Wyższa Szkoła Nauk
Humanistycznych i Dziennikarstwa
w Poznaniu
Wydział: Humanistyczny
Kierunek: politologia (niestacjonarne)
Specjalizacja: zarzadzanie zespołami ludzkimi
Rok akademicki: 2011/2012
Egzamin licencjacki - pytania
kierunkowe
Pytania kierunkowe
1. Pojęcie i funkcje partii politycznych
2. Typologia partii politycznych
3. System partyjny  pojęcie i typologia
4. Charakterystyka polskiego systemu partyjnego
5. Zasady prawa wyborczego w państwie demokratycznym
6. Podmioty polityki społecznej
7. Funkcje rodziny
8. Rola państwa w gospodarce rynkowej
9. Protekcjonizm w handlu międzynarodowym (definicja, motywy, instrumenty)
10. Współczesne systemy komunikowania masowego
11. Rola prasy w kształtowaniu opinii publicznej
12. Główne podmioty stosunków międzynarodowych
13. Cele polskiej polityki zagranicznej
14. Organy polityki zagranicznej państwa
15. Proces stanowienia prawa w Unii Europejskiej
16. Główne organy Unii Europejskiej  charakterystyka
17. Etapy rozwoju kampanii politycznych
18. Mechanizmy socjotechniki
19.  Zimna wojna w stosunkach międzynarodowych po II wojnie światowej
20. Kierunki i zadania polityki gospodarczej w RP
21. Stosunki międzynarodowe po zakończeniu  zimnej wojny
22. Determinanty kształtowania postaw politycznych
23. Koncepcje geopolityki
24. Kryzys demograficzny  zagrożenie dla rozwoju państw Unii Europejskiej w XXI wieku
25. Jesień narodów w 1989 roku i rozpad ZSRR
26. Geneza i główne etapy integracji europejskiej (w ramach WE/UE)
27. Chiny, Brazylia, Indie  nowe potęgi na globalnej mapie świata
28. Gmina, powiat, województwo jako jednostki samorządu terytorialnego
29. Marketing polityczny a marketing ekonomiczny  podobieństwa i różnice
30. Typy wizerunku politycznego
31. Polityczna reklama negatywna  pojęcie i rodzaje
32. Sondaże wyborcze  funkcje i rodzaje
33.  Europa dwóch prędkości ,  Europa twardego jądra ,  Europa Ojczyzn  koncepcje rozwoju UE
34. Totalitaryzm czy autorytaryzm? Spór o charakter systemu politycznego PRL
35. Kryzys i upadek systemu komunistycznego w Polsce 1980-1989
36. Kryteria konwergencji z Maastricht. Perspektywy wstąpienia Polski do strefy euro
37. Istota, cele i zadania polityki gospodarczej państwa
38. Bezrobocie w Polsce: przyczyny i metody zwalczania
39. Zasady finansowania partii politycznych w Polsce
40. Techniki wywierania wpływu społecznego
 2 
1. Pojęcie i funkcje partii politycznych
Partia polityczna to dobrowolnie zorganizowana grupa ludzi, posiadająca określony
program, dążąca do uzyskania poparcia społecznego dla zdobycia lub utrzymania władzy
w państwie i realizacji swoich interesów1.
Funkcje partii politycznych:
a) wyborcza  realizowana jest przez cały czas, ze szczególnym nasileniem w czasie
wyborów i kampanii wyborczej. Można wyróżnić dwa jej składniki: selekcję
kandydatów na wybieralne stanowiska oraz formułowanie programu wyborczego.
�� Selekcja kandydatów jest niezwykle ważnym elementem wyborczej funkcji partii;
przez nią formułuje się elita polityczna państwa.
�� Program wyborczy po przeprowadzeniu wyborów przekształca się z propozycji
politycznych partii w wyraz opinii społecznej.
b) rządzenia  może być rozumiana dwojako. Po pierwsze jako sprawowanie władzy po
wygranych wyborach. Po drugie możemy tę funkcję pojmować jako próbę wpływu
opozycji na władze państwowe.
c) kształtowania opinii i postaw politycznych  kształtuje opinię społeczną, propagując
programy partyjne, promując postawy obywatelskie.
2. Typologia partii politycznych
Klasyfikacji wszystkich partii politycznych dokonuje się przeważnie na dwóch
płaszczyznach  ze względu na cechy organizacyjne i sposób funkcjonowania oraz ze
względów ideologiczno-programowych.
Podział partii politycznych ze względu na2:
1) Strukturę i charakter działania
a) struktura organizacyjna
�� komitetowe  nie posiadają zbyt rozbudowanej struktury, pełnią rolę komitetu
wyborczego, który skupia wyspecjalizowanych działaczy i szczególnie uaktywnia
się w czasie wyborów
�� rozwinięte  posiadają trwałą i rozbudowana strukturę organizacyjną
b) liczba członków
�� kadrowe  zrzeszają niewielką liczbę osób (aktywistów), które zwykle muszą
spełniać określone kryteria
�� masowe  skupiają dużą liczbę członków, gromadzą zarówno działaczy, jak
i zwolenników
1
W. Sokół, M. Żmigrodzki, Współczesne partie i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej,
Lublin 2008, s. 14 i 15.
2
P. Leszczyński, T. Snarski, Wiedza o społeczeństwie. Vademecum maturalne 2009, Gdynia 2009, s. 105.
 3 
c) podział władzy w strukturach
�� scentralizowane  wszystkie ważne decyzje są podejmowane przez organy
centralne
�� zdecentralizowane  struktury lokalne mają zakres samodzielności
w podejmowaniu decyzji
2) Program
a) konserwatywne  głoszą przywiązanie do tradycji, ich przedstawiciele są
zwolennikami gospodarki rynkowej i silnego państwa zarówno wewnątrz, jak i na
zewnątrz, np. PiS
b) chrześcijańskie  odwołują się do społecznej nauki kościoła, działania opierają
o zasady wynikające z doktryny chrześcijańskiej, np. ZChN
c) liberalne - odwołują się do różnych odmian doktryny liberalnej, wolności jednostki,
wolnej gospodarki rynkowej, np. UW
d) socjalistyczne, socjaldemokratyczne  podstawowe idee programowe to
równouprawnienie wszystkich grup społecznych, rozdziała państwa i Kościoła,
rozbudowana socjalna funkcja państwa, np. SLD
e) komunistyczne  w programach odwołują się do idei eurokomunizmu i ideologii
nowej lewicy
f) wiejskie (chłopskie)  w programach nawiązują do agraryzmu, postulują wspieranie
obszarów wiejskich i chłopów w konflikcie miasto-wieś, np. PSL
g) etniczne, regionalne  postulują emancypację grup etnicznych oraz mniejszości
regionalnych
h) skrajnie prawicowe  głoszą hasła nacjopnalizmu, rządów silnej ręki, rasizmu,
wykazują wrogość wobec  obcych
i) ekologiczne  głoszą sprzeciw wobec wykorzystywania energii jądrowej, opowiadają
się za ochroną środowiska, rozbrojeniem, obroną pokoju, np. Zieloni 2004
3. System partyjny  pojęcie i typologia
System partyjny to wszystkie partie działające w danym kraju oraz całokształt
zachodzących między nimi relacji i powiązań3.
W skład systemu partyjnego wchodzą także4:
a) normy  regulujące stosunki pomiędzy poszczególnymi partiami, relacje
wewnątrzpartyjne oraz stosunki pomiędzy partiami a strukturami państwowymi;
normy te mogą mieć charakter uregulowań prawnych lub zwyczajów.
b) relacje  pomiędzy partiami, jak i wewnątrz nich; opisują one stosunki pomiędzy
ugrupowaniami rywalizującymi ze sobą w celu przejęcia władzy, lub też współpracują
w celu jej sprawowania.
3
P. Leszczyński, T. Snarski, op. cit., s. 106.
4
http://pl.wikipedia.org/wiki/System_partyjny
 4 
c) funkcje  zadania, jakie system partyjny musi wypełnić w danym systemie
politycznym; funkcje systemu partyjnego można podzielić na dwie grupy: polityczne
i kulturalne.
�� polityczne to m.in. spełnianie roli jedynego forum legalnej walki o władzę,
mobilizowanie społeczeństwa do działalności politycznej, selekcja liderów
politycznych, przeprowadzanie wyborów
�� kulturowe to przede wszystkim kształtowanie kultury politycznej polityków i ich
wyborców
Ze względu na liczbę partii mających realne szanse zdobycia i utrzymania władzy
państwowej5 6:
a) jednopartyjny  opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej
(występował w państwach faszystowskich i komunistycznych);
b) dwupartyjny  tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne
szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i Stany Zjednoczone);
c) wielopartyjny  trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia
rządów. Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może
skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją,
zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów;
�� partii dominującej  istnieje wiele partii, ale tylko jedna jest na tyle silna by rządzić
samodzielnie,
�� blokowy  istnieje wiele liczących się partii, które przed wyborami tworzą dwa
rywalizujące ze sobą bloki, a po wyborach zwycięski blok tworzy rząd (np. Francja),
�� rozbicia wielopartyjnego  żadna z partii nie jest na tyle silna, by rządzić
samodzielnie, dlatego istnieje konieczność stworzenia taktycznych koalicji, aby
uzyskać niezbędną do efektywnego sprawowania władzy większość
w parlamencie.
4. Charakterystyka polskiego systemu partyjnego
W Polsce występuje system rozbicia wielopartyjnego, jednak bez partii dominującej.
Nowelizacja Konstytucji PRL uchwalona 29 grudnia 1989 wprowadziła w Polsce pluralizm
polityczny. Zerwała także z konstytucyjną hegemonią PZPR w polskim systemie partyjnym.
W latach 90. ukształtował się system wielopartyjny, charakteryzujący się, zwłaszcza
w początkowym okresie transformacji znacznym rozdrobnieniem.
Obecna Konstytucja gwarantuje wolność tworzenia i działania partii politycznych
stosujących metody demokratyczne. Nakazuje też jawność ich finansowania. Zakazane jest
natomiast funkcjonowanie partii i organizacji odwołujących się do totalitarnych praktyk
5
http://portalwiedzy.onet.pl/83712,,,,system_partyjny,haslo.html
6
P. Leszczyński, T. Snarski, op. cit., s. 106.
 5 
nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także nawołujących do nienawiści lub przemocy, bądz

zakładających utajnienie swoich struktur lub członkostwa. Zasady dotyczące działania partii
określone są w Ustawie z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych7.
5. Zasady prawa wyborczego w państwie demokratycznym
Do uniwersalnych norm regulujących proces powołania organów przedstawicielskich
należy zaliczyć następujące zasady8:
a) powszechności  to prawo uczestniczenia w wyborach (czynne i bierne prawo
wyborcze), które przysługuje każdemu obywatelowi posiadającemu zdolność do
wykonywania czynności prawnych;
b) równości  każdy głos jest równy głosowi innego wyborcy pod względem liczby, jak
i siły głosu;
c) bezpośredniości  wyborca oddaje głos bezpośrednio na kandydata lub na określona
listę kandydatów i nie istnieje ogniowo pośrednie, np. kolegium elektorów;
d) tajności  zachowanie anonimowości oddanego głosu.
6. Podmioty polityki społecznej
Podmioty polityki społecznej to osoby prawne zajmujące się prowadzeniem polityki
społecznej. Są to podmioty odpowiedzialne za likwidowanie różnic społecznych, za
wyrównywanie szans życiowych ludzi potrzebujących jak i za poprawę ich położenia
materialnego9.
Podmioty polityki społecznej wyróżnia się pod względem:
�� obszaru działania (globalne, regionalne, krajowe, lokalne)
o globalne  są to organizacje międzynarodowe, które w swoim zasięgu działania mają
określone kwestie socjalne występujące w skali globalnej. Organizacje te to np. ONZ
i jej agendy oraz programy wyspecjalizowane (MOP  Międzynarodowa Organizacja
Pracy, Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy)
o regionalne  obejmujące swoim działaniem obszar kontynentu. Ma to miejsce np.
w przypadku Rady Europy i Unii Europejskiej, realizujące program polityki społecznej
w obrębie kilkunastu lub kilkudziesięciu państw członkowskich lub w danym
regionie
o krajowe  są to osoby prawne działające w skali danego kraju. Te z kolei można
podzielić na: organizacje publiczne i pozarządowe
7
pl.wikipedia.org/wiki/Ustrój_polityczny_Polski
8
A. Kunicka-Goldfinger, M. Podbielkowski, W. Kunicki-Goldfinger, Repetytorium poziom podstawowy
i rozszerzony: wiedza o społeczeństwie, Warszawa  Bielsko-Biała 2010, s. 121-123.
9
http://pl.wikipedia.org/wiki/Podmioty_polityki_spo%C5%82ecznej
 6 
o lokalne  działające na obszarze określonego terytorium  wsi, gminy, powiatu.
Przykładem tego typu podmiotu jest samorząd terytorialny
�� charakteru podmiotów krajowych (organizacje publiczne, organizacje pozarządowe)
o podmioty państwowe mają za zadanie porządkowanie życia społecznego, tworzenie
osłon socjalnych na poziomie ekonomicznych możliwości budżetu. Ich zadaniem jest
także wyrównywanie szans życiowych zgodnie z zasadą konstytucyjnej
sprawiedliwości
o podmioty pozapaństwowe mają na celu wszechstronne uzupełnianie działań
państwa na rzecz grup najsłabszych ekonomicznie, np. Caritas, Monar, Polska Akcja
Humanitarna
�� rodzajów działania (ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne, sądownicze, inspirujące)
o ustawodawcze podmioty polityki społecznej decydujące o kształcie ustawodawstwa
socjalnego w której skład wchodzą Sejm i Senat
o wykonawcze: Minister Pracy i Polityki Społecznej, Minister Zdrowia, Minister
Edukacji Narodowej, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
o kontrolne: Państwowa Inspekcja Pracy, NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik
Praw Dziecka
o sądownicze: sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, sądy rodzinno- opiekuńcze
7. Funkcje rodziny
Rodzina  podstawowa komórka społeczna, składająca się z rodziców, dzieci
i krewnych. Cechuje ją więz
formalna określająca wzajemne obowiązki rodziców i dzieci,
więz
małżeńska, a także wspólnota materialna i mieszkaniowa oraz zespół pełnionych przez
nią funkcji10.
Podstawowe funkcje rodziny11:
�� prokreacyjna  wydawanie na świat potomstwa; pozwala na biologiczne przetrwanie
społeczeństwa oraz zaspokaja emocjonalno-rodzicielskie potrzeby współmałżonków
�� socjalizacyjna  polega na przygotowaniu dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról
społecznych; jest to szeroko rozumiane wychowanie dzieci, najlepiej dokonuje się przy
współudziale obojga rodziców. W proces ten zaangażowane są także inne osoby, np.
dziadkowie.
�� ekonomiczna  pozwala na zaspokajanie materialnych potrzeb rodziny; w skład każdej
rodziny wchodzą osoby, które zdobywają środki na jej utrzymanie; dzięki ich
aktywności rodzina może funkcjonować jako pewna całość; członkowie rodziny tworzą
wspólnie gospodarstwo domowe
�� opiekuńczo-zabezpieczająca  polega na zapewnieniu środków niezbędnych do życia
oraz sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnymi, chorymi lub starszymi członkami
10
http://portalwiedzy.onet.pl/33575,,,,rodzina,haslo.html
11
http://www.wos.org.pl/sciaga/spoleczenstwo/funkcje-rodziny.html
 7 
rodziny, którzy ze względu ma wiek i stan zdrowie nie mogą same zaspokoić własnych
potrzeb
�� rekreacyjna  zaspokajanie potrzeby odpoczynku i rozrywki (wspólne wyjście do kina,
na mecz; oglądanie telewizji)
�� seksualna  rodzina jest społecznie akceptowaną formą współżycia płciowego
�� stratyfikacyjna  polega na nadawaniu przez rodzinę pozycji społecznej swoim
członkom  dzieci dziedziczą po swoich rodzicach pozycję społeczną (widać to
szczególnie w kastowych społeczeństwach  np. Indie. Na gruncie Polskim dobrym
przykładem są np.  kasty adwokackie  kancelarię dziedziczy się z dziada pradziada
i ciężko ludziom spoza tego wąskiego kręgu wybić się na rynku)
�� kulturowa  przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego przez zapoznawanie ich
z dziełami sztuki, literatury, zabytkami itp.
8. Rola państwa w gospodarce rynkowej
Najbardziej typowe przejawy roli państwa w gospodarce to12:
�� legislacyjna, czyli tworzenie prawa obowiązującego podmioty gospodarcze oraz
regulującego obowiązujące między nimi zasady współdziałania i konkurencji.
