Ocena stopnia narażenia dzieci i młodzieży na agresję w szkole w środowisku wielkomiejskim


Skoczylas P i wsp. l 2009, 90(2): 191-194
Probl Hig Epidemio Ocena stopnia narażenia dzieci i młodzieży na agresję w szkole w środowisku wielkomiejskim 191
Ocena stopnia narażenia dzieci i młodzieży na agresję
w szkole w środowisku wielkomiejskim
The assessment of the level of exposure to violence among children and teenagers
in the metropolitan school environment
Paweł Skoczylas 1/, Michał R. Żebrowski 2/
1/
Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Aodzi
2/
Klinika Nefrologii, Nadciśnienia Tętniczego i Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny w Aodzi
Wprowadzenie. Agresja wśród dzieci i młodzieży szkolnej jest Introduction. Aggression among schoolchildren and teenagers has become
problemem ogólnoświatowym, coraz częściej staje się przedmiotem wielu a worldwide educational problem and is more and more frequently
badań psychologicznych i medycznych. Jest zjawiskiem powszechnym, becoming a subject of numerous psychological and medical studies. It
ponadkulturowym, obejmującym różne środowiska społeczne i grupy is a widespread, supra-cultural phenomenon comprising various social
wiekowe. Przyjmuje formę werbalną lub fizyczną  przemoc. environments and age groups. It can be expressed as either verbal or
physical violence.
Cele pracy. 1. Ocena rozmiarów zjawiska agresji i autoagresji wśród dzieci
i młodzieży szkolnej. 2. Opisanie form, jakie zjawiska te przybierają, Aims. 1. Evaluate the scope of aggression and self-aggression among
children and teenagers. 2. Describe the forms of aggression and self-
Materiał i metody. Wszystkie dane i informacje niezbędne dla
aggression.
zrealizowania założonych celów badawczych uzyskane zostały w drodze
badań kwestionariuszowych. Ogółem w badaniu wzięło udział 273 uczniów Materials and methods. The research covered 273 pupils of primary,
szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. junior secondary and secondary schools. The authors utilised a self-
designed questionnaire.
Wyniki. 246 osób (90,1%) potwierdziło występowanie w szkole przypadków
agresji, 27 (9,9%) podało, że nigdy się z nimi nie spotkało. Najczęstsze Results. The vast majority of respondents (246 or 90.1%) confirmed the
formy agresji werbalnej to: używanie przekleństw  148 przypadków presence of aggressive acts at school while the remaining 27 persons (9.9%)
(60,2%), wyśmiewanie się  13 (5,3%), grozby pobicia  19 (7,7%), claimed that they did not note such acts. All victims confirmed the presence
kłótnie  66 (26,8%). Najczęstsze formy agresji fizycznej stanowiły pobicia of verbal aggression, the most common forms of which were: swearwords
 74 przypadki (53,6%), niszczenie rzeczy  9 (6,5%), wymuszenia  52  148 cases (60.2%), ridicule  13 cases (5.3%), threat of beating  19
(37,7%) oraz 3 przypadki molestowania seksualnego (2,2%). Tylko 83 cases (7.7%), quarrel  66 cases (26.8%). 138 pupils (56.1%) noticed acts
uczniów, którzy zetknęli się z agresją w szkole (33,7%) powiadomiło o tym of physical aggression at school, the most common forms of which were:
fakcie inne osoby. 163 (66,3%)  nie powiadomiło nikogo. beatings  74 cases (53.6%), destruction of objects  9 cases (6.5%),
extortion  52 cases (37.7%) and sexual harassment  3 cases (2.2%).
Wnioski. 1. Agresja wśród dzieci i młodzieży szkolnej stanowi ogromny
Only 83 of the respondents (33.7%) who noticed acts of aggression alerted
problem społeczny. 2. Ok. 60% dzieci  ofiar agresji, zetknęło się w szkole
others, while 163 pupils (66.3%) did not inform anyone.
z agresją fizyczną. 3. Zdecydowana większość ofiar szkolnej agresji, nie
powiadamia nikogo o tym fakcie. Conclusions. 1. Aggression among children and school-age adolescents
is a serious social problem. 2.Nearly 60% of the respondents noticed
Słowa kluczowe: agresja w szkole, agresja wśród dzieci i młodzieży,
physical aggression at school; 3. Almost 70% of the respondents who
środowisko wielkomiejskie
personally suffered from aggression at school did not inform anyone of
its occurrence.
