Zamierzenia prewencyjne PIP
W dziedzinie chemii
Grzegorz A
yjak
Doświadczenia kontrolne wskazują, że ocena ryzyka zawodowego nadal sprawia pracodaw-
com wiele trudności. Sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, gdy na stanowiskach pracy wy-
stępują niebezpieczne czynniki chemiczne. Inspekcja pracy w ramach dwuletniego programu
prewencyjnego wychodzi naprzeciw tym trudnościom.
Kontrole magazynowania, transporto - Podobne zależności można zaobserwo- że określony czynnik chemiczny występu je,
wania, użytkowania i występowania w śro - wać analizując badane przez inspektorów a ryzyko zawodowe z nim związane szacowa-
dowisku pracy niebezpiecznych czynników wypadki przy pracy, do których doszło no według bliżej nieokreślonych kryteriów.
chemicznych, w tym rakotwórczych, muta - z udziałem niebezpiecznego czynnika che- Należy podkreślić, że nawet w przypad -
gennych i dzia ła jących na rozrodczość wska - micznego. W latach 2005  2008 w tego ty - ku znajomo ści przepisów nie jest łatwo do-
zu ją na powtarza jące się nieprawidłowości. pu wypadkach łącznie poszkodowanych konać oceny ryzyka związanego z występo -
Najczęściej jest to: brak lub niewłaściwie zostało ponad 250 osób, w tym 52 osoby waniem chemika liów. Olbrzymia liczba i ró -
przeprowadzana ocena ryzyka zawodowego straci ły życie, a 49 odniosło ciężkie obraże - żnorodność stosowanych substancji i prepa -
oraz dokonywanie takiej oceny przez oso - nia ciała. Do znacznej liczby tych wypadków ratów chemicznych, ich właściwości fizycz-
by, które w niewystarczającym stopniu po - doszło w małych przedsiębiorstwach, nie- nych i chemicznych oraz wzajemnych inte -
trafią identyfikować i szacować zagrożenia należących do branży chemicznej, pod- rakcji powoduje, że nawet specjaliści mają
związane z występowaniem niebezpiecznych czas wykonywania takich czynności jak: w tym zakresie poważne trudności. Stosun -
czynników chemicznych. Skutkiem są powa - sprzątanie, czyszczenie, prace budowlane kowo najrzetelniejsze oceny ryzyka zawodo -
żne nieprawidłowości, wśród których można czy przelewanie preparatów chemicznych. wego dokonywane by ły na stanowiskach pra -
wymienić: niedostateczne rozpoznanie za - Z analizy dokumentacji powypadkowej cy, na których można było przeprowadzić
grożeń związanych z występującymi proce - wynika, że do większości wypadków doszło bezpośrednio pomiar stężeń czynników
sami chemicznymi i operacjami technolo - na skutek elementarnego braku znajomo- chemicznych. Problemy pojawiają się wte -
gicznymi; niewłaściwe magazynowanie, ści niebezpiecznych właściwości używa- dy, gdy pomiar stężeń jest niemożliwy ze
składowanie i transport niebezpiecznych sub- nych chemikaliów. Pracownicy byli nieod- względu na brak metod ana litycznych, bądz

stancji i niebezpiecznych preparatów che - powiednio szkoleni, a zapoznawanie ich brak wyznaczonych normatywów higienicz -
micznych; niewłaściwe informowanie pra - z oceną ryzyka zawodowego sprowadza ło się nych. Dodatkowym utrudnieniem jest brak
cowników o występujących zagrożeniach; do przedstawiania zagrożeń powodowa- polskich poradników nt. poprawnego doko -
niewłaściwy dobór i stosowanie środków nych przez niebezpieczne czynniki chemicz - nywania oceny ryzyka zawodowego w zakre -
ochro ny indywidualnej. ne występujące na stanowiskach pracy. sie zagrożeń chemicznych. Pracodawcy ba-
Tylko w nie licznych przypadkach ocena zują jedynie na ogólnych poradnikach i wy -
Od ignorancji ryzyka zawodowego w kontro lowanych zakła - tycznych określonych w Polskiej Normie PN-
do wypadków dach dokonywana by ła z uwzględnieniem -N -18002: 2000 Systemy zarządzania bezpie -
szczegó łowych wytycznych zawartych w Dy - czeństwem i higieną pracy. Ogólne wytycz-
Brak kart charakterystyki oraz niezna jo - rektywie Wspólnoty Europejskiej 98/24/WE ne do oceny ryzyka zawodowego.