Przejawem roli legislacyjnej jest również stworzenie sprawnych instytucji
zapewniających przestrzeganie prawa (sądy, policja, administracja);
�� regulacyjna, czyli wpływ na otoczenie ekonomiczne, w którym działają podmioty
gospodarcze. Rolę tę państwo wypełnia poprzez prowadzoną przez siebie politykę
gospodarczą: pieniężną, fiskalną, oraz strukturalną;
�� dostarczyciela dóbr publicznych - dobra publiczne to takie, które państwo może
dostarczyć skuteczniej niż sektor prywatny, a które służą zaspokojeniu potrzeb
społeczeństwa;
�� redystrybucyjna, czyli zmiana struktury dochodów, skierowana w stronę ochrony grup
słabszych ekonomicznie w celu zwalczania ubóstwa. Role tę państwo wypełnia poprzez
politykę podatkową, politykę transferów pieniężnych kierowanych do gospodarstw
domowych oraz politykę świadczeń dostarczanych gospodarstwom domowym
nieodpłatnie, lub poniżej cen rynkowych (jest to więc redystrybucja dochodów, będąca
elementem systemu państwa opiekuńczego);
�� właścicielska, czyli państwowa własność części przedsiębiorstw funkcjonujących na
rynku (przedsiębiorstw państwowych).
12
www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=24&pageId=608
 8 
9. Protekcjonizm w handlu międzynarodowym
(definicja, motywy, instrumenty)
Protekcjonizm handlowy  polityka gospodarcza, mającą na celu utrudnienie
producentom z innych krajów dostępu do rynku krajowego, np. poprzez wprowadzenie ceł,
kwot, koncesji, zakazów lub innych przeszkód dla swobodnego handlu. Celem takiej polityki
jest zazwyczaj wspieranie własnych producentów, poprzez stworzenie im preferencyjnych
warunków sprzedaży na krajowym rynku13.
y
ródłem tak pojmowanej koncepcji zagranicznej polityki gospodarczej było
przekonanie, że zasady wolnego handlu i wolnej gry sił rynkowych zagrażają niektórym
słabiej rozwiniętym krajom  produkowane przez nie dobra są droższe na własnych
krajowych rynkach niż importowane.
Narzędzia protekcjonizmu: w zakresie zmniejszania importu cła, ograniczenia ilościowe
(kwoty), dewizowe, bariery pozataryfowe, zakazy przywozu; w zakresie popierania eksportu
 subsydia, premie wywozowe, ulgi podatkowe, bonifikaty za usługi transportowe,
promocja14.
10. Współczesne systemy komunikowania masowego
Komunikacja masowa oparta jest na technicznych środkach masowego przekazu
(telewizja, Internet, radio, prasa). Komunikacja pozwalająca na jednoczesne dotarcie
z informacjami do dużej liczby osób na całym świecie15. Media mają silny społeczny
i kulturowy wpływ na społeczeństwo. Jest to uzależnione od ich możliwości dotarcia do
szerokiej publiczności.
Środki komunikowania masowego zwane są inaczej środkami masowego przekazu, jak
również mass mediami. Mass media to instytucje oraz urządzenia techniczne służące do
szerokiego i szybkiego przekazywania informacji wielkim, zróżnicowanym i anonimowym
grupom ludzi. Wśród nich wyróżnia się media tradycyjne: książkę, prasę, radio, telewizję,
film; media alternatywne: bezpośrednią telewizję satelitarną i kablową, magnetowidy, płyty
kompaktowe, teletekst, wideotekst, komputery multimedialne.
13
http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=142&pageId=608
14
http://biznes.pwn.pl/index.php?module=haslo&id=3962848
15
http://portalwiedzy.onet.pl/86780,,,,komunikacja_masowa,haslo.html
 9 
11. Rola prasy w kształtowaniu opinii publicznej
Opinia publiczna  ogół poglądów, ocen i sądów wyrażanych przez członków
społeczeństwa lub znaczniejsze grupy, dotyczących funkcjonowania państwa i jego
podstawowych instytucji16.
Prasa obok funkcji komunikowania społecznego, pełni również rolę dialogu
społecznego. Dialog zwiększa skłonność ludzi do ulegania kierowanych do nich próśb czy
apeli. Przeciętny czytelnik nie angażuje się w proces refleksji nad przedstawionymi mu
wydarzeniami. Gdyż nie posiada odpowiednio wszechstronnej wiedzy na temat danego
wydarzenia. Dlatego w większości przypadków czytelnik przyjmuje podane informacje za
prawdę. Sytuacja ta jest bardzo korzystna, jeżeli podane informacje są prawdziwe, wtedy
właśnie dochodzi do budowania formy dialogu pomiędzy nadawcą, a odbiorcą.
Negatywną cechą dialogu społecznego jest sytuacja gdy czytelnik zostaje poddany
manipulacji lub w świadomy sposób okłamywany. Dzieje się tak w momencie, gdy prasa
opiera swoje informacje na wątpliwych przesłankach.
Główną siłą prasy jest wpływanie na świadomość ludzi, tym samym na ich poglądy,
postawę, a w konsekwencji również na zachowanie ludzkie. Jednak prasa powinna też
zmuszać do refleksji i myślenia, nad wydarzeniami, zachowaniami, opiniami czy postawami
społecznymi. W społeczeństwie obywatelskim powinno też występować nieposłuszeństwo
wobec narzuconego toku myślenia, czytelnik powinien wyzwalać refleksję, skłaniającą do
przemyśleń. Gdyż prasa rozpowszechniając określone poglądy, stała się ważnym
środowiskiem kształtowania nastrojów społecznych. W ten sposób może formować emocję
pozytywne, negatywne lub zrównoważone17.
12. Główne podmioty stosunków międzynarodowych
Podstawowy podział uczestników stosunków międzynarodowych przebiega na linii:
państwa i uczestnicy pozapaństwowi. W ramach drugiej grupy wyróżnia się: narody,
organizacje międzynarodowe, uczestników transnarodowych (przedsiębiorstwa, fundacje,
kościoły), uczestników subpaństwowych (np. partie polityczne, organizacje społeczne, osoby
fizyczne)18.
Państwa należą do najważniejszych uczestników i podmiotów międzynarodowych
stosunków politycznych. Podstawą ich funkcjonowania są systemy polityczne, w obrębie
których funkcjonują oraz normy prawa międzynarodowego. Państwa mają zasadniczy wpływ
na dynamikę i rozwój stosunków międzynarodowych. Kreują one, regulują i determinują
całość stosunków w systemach międzynarodowych. Mają niezmienne prawo do
16
http://portalwiedzy.onet.pl/88843,,,,opinia_publiczna,haslo.html
17
http://ficu.salon24.pl/178124,rola-prasy-w-ksztaltowaniu-opinii-publicznej
18
W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, Stosunki międzynarodowe, Wrocław 2004, s. 39-42.
 10 
suwerennego działania na arenie międzynarodowej, realizując różnorodne formy swej
aktywności międzynarodowej.
Biorąc pod uwagę zakres skutecznej zdolności do działań międzynarodowych,
wszystkie państwa można podzielić na następujące grupy:
a) mocarstwa uniwersalne  zdolne do działań w skali globalnej we wszystkich
dziedzinach stosunków zewnętrznych, np. USA;
b) mocarstwa sektorowe  zdolne do działań w skali globalnej w jednej dziedzinie, np.
gospodarczej  Japonia;
c) mocarstwa regionalne  zdolne do skutecznego oddziaływania w regionie, np.
Francja;
d) państwa zdolne do efektywnego działania w skali lokalnej, np. Polska.
Narody należą do jednych z najważniejszych uczestników stosunków
międzynarodowych. Przez pojęcie naród rozumiemy wielką grupę społeczną związaną
wspólnotą losów historycznych, kulturą, językiem, terytorium. Wyrazem tej wspólnoty jest
świadomość narodowa, poczucie własnej odrębności w stosunku do innych narodów.
Narody mogą stać się uczestnikami SM tylko pod warunkiem dysponowania swą
organizacją lub reprezentacją.
W porównaniu z państwami mają ograniczony zakres zdolności do działań
międzynarodowych. Mogą one:
�� nawiązywać i utrzymywać stosunki z innymi uczestnikami, ale ich ranga jest niższa od
stosunków międzypaństwowych,
�� zawierać traktaty międzynarodowe,
�� wchodzić w skład różnych związków państw, ale nie na zasadach pełnego członkostwa,
�� mają zdolność uczestnictwa w pracach organizacji międzynarodowych.
13. Cele polskiej polityki zagranicznej
Nadrzędnym celem polskiej polityki zagranicznej jest zagwarantowanie
bezpieczeństwa, suwerenności i niezależności państwa oraz zapewnienie maksymalnie
sprzyjających warunków międzynarodowych (zewnętrznych) dla rozwoju wewnętrznego
we wszystkich dziedzinach19.
Od wczesnych lat 90. wykształciły się podstawowe cele geopolityczne Polski na
najbliższe dziesięciolecia, pozostawały one niezmienne mimo zmian politycznych
w parlamencie i rządzie. Były to20:
�� członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej,
�� współtworzenie stabilnego systemu bezpieczeństwa europejskiego opartego na
współdziałaniu NATO, UZE, OBWE oraz ONZ,
�� utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków z państwami regionu,
19
Ibidem, s. 194.
20
portalwiedzy.onet.pl/88869,,,,polityka_zagraniczna_rp,haslo.html
 11 
�� działanie na rzecz współpracy regionalnej,
�� zrównoważona polityka wobec Zachodu i Wschodu,
�� popieranie procesów rozbrojeniowych,
�� ochrona tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego,
�� rozwinięte kontakty z Polonią.
14. Organy polityki zagranicznej państwa
Państwa, jako osoby prawne, mogą działać, nabywać prawa i zaciągać zobowiązania na
arenie międzynarodowej tylko za pośrednictwem osób fizycznych. Osoby te to organy
państwa upoważnione do działania w imieniu państwa przez konstytucję lub inne ustawy.
Organy państwa uczestniczące w SM dzielą się na organy wewnętrzne i zewnętrzne (służba
zagraniczna). Do wewnętrznych zaliczamy: głowę państwa, parlament, rząd, szefa rządu,
msz. Do zewnętrznych (zagranicznych) organów państwa należą: przedstawicielstwa
dyplomatyczne, misje przy organizacjach międzynarodowych, misje wojskowe, urzędy
kulturalne.
Organy wewnętrzne państwa uczestniczące w stosunkach międzynarodowych21:
Naczelnym organem państwa jest głowa państwa. W świetle prawa
międzynarodowego głowa państwa, bez względu na kompetencje konstytucyjne, posiada
prawo wszechstronnego reprezentowania państwa, wysyła przedstawicieli dyplomatycznych,
przyjmuje dyplomatów innych państw, zawiera umowy międzynarodowe, ratyfikuje umowy,
wypowiada wojnę. W Polsce funkcję głowy państwa pełni prezydent, który na mocy
konstytucji jest najwyższym przedstawicielem RP w SM.
Kompetencje parlamentu w polityce zagranicznej są mniejsze niż w polityce
wewnętrznej, niemniej pozostają istotne. Ich zakres zależy od systemu politycznego danego
państwa. W większości państw do kompetencji parlamentu należy ratyfikacja umów
międzynarodowych, wybór, zatwierdzenie lub odwołanie składu osobowego rządu,
uchwalanie budżetu. W parlamentach powołuje się też komisje spraw zagranicznych
wywierające istotny wpływ na kierunki zewnętrznego działania państwa.
Naczelnym wykonawczym organem państwa jest rząd. Prezes Rady Ministrów
(premier, kanclerz) jest szefem rządu. Dzięki bezpośredniemu udziałowi w spotkaniach na
szczycie, konferencjach, kontaktach z szefami innych państw ma on znaczny wpływ na
kształtowanie stosunków z innymi krajami.
Na czele resortu spraw zagranicznych stoi minister spraw zagranicznych. Jest on
członkiem rządu realizującym politykę zagraniczną państwa. Do zadań jego i resortu należy:
udział w konferencjach międzynarodowych, reprezentowanie państwa w organizacjach
międzynarodowych, prowadzenie rokowań z innymi państwami, towarzyszenie głowie
państwa i premierowi w oficjalnych wizytach zagranicznych.
21
W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, op. cit., s. 56-58.
 12 
Organy zewnętrzne państwa uczestniczące w stosunkach międzynarodowych22:
a) Stałe misje dyplomatyczne (ambasady) mają za zadanie reprezentować państwo,
chronić jego interesy oraz interesy obywateli, prowadzić rokowania, rozwijać przyjazne
stosunki między państwami, a także zbierać informacje.
b) Misje specjalne to delegacje wysyłane za granicę w celu załatwienia jakichś spraw.
c) Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych mają za zadanie
utrzymywać stały kontakt z sekretariatem organizacji, reprezentować stanowisko
państwa i chronić jego interesy.
d) Urzędy konsularne to urzędy działające na terytorium innych państw. Ich zadaniem
jest nie tyle reprezentowanie państwa i ochrona jego interesów, ile ochrona interesów
swoich obywateli.
15. Proces stanowienia prawa w Unii Europejskiej
W procesie stanowienia prawa UE uczestniczą trzy główne instytucje:
1) Parlament Europejski, który reprezentuje obywateli UE i jest przez nich bezpośrednio
wybierany,
2) Rada Unii Europejskiej, która reprezentuje rządy państw członkowskich. Pracom Rady
przewodniczą kolejno poszczególne kraje UE w ramach tzw. prezydencji,
3) Komisja Europejska, która reprezentuje interesy całej Unii.
Te trzy instytucje wspólnie kształtują politykę i stanowią prawo obowiązujące w całej
UE. Z reguły to Komisja proponuje nowe akty prawne, a Parlament i Rada je przyjmują.
Komisja i państwa członkowskie odpowiadają potem za ich wdrażanie, zaś sama Komisja
czuwa nad ich właściwym stosowaniem i wprowadzaniem w życie23.
Zwykła procedura ustawodawcza  podstawowa procedura stanowienia aktów
o charakterze ustawodawczym. Składa się z trzech etapów, tzw. czytań. Po przedstawieniu
przez inicjatora (przeważnie przez Komisję) projektu aktu ustawodawczego w Parlamencie jej
przebieg wygląda następująco24 25:
1) pierwsze czytanie
(1) Komisja przedstawia wniosek ustawodawczy równocześnie (2) Parlamentowi i (3)
Radzie. Parlament przyjmuje (4) swoje stanowisko i przedkłada je Radzie. Jeżeli Rada
zatwierdzi wynik pierwszego czytania w Parlamencie, (5) akt ustawodawczy zostaje
przyjęty.
22
P. Leszczyński, T. Snarski, op. cit., s. 193.
23
http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/index_pl.htm
24
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zwyk%C5%82a_procedura_ustawodawcza
25
http://www.europarl.europa.eu/aboutparliament/pl/0080a6d3d8/Ordinary-legislative-procedure.html
 13 
2) drugie czytanie
Jeżeli (1) Rada nie zatwierdzi stanowiska z pierwszego czytania, przygotowuje własne
(2) stanowisko. (3) Parlament ma na reakcję 3 miesiące. Może zatwierdzić stanowisko
Rady lub nie podjąć żadnej decyzji  wówczas (4) tekst ustawodawczy zostaje przyjęty
w formie stanowiska Rady lub  Parlament może złożyć poprawki do stanowiska Rady.
W takim przypadku:
�� albo (5) Rada w ciągu 3 miesięcy zatwierdza poprawki Parlamentu  wówczas
(6) tekst ustawodawczy zostaje przyjęty
�� albo Rada odrzuca te poprawki  wówczas zwołany zostaje komitet pojednawczy
(27 posłów do PE i 27 członków Rady) w celu wypracowania zbliżenia stanowisk
�� alternatywnie Parlament może odrzucić stanowisko Rady bezwzględną większością
głosów  w takim przypadku akt ustawodawczy nie zostaje przyjęty
3) trzecie czytanie
Po osiągnięciu porozumienia (1) komitet pojednawczy przyjmuje (2)  wspólny projekt ,
opierając się na stanowisku Rady i poprawkach przedstawionych przez PE w drugim
czytaniu. Jeżeli Rada i (3) Parlament zatwierdzą  wspólny projekt w całości, (4) akt
zostaje przyjęty. Jeżeli komitetowi pojednawczemu nie uda się wypracować
 wspólnego projektu albo jeżeli Parlament lub Rada go nie zatwierdzi, (5) akt zostaje
uznany za odrzucony.
System prawny UE obejmuje:
�� z
ródła prawa pierwotnego m.in. traktaty założycielskie i akcesyjne
�� z
ródła prawa wtórnego  akty organów UE
Wyróżnia się pięć kategorii aktów prawnych organów UE: rozporządzenia, dyrektywy,
decyzje, zalecenia i opinie.
