KOLOKWIUM 2 Z TEORII MIARY I CAAKI 31.01.2011r. Zadanie 1. Niech (X, A, µ) bÄ™dzie przestrzeniÄ… miarowÄ…. Wykazać, że rodzina zbiorów N = {A " A : µ(A) = 0 lub µ(Ac) = 0} jest Ã-ciaÅ‚em. RozwiÄ…zanie zad. 1. Standardowo sprawdzamy, że w N jest caÅ‚a przestrzeÅ„ oraz rodzina N jest zamkniÄ™ta na branie dopeÅ‚nieÅ„ i przeliczalnych sum. " X " N , bo X ma dopeÅ‚nienie miary 0: µ(Xc) = µ(") = 0 (µ jest miarÄ…); " dla dowolnego zbioru A " N pokażemy, że Ac " N , rozważajÄ…c dwa przypadki; jeÅ›li µ(A) = 0, to Ac ma dopeÅ‚nienie mary 0 (µ ((Ac)c) = µ(A) = 0), wiÄ™c jest w N ; jeÅ›li µ(Ac) = 0, to Ac " N już na mocy samej definicji N ;
" dla dowolnej rodziny (An)n ą" N pokażemy, że An " N ; znów są dwa przypadki: n
jeÅ›li dla każdego n " N mamy µ(An) = 0, to µ ( An) µ(An) = 0 n n (w tym miejscu korzystamy z przeliczalnej subaddytywnoÅ›ci miary; ciÄ…g (An)n
nie musi być parami rozłączny), więc zbiór An należy do N jako zbiór miary 0; n
jeÅ›li istnieje n0 " N, dla którego µ(Ac ) = 0, to z ( An)c = Ac Ä…" Ac oraz n0 n n n n0
że zbiór An należy do N jako zbiór, którego dopeÅ‚nienie jest miary 0. n UWAGA: W dowodzie skorzystaliÅ›my z tych wÅ‚asnoÅ›ci miary µ, które też przysÅ‚ugujÄ… mierze zewnÄ™trznej; zatem twierdzenie z zadania zachodzi także, gdy µ jest miarÄ… zewnÄ™trznÄ…. Zadanie 2. Niech " bÄ™dzie miarÄ… zewnÄ™trznÄ… Lebesgue a na 2R.
Wykazać, że funkcja zbioru ½(E) = "(E), E " 2R, jest miarÄ… zewnÄ™trznÄ…. Znalezć Ã-ciaÅ‚o zbiorów ½-mierzalnych (w sensie Carathéodory ego). RozwiÄ…zanie zad. 2. Najpierw sprawdzamy, że µ jest miarÄ… zewnÄ™trznÄ….
" ½(") = "(") = 0;
" monotoniczność: jeÅ›li E Ä…" F , to ½(E) = "(E) "(F ) = ½(F ), ponieważ miara zewnÄ™trzna " jest monotoniczna, zaÅ› funkcja f : [0, +") [0, +") okreÅ›lona " wzorem f(x) = x, x 0, jest funkcjÄ… rosnÄ…cÄ…; " przeliczalna subaddytywność: wynika z nastÄ™pujÄ…cych Å‚atwych rachunków; jeÅ›li (ak)k jest ciÄ…giem liczb nieujemnych, to dla każdego n " N mamy równość n " n " ( ak)2 = ak + c dla pewnego c 0 (dokÅ‚adniej c = 2 aiaj); k=1 k=1 1 i n n " stÄ…d ak ak (tu znów korzystamy z tego, że funkcja f jest rosnÄ…ca); k=1 k=1 jeÅ›li w powyższej nierównoÅ›ci przejdziemy z n do nieskoÅ„czonoÅ›ci (lub
