Ćwiczenie 9
OKSYDOREDUKTAZY
Część doświadczalna obejmuje:
- wykrywanie aktywności katalazy, peroksydazy, oksydazy polifenolowej i oksydazy cyto-
chromowej w ekstrakcie z bulwy ziemniaka
WPROWADZENIE
Oksydoreduktazy katalizują przeniesienie równoważników redukcyjnych między
dwoma układami redoks. Termin równoważnik redukcyjny określa kombinację elektronów i
protonów, które pojawiają się w procesach redoks (Ryc. 1).
Ryc. 1. Równoważniki redukcyjne w biologicznych układach redoks
Procesy oksydacyjno-redukcyjne w komórkach zachodzą we wszystkich przedziałach
subkomórkowych (cytozolu, wewnętrznej błonie mitochondriów, w błonie tylakoidów, błonach
siateczki śródplazmatycznej, błonie jądrowej, a także w przestrzeni międzykomórkowej). Pro-
cesy te są katalizowane przez enzymy współdziałające z rozpuszczalnymi (koenzymy) lub
związanymi z białkiem enzymatycznym (grupy prostetyczne) kofaktorami. Najważniejszymi
kofaktorami oksydoreduktaz sÄ…: NAD+, NADP+, FMN, FAD, ubichinon (koenzym Q), plasto-
chinon, plastocyjanina, lipoamid, hem oraz kilka rodzajów centrów żelazowo-siarkowych.
Dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy (NAD+) oraz jego forma ufosforylowana  fosforan
dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego (NADP+), koenzymy przenoszÄ…ce jony wodorkowe
(2e- i 1H+) (Ryc. 2A), wykorzystywane sÄ… przez ponad 200 oksydoreduktaz. W utlenionej for-
mie tych koenzymów w pierścieniu aromatycznym amidu kwasu nikotynowego dodatnie ła-
dunki są zdelokalizowane (Ryc. 2B). Jedna z dwóch przechodzących w siebie struktur ma w
położeniu para do atomu azotu ubogi w elektrony, dodatnio naładowany atom węgla. W to
1
miejsce zostaje wprowadzony jon wodorkowy, tworzÄ…c zredukowane formy NADH-H+ i
NADPH-H+. Poprawny zapis zredukowanych koenzymów pokazuje, że przyjęciu jonu wodor-
kowego przez koenzym towarzyszy uwolnienie protonu.
A
B
Ryc. 2. Dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy. A  ogólny wzór NADH.H+, B - przyłączenie
jonu wodorkowego do wÄ™gla w pierÅ›cieniu kwasu nikotynowego (Koolman i Röhm, 2005)
Powstawanie nadtlenku wodoru (H2O2) w komórce
W komórce nadtlenek wodoru powstaje w wielu różnych reakcjach. Jednym z jego z
ró-
deł jest reakcja katalizowana przez dysmutazę ponadtlenkową  enzym usuwający aniony
ponadtlenkowe zgodnie z reakcjÄ…:
O- + O- + 2H+ H2O2 + O2
2 2
Anion ponadtlenkowy (O- ) jest produktem ubocznym wielu reakcji redoks powstajÄ…cym w
2
wyniku częściowej redukcji tlenu cząsteczkowego (przyjęcie jednego elektronu). W komórkach
roślin aniony ponadtlenkowe powstają np. jako produkty uboczne przepływu elektronów przez
centra żelazowo-siarkowe (reakcja Mehlera) w obrębie fotosystemu I, czy w reakcji katalizo-
wanej przez oksydazę NADPH.H+ zlokalizowaną w błonie komórkowej, gdzie aktywne formy
tlenu służą do obrony przed patogennymi drobnoustrojami.