Key words: aggression at school, aggression among children and teenagers,
metropolitan environment
� Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 191-194 Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. med. Paweł Skoczylas
www.phie.pl
Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu, ul. Piotrkowska 278
90-361 Aódz, tel.: (42) 683 44 18, fax: (42) 683 44 02
Nadesłano: 02.02.2009
e-mail: p.skoczylas@medyk.edu.pl
Zakwalifikowano do druku: 06.06.2009
Wstęp
wymagania stawiane przez rodziców oraz ich reak-
cje na zachowania dzieci [1]. Za najkorzystniejszą
W latach 90-tych ubiegłego stulecia Maccoby
i Martin zaproponowali klasyfikację postaw rodzi- z podstaw rodzicielskich autorzy uważają postawę
autorytatywną, uwzględnia ona bowiem kompeten-
cielskich, które mogą mieć wpływ na zachowania
cje i umiejętności dziecka [2,3]. Inną klasyfikację
agresywne u dzieci. Uwzględnili oni dwa parametry:
192 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 191-194
postaw rodzicielskich, które wpływają na zachowania nikowania się z otoczeniem, trudności w pokonywaniu
u dzieci, zaproponowała Ziemska [4]. Spośród postaw przeciwności losu, niechęć do podporządkowania się
negatywnych, które mogą mieć wpływ na powsta- dorosłym. Według innych autorów, głównymi czyn-
wanie u dzieci agresji, autorka wyróżnia: postawę nikami sprzyjającymi powstawaniu agresji w szkole
odtrącającą, unikającą, nadmiernie wymagającą oraz mogą być: niepowodzenia w nauce, brak akceptacji
nadmiernie chroniącą. Liberska i Matuszewska [5] w grupie rówieśniczej, trudności materialne i agresja
upatrują dodatkowo w postawie odtrącającej rodziców w rodzinie [10,11,12].
jedną z przyczyn kształtowania się u dzieci osobowości
Założenia i cele pracy
aspołecznej  gdy dziecko nie zna norm postępowania
i z tego powodu ich nie przestrzega lub osobowości
W maju 2004 r. Skoczylas i Binczycka-Anholzer
antyspołecznej  gdy dziecko normy te zna i pomimo
przeprowadzili badania dotyczące zjawiska agresji
tego nie przestrzega ich. Postawa nadmiernie wyma-
wśród dzieci i młodzieży szkolnej ze środowisk wiej-
gająca inicjować może co najmniej kilka patologicz-
skich [13].
nych mechanizmów zachowań u dziecka  najczęściej
Celem cytowanego badania były:
dochodzi do zerwania więzi uczuciowej z nadmiernie
1. Ocena rozmiarów zjawiska agresji i autoagresji
wymagającym rodzicem, czasami więz taka w ogóle
wśród dzieci i młodzieży szkolnej oraz
nie zostaje nawiązana. W obu przypadkach, na skutek
2. Opisanie form, jakie zjawiska te przybierają,
frustracji, może u dziecka dochodzić do powstawania
W prezentowanym obecnie badaniu zastosowano
zachowań agresywnych. Agresja u dzieci wynikać
te same narzędzia i metody badawcze. Dodatkowo
może także z poczucia winy i niskiej samooceny, na
porównano zjawiska agresji i autoagresji wśród mło-
skutek niemożności sprostania nadmiernym wymaga-
dzieży szkolnej w dwóch środowiskach  wiejskim
niom, stawianym przez dorosłych. Bandura i Walters
i wielkomiejskim, na przykładzie Aodzi.
[6] upatrują zródeł agresji u dzieci w rozkładzie więzi
emocjonalnych w rodzinie. Dzieci nie identyfikują się
Materiały i metody
z systemem norm i wartości prezentowanych przez ro-
dziców. Częstą przyczyną powstawania agresji u dzieci
Wszystkie dane i informacje niezbędne dla zre-
jest obecność w ich otoczeniu osób agresywnych [7].
alizowania założonych celów badawczych uzyskane
Stają się one wzorem do naśladowania dla dziecka,
zostały w drodze badań kwestionariuszowych. Ogółem
zwłaszcza wtedy, gdy zajmują wysoką pozycję w ro-
w badaniu wzięło udział 273 uczniów szkół podstawo-
dzinie, dysponują władzą, postrzegane są jako osoby
wych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych z terenu
kompetentne. Według Liberskiej i Matuszewskiej,
Aodzi.
agresja może kształtować się u dzieci na zasadzie
Wszystkie kwestionariusze wypełniane były ano-
dodatniego sprzężenia zwrotnego. Agresja rodziców
nimowo.
skierowana w stosunku do dzieci, wywołuje u nich
agresję. Zjawisko to przyjmuje formę  samonakręca-
Wyniki
jącej się spirali agresji [5].