" " "wezmiemy supn po obu stronach), to dostaniemy nierówność ak ak; niech teraz k=1 k=1 (Ek)k będzie dowolnym ciągiem podziorów R; wówczas stosując powyższe rachunki dla = "(Ek) 0 oraz używając przeliczalnej subaddytywności ", otrzymujemy
ak ½( Ek) = "( Ek) "(Ek) "(Ek) = ½(Ek). k k k k k Teraz mniej trywialna część. Pokażemy, że Ã-ciaÅ‚em S½ zbiorów ½-mierzalnych w sensie Carathéodory ego jest (surprise) zbiór z zadania 1, a mianowicie
1 1 {|f| > M} = |f| + M Ä…" |fn - f| *" {|fn | > M} = m m m m m"N m"N
1 = |fn - f| *" {|fn | > M}. m m m m"N m"N StÄ…d
1 µ(|f| > M) µ |fn - f| *" {|fn | > M} m m m m"N m"N
" " "
1 ´ µ |fn - f| + µ ({|fn | > M}) = ´. m m
m 2m m=1 m=1 m=1
= 0 z (2) ´ < 2m Zatem µ(|f| > M) ´, co wobec dowolnoÅ›ci ´ > 0 oznacza, że µ(|f| > M) = 0. (b) Twierdzenie Jegorowa Niech (X, A, µ) bÄ™dzie przestrzeniÄ… miarowÄ… takÄ…, że miara µ jest skoÅ„czona oraz niech µ-mierzalne i µ-p.w. skoÅ„czone funkcje fn zbiegajÄ… µ-p.w. do funkcji f. Wówczas dla każdego µ > 0 istnieje zbiór Xµ " A taki, że µ(X \ Xµ) < µ oraz funkcje fn zbiegajÄ… jednostajnie do funkcji f na zbiorze Xµ. µ (c) W ogólnoÅ›ci miÄ™dzy fn f µ-p.w. a fn f nie zachodzi żadna implikacja - (tzn. żadne wyrażenie nie pociÄ…ga drugiego). " przykÅ‚ad na fn f µ-p.w. i fn µ f: oczywiÅ›cie bierzemy miarÄ™ liczÄ…cÄ… µ; wiadomo, że zbieżność p.w. w mierze liczÄ…cej to zbieżność punktowa wszÄ™dzie, zaÅ› z bieżność w mierze to zbieżność jednostajna (p.ćwiczenia); wezmy ciÄ…g ciagów (en)n, gdzie en(k) = ´nk (czyli en to ciÄ…g z 1 na n-tym miejscu, a reszta wyrazów to 0); wówczas dla każdego k " N jest limn en(k) = 0, bo en(k) = 0 dla n > k, jednakże supk |en(k) - 0| = ||en||" = 1 0. µ " przykÅ‚ad na fn f µ-p.w. i fn f: standardowy, choć dość nietrywialny; - ponumerujmy przedziaÅ‚y diadyczne [(k - 1)2-m, k2-m), 1 k 2m i m " N, na [0, 1) w ciÄ…g (In)n (przedziałów diadycznych jest przeliczalnie wiele) tak, żeby dÅ‚uższe 1 1 1 przedziaÅ‚y poprzedzaÅ‚y krótsze, np.: I1 = [0, ), I2 = [1, 1), I3 = [0, ), I4 = [1, ), 2 2 4 4 2