2
Ważnymi enzymami wytwarzającymi H2O2 są także oksydazy flawoproteinowe, do
których należą m. in. oksydazy L-aminokwasowe i D-aminokwasowe. Utlenianie aminokwasu
przebiega zgodnie z reakcjÄ…:
aminokwas + O2 + H2O ketokwas + H2O2 + NH3
W komórkach zwierząt H2O2 powstaje także w peroksysomach w reakcji utleniania
kwasów tłuszczowych o dłuższym niż 18C łańcuchu węglowodorowym. W tym wypadku szlak
²-oksydacji, podobnie jak utlenianie kwasów tÅ‚uszczowych u roÅ›lin, rozpoczyna siÄ™ od reakcji
²
²
²
katalizowanej przez oksydazę acylo-CoA zgodnie z równaniem:
acylo-CoA + O2 "2 enoilo-CoA + H2O2
Bogatym z
ródłem H2O2 w komórkach roślin jest szlak przemian określany jako fotood-
dychanie. Enzym  rubisco (karboksylaza/oksygenaza rybulozo-1,5-bisfosforanu) może do
rybulozo-1,5-bisfosforanu przyłączać CO2 lub O2. W pierwszym wypadku powstają 2 cząstecz-
ki kwasu 3-fosfoglicerynowego, natomiast w reakcji, w której zamiast CO2 uczestniczy O2
powstaje 1 czÄ…steczka kwasu fosfoglicerynowego i 1 czÄ…steczka kwasu 2-fosfoglikolanowego.
Powstający w chloroplastach 2-fosfoglikolan jest najpierw defosforylowany, a następnie po-
wstajÄ…cy glikolan w peroksysomach zostaje utleniony przez oksydazÄ™ glikolanowÄ… do glioksa-
lanu zgodnie z reakcjÄ…:
glikolan + O2 glioksalan + H2O2
Nadtlenek wodoru jest związkiem szkodliwym, głównie ze względu na możliwość po-
wstawania w obecności Fe2+ rodników hydroksylowych .OH, a także tlenu singletowego 1O2.
Enzymatyczne usuwanie H2O2
Enzymami funkcjonujÄ…cymi w usuwaniu H2O2 sÄ… katalaza i peroksydaza. Katalaza, en-
zym zawierający hem, dysproporcjonuje dwie cząsteczki H2O2 do H2O i O2 zgodnie z równa-
niem:
2 H2O2 2H2O + O2
Katalazy mogą także wykazywać aktywność peroksydacyjną, w której H2O2 jest wykorzysty-
wany do utleniania alkoholi, aldehydów, fenoli czy azotynów.
Peroksydazy redukują nadtlenek wodoru równocześnie utleniając (odwodorowując)
różne substraty. Reakcję katalizowaną przez peroksydazy można zapisać:
SH2 + H2O2 S + 2H2O
SH2 i S to, odpowiednio, substrat w stanie zredukowanym i utlenionym. GrupÄ… prostetycznÄ…
peroksydaz roślinnych jest żelazoprotoporfiryna (hemina), natomiast enzymy zwierzęce zawie-
3
rają inny typ heminy. Ważną funkcję ochronną w komórkach zwierząt i roślin spełnia perok-
sydaza glutationowa współdziałająca z glutationem w usuwaniu nadtlenku wodoru i szkodli-
wych nadtlenków organicznych. W centrum aktywnym tego enzymu występuje analog cysteiny
(selenocysteina), w którym siarka została zastąpiona selenem.
Oksydazy fenolowe  przenoszÄ… elektrony i protony z orto- lub para-dwufenoli na tlen. Oksy-
daza o-dwufenolwa poza utlenianiem o-dwufenolu katalizuje także reakcję hydroksylacja.
Oksydaza cytochromowa (EC 1.9.3.1)  końcowe ogniwo łańcucha transportu elektronów
zlokalizowanego w wewnętrznej błonie mitochondriów
A
ańcuch oddechowy katalizuje transport elektronów z NADH-H+ lub zredukowanego
ubichinonu na tlen cząsteczkowy. Ubichinon może być redukowany enzymatycznie w reak-
cjach, w których np. utleniany jest bursztynian bądz
flawoproteina (ETF) redukowana przez
dehydrogenazÄ™ acylo-CoA, dehydrogenazÄ™ 3-fosfoglicerynianu lub dehydrogenazy utleniajÄ…ce
cholinę czy dihydroorotan. Większa część energii towarzysząca reakcjom redoks wykorzysty-
wana jest do formowania w poprzek wewnętrznej błony mitochondrialnej gradientu protono-
wego, który z kolei napędza syntezę ATP katalizowaną przez syntazę ATP. A
ańcuch odde-
chowy obejmuje 3 białkowe kompleksy (kompleks I, III i IV) oraz dwie cząsteczki przenośni-
kowe: ubichinon (Q) i cytochrom c (Ryc. 3). Poza tym, z błoną wewnętrzną związana jest
dehydrogenaza bursztynianowa (kompleks II) oraz inne dehydrogenazy przekazujÄ…ce elek-
trony na ubichinon (Q) (nie pokazano na Ryc. 3).