 14 
16. Główne organy Unii Europejskiej  charakterystyka
System instytucjonalny Unii Europejskiej opiera się na siedmiu głównych
instytucjach: Parlamencie Europejskim, Radzie Europejskiej, Radzie Unii Europejskiej,
Komisji Europejskiej, Trybunale Sprawiedliwości UE, Trybunale Obrachunkowym
i Europejskim Banku Centralnym oraz organach pomocniczych: Komitecie Regionów
i Komitecie Ekonomiczno-Społecznym.
Instytucje te realizują zadania wyznaczone przez Unię, kierują procesem integracji
europejskiej, uchwalają prawo wspólnotowe, stawiają nowe cele zmierzające ku pełnemu
zjednoczeniu Europy26.
Instytucje Unii Europejskiej:
1) Parlament Europejski  instytucja Unii Europejskiej będąca odpowiednikiem
jednoizbowego parlamentu, której członkowie są wybierani przez obywateli państw
należących do UE na 5-letnią kadencję. Oficjalną siedzibą Parlamentu jest Strasburg.
Parlament jest przede wszystkim organem prawodawczym, który wspólnie z Radą
stanowi akty prawne w toku różnych procedur legislacyjnych.
Parlament Europejski
�� 754 deputowanych wybieranych na 5-letnią kadencję
�� deputowani nie zasiadają w grupach narodowych, lecz zrzeszają się w grupach
skład
międzynarodowych o charakterze politycznym
�� obecnie w PE działa siedem frakcji i grupa posłów niezrzeszonych
prawodawcze
�� konsultuje inicjatywy ustawodawcze przygotowane przez Komisję
�� uczestniczy w dwukrotnym czytaniu projektów akt prawnych
�� posiada prawo ograniczonego weta wobec zgłaszanych propozycji
budżetowe
�� uczestniczy w procedurze przyjęcia budżetu
�� uchwala i udziela absolutorium z wykonania budżetu
zatwierdzające
�� aprobuje lub odrzuca kandydata Rady UE na stanowisko Przewodniczącego KE
�� zatwierdza lub odrzuca członków Komisji
funkcje �� zatwierdza przyjęcie nowych członków UE
�� wyraża zgodę na zawieranie nowych umów międzynarodowych
kontrolne
�� posiada prawo zgłaszania wotum nieufności wobec Komisji
�� ma prawo do wystąpienia z interpelacją do Komisji oraz innych instytucji
europejskich zgodnie z zasadą, że każdy obywatel ma prawo do wystosowania
zapytań wobec nich
�� monitoruje wykonanie budżetu i udziela absolutorium z jego wykonania
instytucjom Komisji
�� może wystąpić do Trybunału Sprawiedliwości ze skarga na nieprzestrzeganie
prawa w działalności innych instytucji unijnych
26
http://polskawue.gov.pl/Instytucje,UE,21.html
 15 
�� posiada prawo do powołania komisji śledczej
�� rozpatruje petycje, które ma prawo złożyć każdy obywatel UE
kreacyjna
�� mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich
2) Rada Unii Europejskiej  główny organ decyzyjny Unii Europejskiej, posiada siedzibę
w Brukseli. Składa się z przedstawicieli na szczeblu ministerialnym wszystkich państw
członkowskich, reprezentujących interesy tych państw. Rada Unii Europejskiej
koordynuje ogólną politykę gospodarczą, rozpatruje i uchwala wszelkiego rodzaju akty
prawne wewnątrzunijne, sprawuje kontrolę nad budżetem UE, podpisuje umowy
międzynarodowe, a także zatwierdza traktaty akcesyjne. Większość swych kompetencji
decyzyjnych realizuje na podstawie współdziałania z Komisją Europejską oraz
Parlamentem Europejskim. W samej Radzie sposób podejmowania decyzji następuje
na trzy sposoby: w drodze jednomyślności, poprzez większość zwykłą i większość
kwalifikowaną. W celu przeprowadzania tej ostatniej procedury wprowadzono tzw.
ważenie głosów  ich ilość przypadająca na poszczególne państwo jest uzależniona,
generalnie, od ilości ludności.
Rada Unii Europejskiej
�� przedstawiciele państw członkowskich na szczeblu ministerialnym; zależnie
skład od omawianych problemów Rada spotyka się w różnych składach
resortowych
�� główny organ prawodawczy UE
funkcje
�� podstawowa struktura decyzyjna UE
�� przygotowywanie i uchwalanie aktów prawnych wraz z Parlamentem
Europejskim i Komisją Europejską
�� udział w procedurze uchwalania budżetu razem z PE
�� odpowiedzialność za realizację Unii Gospodarczej i Walutowej
�� wyrażanie zgodny na zawieranie umów międzynarodowych
zadania
�� wyrażanie zgody na rozpoczęcie negocjacji między UE a państwami trzecimi
bądz
innymi organizacjami międzynarodowymi
�� zawieranie umów wiążących zarówno dla wszystkich państw członkowskich,
jak i instytucji UE
�� uchwalanie aktów prawnych
3) Rada Europejska  instytucja Unii Europejskiej mająca za zadanie wyznaczanie
ogólnych kierunków rozwoju Unii i jej priorytetów politycznych. Składa się z głów
państw lub szefów rządów państw członkowskich oraz jej przewodniczącego
i przewodniczącego Komisji Europejskiej. Rada Europejska - zwoływana przez
przewodniczącego - zbiera się dwa razy w ciągu półrocza. Decyzje podejmowane są
zwykle w drodze konsensusu.
 16 
4) Komisja Europejska  organ wykonawczy Unii Europejskiej będący instytucją
odpowiedzialną za bieżącą politykę Unii, nadzorujący prace wszystkich jej agencji
i zarządzającą jej funduszami. Komisja posiada wyłączną inicjatywę legislacyjną
w zakresie prawa unijnego oraz jest uprawniona do wydawania rozporządzeń
wykonawczych. Jej główną siedzibą jest Bruksela. Funkcjonowanie komisji jest
wzorowane na rządzie gabinetowym, a 27 komisarzy odpowiada randze ministra
w rządach poszczególnych państw. Na każde państwo członkowskie Unii Europejskiej
przypada jeden komisarz.
Komisja Europejska
�� 27 komisarzy (w tym Przewodniczący), po jednym z każdego państwa
skład członkowskiego
�� Kadencja komisarzy trwa 5 lat
�� wykonawcze
�� inicjacyjne
�� zarządzające
funkcje
�� mediacyjne
�� koncylitacyjne
�� reprezentacyjne
�� administruje środkami własnymi UE
�� posiada prawo do inicjatywy ustawodawczej
�� nadzoruje wykonywanie postanowień traktatowych i prawa wtórnego
przez instytucje unijne i państwa członkowskie oraz przedsiębiorstwa
uprawnienia
�� przygotowuje projekt budżetu
�� odpowiada za zachowanie zasady wolnej konkurencji w gospodarce Unii
�� kieruje procesem integracji Unii
�� Przewodniczący reprezentuje Komisję w kontaktach zewnętrznych
podejmowanie �� decyzje podejmowane są zwykłą większością głosów
decyzji �� posiedzenia komisji są niejawne
�� ponosi odpowiedzialność zbiorową przed PE oraz prawną przed
odpowiedzialność Trybunałem Sprawiedliwości UE
�� rządy państw mogą odwołać własnego komisarza
5) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej  organ Unii Europejskiej pełniący funkcję
sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Siedzibą Trybunału
jest Luksemburg. Składa się z trzech organów sądowniczych: Trybunału
Sprawiedliwości, Sądu (Sądu Pierwszej Instancji) i Sądów wyspecjalizowanych. Jako
sąd międzynarodowy rozstrzyga wszelkie spory pojawiające się przy realizacji
traktatów unijnych i dotyczą naruszenia prawa europejskiego. Jako sąd konstytucyjny
kontroluje legalność aktów prawnych przyjmowanych przez Parlament Europejski
i Radę Unii Europejskiej oraz dokonuje m.in. interpretacji traktatów, wykładni prawa
europejskiego. Spory między Wspólnotami a funkcjonariuszami Unii Europejskiej
rozstrzyga w ramach funkcji sądu administracyjnego. Trybunał Sprawiedliwości jest
także instancją odwoławczą od decyzji Komisji. Pełni również rolę instytucji
 17 
odwoławczej od wyroków Sądu Pierwszej Instancji. Jego wyroki są niepodważalne
i wiążące dla sądów państw członkowskich.
6) Europejski Trybunał Obrachunkowy  prowadzi kontrolę wszystkich wpływów
i wydatków instytucji unijnych, bada prawidłowość przychodów i rozchodów budżetu
UE. Niezależność TO od innych instytucji zapewnia bezstronność kontroli. Obecnie
w jego skład wchodzi 27 członków powoływanych na 6-letnią kadencję przez Radę UE.
7) Europejski Bank Centralny  bank centralny Unii Europejskiej, a także bank emisyjny
w odniesieniu do waluty euro, przyjętej przez 17 krajów Unii. Siedzibą EBC jest
Frankfurt nad Menem. Zadaniem EBC jest określanie i realizacja polityki monetarnej
Unii, prowadzenie polityki kursowej stabilizującej wspólną walutę europejską,
przechowywanie i zarządzanie rezerwami walutowymi państw członkowskich UE,
doradztwo w sprawach nadzoru bankowego, a także kontrolowanie emisji euro.
17. Etapy rozwoju kampanii politycznych
Kampania wyborcza to ogół działań rywalizujących partii politycznych lub
indywidualnych kandydatów, prowadzonych w celu pozyskania głosów wyborców,
organizowane w okresie poprzedzającym wybory parlamentarne, samorządowe lub
prezydenckie27.
Historia rozwoju kampanii wyborczej28:
Premodernizacyjna  głównym produktem jest program partii i to polityk jest
nośnikiem tego programu. Działania wyborcze są zdecentralizowane, istotną rolę odgrywają
działania lokalne. Za przebieg kampanii wyborczej odpowiadają działacze partii
i wolontariusze. Decyzje strategiczne podejmowane są przez liderów partyjnych, którzy
kierują się własną intuicją i doświadczeniem politycznym. Dominującą rolę odgrywa reklama
wizualna: prasa, ulotki, plakaty, broszury. Dominują bezpośrednie formy marketingu
politycznego: meetingi, festyny, spotkania terenowe, spotkania wyborcze, ważny był
bezpośredni kontakt  dood-to-door .
Modernizacyjna  lata 70. i 80. to okres kampanii, w których działania były już
skoordynowane i dobrze przygotowane technicznie i organizacyjnie. Na szeroką skalę
wykorzystywano środki masowego przekazu, przy czym strategicznym środkiem była
telewizja. Działania stały się bardzo kapitałochłonne. To również okres powstawania
profesjonalnych sztabów wyborczych i agencji zajmujących się marketingiem politycznym.
y
ródłem informacji do podejmowania decyzji już nie jest intuicja i doświadczenie polityczne,
lecz zaczynają być wprowadzane badania opinii publicznej.
27
portalwiedzy.onet.pl/83186,,,,kampania_wyborcza,haslo.html
28
http://pl.wikipedia.org/wiki/Kampania_wyborcza
 18 
Postmodernizacyjna  początek lat 90. zaowocował rozwojem technologii
telekomunikacyjnych, które zostały zaadaptowane na potrzeby prowadzenia kampanii
wyborczych. Popularne stały się telefoniczne badania rynku służące segmentacji wyborców,
a kampanie przybrały charakter permanentnych. Równocześnie nastąpiła decentralizacja
działań, skupienie się na pojedynczym obywatelu (indywidualizacja kampanii).
18. Mechanizmy socjotechniki
Socjotechnika  ogół metod, środków i działań praktycznych zmierzających do
wywołania pożądanych przemian w postawach lub zachowaniach społecznych29.
M. Foucault wyodrębnia trzy formy przymusu, które ukształtowały się historycznie:
1) Kara kaz
ni  mechanizm intensyfikacji lęku
Wywoływanie strachu, poczucia zagrożenia, czy lęku możemy znalez
ć w każdym systemie
politycznym, tyle że w systemie totalitarnym czy autorytarnym mechanizm ten jest bardzo
widoczny. W systemie demokratycznym mechanizmy intensyfikacji lęku tez się pojawiają,
tyle że są głębiej ukryte w przekazach socjalizacyjnych i socjotechnicznych. Przez wiele
wieków formą przymusu, która odwoływała się do mechanizmu intensyfikacji lęku była kara
kaz
ni, którą cechowało zalegalizowane okrucieństwo oraz jej publiczny wymiar. Docelowym
adresatem kary kaz
ni nie był skazaniec, ale otoczenie społeczne. Działa tutaj jedna z
podstawowych zasad socjotechnicznych, która mówi, ze system sterowany utrzymujący w
stanie pobudzenia lękowego jest bardziej podatny na wpływ. Mechanizm ten jest dziś
zapisany w prewencyjnym działaniu prawa. Nie nieuchronność kary, ale jej surowość ma być
elementem odstraszającym.
2) Pozbawienie wolności  mechanizm sytuacji deprywacyjnej
Deprywacja jest to uniemożliwienie zaspokajania potrzeb. Mechanizm zaspokajania potrzeb
polega na tym, ze system sterujący odbiera systemowi sterowanemu możliwość
zaspokajania pewnych ważnych potrzeb a następnie wskazuje mu przyjęcie jakich postaw
i zachowań spowoduje odzyskanie tych możliwości. Z tym mechanizmem jest związana kara
pozbawienia wolności, która pozbawia zaspokajania elementarnych potrzeb. Jeśli tych
wolności jest wiele to można je reglamentować. System sterujący wysyła sygnały, że jeśli
będziesz posłuszny to będą ci przywracane poszczególne wolności, pod warunkiem jednak,
że podporządkujesz się systemowi sterowania,
3) Dyscyplinowanie  mechanizm programowania czyli uwarunkowywania
Opiera się na kontroli programującej, która ma wyprzedzać możliwość złamania normy.
Związana jest z przymusem symbolicznym  jeśli w procesie socjalizacji uda się osiągnąć
głębokie zinternalizowanie podstawowych wartości i zasad systemu będzie można
29
http://portalwiedzy.onet.pl/47197,,,,socjotechnika,haslo.html
 19 
wyeliminować niezgodne z nim postawy. Aby dyscyplinowanie było możliwe musiały zostać
spełnione trzy warunki:
- powszechny obowiązek szkolny (instytucjonalna kontrola nad rozwojem jednostki),
którego celem jest zaakceptowanie podstawowych wartości systemu;
- rozwój środków masowego przekazu, które pozwalają wywierać wpływ społeczny na
wielką skalę. Media stają na straży norm, kolportują informacje o tym co je
przekracza, określają co jest z nią zgodne a co nie;
- całe społeczeństwo musi zostać przeniknięte przez instytucje, które gwarantują
sprawność, nieuchronność i wszechstronność mechanizmów programowania.
19.  Zimna wojna w stosunkach międzynarodowych
po II wojnie światowej
Zimna wojna  stan napięcia oraz rywalizacji ideologicznej i politycznej pomiędzy
Związkiem Radzieckim i autokratycznymi państwami socjalistycznymi uzależnionymi od
ZSRR a demokratycznymi państwami kapitalistycznymi pod przywództwem Stanów
Zjednoczonych. Zimnej wojnie towarzyszył intensywny wyścig zbrojeń spowodowany
permanentnym stanem wzajemnej nieufności oraz ideologicznymi założeniami komunizmu
dążącego do rozszerzania zasięgu światowej rewolucji proletariackiej z jednej strony,
z drugiej zaś, dążeniami krajów zachodnich do powstrzymywania rozszerzania się wpływów
ZSRR na świecie, przez promocję demokracji.
Zimna wojna umownie trwała od roku 1946  rozpadu koalicji antyhitlerowskiej
i ustanowienia w Europie Środkowej wyłącznej strefy wpływów ZSRR  do rozpadu systemu
państw satelitarnych ZSRR (Jesień Ludów) w 1989 i rozpadu samego ZSRR w drugiej połowie
1991 roku. Rozpad bloku sowieckiego wyeliminował układ dwubiegunowy w polityce
międzynarodowej i zakończył epokę zimnej wojny.
W całym tym okresie konfrontacja między dwoma supermocarstwami toczyła się na
wielu płaszczyznach: wojskowej, ideologicznej, psychologicznej, gospodarczej.
Najistotniejszym elementem był technologiczny wyścig zbrojeń30.
Ze strony Zachodu rozpoczęcie zimnej wojny przypieczętowało, oprócz dążenia do
jednoczenia stref okupacyjnych w Niemczech, ogłoszenie doktryny Trumana. Prezydent USA
Harry Truman godził się na faktyczny, doraz
ny podział świata na strefy wpływów -
amerykańską i zachodnioeuropejską - kapitalistyczną, oraz sowiecką - komunistyczną.