3 I5 = [1, ), itd.; zdefinujmy fn = dla n " N; wówczas fn 0, bo dla 0 < µ < 1 - In 2 4 mamy (|fn| µ) = ( = 1) = (In) 0; jednakże fn(x) 0 dla żadnego(!) In x " [0, 1), ponieważ x należy do nieskoÅ„czonie wielu przedziałów diadycznych (oczy- wiÅ›cie różnych dÅ‚ugoÅ›ci) oraz jest poza nieskoÅ„czenie wieloma przedziaÅ‚ami diady- cznymi; innymi sÅ‚owy limnfn(x) = 0 < 1 = limnfn(x). µ UWAGA: JeÅ›li miara µ jest skoÅ„czona, to z fn f µ-p.w. wynika fn f !!! - Zadanie 4. Niech (X, A, µ) bÄ™dzie przestrzeniÄ… miarowÄ…, a (fn)n ciÄ…giem funkcji mierzalnych. µ (a) Wykazać, że jeÅ›li fn f, µ jest skoÅ„czona oraz h : R R jest funkcjÄ… ciÄ…gÅ‚Ä… i - ograniczonÄ…, to
h(fn)dµ h(f)dµ. (b) Podać definicjÄ™ jednakowej caÅ‚kowalnoÅ›ci rodziny funkcji mierzalnych. (c) WyjaÅ›nić szczegółowo zwiÄ…zek jednakowej caÅ‚kowalnoÅ›ci ciÄ…gu funkcji (fn)n,
zbieżnoÅ›ci ciÄ…gu caÅ‚ek fndµ oraz twierdzenie Lebesgue a o zbieżnoÅ›ci ograniczonej. RozwiÄ…zanie zad. 4. Jedziemy po kolei (oczywiÅ›cie (a) można dowodzić na kilka sposobów). (a) Skorzystamy z poniższych twierdzeÅ„ (równoważnoÅ›ci) charakteryzacyjnych: µ (") gn g Ô! gn g µ-p.w. charakteryzacja zbieżnoÅ›ci po mierze - kl "" nk nkl d d ("") gn g Ô! gn g charakteryzacja zbieżnoÅ›ci w metryce - - kl "" nk nkl Wybierzmy dowolny podciÄ…g (fn )k ciÄ…gu (fn)n. Wtedy z (") istnieje podciÄ…g (fn )l k kl zbieżny µ-p.w. do f. Ponieważ funkcja h jest ciÄ…gÅ‚a, to dla ustalonego x " X zachodzi h(fn (x)) h(f(x)), a stÄ…d h(fn ) h(f) µ-p.w. Zdefinujmy ciÄ…g funkcji kl kl gl = |h(fn ) - h(f)|, l " N. OczywiÅ›cie gl 0 µ-p.w. Ponadto ograniczoność kl funkcji h oznacza, że istnieje staÅ‚a M 0 taka, że |h| M µ-p.w. StÄ…d |gl| 2M dla każdego l " N i µ-p.w. KorzystajÄ…c teraz z twierdzenia Lebesgue a o zbieżnoÅ›ci ograniczonej (µ jest skoÅ„czona, a ciÄ…g (gl)l jest ograniczony µ-p.w. przez liczbÄ™ 2M), otrzymujemy
h(f ) - h(f) dµ = gldµ 0dµ = 0.
nkl W istocie pokazaliśmy, że z dowolnego podciągu (h(fn ))k możemy wybrać podciąg k
(h(fn ))l zbieżny do h(f) w metryce d(h1, h2) = |h1 - h2|dµ. Wówczas na mocy kl ("") zachodzi
h(fn)dµ - h(f)dµ |h(fn) - h(f)| dµ 0.
