zarządzania
" Struktura zarządzania i procedury ergonomią. Mogą natomiast stosować
wewnętrzne przedsiębiorstw są bardzo  model zintegrowany , opierając się na
zróżnicowane, począwszy od wykorzy- istniejących służbach (np. bezpieczeń-
stania istniejących służb (np. w koncernie stwa i higieny pracy lub zarządzania
VOLVO [6]), poprzez kooperację (np. jakością) albo wchodzić w kooperację
Doświadczenia przedstawione przez
w BCM Airdrie [8]) po tworzenie wła- z wyspecjalizowanymi firmami [7].
praktyków, prezentujące metody stosowa-
snych wyspecjalizowanych struktur (np. " Bardzo ważny jest udział pracow-
nia zasad ergonomii w poważnych i repre-
u Forda, w Peugeot-Sochaux czy w BCE ników, zwłaszcza w modyfikacjach
zentatywnych przedsiębiorstwach, zostały
Airdrie [3, 5, 8]. W omówionych przy- ergonomicznych.
podsumowane przez G.M. Hägga, który
kładach, reprezentatywnych jeśli chodzi
należał do organizatorów wspomniane-
PIÅšMIENNICTWO
o rzeczywisty stan zastosowań ergono-
go sympozjum [9]. DokonujÄ…c syntezy,
[1] Hägg G. M. Editorial.  Applied Ergonomics ,
mii w korporacjach przemysłowych, nie
wymienił następujące, powtarzające się Vol. 34, No 1, 2003, p. 1
stwierdzono występowania jednolitego
elementy programów stosowania zasad
[2] Munck-Ulfsfäld U. i inn. Corporate ergo-
 modelu referencyjnego zarzÄ…dzania
nomics programme at Volvo Car Corporation.
ergonomii ( programów ergonomicz-
ergonomiÄ….
 Applied Ergonomics , Vol. 34, No 1, 2003,
nych ) realizowanych w omawianych
" Powtarzającymi się, stałymi elemen-
p. 17-22
przedsiębiorstwach:
tami omówionych programów są: dia-
[3] Joseph B.S. Corporate ergonomics pro-
 projektowanie stanowisk roboczych
gnoza (analiza/ocena) stanowisk pracy,
gramme at Ford Motor Company.  Applied
i dobór narzędzi (środków pracy)
projektowanie (doskonalenie istniejÄ…cych Ergonomics , Vol. 34, No 1, 2003, p. 23-28
 projektowanie produktu
rozwiązań dotyczących wyrobów i stano-
[4] Moreau M. Corporate ergonomics program-
 projektowanie organizacji
wisk pracy lub projektowania nowych) me at automobiles Peugeot-Sochaux.  Applied
 aspekty jakości Ergonomics , Vol. 34, No 1, 2003, p. 29-34
i szkolenie personelu.
 partycypacyjne podejście (udział
[5] Butler M. Corporate ergonomics programme
" W praktyce sÄ… stosowane klasyczne,
at Scottish& Newcastle.  Applied Ergonomics ,
pracowników w modyfikacjach ergo-
proste w użyciu metody postępowania,
Vol. 34, No 1, 2003, p. 35-38
nomicznych)
najczęściej są to formularze obserwacji
[6] Smyth J. Corporate ergonomics programme
 opieka medyczna
i listy kontrolne. Przedsiębiorstwa osią-
at BCM Airdrie.  Applied Ergonomics , Vol. 34,
 szkolenie i informacja.
gają sukces przez zaangażowanie kierow-
No 1, 2003, p. 39-43
PodsumowujÄ…c, G.M. Hägg sformu-
nictwa i konsekwencję w działaniu.
[7] SÅ‚owikowski J. Zastosowanie ergonomii
łował następujące wnioski:
" W każdym z opisanych przykładów
w przedsiębiorstwie  przesłanki systemowe.
" zbiorowe inicjatywy w zakresie
są podkreślane ścisłe relacje z projekto-  Bezpieczeństwo Pracy , 9(386) 2003, s. 18-21
ergonomii w wielu przedsiębiorstwach
waniem inżynierskim, jako instrumen- [8] Pęciłło M. Analiza procesów zarządzania
są ważne z punktu widzenia produktyw-
w zintegrowanych systemach zarzÄ…dzania
tem aplikacji formułowanych celów
jakością, środowiskiem oraz bezpieczeństwem
ności, jakości i dobrostanu załogi
i zaleceń.
i higienÄ… pracy. Raport z realizacji I etapu pracy
" podejście partycypacyjne jest podsta-
" Motywacją do wdrażania ergono-
VI-03, CIOP- PIB, Warszawa 2003
wowym warunkiem sukcesu programu
mii sÄ… zawsze czynniki ekonomiczne
[9] Hägg G. M. Corporate initiatives in ergono-
" zasadnicze znaczenie ma również
(poprawa produktywności firmy, jakości
mics  an introduction.  Applied Ergonomics ,
ekspertyza ergonomiczna dokonywana
procesów produkcyjnych i wyrobów oraz
Vol. 34, No 1, 2003, p. 3-15
własnymi siłami lub przez jednostki
zewnętrzne
" należy prowadzić więcej badań w za-
Praca wykonana w ramach programu wieloletniego pn.  Dostosowywanie wa-
kresie podobnych programów
runków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej dofinansowywanego
" niewiele jest przykładów zintegro- w latach 2002-2004 w zakresie służb państwowych przez Ministerstwo Gospodarki,
wania programów jakości i ergonomii Pracy i Polityki Społecznej. Główny koordynator: Centralny Instytut Ochrony
" większość rozpatrywanych pro- Pracy  Państwowy Instytut Badawczy
gramów jest traktowana głównie jako
26