Doktryna Trumana, zwana tez doktryną powstrzymywania, polegała na konsekwentnym
uniemożliwianiu ekspansji komunizmu i Związku Radzieckiego. Narzędziami dla osiągnięcia
tego celu były: sojusze wojskowe (przede wszystkim NATO powstałe w 1949 roku),
utrzymywanie baz amerykańskich na obrzeżach strefy wpływów sowieckich, udzielanie
pomocy państwom zagrożonym zmianą ustroju na komunistyczny (Grecja, Turcja, Ameryka
30
http://pl.wikipedia.org/wiki/Zimna_wojna
 20 
Południowa), dążenie do zachowania monopolu atomowego, odbudowa Europy poprzez
Plan Marshalla i zapewnienie jej rozwoju gospodarczego, interwencje zbrojne w przypadku
bezpośredniego zagrożenia rozszerzeniem strefy wpływów komunistycznych (wojna w Korei,
wojna w Wietnamie).
Kształtowanie się sojuszy wojskowych i politycznych zimnej wojny
Na Zachodzie spoiwem dla zbliżenia pomiędzy państwami była amerykańska pomoc
gospodarcza dla odbudowy Europy znana jako Plan Marshalla realizowany od 1947 roku.
W 1948 roku zawarty został Traktat Brukselski ustanawiający UZE  Unię
Zachodnioeuropejską, pierwszy militarny sojusz w obrębie kapitalistycznych państw Europy
Zachodniej. W 1949 roku zawarty został Pakt Północnoatlantycki, także z udziałem Stanów
Zjednoczonych i Kanady. Rok póz
niej, w 1950 roku, powstała Organizacja Paktu
Północnoatlantyckiego - NATO. Pakt Północnoatlantycki stanowił ukoronowanie sojuszy
wojskowych czasu zimnej wojny w Europie Zachodniej. Defensywny, ustanawiał w artykule
5 zasadę wspólnej obrony w przypadku agresji na którąkolwiek ze stron Paktu. Podobne
sojusze wojskowe były ustanawiane przez Stany Zjednoczone wokół sowieckiej strefy
wpływów. W 1951 roku zawarty został ANZUS (Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku) łączący USA,
Australię i Nowa Zelandię; w 1954 roku w Bangkoku powstało SEATO - sojusz Stanów
Zjednoczonych, Australii, Nowej Zelandii, Francji, Wielkiej Brytanii, Pakistanu, Tajlandii
i Filipin; w 1955 został zawarty Traktat Bagdadzki i jego organizacja CENTO - Organizacja
Paktu Centralnego, sojuszu USA, Turcji, Iranu i Pakistanu, sojusz, który przetrwał do rewolucji
w Iranie 1979 roku. Pod względem gospodarczym Zachód Europy znalazł spoiwo pod
postacią Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, a następnie Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej. Zacieśnianie więzów handlowych i ekonomicznych było ważnym czynnikiem
utrwalającym stan zimnej wojny.
Po stronie Wschodu odpowiedzią na zawieranie przez Stany Zjednoczone szeregu
paktów wojskowych było powstanie w 1955 roku Układu Warszawskiego, sojuszu
wojskowego o deklarowanym obronnym charakterze, w rzeczywistości mającego być
narzędziem zbrojnym dla ekspansji komunizmu i przede wszystkim - sowieckiej strefy
wpływów. W 1949 roku powstało RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej.
Instytucja współpracy gospodarczej z siedzibą w Moskwie miała za zadanie prowadzenie
centralnej polityki gospodarczej państw bloku wschodniego. Tak, jak EWG dla Zachodu,
RWPG i jej działalność były swoistym spoiwem dla trwania zimniej wojny poprzez
wytworzenie więzi ekonomicznych w ramach jednego bloku.
Pierwsze konflikty zimnej wojny - kryzys berliński i wojna w Korei
Kryzys berliński lat 1948 i 1949 świadczył o załamaniu postanowień układu
poczdamskiego z 1945 roku, przewidującego podział Niemiec na strefy. Po przewrocie
komunistycznym w Czechosłowacji w 1948 roku alianci zachodni zaczęli konsekwentnie
dążyć do jednoczenia stref okupacyjnych przeciwko dążeniom ZSRR. Doprowadziło to do
blokady Zachodniego Berlina. Miasto, także podzielone na strefy, poza częścią sowiecką
pozostało odcięte od zaopatrzenia. Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Francja urządziły
 21 
most powietrzny dla ominięcia sowieckiej blokady. Kryzys berliński zakończył się tworzeniem
dwóch państw niemieckich - Republiki Federalnej Niemiec po stronie zachodniej
i Niemieckiej Republiki Demokratycznej po stronie wschodniej oraz Berlina Zachodniego
o specjalnym statusie. Skutkiem kryzysu berlińskiego było też "zapadnięcie żelaznej kurtyny",
symbolizowanej w póz
niejszych latach poprzez mur berliński. Był to widzialny znak
dokonanego podziału świata.
Kolejnym kryzysem ery zimnej wojny była wojna w Korei w latach 1950 - 1953. Wojna
w Korei ukazała trend zimnej wojny, który polegał na unikaniu bezpośredniego starcia przez
głównych aktorów konfliktu (Stany Zjednoczone i Związek Radziecki) prowadzących wyścig
zbrojeń z jednoczesnym prowadzeniem wojen peryferyjnych. Korea była podzielona wzdłuż
38 równoleżnika od 1945 roku i wycofaniu okupanta japońskiego. Gdy w 1950 roku
amerykański sekretarz stanu Dean Acheson nie wymienił Korei Południowej w liście
obszarów chronionych przez USA, Korea Północna pod wodzą Kim Ir Sena dokonała agresji
na południe, za zgodą Józefa Stalina. Wojna w Korei wywołała spór na arenie ONZ, w której
w Radzie Bezpieczeństwa zamiast komunistycznych Chin zasiadał przedstawiciel Tajwanu.
Przy bojkocie ZSRR Rada Bezpieczeństwa ONZ potępiła agresję północnokoreańską. Wojna
w Korei spowodowała interwencję amerykańskich wojsk pod wodzą generała Douglasa
MacArthura, dążącego do otwartego konfliktu także z Chinami Ludowymi, otwarcie
wspierającymi Koreę Północną. Śmierć Józefa Stalina i groz
ba eskalacji konfliktu zakończyły
działania zbrojne - powrócono do podziału państwa wzdłuż 38 równoleżnika. Wojna w Korei
była jednym z najbardziej niebezpiecznych wydarzeń zimnej wojny, gdyż, w przypadku
włączenie Chin i ZSRR, stanowiła groz
bę przeistoczenia się w wojnę światową.
Dalsze konflikty zimnej wojny
Po śmierci Józefa Stalina zakończyła się zasadnicza cześć zimnej wojny, jednakże,
pomimo chwilowego odprężenia, jej skutki były odczuwalne na całym świecie pod postacią
narastającego konfliktu w Indochinach, dawnej kolonii francuskiej, konfliktu o Kanał Sueski
1956 i narastającego napięcia w Kongo - najbogatszej w surowce części Afryki. Powstanie
w Budapeszcie (1956) stało w sprzeczności z po stalinowskim odprężeniem. Drugi kryzys
berliński (budowa muru berlińskiego, 1962), kryzys w Zatoce Świń (1961) i kryzys kubański
(1962) świadczyły o ponownym wzroście napięcia.
Kryzys w Zatoce Świń z 1961 i kryzys kubański z roku następnego roku ponownie
postawiły obydwa bloki na krawędzi wojny nuklearnej a świat na krawędzi wojny światowej.
W 1959 roku autorytarne rządy Fulgencio Batisty na Kubie zostały zastąpione przez
komunistyczną dyktaturę Fidela Castro. Po zawarciu sojuszu pomiędzy Kubą a ZSRR, Stany
Zjednoczone, zgodnie z nową doktryną wojskową opracowaną przez Roberta McNamarę,
usiłowały obalić nowe rządy na Kubie zbrojnie rękami agentów CIA. Ich lądowanie z Zatoce
Świń zakończyło się porażką i kompromitacją USA. Po tym wydarzeniu Kuba otworzyła swoje
terytorium dla sowieckiej broni masowego rażenia zdolnej osiągnąć terytorium USA. Kryzys
Kubański, jaki wybuchł pomiędzy 14 a 28 paz
dziernika 1962 roku, został zażegnany wymianą
not dyplomatycznych pomiędzy Johnem Fitzgeraldem Kennedym, prezydentem USA,
a I Sekretarzem Partii Komunistycznej ZSRR Nikitą Chruszczowem. Na skutek kryzysu ZSRR
 22 
wycofał swe rakiety z Kuby, a USA z Turcji, choć to posunięcie planowane było już wcześniej.
Kryzys Kubański, wydarzenie stawiające świat nad przepaścią wojny, został rozwiązany
pokojowo i przyniósł względne zwycięstwo Stanom Zjednoczonym.
W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych konflikty zimnej wojny coraz częściej
przybierały charakter peryferyjny. Najbardziej charakterystycznym przejawem tej tendencji
była wojna w Wietnamie, toczona z niepowodzeniem przez Stany Zjednoczone i grupę
państw sojuszniczych do 1975 roku. Wojna zakończyła się klęską Zachodu i opanowaniem
całego Wietnamu przez komunistyczną północ, wspieraną przez Chiny i Związek Radziecki.
Obydwa bloki - w ramach konfliktów peryferyjnych, udzielały też wsparcia dla przewrotów
politycznych w państwach trzeciego świata.
Bardzo ważnym wydarzeniem dla zimnej wojny była interwencja Układu
Warszawskiego w Czechosłowacji w roku 1968 roku i doktryna nowego szefa
Komunistycznej Partii ZSRR Leonida Breżniewa o ograniczonej suwerenności państw bloku
wschodniego. Wedle doktryny Breżniewa, interes komunizmu przeważał nad zasadą
suwerenności państw i blok komunistyczny miał prawo interweniować zbrojnie dla
zachowania pożądanego ustroju.
Ograniczenia zbrojeń, nowy wyścig zbrojeń i zakończenie zimnej wojny
Wydarzenia te miały jednak miejsce w kontekście pierwszych negocjacji dotyczących
ograniczenia zbrojeń, tak konwencjonalnych, jak i atomowych. Przyczyniały się do tego
zmiany w Europie Zachodniej - wystąpienie Francji ze struktur zbrojnych NATO i nowa
polityka wschodnia Republiki Federalnej Niemiec za czasów kanclerza Willy'ego Brandta.
Zmiany w nastawieniu społeczeństw zachodu przyniósł też rok 1968 i postępujące przemiany
społeczne. Znakiem tego czasu był dokument końcowy Konferencji Bezpieczeństwa
i Współpracy w Europie podpisany w Helsinkach, wprowadzający "od Władywostoku po
Vancouver" wymiar praw człowieka. Umożliwiło to powstawanie jawnej opozycji
w państwach komunistycznych, w tym Solidarności w Polsce.
Ograniczenia w zbrojeniach i ograniczenia polityczne zostały przełamane na przełomie
lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Agresja ZSRR na Afganistan spowodowała zmianę
polityki USA. Pomiędzy 1981 a 1986 rokiem amerykański prezydent Ronald Reagan prowadził
politykę nowego wyścigu zbrojeń, już w warunkach ograniczeń narzuconych przez układy
o kontroli zbrojeń i budowie wzajemnego zaufania. Nowy wyścig zbrojeń wykazał
niezdolność Związku Radzieckiego do sprostania temu wyzwaniu i coraz bardziej
zaawansowanym technologicznym wymogom. Objawem tej bezsilności była polityka
jawności (głasnost) i przemian (pierestrojki) w Związku Radzieckim za Michaiła Gorbaczowa.
Załamanie się bloku komunistycznego na przełomie 1989 i 1990 roku świadczyło
o skuteczności amerykańskiej polityki globalnej lat osiemdziesiątych. W sierpniu 1990 roku
nowy amerykański prezydent George Bush (senior) ogłosił zakończenie zimnej wojny.
W 1991 roku Związek Radziecki przestał istnieć. Świat wszedł w nową erę stosunków
międzynarodowych31.
31
http://edukacja.gazeta.pl/edukacja/1,124765,6917430,Zimna_wojna.html
 23 
20. Kierunki i zadania polityki gospodarczej w RP
Priorytetem polskiej polityki gospodarczej powinno być jak najszybsze zmniejszenie
dystansu, dzielącego nas od państw wysoko rozwiniętych.
1) Zapewnienie jakości i stabilności finansów publicznych
- zmniejszenie zadłużenia
- opracowanie nowej reguły wydatkowej dla pod-sektora samorządowego, a tym samym
ograniczenie ich deficytu do określonego poziomu ich dochodów
- podniesienie rzeczywistego wieku przejścia na emeryturę
- podniesienie tylko tych podatków, które nie szkodzą wzrostowi gospodarczemu oraz
poziomowi zatrudnienia
- priorytetowe wydatki na edukację, badania i rozwój, innowacje oraz inwestycje
w struktury sieciowe
2) Rozwiązanie problemu nierówności makroekonomicznej
- ograniczenie wzrostu płac oraz reformy na rynku pracy
- konsolidacja budżetów
3) Optymalizacja pomocy na rzecz badań, rozwoju innowacji, wzmocnienie trójkąta wiedzy i
uwolnienie potencjału gospodarki cyfrowej
- uruchamianie szybkiego Internetu
- rozwijanie usług e-administracji, podpisu elektronicznego, płatności elektronicznych
- zwiększenie liczby absolwentów kierunków matematycznych, inżynierskich i nauk
ścisłych
- zapewnienie obywatelom szerokiego wachlarza umiejętności
- zwiększenie możliwości łączenia środków publicznych i prywatnych na badania
- usprawnienie systemu zamówień publicznych
- zwiększenie współpracy między instytucjami badawczymi, transfer informacji
- gwarantowanie skutecznej i niedrogiej ochrony praw własności intelektualnej
4) Bardziej efektywne korzystanie z zasobów i ograniczanie emisji gazów cieplarnianych
- uniezależnienie wzrostu gospodarczego od wykorzystywania zasobów
- wykorzystanie systemu podatkowego do wspierania działań proekologicznych,
- promocja oszczędnego zużywania energii
- wspierania wykorzystywania energii odnawialnej
- promowanie odzysku surowców wtórnych
- zmniejszenie emisji CO2
- przechodzenie na model gospodarki niskoemisyjnej
5) Poprawa otoczenia biznesu i środowiska konsumenckiego oraz modernizacja bazy
przemysłowej
- zapewnienie otwartości i konkurencyjności rynkom towarów i usług
- modernizacja administracji publicznej, ograniczenie biurokracji
- dbanie o stabilne i zintegrowane rynki usług finansowych
 24 
- wspieranie umiędzynarodowianie małych i średnich firm
- poprawa warunków egzekwowania praw własności intelektualnej
6) Infrastruktura dla wzrostu zrównoważonego
- inwestycje infrastrukturalne zwieszające efektywność wydobywania i wykorzystania
zasobów surowców
- rozwój infrastruktury transportowej
- rozwój i modernizacja infrastruktury energetycznej
- rozwój i modernizacja infrastruktury telekomunikacyjnej i teleinformatycznej
21. Stosunki międzynarodowe po zakończeniu  zimnej wojny
Zimna wojna, która przez kilkadziesiąt lat była główną treścią stosunków
międzynarodowych, zakończyła się wraz z załamaniem się systemu dwubiegunowego.
Poprzedził je kryzys i destrukcja światowego komunizmu, wywołujące reakcję łańcuchową,
w wyniku której nastąpił rozpad struktur systemu realnego socjalizmu. Przestało
funkcjonować jedno z dwóch ogniw systemu dwubiegunowego. Zakończenie zimnej wojny
zamykało jednocześnie pewien etap w historii stosunków międzynarodowych związanych
z porządkiem jałtańsko-poczdamskim.
Zimna wojna nigdy nie została formalnie wypowiedziana ani zakończona, dlatego nie
zwołano konferencji pokojowej i nie zawarto traktatu pokojowego, ustalającego nowy
porządek międzynarodowy. Nie wypracowano również całościowej wizji takiego ładu.
Najważniejsze cząstkowe propozycje to: Nowa Pentarchia, Pax Consortis, Bigemonia, Pax
Nipponica i system Unipolarny. W każdym z nich przewija się rola wielkiego mocarstwa.