(b) Standardowa definicja jednakowej (jednostajnej) całkowalności rodziny funkcji całkowalnych (ft)t"T jest taka:
lim sup |ft|dµ = 0. C" t"T |ft| C Jest ona równoważna koniunkcji dwóch nastÄ™pujÄ…cych warunków
" (ft)t"T jest jednostajnie ograniczona: supt"T |ft|dµ < "; " (ft)t"T jest jednostajnie absolutnie ciÄ…gÅ‚a:
µ(A) < ´ Ò! sup |ft|dµ < µ . " " " t"T A µ>0 A"A ´>0 (c) Prawdopodobnie chodzi o napisanie jakiejÅ› rozprawki... (boring) Zadanie 5. (a) Niech (X, A, µ) bÄ™dzie przestrzeniÄ… miarowÄ… Ã-skoÅ„czonÄ…, a f funkcjÄ… mierzalnÄ… nieujemnÄ… skoÅ„czonÄ…. Oznaczmy D(f) = {(x, y) " X × R : 0 y f(x)} zbiór pod wykresem funkcji f. Wykazać, że D(f) jest mierzalny wzglÄ™dem produktowego Ã-ciaÅ‚a A " BR oraz że
fdµ = Õd, X R gdzie oznacza miarÄ™ Lebesgue a na R, a Õ(y) = µ({x : f(x) y}). (b) SformuÅ‚ować tw. Fubiniego. Pokazać, że zaÅ‚ożenia tego twierdzenia sÄ… istotne. RozwiÄ…zanie zad. 5. (a) Å»eby pokazać mierzalność D(f) wystarczy udowodnić mierzalność jego dopeÅ‚nienia: D(f)c = X × R \ D(f) = {(x, y) : y < 0} *" {(x, y) : y > f(x)}. Ponieważ {(x, y) : y < 0} = X × R- " A " BR oraz
q"Q "BR "A to D(f)c " A " BR jako suma dwóch zbiorów z A " BR. Reszta podpunktu jest Å‚atwa, jeÅ›li pamiÄ™ta siÄ™, czym jest miara produktowa µ " :
µ " (E) = (Ex)dµ(x) = µ(Ey)d(y), E " A " BR. X R Wystarczy teraz podstawić do powyższego E = D(f) " A " BR i zauważyć, że D(f)x = {y " R : 0 y f(x)}, (D(f)x) = ([0, f(x)]) = f(x), D(f)y = {x " X : 0 y f(x)}, µ(D(f)y) = µ({x : f(x) y}) = Õ(y). Zatem
f(x)dµ(x) = (D(f)x)dµ(x) = µ"(D(f)) = µ(D(f)y)d(y) = Õ(y)d(y). X X R R Warto też zauważyć, że µ " (D(f)) to pole pod wykresem funkcji f ; stÄ…d interpretacja geometryczna caÅ‚ki. (b) Twierdzenie Fubiniego 1. (tw. Fubiniego-Tonellego) Załóżmy, że funkcja nieujemna f : X × Y [0, +"] jest mierzalna wzglÄ™dem Ã-ciaÅ‚a produktowego (X × Y, A " B, µ " ½) Ã-skoÅ„czonych przestrzeni miarowych. Wówczas " nastÄ™pujÄ…ce odwzorowania sÄ… nieujemne i mierzalne wzglÄ™dem odpowiedniego Ã-ciaÅ‚a zaznaczonego w nawiasie [·] ( " X i y " Y w pierwszej linijce sÄ… dowolne): x (x f(x, y)) [A], (y f( y)) [B], x,
x f(x, y)d½(y) [A], y f(x, y)dµ(x) [B]; Y X " zachodzÄ… nastÄ™pujÄ…ce równoÅ›ci
f(x, y)dµ " ½(x, y) = f(x, y)d½(y)dµ(x) = f(x, y)dµ(x)d½(y). X×Y X Y Y X 2. Załóżmy, że funkcja f : X × Y [-", +"] jest caÅ‚kowalna wzglÄ™dem Ã-ciaÅ‚a produktowego (X × Y, A " B, µ " ½) Ã-skoÅ„czonych przestrzeni miarowych. Wówczas " nastÄ™pujÄ…ce odwzorowania sÄ… caÅ‚kowalne wzglÄ™dem odpowiedniej miary zaznaczonej w nawiasie [·] (w pierwszej linijce jest dla p.w. x " X i y " Y ):