Ryc. 3. Transport elektronów w łańcuchu oddechowym utworzonym przez trzy kompleksy
białkowe i dwa ruchome nośniki (ubichinon i cytochrom c) przenoszące elektrony z utleniane-
go substratu na tlen. Transportowi elektronów wzdłuż łańcucha oddechowego towarzyszy wek-
torowe pompowanie protonów z matriks do przestrzeni międzybłonowej (Alberts i wsp. 1999)
4
Oksydaza cytochromowa przejmuje elektrony z małego białka, cytochromu c, zawie-
rającego żelazo w układzie hemowym i przekazuje je na tlen cząsteczkowy (Ryc. 3). Do reduk-
cji cząsteczki tlenu (O2) do dwóch cząsteczek wody potrzebne są 4 elektrony (4 cząsteczki zre-
dukowanego cytochromu c). Przeniesieniu dwóch elektronów przez związane z enzymem ko-
faktory (dwa jony miedzi: CuA i CuB, jony żelaza w dwóch układach hemowych: hem a i hem
a3) towarzyszy wypompowanie z matriks do przestrzeni międzybłonowej 4 H+.
Wykrywanie aktywności oksydazy cytochromowej, oksydazy polifenolowej,
katalazy i peroksydazy
Odczynniki:
1. 3% roztwór H2O2
2. Roztwór KCN, UWAGA! KCN jest silną trucizną!
3. Roztwór benzydyny w kwasie octowym
4. Odczynnik NADI (przygotować bezpośrednio przed użyciem, mieszając p-fenyleno-
dwuaminÄ™ z Ä…-naftolem w stosunku 1 : 1 (1 ml + 1 ml)
5. 0,1M bufor fosforanowy o pH 7,4
6. Bufor fosforanowy o pH 7,4
7. Roztwór pirokatechiny
Materiał:
Ekstrakt z ziemniaka  obrany i umyty ziemniak utrzeć na tarce. Miazgę włożyć do woreczka
z gazy i zanurzyć w zlewce zawierającej około 200 ml wody, a następnie lekko wycisnąć za-
wartość. Roztwór łagodnie wymieszać. Po opadnięciu skrobi na dno zlewki, płyn ostrożnie zlać
znad osadu. Uzyskujemy w ten sposób wodny ekstrakt enzymu. Część nadsączu (około 50
ml) przelać do zlewki i zagotować, a następnie zdenaturowany termicznie ekstrakt ostudzić
wkładając zlewkę do zimnej wody.
5
Zasada wykrywania katalazy:
Tlen uwolniony w reakcji dysproporcjowania H2O2 katalizowanej przez katalazÄ™, wy-
dzielajÄ…c siÄ™ z roztworu powoduje jego silne pienienie:
2 H2O2 2 H2O + O2
Wykonanie:
Do trzech probówek napipetować po około 2 ml: a  ekstraktu z ziemniaka, b  zago-
towanego ekstraktu z ziemniaka oraz c  ekstraktu z ziemniaka z dwoma kroplami roztworu
NaCN. Do każdej z prób dodać 5 kropli 3% nadtlenku wodoru. Gwałtownie wydzielające się
pęcherzyki tlenu są świadectwem prawidłowo przebiegającej reakcji.
Zasada wykrywania peroksydazy:
Benzydyna w obecności H2O2 ulega utlenieniu przez peroksydazę do błękitu benzydy-
nowego, zgodnie z poniższym równaniem reakcji:
Wykonanie:
Do 5 probówek odmierzyć podaną w Tabeli1I objętość ekstraktu z ziemniaka, benzydy-
ny, H2O2, KCN i H2O. Do probówki nr 4 dodać zagotowany ekstrakt. Zawartość probówek
wymieszać i postawić na 20 min. w temperaturze pokojowej. Obserwować zachodzące zmiany
i zanotować wyniki.