mość podstawowych zasad użytkowania, czy z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie bez -
dobrych praktyk postępowania z chemika - pieczeństwa pracowników oraz ochro - Z perspektywy Europy
liami powodują, że w sytuacji realnego za - ny ich zdrowia przed ryzykiem związa-
grożenia pracownicy nie wiedzą, jak ma ją się nym z czynnikami chemicznymi pod- Opisane wyżej problemy nie są jedynie
zachować, aby skutecznie chronić swoje ży- czas pracy oraz implementującym ją roz- polską specyfiką, ale występują powszech -
cie i zdrowie. Dotyczy to głównie małych porządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 30 nie w całej Unii Europejskiej. Problem ten
przedsiębiorstw, w których używane są grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeń- został zasygnalizowany podczas konferen-
środki chemiczne na przykład w postaci: stwa i higieny pracy związanej z wystę- cji Międzynarodowego Stowarzyszenia Bez -
farb, lakierów, klejów, rozpuszczalników, pa- powaniem w miejscu pracy czynników pieczeństwa Socjalnego (International So-
liw czy preparatów myjących. Zatrudnieni chemicznych. Pracodawcy, a także działa- cial Security Association ISSA) nt.  Dyrek -
tam pracownicy często nie są nawet powia - jące w ich imieniu służby bhp często w ogó- tywy ramowej w sprawie bezpieczeństwa
domieni o niebezpiecznych właściwościach le nie zna ją wskazanego wyżej rozporządze - i zdrowia w pracy oraz jej implementacji
tych czynników. Zjawisko to, chociaż w znacz - nia. W związku z tym oceny przedkładane in- w małych i średnich przedsiębiorstwach .
nie mniejszym stopniu, występuje również spektorom pracy w czasie kontro li oceny ry - Odby ła się ona w listopadzie 2007 r. w Pra -
w większych podmiotach gospodarczych, jak zyka zawodowego obarczone by ły błędami for - dze. Wśród uzgodnionych tam wspólnych
np. w galwanizerniach, drukarniach czy malnymi i rzeczowymi. Bardzo często oceny kierunków dzia łań na przyszłość, jako jeden
oczyszczalniach ścieków. te zawiera ły jedynie lapidarne stwierdzenia, z priorytetów, wskazano konieczność szyb -
IP 2/2009
22
kiego opracowania broszury dotyczącej Obejmować będzie grupy doce lowe liczące ściwym stosowaniu chemicznych środ-
oceny ryzyka zawodowego w ma łych i śred - od 20 do 25 i więcej pracodawców prowa- ków ochrony roślin. W bieżącym roku pla -
nich przedsiębiorstwach, w których wystę - dzących taki rodzaj działalności, który wią- nowane jest wydanie poradnika, który kom
-
pują w środowisku pracy niebezpieczne że się z występowaniem na stanowiskach pleksowo ujmować będzie zagrożenia che-
czynniki chemiczne. pracy niebezpiecznych czynników che- miczne występujące na wsi.
Do podobnych wniosków doszedł rów - micznych. Zakłada, że w każdym okręgo-
nież Komitet Wyższych Inspektorów Pra - wym inspektoracie pracy sprawdzone zo - Podnoszenie kwalifikacji
cy, który po dokładnej analizie problemów stanie konkretne, wybrane stanowisko pra-
związanych z bezpieczeństwem przy sto - cy  inne w każdym okręgu. Pozwoli to Ocena zagrożeń powodowanych czynni-
sowaniu lub występowaniu niebezpiecz - na stworzenie do końca roku zalążka ogól- kami chemicznymi w środowisku pracy na -
nych czynników chemicznych w środowi- nodostępnej internetowej bazy modelo - leży do jednego z najtrudniejszych obsza -
sku pracy, zadecydował o przeprowadze - wych stanowisk pracy, która będzie sukce- rów działania Państwowej Inspekcji Pracy.
niu w 2009 r. wspólnotowej kampanii do- sywnie uzupełniana w ko lejnych latach. Pod - Wiedzy tej nie można przyswoić sobie je-
tyczącej oceny ryzyka zawodowego zwią- sumowaniem programu będzie opracowa- dynie z podręczników akademickich, gdyż
zanego z występowaniem chemikaliów. nie i wydanie nakładem Państwowej Inspek- większość procesów technologicznych
W ramach przygotowań w 2008 r. przepro - cji Pracy poradnika dla pracodawców, uła- stanowi pilnie strzeżone tajemnice chro -
wadzono wśród państw członkowskich twia jącego ocenę ryzyka zawodowego zgod - nione patentami. Setek tysięcy niebez -
ankietę dotyczącą oceny wdrożenia Dyrek- nie z wymaganiami określonymi w rozpo - piecznych substancji i preparatów chemicz -
tywy 98/24/WE do systemów prawa kra - rządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 30 nych, procesów i operacji technologicz -
jowego. Zadano również pytanie o sekto - grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa nych, przeróżnych insta lacji i aparatów pro -
ry i branże, na których powinna skupić się i higieny pracy związanej z występowaniem dukcyjnych nigdy nie uda się opisać jed-
taka kampania. Wśród różnych odpowiedzi w miejscu pracy czynników chemicznych. ną instrukcją, bądz
uniwersalną procedu-
najczęściej wskazywano małe podmioty Warto przypomnieć, że w ubiegłym rą bezpiecznego postępowania.