Budowa ładu międzynarodowego jest rozłożonym w czasie, wielofazowym procesem:
od inicjacji w postaci postulatów i koncepcji, przez budowę struktur organizacyjnych,
funkcjonujących na ogólnie przyjętych zasadach. Jednak perspektywa chaosu i żywiołowości,
która zarysowała się wraz z upadkiem komunizmu, uzmysłowiła społeczeństwu potrzebę
ustanowienia nowego ładu. Należy do nich pomysł Nowej Pentarchii. Zakłada on, że
najdoskonalszy system, to taki, nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły. Są one zdolne
utrzymać równowagę polityczną i militarną, nie dopuszczając do wyeliminowania ze sceny
politycznej innych państw, traktowanych jako sprzymierzeńców. Taką Nową Pentarchię
mogłyby stworzyć St. Zjednoczone, Japonia, Chiny, Unia Europejska i Rosja32.
32
W. Malendowski, Cz. Mojsiewicz, op. cit., s. 545-547.
 25 
22. Determinanty kształtowania postaw politycznych
Postawa polityczna  względnie trwały stosunek jednostek lub grup społecznych do
podmiotów polityki i ich działań, systemu politycznego i jego składników, elit politycznych,
idei i wartości politycznych oraz decyzji politycznych33.
Powstaje pod wpływem procesu socjalizacji jednostki, kształtowana przez środowisko życia
danej jednostki - rodzinę, szkołę, religię.
23. Koncepcje geopolityki
Geopolityka  nauka o strukturze terytorialnej państwa. Bada wpływ czynników
geograficznych na zjawiska i procesy społeczno-polityczne.
a) Teoria  potęgi kontynentalnej (Sir H.J. Mackinder)  teoria ta jest oparta na
założeniu, że istnieje przewaga kontynentu nad morzem, a państwa kontrolujące lądy
są silniejsze od państw kontrolujących morza.
Zgodnie z koncepcją kontynenty: Europa, Azja i Afryka tworzą World Island (wyspę
świata), którą otacza wewnętrzna i zewnętrzna strefa brzegowa, tzw. wewnętrzny
i zewnętrzny półksiężyc, które obejmują Japonię, Wielką Brytanię, obie Ameryki,
Australię oraz Afryką Południową. Jądrem tej wyspy świata jest tzw. HEARTLAND (serce
lądu), obejmujący Rosję, Zachodnią część Chin, Mongolię, Afganistan i Iran. Heartland
tworzył największą naturalną fortecę, predysponowaną do panowania nad światem,
zgodnie z tezami Mackindera, że:
kto rządzi Europą Wschodnią, rządzi Heartlandem;
kto rządzi Heartlandem, rządzi wyspą świata;
kto rządzi wyspą świata, rządzi światem.
b) Teoria  mocarstwa morskiego  A. T. Mahan, amerykański admirał, stworzył
koncepcję przewagi potęgi morskiej nad lądową. Twierdził on, że morze jest przede
wszystkim środkiem transportu, zatem potęga morska jest ważniejsza od potęgi
lądowej. Mahan wyróżnił tutaj sześć ważnych czynników, które dzielą się na:
- terytorialne: dostęp do mórz otwartych; ukształtowanie wybrzeża; długość
wybrzeża;
- społeczne: liczebność narodu państwa; charakter narodowy, zdolności,
umiejętności kupieckie; determinacja rządu, czyli kwestia ustroju politycznego
danego kraju
c) Teoria  potęgi półwyspowej (Nicholas J. Spykeman)  kluczem do światowej
hegemonii nie jest opanowanie heartlandu lecz pasa półwyspowego i wyspowego
otaczającego Euroazję czyli obrzeża (rimland).
Kto panuje nad obrzeżami kontynentu (rimlandem) panuje nad Euroazją
33
http://pl.wikipedia.org/wiki/Postawa_polityczna
 26 
Kto panuje nad Euroazją, panuje nad losami świata
d) Teoria  potęgi powietrznej (Alexander de Seversky)  dominacja znaczenia sił
lotniczych sprawia, że szczególnego znaczenia nabiera sąsiedztwo dwóch potęg USA
i ZRRR poprzez Ocean Arktyczny. Ocean ten jest strefą nakładania się zasięgu wpływów
tych dwóch mocarstw.
e) Geopolityka regionalna i wielobiegunowa (S.B. Cohen)  Świat nie jest geopolityczną
jednością lecz składa się z odrębnych regionów o zróżnicowanym charakterze,
tworzących jednak racjonalny system. Świat można podzielić na regiony o dwojakim
charakterze  geostrategiczne i geopolityczne. Dwa obszary geostrategiczne
odpowiadają dwóm mocarstwom świata bipolarnego (ZSRR-USA), samodzielne regiony
geopolityczne znajdują się poza tym układem, przy czym wokół Indii tworzy się trzeci
region geostrategiczny. Powolny rozpad systemu dwubiegunowego sprzyja
powstawaniu stref bramowych mających charakter łączników (Europa Środkowo-
Wsch. i Karaiby).
24. Kryzys demograficzny  zagrożenie dla rozwoju
państw Unii Europejskiej w XXI wieku
W Europie mamy do czynienia z procesem starzenia się społeczeństwa. Z problemem
tym walczą również państwa będące konkurentami w stosunku do UE. Światowy kryzys
gospodarczy oraz negatywne trendy demograficzne w Europie postawiły pod znakiem
zapytania ambitne plany Unii Europejskiej zawarte w Strategii Lizbońskiej, zgodnie z którymi
UE miała stać się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką na świecie.
Kryzys gospodarczy, z którym walczą obecnie nie tylko państwa europejskie ale
również różne państwa świata, sprawia, że wyzwania wynikające z procesu starzenia się
społeczeństw okazują się coraz bardziej naglące. Zmieniający się profil demograficzny Europy
wydaje się być kluczowym problemem obok takich kwestii jak zmiany klimatyczne czy proces
globalizacji.
Obecnie niskiemu poziomowi urodzeń towarzyszy niski poziom śmiertelności.
Głównym efektem tej przemiany jest coraz wyższy udział osób starszych w strukturze
społeczeństwa.
Należy zaznaczyć, iż obok skutków gospodarczych obecnych trendów demograficznych
wystąpi również szereg skutków finansowych. Starzenie się ludności doprowadzi do
nacisków na wzrost wydatków publicznych głównie w zakresie emerytur, ochrony zdrowia
i usług świadczonych osobom starszym. Negatywne trendy demograficzne doprowadzą do
znacznego wzrostu publicznych wydatków na emerytury. Ponadto wzrosną również
publiczne wydatki na opiekę zdrowotną w UE.
 27 
Powyższe tak negatywne trendy demograficzne są przede wszystkim wynikiem
istotnych postępów w dziedzinie gospodarczej, społecznej i medycznej. Wynikają one
z czterech współdziałających tendencji34:
1) średnia ilość dzieci przypadających na kobietę jest niska i wynosi 1,5 dziecka, znacznie
poniżej wskaz
nika odnowy pokoleń wynoszącego 2,1 koniecznego do stabilizacji liczby
ludności przy braku imigracji
2) spadek płodności w ubiegłych dziesięcioleciach nastąpił po powojennej eksplozji
urodzeń, która spowodowała obecny wzrost liczby ludności w grupie wiekowej 45-65
lat. Wzrost udziału osób starszych spowodowany jest stopniowym osiąganiem wieku
emerytalnego przez pokolenie wyżu demograficznego
3) przewiduje się iż oczekiwana długość życia może powiększyć się o co najmniej 5 lat do
2050 r. Ten prognozowany wzrost będzie miał największy wpływ na osoby
w najbardziej podeszłym wieku. Tym samym, Europejczycy w wieku 65 lat w 2050 r.
mogą spodziewać się, że przeżyją od czterech do pięciu lat dłużej niż osoby, które mają
obecnie 65 lat. Doprowadzi to do istotnego wzrostu liczby osób w wieku 80-90 lat
4) Europa już przyjmuje znaczny napływ imigrantów pochodzących z państw trzecich.
Według prognoz Eurostat przewiduje, że do 2050 r. około 40 milionów osób
wyemigruje do Unii Europejskiej. Ponieważ wiele z tych osób jest w wieku
produkcyjnym, napływ imigrantów może przyczynić się do obniżenia średniego wieku
ludności.
25. Jesień narodów w 1989 roku i rozpad ZSRR
Jesień Narodów  wydarzenia w Europie Środkowo-Wschodniej od 1989. Wydarzenia
jesieni 1989 zamknęły kilkuletni proces rozpadu porządku jałtańskiego w Europie Środkowej,
zaś ogół przemian do 1991 spowodował przede wszystkim odsunięcie partii
komunistycznych od władzy w krajach znajdujących się w sowieckiej strefie wpływów.
Rozpoczęcie tych przemian sięgało początku lat 80.  narodzin  Solidarności w Polsce,
nasilaniu się ruchów opozycyjnych, pierwszych prób reform w krajach socjalistycznych,
w tym pieriestrojki i głasnosti w ZSRR. Stany Zjednoczone i państwa Paktu Atlantyckiego
żywo zareagowały na wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. 1982 państwa NATO
wystąpiły z potępieniem akcji wojskowej przeciwko społeczeństwu polskiemu i wprowadziły
sankcje gospodarcze wobec PRL. W latach 80. narastał kryzys polityczny i gospodarczy
w krajach bloku radzieckiego co powodowało natężenie ruchów opozycyjnych i umacniało
protest społeczny.
Rozmowy  Okrągłego Stołu w Polsce i sukces opozycji w wyborach z 1989 stały się
sygnałem do podobnych przemian w pozostałych krajach i demontażu całego systemu.
Węgry dokonały zmian w konstytucji, przeprowadziły referendum i w listopadzie 1989
uzgodniły termin wolnych wyborów. Także w listopadzie runął berliński mur, symbolizujący
34
http://znze.wsiz.rzeszow.pl/z11/4_Joanna_Swietoniowska_Starzenie.pdf
 28 
podział Europy i Niemiec, a NRD rozpoczęła proces reformowania systemu. Czechosłowacja
rozpoczęła  aksamitną rewolucję , w Bułgarii odsunięto od władzy T. Żiwkowa. Proces zmian
zakończył się powstaniem grudniowym w Rumunii przeciwko N. Ceausescu.
Jesień Narodów spowodowała likwidację Układu Warszawskiego i RWPG, zakończenie
konfliktu Wschód-Zachód35.
Rozpad Związku Radzieckiego  proces trwający w latach 1988-1991, podczas którego
wszystkie republiki związkowe uzyskały autonomię w obrębie państwa radzieckiego,
a następnie oderwały się od ZSRR i stały się niepodległymi państwami. W ten sposób Związek
Radziecki zniknął z mapy świata, a za datę jego upadku oficjalnie uważa się 26 grudnia 1991
roku. U podłoża tego procesu, formalnie rozpoczętego w 1988 roku, stał potężny kryzys
gospodarczy państwa oraz paraliż jego struktur, na który nałożyła się niekorzystna sytuacja
geopolityczna oraz tendencje odśrodkowe wewnątrz związku. Tendencje owe wynikały
z jednej strony z aspiracji niepodległościowych niektórych narodów ZSRR, a z drugiej
z przekonania, iż tylko uwolnienie się od prowadzonego przez Moskwę centralnego
sterowania pozwoli wyprowadzić republikę z kryzysu.
Proces irredenty zapoczątkowała Estonia, która w 1988 ogłosiła suwerenność. W jej
ślad do 1990 poszły wszystkie pozostałe republiki związkowe. Następnie niektóre republiki
zaczęły  mimo sprzeciwu władz radzieckich  ogłaszać niepodległość i występować ze
związku. Próby ich ponownego podporządkowania przez Moskwę nie przyniosły skutku36.
W poszczególnych republikach i na terenie całego ZSRR powstawały nowe partie
polityczne, uchwalano różne deklaracje i postulaty, mnożyły się wystąpienia ze Związku.
Władze centralne były słabe.
Punktem zwrotnym w procesie rozpadu ZSRR było dokonanie 19 sierpnia 1991 przez
grupę "konserwatywnych" komunistów nieudanego zamachu stanu. Pucz miał na celu
powstrzymanie procesu likwidowania ZSRR oraz obronę jedności i całości państwa. W stolicy
na czele sił zwalczających pucz stanął prezydent Rosji Borys Jelcyn. W ciągu trzech dni rebelia
została stłumiona, a spiskowcy aresztowani. Pucz spowodował skutki odwrotne do
zamierzonych. Do sierpnia 1991 r. różne republiki zgłaszały deklaracje niepodległości, ale
z wyjątkiem państw nadbałtyckich i zakaukaskich miały one charakter ograniczony. Chodziło
w nich o uzyskanie samodzielności w łonie tak czy inaczej pojętego wspólnego państwa. Pucz
sierpniowy spowodował masowe dążenia do wystąpienia ze Związku37.
25 grudnia 1991 do dymisji podał się całkowicie już pozbawiony władzy prezydent ZSRR
 Michaił Gorbaczow, i następnego dnia (26 grudnia) akt ten ostatecznie kończy istnienie
prawie 70-letniego państwa.
35
http://portalwiedzy.onet.pl/88496,,,,jesien_narodow,haslo.html
36
http://pl.wikipedia.org/wiki/Rozpad_Zwi%C4%85zku_Radzieckiego
37
A. Czubiński, Europa XX wieku, Poznań 2008, s. 391 i 392.
 29 
26. Geneza i główne etapy integracji europejskiej
(w ramach WE/UE)
Szczególnie szybki rozwój idei integracyjnej w Europie nastąpił w II poł. XX wieku, po
zakończeniu II wojny światowej. Pojawiło się silne dążenie do utworzenia wspólnoty
europejskiej, która pozwoliłaby odbudować Europę po katastrofalnych wydarzeniach drugiej
wojny światowej i zapobiec wojnie w przyszłości38.
Pierwszym etapem było utworzenie trzech Wspólnot Europejskich: Europejskiej
Wspólnoty Węgla i Stali (1951), Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1957) i Europejskiej
Wspólnoty Energii Atomowej (1957). Państwami założycielskimi trzech Wspólnot
Europejskich były: Francja, Włochy, Republika Federalna Niemiec, Belgia, Holandia
i Luksemburg. Instytucjonalnego ujednolicenia organów Wspólnot dokonano na mocy
umowy z 1965 (tzw. traktat fuzyjny) w sprawie ustanowienia wspólnych organów dla trzech
Wspólnot Europejskich. W rezultacie EWWiS, EWG i Euratom miały cztery wspólne
instytucje: Radę, Komisję Europejską, Parlament Europejski i Trybunał Sprawiedliwości.
Drugi etap integracji zainaugurowany został na początku lat 70. decyzją
o poszerzeniu Wspólnot o Danię, Irlandię i Wlk. Brytanię (1972), koordynacją wspólnej
polityki zagranicznej, powołaniem Rady Europejskiej (1974) oraz urzeczywistnieniem unii
celnej. Zakończył się on decyzją o wyborach bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego,
które odbyły się w 1979.
Trzeci etap miał za zadanie przełamanie kryzysu integracji. Objął on lata 80. Jednym
z jego osiągnięć było przyjęcie Jednolitego Aktu Europejskiego (1985). W tym też okresie
przyjęto nowe państwa członkowskie: Grecję, Portugalię i Hiszpanię.
Czwarty etap zaowocował przyjęciem traktatu o Unii Europejskiej (Mastricht 1992)
oraz poszerzeniem UE o nowe państwa: Austrię, Finlandię i Szwecję. Od stycznia 1995 r. Unia
liczyła 15 państw członkowskich. W 1999 wszedł w życie traktat amsterdamski. W 2002 r.
euro staje się jedynym środkiem płatniczym w 12 krajach UE. W 2004 do UE przystąpiło 10
nowych państw, w tym Polska, a w 2007 dwa kolejne  Rumunia i Bułgaria39.
27. Chiny, Brazylia, Indie  nowe potęgi na globalnej mapie świata
Chiny, Brazylia i Indie są wpływowymi graczami na arenie międzynarodowej, z łączną
populacją wynoszącą niemal 3 miliardy ludzi. Przypada na nie 1/4 globalnego produktu
narodowego brutto. Posiadają dużą część światowych zapasów kluczowych bogactw
naturalnych. Na chwilą obecną kraje te są potęgami, ze względu na siłę militarną i ambicje
polityczne. Kraje te w zasadzie nie zostały dotknięte kryzysem gospodarczym. Ponadto łączy
je szybki rozwój. Niebawem organizować będą najważniejsze wydarzenia sportowe
38
http://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Unii_Europejskiej
39
J. Bryła, Z. Czachór, W. Malendowski, C. Mojsiewicz, Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków
politycznych, Wrocław 2007, s. 120.