(x f(x, y)) [µ], (y f( y)) [½], x,
x f(x, y)d½(y) [µ], y f(x, y)dµ(x) [½]; Y X " zachodzÄ… nastÄ™pujÄ…ce równoÅ›ci (i jest to liczba skoÅ„czona)
f(x, y)dµ " ½(x, y) = f(x, y)d½(y)dµ(x) = f(x, y)dµ(x)d½(y). X×Y X Y Y X DYSKUSJA ZAAOÅ»EC " zaÅ‚ożenie Ã-skoÅ„czonoÅ›ci przestrzeni miarowych jest istotne; np. w 1. można wziąć funkcjÄ™ charakterystycznÄ… przekÄ…tnej kwadratu jednostkowego, tzn. f = , " = {(x, x) : x " [0, 1]}, zaÅ› kwadrat [0, 1]2 wyposażyć w Ã-ciaÅ‚o " bÄ™dÄ…ce produktem ([0, 1], B[0,1], [0, 1]) i ([0, 1], B[0,1], µ), gdzie µ jest miarÄ… liczÄ…cÄ… (ona nie jest Ã-skoÅ„czona na nieprzeliczalnej przestrzeni). OczywiÅ›cie f jest mierzalna wzglÄ™gem tego Ã-ciaÅ‚a produktowego oraz nieujemna. Jednakże, jak Å‚atwo policzyć,
mamy fddµ = 0 < 1 = fdµd. [0,1] [0,1] [0,1] [0,1] " żeby pokazać, że zaÅ‚ożenia nieujemnoÅ›ci funkcji w 1. i caÅ‚kowalnoÅ›ci w 2. sÄ… istotne można siÄ™ powoÅ‚ać na przykÅ‚ad z zad.11.7. lub sprawdzić, że poniższa funkcja nie jest caÅ‚kowalna na ([0, 1]2, S [0,1], 2 [0, 1]): 2 Å„Å‚ 1 , gdy 0 < y < x < 1 òÅ‚ x2 1 - , gdy 0 < x < y < 1 f(x, y) = y2 ół 0 w pozostaÅ‚ych przypadkach
1 1 1 1 oraz f(x, y)d(y)d(x) = 1 = - d(x)d(y). 0 0 0 0 Zadanie 6. Niech miary µ i ½ na prostej absolutnie ciÄ…gÅ‚e wzglÄ™dem miary Lebesgue a bÄ™dÄ… okreÅ›lone nastÄ™pujÄ…co " d½ dµ (x) = 1 - x (x), (x) = x2 (x). (-",1] (0,+") d d Znalezć rozkÅ‚ad kanoniczny Lebesgue a miary ½ wzglÄ™dem µ oraz gÄ™stość części ab- solutnie ciÄ…gÅ‚ej ½ wzglÄ™dem µ. RozwiÄ…zanie zad. 6. OczywiÅ›cie jest szczególny przypadek zadania 10.11, ale powtórzmy wszystkie rachunki. Mamy znalezć miary ½s i ½ac na R takie, że ½ = ½s + ½ac, ½s Ä„" µ, ½ac µ Wiadomo z dowodu o rozkÅ‚adzie Lebesgue a, że (tak odgadujemy pierwszÄ… miarÄ™)
d½ ½s(E) = ½ E )" = 1 , E " S. d(µ + ½) Ponieważ dla odpowiednich miar (muszÄ… być absolutnie ciÄ…gÅ‚e wzglÄ™dem odp.miary) zachodzi dµ1 dµ1 d(µ1 + µ2) dµ1 dµ2 dµ3 = , = + dµ2 dµ2 dµ3 dµ3 dµ3 dµ3 (takie równoÅ›ci trzeba uzasadniać (!!!) standardowym dowodem korzystajÄ…cym z jedynoÅ›ci p.w. pochodnej Radona-Nikodyma), to " 1 - x (x) d½ (-",1] = 1 Ô! = 1 Ô! x2 (x) = 0 Ô! x " (-", 0]. " (0,+") d(µ + ½) 1 - x (x) + x2 (x) (-",1] (0,+") Zgadujemy zatem, że ½s(E) = ½(E )" (-", 0]) i ½ac(E) = ½(E )" R+), E " S. Musimy jeszcze udowodnić, że to faktycznie szukany rozkÅ‚ad. Jednakże