działające w zakresie: obróbki drewna roku wyda ny został poradnik pt.  Czynni- Z tego względu niezwykle ważne jest nie-
i produkcji mebli, mechaniki samochodo- ki chemiczne , który w przystępnej formie ustanne podnoszenie kwalifikacji inspekto-
wej, piekarnictwa, służby zdrowia, usług omawia obowiązki pracodawcy wynikają - rów, przede wszystkim poprzez wymianę do-
w zakresie sprzątania, budownictwa, rol- ce ze stosowania, produkowania, magazy - świadczeń i przekazywanie swojej bezcen -
nictwa, a także pracy w narażeniu na czyn - nowania, czy też przechowywania substan - nej wiedzy młodszym pracownikom PIP. Ta -
niki rakotwórcze oraz pracy z użyciem roz - cji i preparatów chemicznych. Poradnik ten kie współdziałanie zagwarantowałoby jedno-
puszczalników organicznych. po raz pierw szy odniósł się również cześnie podejmowanie analogicznych, wy -
do obowiązków nałożonych na producen - ważonych, a przede wszystkim skutecznych
Zamierzenia prewencyjne tów, importerów i użytkowników substan- i profesjonalnych działań przez wszystkich
cji chemicznych przez rozporządzenie inspektorów na terenie całego kraju.
Ze względu na skalę i rodzaj stwierdzo - (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europej- Warto zaznaczyć, że obecny, stosunkowo
nych nieprawidłowości dotyczących oceny skiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. dobry stan bezpieczeństwa w branży typo -
ryzyka zawodowego oraz postępowania w sprawie rejestra cji, oceny udzie lania ze- wo chemicznej jest niewątpliwie w znacznym
z nie bezpiecznymi czynni kami chemiczny- zwoleń i stosowania ograniczeń w zakre - stopniu zasługą działającej przez kilka lat kra-
mi, a ta kże trendy europejskie, PIP rozpo- sie chemikaliów (REACH). jowej sekcji chemicznej, skupiającej in-
częła dwuletni program prewencyjny pt.: Zarówno ce le, jak i sposób realizacji che - spektorów -specjalistów z całego kraju oraz
 Zapobieganie zagrożeniom czynnikami micznego programu prewencyjnego będą kontynuujących jej prace, inspektorów w te -
chemicznymi w małych zakładach . Zasad - ewoluowały w kierunku płynnego włą - renie. Wypracowane przez lata rozwiązania,
niczym celem jest eliminowanie zagrożeń czenia się do zasygnalizowanej wcześniej np. w zakresie zapobiegania poważnym
i zmniejszanie ryzyka zawodowego zwią - kampanii wspólnotowej. W 2010 r. do pro - awariom przemysłowym, z powodzeniem
zanego z występowaniem na stanowi - gramu zostaną dołączone elementy kon - sprawdzają się również dzisiaj.
skach pracy niebezpiecznych czynników trolne w wybranych branżach, a typowe Potrzeba ciągłego podnoszenia kwalifi-
chemicznych, poprzez: działania prewencyjne nastawione będą kacji oraz aktualizowania i poszerzania spe -
podnoszenie świadomości pracodaw - na zagrożenia związane z pożarem i wybu - cjalistycznej wiedzy inspektorów pracy zo -
ców małych zakładów pracy, chem podczas szeroko rozumianego sto - stała też uwypuklona w  Krajowej strate -
udostępnianie w języku polskim ma - sowania chemikaliów. W określonych re- gii na rzecz bezpieczeństwa i higieny
teriałów dotyczących oceny ryzyka zawo - gionach kra ju zamierza się, do zadań pracy na lata 2009  2012 , opracowanej
dowego, kontrolnych, włączyć również Sekcję Ba - przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo -
przeprowadzanie przez inspektorów dań Środowiska Pracy dzia ła jącą przy Okrę - łecznej. Dokument ten wskazuje również
pracy szkoleń i warsztatów w zakresie wy - gowym Inspektoracie Pracy w Gdańsku. na konieczność ciągłej gotowości Pań -
konywania tej oceny, Oprócz realizacji programu chemiczne - stwowej Inspekcji Pracy do udzielania
udzielanie porad pracodawcom w za - go w małych przedsiębiorstwach, inspek- porad i informacji technicznych służą -
kresie eliminacji lub ograniczania zidenty- cja pracy zamierza w 2009 r. kontynuować cych eliminowaniu zagrożeń dla życia
fikowanych zagrożeń. propagowanie wiedzy o zagrożeniach che - i zdrowia pracowników.
Program w 2009 r. ma charakter przy- micznych wśród rolników. W ubiegłym ro -
gotowawczy i będzie realizowany we wszyst- ku dla tej grupy zawodowej wydano dwa
dr Grzegorz A
yjak
kich okręgowych inspektoratach pracy. plakaty informujące o oznakowaniu i wła - Departament Prewencji i Promocji GIP
2/2009 IP
23