 30 
i kulturalne. Chiny mają już na swoim koncie olimpiadę i Expo 2010. Brazylia będzie
gospodarzem Mistrzostw Świata w piłce nożnej w 2014 i organizatorem letnich Igrzysk
Olimpijskich w 2016, Indie pragnął zorganizować Olimpiadę w 2020 roku. Te wydarzenia
dodadzą krajom prestiżu.
Brazylia i Indie to mocarstwa regionalne, natomiast Chiny praktycznie już pełnią rolę
mocarstwa światowego.
Chiny są najstarszym państwem świata. Należą obecnie do najszybciej rozwijających się
gospodarek. Rozwijają się w tempie 10% PKB rocznie. Są też największym obszarem
inwestycji zagranicznych na skalę globalną. Pekin coraz bardziej rozbudowuje arsenał
wojskowy, nie rezygnuje z przemysłu kosmicznego i technologii satelitarnych. Bez udziału
Chin nie można rozwiązać problemu irańskiego i przede wszystkim koreańskiego. Chiny
w przyszłości mogą zostać prawdziwym hegemonem. Według analityków banku Goldman
Sachs do 2040 roku Chiny będą największą gospodarką świata (na 3. miejscu  Indie, na 4.
Brazylia).
Brazylia, zwłaszcza po przejęciu władzy przez prezydenta Da Silvę, stała się
prawdziwym mocarstwem. Kraj ten jest potęgą rolniczą (produkuje 150 mln ton żywności),
posiada duże zasoby ropy naftowej i stara się zostać stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa,
posiadając w dodatku na to spore szanse. Poziom życia ciągle się polepsza, ponad 24
milionów Brazylijczyków wyszło już z ubóstwa. Rezerwy walutowe kraju, które traktowane są
jako bufor, mający chronić gospodarkę przed skutkami światowego kryzysu, osiągnęły
poziom ponad 350 mld dolarów. Znaczenie tego kraju na świecie jest coraz większe.
Indie rozwijają się w tempie 8% PKB rocznie, i stają się poważnym graczem militarnym
na arenie międzynarodowej. Są w stanie prowadzić wojnę na dwa fronty (chodzi tu przede
wszystkim o przygotowanie się do obrony przeciwko Pakistanowi i Chinom). W dodatku
Bombaj to już praktycznie centrum światowych usług i technologii IT40.
28. Gmina, powiat, województwo jako jednostki
samorządu terytorialnego
Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce trójszczeblowa struktura samorządu
terytorialnego:
1) samorząd gminny
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego w Polsce.
Wyróżniamy trzy rodzaje gmin: miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Gmina realizuje
zadania poprzez swoje organy: radę gminy (organ stanowiący i kontrolny) oraz wójta,
burmistrza lub prezydenta miasta (organ wykonawczy).
Organami gminy są rada gminy oraz wójt, burmistrz lub prezydent. Rada gminy
wyłaniana jest w wyborach powszechnych przez mieszkańców gminy na 4 lata. Jej
40
http://www.konserwatyzm.pl/artykul/2312/brics---5-poteg
 31 
liczebność uzależniona jest od liczby mieszkańców i wynosi od 15 do 45 radnych.
Posiada kompetencje stanowiące (uchwałodawcze) i kontrolne. Działa na zasadzie
domniemania kompetencji. Do spraw o których decyduje wyłącznie rada gminy należy
m.in. uchwalanie statutu i budżetu gminy oraz podejmowanie uchwał w sprawie
udzielenia wójtowi absolutorium z wykonania budżetu, wybór i odwoływania skarbnika
i sekretarza gminy, uchwalanie miejscowych planów zagospodarowania
przestrzennego. Rada gminy kontroluje działalność wójta, gminnych jednostek
organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy Rada gminy może w obrębie
gminy tworzyć mniejsze jednostki administracyjne (tzw. jednostki pomocnicze gminy):
sołectwa, dzielnice, osiedla. Rada gminy ze swojego grona może powoływać stałe
i doraz
ne komisje do określonych zadań. Akty prawa miejscowego ustanawia rada
gminy w formie uchwały. Ze swego grona wybiera przewodniczącego i 1-3
wiceprzewodniczących. Zadaniem przewodniczącego jest wyłącznie organizowanie
pracy rady oraz prowadzenie obrad rady. Przewodniczący może wyznaczyć do
wykonywania swoich zadań wiceprzewodniczącego.
Organem wykonawczym gminy jest wójt. Burmistrz jest organem wykonawczym
w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej
gminy. W miastach powyżej 100.000 mieszkańców organem wykonawczym jest
prezydent miasta. Do zadań wójta należy w szczególności: przygotowywanie projektów
uchwał rady gminy, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie
mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników
gminnych jednostek organizacyjnych. Wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz
reprezentuje ją na zewnątrz. Wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy.
2) samorząd powiatowy
Powiat jako jednostka samorządu jest pojmowany jako lokalna wspólnota
samorządowa oraz odpowiednie terytorium. W powiecie realizowane są zadania
publiczne o charakterze ponadgminnym, uzupełniające w stosunku do zadań gminy
z zakresu:
�� infrastruktury społecznej: edukacja ponadgimnazjalna, promocja i ochrona
zdrowia (prowadzenie szpitali, pomoc społeczna)
�� infrastruktury technicznej: transport zbiorowy i drogi publiczne
�� ochrony środowiska i zagospodarowania przestrzennego
�� problemów lokalnych, np. bezrobocia, pomocy osobom niepełnosprawnym,
ochrony praw konsumenckich.
Organami powiatu są rada powiatu i zarząd powiatu. Rada powiatu jest
organem o kompetencjach stanowiących i kontrolnych, a jej kadencja trwa 4 lata.
Liczebność uzależniona jest od liczby mieszkańców i wynosi od 15 do 29 radnych. Jako
organ stanowiący rada powiatu może podejmować decyzje w sprawach takich, jak np.
stanowienie aktów prawa miejscowego, wybór i odwoływanie zarządu, powoływanie
i odwoływanie sekretarza i skarbnika powiatu, uchwalanie budżetu powiatu oraz
 32 
udzielenie absolutorium zarządowi powiatu z jego wykonania. W ramach kompetencji
kontrolnych rada powiatu kontroluje działalność zarządu powiatu oraz powiatowych
jednostek organizacyjnych. Na czele rady powiatu stoi przewodniczący wybierany
spośród jej członków. Do zadań przewodniczącego należy organizowanie prac rady,
zwoływanie sesji i prowadzenie obrad rady.
Zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatu
wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie.
Najważniejsze zadania zarządu powiatu to: wykonywanie budżetu powiatu,
przygotowywanie projektów uchwał rady powiatu, gospodarowanie mieniem powiatu,
wykonywanie uchwał rady powiatu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek
organizacyjnych powiatu.
3) samorząd województwa
Województwo stanowi największą jednostkę podziału terytorialnego państwa
i zarazem wspólnotę mieszkańców, w ramach obowiązującej aktualnie trójszczeblowej
struktury. Samorząd wojewódzki został powołany w celu wykonywania zadań
o charakterze wojewódzkim, o ile nie są one zastrzeżone dla organów administracji
rządowej. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności
powiatu i gminy, a organy samorządu województwa nie stanowią wobec powiatu
i gminy organów nadzoru lub kontroli oraz nie są organami wyższego stopnia
w postępowaniu administracyjnym.
Organami samorządu województwa są: sejmik województwa oraz zarząd
województwa. Sejmik województwa to stanowiący i kontrolny organ samorządu
działający na szczeblu województwa. W jego skład wchodzą radni wybierani na 4-letnią
kadencję. Jako organ stanowiący sejmik działa w formie uchwał, przyjmując m.in. akty
prawa miejscowego, a także ustalając strategię rozwoju województwa, budżet
województwa, itp. Natomiast jako organ kontrolny dokonuje kontroli zarządu
i jednostek organizacyjnych województwa, kontroli wykonania budżetu itp. Pracami
sejmiku kieruje przewodniczący wybierany spośród radnych.
Zarząd województwa jest kolegialnym organem wykonawczym sejmiku
województwa. W skład zarządu województwa, liczącego 5 osób, wchodzi marszałek
województwa jako jego przewodniczący, wicemarszałek i pozostali członkowie. Do
zadań zarządu należy: wykonywanie uchwał sejmiku, gospodarowanie mieniem
województwa, przygotowanie projektu i wykonywanie budżetu województwa,
kierowanie wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych.
 33 
29. Marketing polityczny a marketing ekonomiczny
 podobieństwa i różnice
Marketing polityczny można zdefiniować ogólnie jako metody, techniki, strategie
i instrumenty jakimi polityk czy partia polityczna starają się pozyskać nasze poparcie. Takie
działania prowadzone są właściwie przez cały czas, choć niewątpliwie intensyfikują się
szczególnie w okresach kampanii wyborczych.
Marketing ekonomiczny to ogół zintegrowanych działań przedsiębiorstwa,
polegających na poznaniu, a następnie zaspokojeniu potrzeb odbiorców na jakiś towar lub
usługę, stworzeniu popytu i utrzymywaniu go na określonym poziomie za pomocą różnych
mechanizmów rynkowych, np. reklamy, promocji, właściwej polityki cenowej41.
Marketing polityczny, jak i ekonomiczny oddziaływuje na wielkie grupy ludzi. Dzieje się
tak dlatego, że zarówno obywatele, jak i konsumenci spełniają te same role  decydentów.
W każdym przypadku wybór implikuje satysfakcje lub jej brak. Celem każdego działania jest
osiągnięcie zamierzonego efektu.
Marketing ekonomiczny różni się od politycznego przede wszystkim odbiorcą:
w marketingu ekonomicznym jest nim szeroko rozumiany konsument, w marketingu
politycznym  wyborcy i obywatele. Celem marketingu ekonomicznego jest zwiększenie
popytu na produkty, czyli maksymalizacja sprzedaży, a marketingu politycznego zwiększenie
poparcia dla polityka, partii politycznej czy projektu politycznego. Działania marketingowe
skierowane są w marketingu ekonomicznym do konsumentów, a w marketingu politycznym
do obywateli jak i do mass mediów. Środki masowego przekazu są w marketingu
ekonomicznym nośnikiem reklam i informacji prasowych, a w marketingu politycznym
wzmacniają i przetwarzają otrzymane informacje.
Różnice pomiędzy marketingiem politycznym i gospodarczym42:
1) Czas: Uprawnieni do głosowania wyborcy wybierają kandydata lub partię polityczną
zawsze w tym samym czasie  w dniu, w którym zostało zaplanowane głosowanie.
Natomiast konsumenci mają możliwość dokonania zakupów produktów w różnym
czasie, w zależności od ich potrzeb i możliwości. Bardzo rzadko występuję sytuacja,
w której zdecydowana większość konsumentów chce natychmiast nabyć określony
produkt.
2) Cena: Podczas gdy konsument kupujący towar zawsze zna jego cenę  wartość
wyrażoną w pieniądzach  to wyborca nigdy nie płaci za możliwość podjęcia decyzji
wyborczej. Decyzje wyborcze mogą być wynikiem analizy przewidywania ich
konsekwencji, które można rozpatrywać w terminach strat i zysków w długiej
perspektywie czasowej między okresami wyborczymi. W tym aspekcie istnieje duże
prawdopodobieństwo między tak zwanym zachowaniem pozakupowym
z zachowaniem powyborczym. W oby przypadkach konsument może poczuć żal
41
http://portalwiedzy.onet.pl/116429,,,,marketing,haslo.html
42
http://zadane.pl/wypracowanie/Marketing_polityczny_a_gospodarczy-6463
 34 
z powodu podjętej takiej, a nie innej decyzji: nabyty produkt lub wybrany kandydat
może nie spełniać oczekiwań konsumenta lub wyborcy. Oczywiście po podjęciu decyzji
może on także czuć satysfakcje. Jednak wydaję się, że takiego stanu zdecydowanie
częściej doświadczają konsumenci niż wyborcy. Ponadto byłoby to swoistym kuriozum,
gdyby przed pójściem do urny wyborca otrzymywał informację o wielkości zapłaty
koniecznej do uiszczenia, aby dokonać wyboru polityka czy partii. Określenia takiej
zapłaty jest zaś oczywiste w wypadku produktów konsumenckich.
3) Indywidualne preferencje: Wyborca zdaje sobie sprawę, że o wyborze decyduje
większość głosujących i musi zaakceptować ostateczny wynik głosowania, nawet jeśli
jest on niezgodny z jego preferencjami. Znaczenie ma rozkład poparcia w całym
społeczeństwie. Decyduje tu wybór społeczny, a nie wybór jednostki. Stanowi to
bardzo wyraz
ną różnicę w odniesieniu do wyrobów konsumenckich, w których wynik
podjęcia decyzji o nabyciu towaru jest zupełnie niezależny od tego, jak do danego
towaru ustosunkują się inni konsumenci.
4) Dominacja na rynku: W wyborach politycznych zwycięzca bierze wszystko. Z taka
sytuacją mamy do czynienia przy wyborach większościowych, na przykład w Polsce
w wyborach prezydenckich, w wyborach na burmistrzów oraz w jednomandatowych
okręgach w wyborach senatorskich. Najbliższym odpowiednikiem marketingu
gospodarczego w takiej sytuacji jest zdobycie pozycji monopolisty na rynku.
5) Znajomość towaru: Partia polityczna czy kandydat jest złożonym produktem. Którego
wyborca w zasadzie nie może  rozpakować i nie wie, co jest wewnątrz. Chociaż do
marketingu gospodarczego należą także produkty i usługi, których konsument nie
może podczas kupowania otworzyć i sprawdzić, jednak liczba takich niemożliwych do
 rozpakowania pakietów znajdujących się na rynku wyborczym jest zdecydowanie
większa. Ponadto konsument może zmienić zdanie i wymienić prawie natychmiast
produkty czy usługi na inne, jeśli te, które już nabył, mu się nie podobają, chociaż taka
zmiana może pociągnąć za sobą duże koszty. Natomiast wyborcy ze zmianą decyzji
muszą czekać do następnych wyborów, czyli przynajmniej kilka lat.
6) Nowe i międzynarodowe  marki : Wprowadzenie nowej marki w formie nowej partii
politycznej jest stosunkowo trudne i zawsze odległe w czasie. Wiele partii politycznych
ma relatywnie krótki żywot (PJN, Samoobrona, LPR). W polityce w zasadzie nie istnieją
ponadnarodowe marki-partie, chociaż obserwuje się powstawanie większych
ugrupowań politycznych, jak to na przykład ma miejsce w Parlamencie Europejskim.
Z kolei w marketingu gospodarczym funkcjonuje wiele marek, które uzyskały status
międzynarodowy.
7) Popularność  marek : W marketingu gospodarczym marki wiodące są zawsze
najbardziej popularne. W marketingu politycznym obserwuje się dość częste zjawisko,
że jeśli dana partia wygra wybory, jej poparcie, wyrażone w sondażach opinii
publicznej, gwałtownie zaczyna maleć. Taka sytuacja jest niewątpliwie związana
z faktem, że partia rządząca podejmuje decyzje często z
le odbierane przez różne grupy
społeczne.
 35 
30. Typy wizerunku politycznego
Typy wizerunku politycznego43:
a) Ekspert chłodny analityk, którego celem jest racjonalne rozwiązywanie problemów,
często akcentuje się bezpartyjność, czy nawet apolityczność, rzeczowość, kompetencje,
szeroka wiedza, skuteczność, rzetelność, np. L. Balcerowicz, M. Belka.
b) Heros charyzma, zdecydowanie, pasja w działaniu, autorytarne metody działania,
działania konfliktowe, poczucie misji, np. L. Wałęsa,
c) Ojciec protekcjonalnie traktuje społeczeństwo, roztaczając opiekuńcze wizje, np.
A. Kwaśniewski, L. Kaczyński.
d) Amant ma przyciągać atrakcyjną powierzchownością i dynamizmem
charakterystycznym dla młodych ludzi, świeżość, romantyzm, np. G. Napieralski
e) Zwykły człowiek działania koncyliacyjne, umiar, podkreśla swoje społeczne korzenie
i brak dystansu na linii polityk-wyborca, np. W. Frasyniuk,
Inne typy:
a) Szarak  człowiek niczym się niewyróżniający i niepodkreślający swej wyjątkowości.
Szarak to np. poseł, o którym nikt nie słyszał, nie bierze czynnego udziału w kreowaniu
polityki ugrupowania;
b) Ekscentryk  skupia na sobie uwagę mediów i opinii publicznej dzięki
niekonwencjonalnym zachowaniom, przemyślanej polityce prowokacji, ma poruszyć
wyborców, przysparzając swemu ugrupowaniu nowych zwolenników, np. J. Korwin-
Mikke
c) Idol  podobny do herosa, tylko, że idol pojawia się wczasach stabilizacji i stagnacji;
jest kompetentny, rzeczowy, ale ma tez wizje polityki i stara się ja realizować za
pomocą dostępnych mu środków, jest wyalienowany ze społeczeństwa, nieco odległy,
niedostępny, stosuje autokratyczne metody uprawiania polityki, charyzmatyczny, np.