Uczestniczący w badaniu uczniowie byli w wieku
Obuchowska [8] uważa, iż wpływy społeczne,
od 10 do 19 lat, średnio 12,25 lat. 94 uczestników
jakim dziecko podlega od samego początku swego
badania (34,43%) stanowili chłopcy, 179 (65,57%)
życia, przyczyniają się do zdobywania wczesnych
 dziewczęta. 108 osób (39,56%) uczęszczało do
doświadczeń  emocjonalnych, poznawczych oraz so-
szkół podstawowych, 96 (35,16%), do gimnazjów,
cjalizacyjnych. Doświadczenia emocjonalne, wynikają
69 (25,28%)  do szkół ponadgimnazjalnych. 246
z więzi uczuciowych pomiędzy dzieckiem, a osobami
osób (90,10%) potwierdziło występowanie w szkole
mającymi dla niego duże znaczenie. Początkowo, osobą
przypadków agresji, 27 (9,90%) podało, że nigdy się
taką jest matka, następnie coraz większego znaczenia
z nimi nie spotkało.
nabierają rówieśnicy oraz inni dorośli. Pierwsze za-
W prezentowanym badaniu brano pod uwagę
chowania dziecka, spełniające kryteria zachowań agre-
wyłącznie przypadki agresji skierowanej przeciwko
sywnych pojawiać się mogą w okresie przedszkolnym
uczniom. 228 spośród 246 uczniów (92,68%) podało,
 działania te mają charakter intencjonalny. Dzieci
iż agresorem jest najczęściej inny uczeń, 12 uczest-
czują się znacznie silniejsze w grupie rówieśników,
ników badania (4,88%) jako agresora wskazało
gotowe są występować przeciwko pojedynczym jed-
osobę spoza szkoły, natomiast 6 uczniów (2,44%)
nostkom, obrażać je, wykluczać z grupy, etc. Dowdney
 nauczyciela. Wszystkie ofiary agresji potwierdziły
[9] określa występujące w tym wieku u dzieci zjawi-
występowanie w szkole przypadków agresji werbal-
sko agresji mianem  dręczenia dzieci przez dzieci .
nej. Najczęstsze jej formy to: używanie przekleństw
Kosińska jako główne przyczyny powstawania agresji
 148 przypadków (60,17%), wyśmiewanie się
u dzieci i młodzieży podaje: brak umiejętności komu-
 13 (5,28%), grozby pobicia  19 (7,72%), kłótnie
Skoczylas P i wsp. Ocena stopnia narażenia dzieci i młodzieży na agresję w szkole w środowisku wielkomiejskim 193
 66 (26,83%). 138 uczniów (56,09%) spotkało się dzieży szkolnej ze środowisk wiejskich. Badaniami
w szkole z przejawami agresji fizycznej. Najczęstszą objęto wówczas grupę 210 uczniów szkół podstawo-
jej formę stanowiły pobicia  74 przypadki (53,63%), wych, gimnazjów oraz liceów z województwa kujaw-
niszczenie rzeczy  9 (6,52%), wymuszenia  52 sko-pomorskiego. 86,67% badanych potwierdziło
(37,68%) oraz 3 przypadki molestowania seksual- występowanie w szkołach przypadków agresji [13].