6
 Tabela 1. Wykrywanie aktywności peroksydazy
Próba Wyciąg Woda Benzydyna KCN H2O2
nr ml ml ml ml
1 2,5 0 0,1 0 0,1
2 2,5 0,1 0 0 0,1
3 2,5 0 0,1 2 krople 0,1
4 2,5 0 0,1 0 0,1
5 2,5 0,1 0,1 0 0
Zasada wykrywania oksydazy polifenolowej:
Oksydaza polifenolowa jest metaloproteinÄ…, zawierajÄ…cÄ… miedz
i przenosi wodór bezpo-
średnio na tlen cząsteczkowy. Substratami w tej reakcji są fenole, które utleniają się do chino-
nów. W ćwiczeniu wykorzystano jako substrat pirokatechinę. Jest ona utleniana przez enzym
do chinonów, które kondensując dają ciemnobrunatne zabarwienie:
Wykonanie:
Do 5 probówek odmierzyć podane w Tabeli 2 objętości ekstraktu z ziemniaka, wody,
buforu, pirokatechiny i 4% roztworu NaCN. Do probówki nr 4 dodać ekstrakt zagotowany.
Zawartość wszystkich probówek starannie wymieszać, zanotować czas i pozostawić w tempe-
raturze pokojowej. W celu lepszego dostępu tlenu, próby 1-4 co pewien czas wstrząsnąć. Po
20 min zanotować wyniki reakcji.
Tabela 2. Wykrywanie aktywności oksydazy polifenolowej
Próba Wyciąg Woda Bufor pH 7,4 KCN Pirokat.
Nr ml ml ml ml
1 1 0 1 0 0,1
2 1 0,1 1 0 0
3 1 0 1 2 krople 0,1
4 1 0 1 0 0,1
5 1 0 1 0 0,1
7
Zasada wykrywania oksydazy cytochromowej:
Obecność oksydazy cytochromowej w ekstrakcie tkankowym można wykazać w reak-
cji, w której wykorzystywany jest odczynnik NADI. W skład odczynnika wchodzą: ą-naftol i
Ä…
Ä…
Ä…
p-fenylenodwuamina zmieszane w stosunku 1:1. W wyniku nieenzymatycznej redukcji zawar-
tego w mitochondriach cytochromu c przez p-fenylenodwuaminÄ™ powstaje p-fenylenodwu-
imina, która w obecności ą-naftolu przechodzi w barwny, niebieski kompleks:
Wykonanie:
Do 4 probówek odmierzyć podane w Tabeli 3 objętości poszczególnych roztworów. Do
probówki nr 4 dodać zagotowany wyciąg. Próby starannie wymieszać i pozostawić na 30 min
w temperaturze pokojowej. Obserwować powstanie niebieskiej barwy. Wyniki zapisać w
tabeli.
Tabela 3. Wykrywanie oksydazy cytochromowej
Próba Wyciąg Woda Bufor pH 7,4 KCN NADI
Nr Ml ml ml ml
1 1 0 1 0 0,1
2 1 0 1 1 kropla 0,1
3 1 0,1 1 0 0
4 1 0 1 0 0,1
Zagadnienia do przygotowania:
- koenzymy oksydoreduktaz
- reakcje produkujące w komórce nadtlenek wodoru
- enzymy usuwające H2O2 (różnica między katalazą a peroksydazą)
- łańcuch transportu elektronów w mitochondriach (przenośniki elektronów związane z kom-
pleksem I, III i IV; generowanie transbłonowego gradientu protonowego)
8
Literatura:
Biochemia  JM Berg, JL Tymoczko, L Stryer PWN, Warszawa, 2005
Ćwiczenia z biochemii  pod redakcją L Kłyszejko-Stefanowicz, PWN, Warszawa, 2005
Biochemia. Ilustrowany przewodnik  J Koolman, K-H Röhm, PZWL, Warszawa 2005
9