A. Lepper, Z. Gilowska, A Kwaśniewski
d) Błazen  zbyt daleko posunięta swoboda i brak odpowiedzialności, polityk taki trafia
się w życiu partyjnym na ogół rzadko, obecnie partie uciekają zazwyczaj od
umieszczania właśnie polityka-błazna w szaragach swych elit partyjnych, błazen może
w nieodpowiedzialny sposób nadszarpnąć wizerunek swojego ugrupowania, np.
J. Palikot, A. Lepper
e) Luzak  stoi w centrum politycznej rywalizacji, jednak podchodzi do rzeczywistości
w sposób zdystansowany, nieco ironiczny, przyjęcie takiej postawy pozwala na
wygłaszanie złośliwych uwag, żartowanie, komentowanie dokonań innych polityków
z dystansem i w nieco przewrotny sposób, jednak uwagi te powinny mieścić się
w granicach politycznej poprawności, jest odpowiedzialny Np., Z. Gilowska, L. Miller,
43
http://www.edukateria.pl/praca/typy-wizerunkow-politycznych/
 36 
w ich wizerunku powaga jest podszyta często ironią, jednak w sytuacjach z założenia
poważnych potrafią oni przybrać odpowiedni ton.
31. Polityczna reklama negatywna  pojęcie i rodzaje
Reklama negatywna to rodzaj reklamy politycznej, która nie jest produkowana po to,
aby ukazać zalety swojego kandydata, ale po to aby ośmieszyć i zaatakować konkurenta
politycznego. Głównym celem reklamy negatywnej jest zniechęcenie potencjalnych
wyborców i doprowadzenie do oddania głosu na jego konkurenta.
Podstawowe typy reklamy negatywnej44 45:
a) Reklama negatywna sensu stricte  jej celem jest ukazanie konkurenta w jak
najgorszym świetle i zbudowanie mu jak najgorszego wizerunku. W zależności od tego,
co jest celem krytyki, wyróżnić można reklamy negatywne problemowe i wizerunkowe.
�� Reklamy problemowe ukierunkowane są na krytykę poglądów, dokonań czy
programu politycznego przeciwnika.
�� Reklamy wizerunkowe przedmiotem krytyki są osobowość innego polityka, jego
światopogląd, a nawet  rodzina.
b) Reklama atakująca  jest to silny, bardzo sugestywny atak na przeciwnika
politycznego, w którym wykorzystuje się takie metody jak plotka, insynuacje, czasem
wręcz kłamstwa.
c) Reklama porównawcza  porównuje ona dwóch kandydatów, zestawiając ich
bezpośrednio lub pośrednio, aby ukazać że konkurent jest zdecydowanie gorszy.
Porównuje ona programy wyborcze, cechy kandydatów, kompetencje, dokonania.
d) Reklama implikująca  posługuje się ona insynuacjami, po to aby ostrzej i dobitniej
ukazać sylwetkę sponsora reklamy. Reklama te pozwala na zbudowanie silnej
identyfikacji między kandydatem, a wyborcami.
32. Sondaże wyborcze  funkcje i rodzaje
Sondaż  badanie opinii publicznej, rodzaj badań statystycznych mający na celu
określenie preferencji danej grupy ludności. Sondaż nie daje pełnego obrazu, a jedynie
przybliżony wynik. Powinien uwzględniać różne grupy społeczne, wiekowe i zawodowe46.
Wyróżnia się trzy funkcje sondażu:
a) poznawcza  dostarczanie społeczeństwu informacji na różne tematy np. poparcia
przedwyborczego dla partii politycznych i ich liderów. Dzięki nim politycy jak
i obywatele tworzą obraz samych siebie. Ponadto politycy dowiadują się jakie są
44
http://blokreklamowy.blogspot.com/2012/03/reklama-negatywna-i-jej-typy-w-polityce.html
45
http://ogospodarce.pl/2010/10/negatywna-reklama-polityczna/
46
http://pl.wikipedia.org/wiki/Sonda%C5%BC
 37 
poglądy społeczeństwa na różne sprawy ze sfery publicznej i politycznej. Dzięki temu
mogą określić stanowiska programowe, wprowadzać do nich odpowiednie korekty
b) perswazyjna  sondaże mogą wpływać na opinie publiczną. To że dany polityk
zdobywa poparcie czy też je traci może być dla wyborcy wskaz
nikiem kogo poprzeć.
Perswazyjność sondaży jest możliwa tylko dzięki opublikowaniu wyników w mediach,
które je rozpowszechniają. Funkcja perswazyjna wzrasta dzięki temu na ogół że media
nie podają tylko suchych danych z badań opinii społecznej ale opatrują je
komentarzami ekspertów, którzy te same wyniki mogą interpretować zmiennie
c) polityczna  pozwala politykom pozycjonować swoją pozycję polityczną oraz badać
efektywność głoszonych poglądów. Zaletą tych badań dla sztabu wyborczego jest to że
są to badania przeprowadzane na bardzo szerokiej próbie, nie muszą płacić za te
badania, ich wadą jest ogólnikowość pytań. Politycy mają możliwość podejmowania
decyzji z uwzględnieniem  konsultacji ze społeczeństwem . Mają też istotną wartość
prognostyczną
Rodzaje sondaży:
a) Ogólnodostępne  realizowane przez instytucje specjalnie do tego powołane.
Informacje uzyskiwane są przeważnie bardzo ogólne. Dotyczą rozkładów poparcia
społecznego dla poszczególnych kandydatów w danym czasie oraz czasem ocenę
ugrupowań politycznych i ich liderów. Są istotnym z
ródłem informacji wyborczych, lecz
z punktu widzenia sztabów wyborczych informacje o zbyt małej precyzji czyli mało
użyteczne.
b) Medialne  zlecane profesjonalnym firmom przez różnego rodzaju środki masowego
przekazu. Prowadzone są najczęściej po to, aby uzyskać najświeższe wiadomości.
Koncentrują się najczęściej na rezultatach  gonitwy wyborczej, czyli kto prowadzi na
starcie, półmetku i finiszu. Wykonywane są w celu przyciągnięcia odbiorcy, a czasem
motywem jest chęć wpłynięcia na zachowania wyborcze.
c) Prywatne  badania zlecane bezpośrednio przez sztaby wyborcze, w celu uzyskania
informacji marketingowych niezbędnych do prowadzenia działań promocyjnych. Dzielą
się na:
�� sondaże bazowe  realizowane na samym początku kampanii, tuz przed lub
bezpośrednio po przystąpieniu do walki wyborczej. Z reguły bardzo obszerne,
zawierają wiele drobiazgowych pytań dotyczących opinii o kandydacie,
problematyki wyborczej oraz podstawowych charakterystyk wyborców. Badania
takie dostarczają informacji, które w trakcie kampanii będą stanowić punkt
odniesienia do określenia jej postępów lub potknięć
�� sondaże ponawiane  koncentrują się na kilku szczegółowych problemach. Wyniki
wykorzystywane są przez sztaby do prowadzenie lub weryfikowania danej strategii
np. do testowania reakcji wyborców na opracowane wersje materiałów
promocyjnych czy przekazów kandydatów. W badaniach podaje się ocenie np.
slogany wyborcze. Prowadzone w pierwszych i końcowych fazach kampanii.
 38 
�� sondaże tropiące  przeprowadzane są stale i w miarę regularnie, krótkie, składają
się zazwyczaj z kilku pytań, celem jest ocena skuteczności przyjętych strategii
marketingowych oraz zestawienie opinii naszego kandydata z opinią na temat
przeciwnika. Ich cechy to: powtarzalność pomiaru, identyczność narzędzia
pomiarowego, taki sam sposób doboru próby i przeprowadzania badań oraz
porównywalny odstęp czasu pomiędzy poszczególnymi badaniami
33.  Europa dwóch prędkości ,  Europa twardego jądra ,
 Europa Ojczyzn  koncepcje rozwoju UE
Europa dwóch prędkości  wizja rozwoju UE oznaczająca jej podział na dwie kategorie
członków, na kraje dążące do ściślejszej integracji w gronie państw strefy euro oraz grupę
krajów spoza niej. Zgodnie z tą wizją na czoło UE miałaby się wysunąć strefa euro. Pozostałe
kraje członkowskie miałyby do niej dołączyć z czasem. Ta europejska dychotomia
odzwierciedla w pierwszym rzędzie stan gospodarek Starego Kontynentu. Jedne pogrążają
się w recesji (Grecja, Portugalia, Hiszpania), a innym udaje się utrzymać stałe tempo wzrostu.
Europa twardego jądra  potoczne określenie koncepcji wzmocnienia i zacieśnienia
współpracy i integracji w Unii Europejskiej przez grupę państw tzw. starej unii. Najczęściej
wymienianymi krajami mającymi uczestniczyć w tworzeniu tzw. "twardego jądra" były
Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Belgia i Luksemburg. Państwa te miałby wytyczać
kierunek rozwoju oraz stanowić siłę napędową UE.
Europa Ojczyzn  wizja funkcjonowania Europy, którą przedstawił francuski prezydent
Charles de Gaulle. Postulował rozwój współpracy państw europejskich przy zachowaniu
suwerenności każdego z nich. Opowiadał się przede wszystkim za integracją gospodarczą,
pozwalającą odzyskać Europie dawne znaczenie, natomiast w dziedzinie polityki
poszczególne państwa nadal miały zachować swe nieuszczuplone kompetencje.
34. Totalitaryzm czy autorytaryzm? Spór o charakter
systemu politycznego PRL
Można wyróżnić pewne cechy wspólne dla wszystkich okresów w dziejach PRL i na tej
podstawie udzielić odpowiedzi na pytanie, czy było to państwo totalitarne, czy autorytarne.
Najlepiej posłużyć się analizą różnic między tymi systemami47:
1) Totalitaryzm jest rewolucyjny, niesie idee nowego ładu. Autorytaryzm to ideologia
restauracji starego porządku, sanacji porządku zastanego, no i anty rewolucji. Czyli bez
wątpienia tu PRL jawi się jako totalitarny.
47
http://www.historycy.org/index.php?showtopic=35408
 39 
2) Rola propagandy: w totalitaryzmie wszelkie media są ściśle podporządkowane,
a propaganda jest wszechogarniająca. Autorytaryzm przykłada mniejszą wagę do
propagandy, dopuszcza też pewne elementy wolności przekazu. Znowu + dla totalizmu.
3) Totalitaryzm jest masowy, wymaga od ludzi aktywności i entuzjazmu. Autorytaryzm
wymaga od masy tylko biernego posłuszeństwa. PRL we wszystkich odsłonach zaganiał
na pochody, wiece, masówki i czyn społeczny. Znowu + dla totalizmu.
4) Gospodarka: każdy totalizm wprzęga gospodarkę w ideologię i centralnie nią steruje.
W autorytaryzmie skala ingerencji jest daleko mniejsza, choć w 90% przypadków
dominuje etatyzm. Znowu wychodzi, że i w tej dziedzinie PRL odpowiada totalitarnym
"standardom".
5) Totalitaryzm stara się zlikwidować wolność. Autorytaryzm nie likwiduje wolności, ale
przedefiniowuje ją i podporządkowuje racji stanu. W PRL owszem, istniały enklawy
wolności, ale takowe istnieją w każdym totalizmie. Jednakże w PRL żadna społeczna
aktywność na szerszą skalę nie mogła się odbywać bez kontroli i reglamentacji ze
strony państwa. Nie było prywatnych mediów, stowarzyszeń nie sterowanych przez
partię. Znowu wszystko wskazuje na to, że i tu PRL był totalitarny.
6) Terror w państwie totalitarnym jest wszechogarniający. W państwie autorytarnym zaś
dokładnie wiadomo, w kogo uderzy i stosuje się go zgodnie z macchiavellistyczną
zasadą "kiedy trzeba". Tutaj PRL po roku 1956 już totalitarny nie jest.
35. Kryzys i upadek systemu komunistycznego w Polsce 1980-1989
31 sierpnia 1980 r. podpisano tzw. Porozumienia Sierpniowe. Ich najważniejszym
postulatem była zgoda na tworzenie niezależnych związków zawodowych. Pierwszy raz po
1945 r. kierownictwo KC PZPR zgodziło się na daleko idące ustępstwa polityczne bez użycia
siły. 10 listopada 1980 r. po 3 miesiącach intensywnej pracy działaczy opozycyjnych i oporu
władz komunistycznych, które czyniły wszystko co możliwe by nie dopuścić do tego faktu,
Sąd Najwyższy w Warszawie zarejestrował statut NSZZ "Solidarność".
2 paz
dziernika 1981 r. Zjazd "Solidarności" wybrał Lecha Wałęsę na
przewodniczącego NSZZ "Solidarność". Oprócz wyboru władz, przyjęty został program, który
określał "Solidarność" jako "wielki ruch społeczny", który odwoływać się miał do wartości
chrześcijańskich, narodowych, robotniczych, demokratycznych tradycji świata pracy oraz
określał go jako ideowo pluralistyczny związek zawodowy.
Program Związku obok kwestii socjalnych, zaprezentował plan budowy
"Rzeczpospolitej samorządnej", która miała być oparta na pluralizmie politycznym oraz
respektowaniu podstawowych wolności obywatelskich. Podstawą zorganizowanego
społeczeństwa miał być samorząd pracowniczy oraz wybrany w demokratycznych wyborach
samorząd terytorialny. Założenia gospodarcze zakładały radykalną reformę gospodarki.
13 grudnia 1981 r. gen. Wojciech Jaruzelski w transmitowanym przemówieniu
radiowo - telewizyjnych, poinformował o uchwaleniu przez Radę Państwa dekretu
 40 
o wprowadzeniu na obszarze całego kraju stanu wojennego i przejęcia władzy przez nowo
ukonstytuowaną Wojskową Radę Ocalenia Narodowego (WRON). Dekret o wprowadzeniu
stanu wojennego zawieszał działalność NSZZ "Solidarność" oraz wszystkich działających
w kraju związków zawodowych. Ponadto sankcjonował on, pozbawienie społeczeństwa
większości praw obywatelskich. W rezultacie zakazano strajków, akcji protestacyjnych,
zgromadzeń, rozpowszechniania wydawnictw. Do 3 stycznia 1982 r. przerwano zajęcia w
szkołach i na wyższych uczelniach. Władze wprowadziły godzinę policyjną od 22 do 6 rano
oraz cenzurę prewencyjną. W zakładach pracy nad produkcją i dyscypliną pracowników mieli
czuwać specjalni komisarze wojskowi, których wyposażono w nadzwyczajne
pełnomocnictwa. Ponadto po ulicach miast krążyły uzbrojone patrole wojskowe i pojazdy
opancerzone.
Jednocześnie dokonano internowania większości działaczy NSZZ "Solidarność" co
uniemożliwiło skoordynowany opór w skali ogólnopolskiej. Mimo grozy sytuacji w wielu
zakładach pracy, prawie wszystkich kopalniach, hutach, stoczniach, rozpoczęto akcję
strajkowe. W odpowiedzi, władze komunistyczne przy użyciu czołgów, wojska,
zmilitaryzowanych jednostek milicji obywatelskiej (ZOMO) przystąpiły do brutalnych akcji
pacyfikacji tych zakładów.
31 grudnia 1982 r. komunistyczne władze PRL podjęły decyzję o oficjalnym
zawieszeniu stanu wojennego. Decyzja ta była podyktowana utrzymaniem dotychczasowej
polityki wobec społeczeństwa. Ponadto liczono na przełamanie na arenie międzynarodowej
bojkotu PRL. W efekcie większość działaczy opozycji demokratycznej odzyskała wolność.
Jednak część z nich miejsce internowania zamieniła na cele w aresztach karnych. Ostatecznie
stan wojenny został zniesiony 22 lipca 1983 r. Decyzja ta została poprzedzona szeregiem
regulacji prawnych, które zmierzały do utrwalenia przepisów wyjątkowych.
W kwietniu i sierpniu 1988 nastąpiła kolejna fala strajków. W tej sytuacji zostały
podjęte zakulisowe negocjacje przedstawiciela władz, gen. Czesława Kiszczaka z oficjalnie
osobą prywatną, a faktycznie przywódcą opozycji Lechem Wałęsą. Opracowano postulowaną
koncepcję dialogu przedstawicieli opozycji, władz oraz Kościoła katolickiego  negocjacje
Okrągłego Stołu, którego obrady, trwające od lutego do kwietnia 1989 zakończyły się
podpisaniem porozumienia.