nego (2,17%). Według 182 spośród 246 osób, które W prezentowanym obecnie badaniu, wypadki agresji
potwierdziły występowanie agresji w szkole (73,98%), w szkole potwierdziło 90,10% uczestników. W obu
przypadki agresji powtarzały się, tzn. występowały badaniach brane były pod uwagą wyłącznie przypadki
więcej niż jeden raz. Zdaniem 65 badanych (26,42%) agresji skierowanej przeciwko uczniom. Interesujące
 powtarzały się w sposób regularny. Tylko 83 uczniów, wydaje się porównanie danych dotyczących osób
którzy zetknęli się z agresją w szkole (33,74%) powia- agresorów w obydwu badaniach. W badaniach doty-
domiło o tym fakcie inne osoby. 163 (66,26%)  nie czących środowiska wiejskiego, 92,70% respondentów
powiadomiło nikogo. podało, że agresorem najczęściej jest inny uczeń, często
kolega z tej samej klasy [13]. W prezentowanym obec-
Osobami informowanymi najczęściej byli: na-
nie badaniu odnotowano niemal identyczne wyniki
uczyciel  51 przypadków (61,44%), rodzice  22
 92,68%. Wszystkie ofiary agresji, w obu badaniach
(26,51%), dyrektor szkoły, pedagog szkolny, koledzy,
potwierdziły występowanie w szkołach przypadków
inni  10 (12,05%). 265 spośród 273 uczestników
agresji werbalnej. Najczęstsze jej formy to używanie
badania (97,07%) zanegowało występowanie przy-
przekleństw, wyśmiewanie się, grozby pobicia, kłótnie,
padków autoagresji wśród uczniów i młodzieży w ich
oraz nieuzasadniona krytyka ze strony nauczycieli
szkołach, jedynie 8 osób potwierdziło istnienie tego
[13].
zjawiska, polegającego na samookaleczeniach.
Kolejnym elementem analizowanym podczas obu
Dyskusja
badań, było występowanie w szkołach przypadków
agresji fizycznej  przemocy. W badaniu, dotyczącym
Agresja definiowana jest najczęściej jako  ...
środowiska wiejskiego z agresją fizyczną w szkole
zachowanie ukierunkowane na zadanie cierpienia
spotkało się 57,70% badanych. Najczęstszą jej formę
innemu człowiekowi, który jest motywowany do jego
stanowiły pobicia  51,04% [13].
uniknięcia... [14]; lub  ...zamierzone działanie,
W badaniu łódzkim, z agresją fizyczną w szkołach
w formie otwartej lub symbolicznej, mające na celu
spotkało się 138 uczniów (56,09%). Podobnie jak
wyrządzenie komuś lub czemuś szkody... [15]. We-
w badaniu poprzednim, pobicia stanowiły najczęstszą
dług niektórych autorów [16] u podłoża agresji zawsze
jej formę  74 przypadki (53,63%). Według 65,39%
leży frustracja. Innego zdania są autorzy polscy [17]
uczestników badania z 2004 r., przypadki agresji
twierdząc, iż frustracja nie jest niezbędnym warun-
w szkole powtarzały się, tzn. występowały więcej niż
kiem wystąpienia agresji. Środki masowego przekazu
jeden raz. Natomiast zdaniem 41,18% spośród nich
na całym świecie coraz częściej przynoszą nowe in-
powtarzały się one w sposób regularny [13]. Z badań
formacje dotyczące przypadków agresji i autoagresji
łódzkich wynika, że przypadki agresji powtarzały się
wśród dzieci i młodzieży szkolnej. Wielu autorów
w 73,98%, natomiast zdaniem 65 badanych (26,42%)
szuka obecnie przyczyn wzrostu brutalizacji codzien-
 powtarzały się w sposób regularny. Charakterystycz-
nego życia w szkołach, gdzie dochodzi do popełniania
ną cechą zjawiska agresji wśród dzieci i młodzieży jest
pospolitych przestępstw, takich jak pobicia, kradzieże
bardzo niska zgłaszalność takich przypadków. W roku
itp. Rzeczywista skala tego zjawiska nie jest znana.
2004, tylko 30,77% ofiar agresji powiadomiło o tym
Ofiary agresji, ze strachu przed zemstą rówieśników,
fakcie inne osoby, 69,23%  nie powiadomiło nikogo
nie informują z reguły nikogo o swoich problemach.
[13].