Zawarte porozumienie "okrągłego stołu", którego obrady zakończyły się 5 kwietnia
1989 r. przewidywały szereg istotnych ustępstw politycznych strony rządowej. W ich
wyniku podjęto szereg postanowień. Do najważniejszych należało utworzenie Senatu z liczbą
100 senatorów; kwotowe wybory do Sejmu  65% miejsc zagwarantowanych dla ekipy
rządzącej; utworzenie urzędu Prezydenta PRL, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe
na 6-letnią kadencję; zmiana prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiłaby rejestrację
Solidarności.
4 czerwca 1989 r. odbyła się pierwsza tura wyborów kontraktowych do Sejmu
i całkowicie wolnych do Senatu. Jej wyniki wykazały olbrzymie zwycięstwo obozu
solidarnościowego. Klęska strony rządowej, zmusiła ją do tak skonstruowanej zmiany
ordynacji wyborczej by kandydaci partyjni mogli w drugiej turze wyborów (18 czerwca),
 41 
wejść w skład parlamentu. Pomimo sprzeciwu opinii publicznej, 19 lipca 1989 r. gen.
W. Jaruzelski został wybrany na prezydenta.
Kolejnym kryzysem był tzw. kryzys rządowy, który wiązał się z problemem wyłonienia
składu Rady Ministrów. Zaproponowany i wybrany na premiera Czesław Kiszczak nie był
w stanie sformować nowego gabinetu i podał się do dymisji. Dopiero pod naciskiem
społeczeństwa, prezydent Jaruzelski zgodził się na kandydaturę Tadeusza Mazowieckiego,
który 24 sierpnia 1989 r. został desygnowany na prezesa Rady Ministrów.
Pierwszy po 1945 r. nie komunistyczny rząd T. Mazowieckiego obdarzony został dużym
kredytem zaufania społecznego. Dzięki temu mógł przystąpić do wcielania w życie reform
w kierunku demokratyzacji życia społeczno-politycznego oraz stabilizacji pogrążonej
w kompletnym kryzysie gospodarki48.
Jako datę kończącą okres Polski Ludowej można przyjąć 29 grudnia 1989, dzień
uchwalenia ustawy o zmianie Konstytucji PRL, w której m.in. zmieniono nazwę państwa na
Rzeczpospolitą Polską (weszła w życie 31 grudnia 1989), bądz
datę 4 czerwca 1989  datę
pierwszych, częściowo wolnych wyborów49.
36. Kryteria konwergencji z Maastricht. Perspektywy
wstąpienia Polski do strefy euro
Kryteria konwergencji to zbiór wymogów, które muszą spełnić kraje członkowskie
Unii Europejskiej po to, by wprowadzić u siebie wspólną walutę euro. Ponieważ
sformułowano je w Traktacie z Maastricht (podpisanym w 1992 r.), często nazywa się je
 kryteriami z Maastricht . Traktat sprecyzował cztery kryteria uczestnictwa kraju w unii
ekonomicznej i walutowej50:
1) wysoki stopień stabilności cen  stopa inflacji w danym kraju nie powinna być wyższa
o więcej niż 1,5 punktu procentowego od średniej z trzech krajów UE o najniższej
inflacji;
2) stabilność finansów publicznych  oznacza nie większy od 3% PKB deficyt sektora
publicznego, oraz nie większy od 60% PKB poziom długu publicznego;
3) stabilność kursu walutowego, co oznacza przestrzeganie co najmniej przez dwa lata
przedziału wahań kursowych dozwolonych przez Mechanizm Kursów Walutowych
(obecne dozwolone wahania kursu wynoszą +/-15%);
4) stabilność stóp procentowych  długookresowa stopa procentowa nie może
przekraczać więcej niż o 2 punkty procentowe średniego poziomu stóp procentowych
z trzech krajów o najniższej inflacji;
5) prawo  warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest też konwergencja prawna
polegająca na zgodności ustawodawstwa krajowego z unijnym.
48
http://edukacja.gazeta.pl/edukacja/1,124764,6713521,Polska_w_latach_80_.html
49
pl.wikipedia.org/wiki/Polska_Rzeczpospolita_Ludowa
50
http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=172&pageId=608
 42 
Obecna sytuacja Polski w odniesieniu do kryteriów konwergencji przedstawia się
następująco51:
Kryterium/Wskaz
nik Opis
W czerwcu 2012 r. Polska nie wypełniała kryterium stabilności
Inflacja cen. 4,0%  o 1 pkt. proc. wyższa od wartości referencyjnej
równej 3%
Kryterium fiskalne pozostaje niewypełnione ze względu na
Sytuacja fiskalna nałożoną na Polskę procedurę nadmiernego deficytu > 3% PKB.
W 2011 deficyt wyniósł 5,1% PKB, a dług publiczny 56,3% PKB
Kryterium kursu walutowego nie jest wypełnione ze względu na
Kurs walutowy
fakt, że Polska nie uczestniczy w mechanizmie ERM II.
W czerwcu 2012 r. Polska nie wypełniała kryterium stóp
procentowych. Średnia długoterminowa stopa procentowa za
Stopa procentowa
ostatnie 12 miesięcy wyniosła 5,6% i była o 1,7 pkt. proc. wyższa
od wartości referencyjnej, która wyniosła 3,9%.
37. Istota, cele i zadania polityki gospodarczej państwa
Polityka gospodarcza jest to zestaw działań państwa wpływających na sytuację
gospodarczą i rozwój kraju. Może mieć dwa najważniejsze cele, w zależności od horyzontu
czasowego, którego dotyczy52:
" w długim horyzoncie czasowym, podstawowym celem polityki gospodarczej jest
osiągnięcie jak najwyższego poziomu rozwoju gospodarczego, czyli osiągnięcie
wysokiego tempa długookresowego wzrostu gospodarczego;
" w krótkim i średnim horyzoncie czasowym, najważniejszym celem jest eliminacja
nadmiernych wahań tempa rozwoju gospodarczego, wywołanych np. niestabilnością
gospodarczą lub innymi wstrząsami wynikającymi z gwałtownych wahań popytu lub
podaży.
Według kryterium charakteru cele polityki gospodarczej to53:
�� generalne  zapewnienie suwerenności, sprawiedliwości, postępu społecznego,
ochrona praw człowieka
�� ekonomiczne  wzrost gospodarczy, dążenie do dobrobytu, rozwój przedsiębiorczości,
restrukturyzacja gospodarki  przez jej dostosowanie do aktualnych potrzeb,
zapewnienie równowagi wewnętrznej (budżetowej) i zewnętrznej (wymiany
z zagranicą)
51
http://www.mf.gov.pl/_files_/euro/analizy/monitor/monitor_2012_08.pdf
52
http://www.nbportal.pl/pl/commonPages/EconomicsEntryDetails?entryId=125&pageId=608
53
T. Włudyka, Polityka gospodarcza, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2007, s. 19 i 20.
 43 
�� społeczne  sprawiedliwy podział dochodów, pełne zatrudnienie, wyrównywanie szans
w dostępie do rezultatów działalności gospodarczej i społecznej, zapobieganie
wykluczeniu społecznemu, reintegracja osób wykluczonych, zapewnienie ochrony
zdrowia i bezpieczeństwa na wypadek innych ryzyk socjalnych
�� ekologiczne  ochrona istniejących zasobów środowiska oraz rekultywacja obszarów
zniszczonych
�� ustrojowe  wzmacnianie i ochrona szeroko zumianego ustroju społeczno-
gospodarczego, zapewnienie bezpieczeństwa, wzmacnianie potencjału obronnego
Kierunki oddziaływania polityki gospodarczej państwa zależą od rodzaju gospodarki.
W gospodarce mieszanej (rynkowej) polityka gospodarcza dba o zapewnienie stałego
dopływu środków, które są niezbędne do wykonywania przez państwo funkcji wewnętrznych
i zewnętrznych. Państwo musi wspierać rozwój gospodarki narodowej gdyż siła państwa
zależy właśnie od potencjału gospodarki narodowej. W niektórych krajach polityka
gospodarcza wspiera funkcjonowanie i rozwój sektorów gospodarki, które nie cieszą się zbyt
dużym zainteresowaniem ze strony prywatnych przedsiębiorstw (kolej, poczta, szkoły). Stara
się też zapewnić bezpieczeństwo działalności gospodarczej obywateli chroniąc ich przed
konkurencją zagraniczną. Co więcej polityka gospodarcza chroni konkurencję przed
organizacjami monopolistycznymi. Próbuje też usuwać zagrożenia rozwoju gospodarczego.
W tym celu przeciwdziała czynnikom, które wywołują kryzysy i stara się pobudzać
koniunkturę. Podejmuje problemy ochrony środowiska naturalnego i ładu przestrzennego
w zagospodarowaniu kraju. Utrzymuje także ład społeczny, chroni warstwy niższe, reguluje
warunki pracy, płace itd. 54
38. Bezrobocie w Polsce: przyczyny i metody zwalczania
Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym polegającym na tym, że pewna część ludzi
zdolnych do pracy i poszukujących jej nie znajduje zatrudnienia. Jego miarą jest stopa
bezrobocia, będąca relacją liczby zarejestrowanych bezrobotnych do zasobu siły roboczej lub
do liczby ludności w wieku produkcyjnym55. Stopa bezrobocia w końcu czerwca 2012 r.
wyniosła 12,4%  liczba bezrobotnych wyniosła 1 964,4 tys. osób56.
Istnieje wiele przyczyn, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie
znajdują zajęcia57:
1) Relatywnie wysokie dla pracodawców koszty pracy, niepokrywające korzyści
ekonomicznych płynących z zatrudnienia pracownika. Receptą jest obniżenie części
54
http://pl.wikipedia.org/wiki/Polityka_gospodarcza
55
http://portalwiedzy.onet.pl/66561,,,,bezrobocie,haslo.html
56
www.mpips.gov.pl/download/gfx/mpips/pl/defaultopisy/7377/1/1/BEZROBOCIE_REJESTROWANE_W_
POLSCE_czerwiec_2012.pdf
57
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bezrobocie
 44 
tych kosztów, np. poprzez obniżenie podatków, czy płacy minimalnej. Jest to jednak
przedmiotem kontrowersji natury politycznej.
2) Niedopasowanie popytu i podaży na określony rodzaj pracy  bezrobocie
strukturalne. Np. w gospodarce może być za dużo rolników w stosunku do faktycznych
potrzeb rynku, a jednocześnie za mało chirurgów czy informatyków. Bezrobocie takie
najczęściej dotyka sektory gospodarki o niskiej wartości dodanej, dużej konkurencji
i wrażliwe na cykle koniunkturalne.
3) Sztywne i opresyjne dla pracodawcy prawo pracy. Pracodawcy mimo iż potrzebują
w danej chwili pracowników, mogą obawiać się zatrudniania ze względu na
potencjalne póz
niejsze problemy ze swobodnym zwalnianiem czy zapewnieniem
określonych warunków pracy, którym nie są w stanie podołać.
4) Niedopasowanie terytorialne miejsc zapotrzebowania na pracę i zasobów siły
roboczej. Znalezienie pracy wymaga wtedy zmiany miejsca zamieszkania.
5) Prawna reglamentacja pracy  konieczność uzyskiwania państwowych bądz

korporacyjnych pozwoleń oraz licencji na pracę. Efektem jest m.in. redukcja liczby
pracowników mogących wykonywać dany zawód, a co za tym idzie wzrost bezrobocia
i spadek konkurencyjności w branży.
6) Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym
mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest
ono zazwyczaj niskie a także nie ma istotnego wpływu na gospodarkę.
7) Brak doświadczenia zawodowego wśród absolwentów. Dla pracodawcy adaptacja
nowozatrudnionego do stanowiska pracy zwykle jest inwestycją, której np.
w warunkach wysokiego bezrobocia nie ma sensu podejmować. Korzystniej jest
zatrudnić pracownika doświadczonego.
 45 
Instrumenty aktywizacji zawodowej58:
�� staże
�� szkolenia zawodowe
�� organizowanie robot publicznych
�� przygotowanie zawodowe dorosłych
�� finansowanie badań lekarskich lub psychologicznych
�� zwrot kosztów przejazdu
�� zwrot kosztów zakwaterowania
�� studia podyplomowe
�� jednorazowe przyznanie środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej
�� wolontariat
39. Zasady finansowania partii politycznych w Polsce
Finansowanie partii politycznych w Polsce realizowane jest z trzech głównych z
ródeł:
�� dochody uzyskiwane przez partię z wykorzystaniem własnego majątku
�� dochody od osób fizycznych w postaci składek członkowskich, darowizn, spadków oraz
zapisów
�� finansowanie z budżetu państwa
58
http://pl.wikipedia.org/wiki/Bezrobocie
 46 
Należy zaznaczyć, iż ustawodawca nie przyznał partiom możliwości prowadzenia
działalności gospodarczej oraz pozyskiwania środków ze zbiórek publicznych. Partii
politycznej mogą być przekazywane środki finansowe jedynie przez obywateli polskich
mających stałe miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. A
ączna suma wpłat
od osoby fizycznej na rzecz partii politycznej w jednym roku nie może przekroczyć
15-krotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia.
Zgromadzony majątek partyjny może być wykorzystywany jedynie do działalności
w celach statutowych oraz na cele charytatywne. Istnieją również ograniczone możliwości
czerpania wymiernych korzyści z operacji majątkowych, jakie partia może osiągnąć w drodze:
�� oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach,
�� obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi Skarbu Państwa,
�� zbycia należących do niej składników majątkowych,
�� prowadzenia przez partię polityczną działalności własnej polegającej na sprzedaży
tekstu statutu lub programu partii, a także przedmiotów symbolizujących partię
i wydawnictw popularyzujących cele i działalność partii politycznej oraz na
wykonywaniu odpłatnie drobnych usług na rzecz osób trzecich z wykorzystaniem
posiadanego sprzętu biurowego.
Prawo przewiduje również subwencję z budżetu państwa na działalność statutową.
Mogą ją otrzymać partie, które w wyborach do Sejmu, samodzielnie tworząc komitet
wyborczy, uzyskały w skali kraju co najmniej 3% ważnie oddanych głosów. Subwencja ta
przysługuje również koalicjom partii, które uzyskały poparcie w skali kraju co najmniej 6%.
Subwencja jest wypłacana przez okres kadencji Sejmu, a jej wysokość ustalana jest
proporcjonalnie do liczby oddanych głosów poparcia.
40. Techniki wywierania wpływu społecznego
Wpływ społeczny to proces, w wyniku którego dochodzi do zmiany zachowania,
opinii lub uczuć człowieka wskutek tego, co robią, myślą lub czują inni ludzie59.
Techniki manipulacji społecznych:
1)  Stopa w drzwiach  wzrost skłonności do ulegania większej prośbie wskutek
uprzedniego spełnienia innej, mniejszej prośby
2)  Drzwi zatrzaśnięte przed nosem  podobna do techniki "stopy w drzwiach" jednak
najpierw wysuwana jest prośba bardzo trudna do spełnienia, następnie wysuwa się
prośbę łatwiejszą.
3) Technika  niskiej piłki  polega na przedstawieniu początkowo niezwykle korzystnej
oferty. Gdy "ofiara" ją chwyta, okazuje się, że oferta posiada dodatkowe elementy i nie
jest wcale taka atrakcyjna, jak wydawało się na początku. Ostatecznie oferta jest
59
http://psychologia-ogolna.wyklady.org/wyklad/911_wplyw-spoleczny_strona-1.html
 47 
o wiele bardziej kosztowna, na tyle, że gdyby "ofiara" wiedziała o niej na początku, nie
zdecydowałaby się.
4) Technika  a to nie wszystko  polega na zaopatrzeniu propozycji w jakąś dodatkową
atrakcję, która czyni propozycję bardziej kuszącą.
5) Technika  uwikłania w dialog  ludzie częściej ulegają prośbie, jeżeli jej
sformułowanie poprzedzone jest nawiązaniem niezobowiązującego dialogu, ponieważ
aktywizuje to automatycznie skrypt  rozmowa ze znajomym", co prowadzi do
reagowania nawet na nieznajomą proszącą osobę w taki sposób, jakby była ona kimś
znanym, komu należą się pewne względy. Jednak nie każdy dialog nasila uległość.
automatyczna reakcja na osobę podejmującą dialog jako kogoś sympatycznego
i zasługującego na ustępstwa pojawi się tylko wtedy, gdy kwestia poruszana
w rozmowie jest mało ważna. Kiedy natomiast jest ważna, przetwarzanie informacji
nabiera charakteru kontrolowanego i konieczny staje się jeszcze jeden warunek - by
mianowicie osoba zgłaszająca prośbę ujawniała podczas dialogu poglądy zbieżne
z opiniami swego rozmówcy.
 48