W szkołach coraz częściej mamy do czynienia ze
W badaniu łódzkim uzyskano podobne wyniki.
zjawiskiem  fali  występującym dotychczas głów-
Tylko 83 osoby, które zetknęły się z agresją w szkole
nie w jednostkach wojskowych i zakładach peniten-
(33,74%) powiadamiało o tym fakcie inne osoby.
cjarnych. Starsi uczniowie biją i prześladują swoich
W obu porównywanych badaniach nie stwierdzano
młodszych kolegów, okradają ich i wymuszają haracze.
w zasadzie występowania przypadków autoagresji ze
Oprócz nauczycieli i pedagogów szkolnych, istotną
strony uczniów.
rolę w kształtowaniu postaw dzieci i młodzieży od-
grywają rodzice. Choć brzmi to paradoksalnie, rodzice
W badaniu z roku 2004, na 210 respondentów,
stosujący kary fizyczne wobec swoich dzieci, modelują
odnotowano tylko 6 takich przypadków (4 samooka-
i kształtują agresywne wzorce zachowań [13].
leczenia i 2 samozatrucia lekami) [13], natomiast
w badaniu łódzkim, na 273 uczestników badania,
W maju 2004 r. Skoczylas i Binczycka-Anholcer
odnotowano 8 przypadków samookaleczeń.
przeprowadzili badania nad agresją wśród dzieci i mło-
194 Probl Hig Epidemiol 2009, 90(2): 191-194
Wnioski
1. Agresja wśród dzieci i młodzieży szkolnej stanowi
ogromny problem społeczny zarówno w środowi-
sku wiejskim, jak i wielkomiejskim  dotyczy ok.
90% uczniów.
2. Ok. 60% dzieci  ofiar agresji, zetknęło się w szko-
le z agresją fizyczną.
3. Zdecydowana większość ofiar szkolnej agresji, nie
powiadamia nikogo o tym fakcie.
Piśmiennictwo / References
1. Maccoby E, Martin J. Socialization in the Context of the 9. Dowdney L. Dręczyciele i ich ofiary. Aktualności Pedagogiczne
Family: Parent  Child Interaction. [w:] Hetherington E. 1994, 5.
Handbook of Child Psychology, Vol. IV: 1-102, New York
10. Hołyst B. Kryminologia. Wydanie IX rozszerzone.
1993.
Wydawnictwa Prawnicze Lexis Nexis Warszawa 2006.
2. Baumrind D. Current Patterns of Parental Authority.
11. Surzykiewicz J. Agresja i przemoc w szkole. Uwarunkowania
Developmental Psychology Monographs 1991; 4.
socjoekologiczne. Centrum Metodyczne Pomocy
3. La Rose L, Wolfe D. Psychological Characteristics of Parents Psychologiczno-Pedagogicznej. Warszawa 2000,
who Abuse or Neglect Their Children. [w:] Lahey B,
12. Wolińska JM. Agresywność młodzieży. Problem indywidualny
Kazdin A. Advances in Clinical Child Psychology. Plenum
i społeczny. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000.
New York 1994.
,
13. Skoczylas P Binczycka-Anholcer M. Agresja wśród dzieci
4. Ziemska M. Postawy rodzicielskie. WP
, Warszawa 1973.
i młodzieży szkolnej ze środowisk wiejskich. [w:] Binczycka-
5. Liberska H. Matuszewska M. Wybrane czynniki i mechanizmy Anholcer M [red.]. Przemoc i agresja jako problem zdrowia
powstawania agresji w rodzinie. [w:] Agresja i przemoc publicznego. Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej.
a zdrowie psychiczne. Warszawa  Poznań 2001. Warszawa 2005.
6. Bandura A, Walters RH. Agresja w okresie dorastania. PWN, 14. Wojciszke B. Relacje interpersonalne. [w:] Strelau J. [red.]:
Warszawa 1968. Psychologia. Podręcznik akademicki. GWP
, Gdańsk 2000.
7. Wójcik D. Środowisko rodzinne a poziom agresywności 15. Ranschburg J. Lęk, gniew, agresja. WSiP
, Warszawa 1980.
młodzieży przestępczej i nieprzestępczej. Ossolineum PAN,
16. Dollard J, Doob LW, Miller NE, Mowrer OH, Sears RR.
Warszawa  Wrocław  Kraków  Gdańsk 1997.
Frustration and aggression. New Haven, CT: Yale University
8. Obuchowska I. Agresja dzieci w perspektywie rozwojowej. Press 1939.
[w:] Agresja i przemoc a zdrowie psychiczne. Polskie
17. Frączek A, Kofta M. Frustracja i stres psychologiczny. [w:]
Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa  Poznań
Tomaszewski T [red.]. Psychologia. PWN, Warszawa
2001.
1976.


Wyszukiwarka