RZECZPOSPOLITA POLSKA PROGRAM KONWERGENCJI AKTUALIZACJA 2011 Warszawa, kwiecieÅ„ 2011 r. Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Spis treÅ›ci Podsumowanie ........................................................................................................................................ 4 I. Ogólne ramy prowadzenia polityki makroekonomicznej i jej cele ...................................................... 4 I.1. WstÄ™p................................................................................................................................................. 4 I.2. Integracja ze strefÄ… euro .................................................................................................................... 5 I.3. Cele polityki gospodarczej ................................................................................................................. 5 II. Ocena bieżącej sytuacji gospodarczej i prognoza ............................................................................. 6 II.1. Cykl koniunkturalny i sytuacja bieżąca.............................................................................................. 6 II.2. Scenariusz Å›redniookresowy............................................................................................................. 8 III. Wynik i dÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych ........................................................... 11 III.1. Strategia i cele Å›redniookresowe rzÄ…du ......................................................................................... 11 III.2. DziaÅ‚ania podjÄ™te w celu zlikwidowania nadmiernego deficytu....................................................... 11 III.3. Sytuacja bieżąca i implikacje dla kolejnego budżetu...................................................................... 15 III.4. Wynik strukturalny.......................................................................................................................... 17 III.5. DÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych...................................................................... 18 III.6. WpÅ‚yw głównych reform strukturalnych na sektor instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych ............. 19 IV. Analiza wrażliwoÅ›ci i porównanie z poprzedniÄ… aktualizacjÄ… Programu........................................... 20 IV.1. Czynniki ryzyka.............................................................................................................................. 20 IV.2. Porównanie z poprzedniÄ… aktualizacjÄ… Programu.......................................................................... 24 V. Stabilność finansów publicznych w dÅ‚ugim okresie.......................................................................... 25 VI. Jakość finansów publicznych........................................................................................................... 28 VI.1. Strategia ........................................................................................................................................ 28 VI.2. Struktura, wydajność i efektywność wydatków .............................................................................. 28 VI.3. Struktura i wydajność dochodów ................................................................................................... 30 VII. Zagadnienia instytucjonalne finansów publicznych ......................................................................... 31 VII.1. Wprowadzenie.............................................................................................................................. 31 VII.2. ReguÅ‚y fiskalne ............................................................................................................................. 32 VII.3. Proces budżetowy ........................................................................................................................ 33 Aneks..................................................................................................................................................... 35 2 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Spis tabel Tabela 1. DziaÅ‚ania rzÄ…du ograniczajÄ…ce deficyt sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych .......... 13 Tabela 2. Wynik i dÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (EDP, % PKB).......................... 17 Tabela 3. Wynik strukturalny sektora ..................................................................................................... 18 Tabela 4. DÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (koniec roku, % PKB)........................... 19 Tabela 5. Różnice w porównaniu z poprzedniÄ… aktualizacjÄ… .................................................................. 25 Tabela 6. DÅ‚ugookresowa stabilność finansów publicznych (% PKB) .................................................... 27 Tabela 7. Wydatki wedÅ‚ug funkcji (COFOG, % PKB) ............................................................................. 30 Tabela 8. Wzrost gospodarczy............................................................................................................... 35 Tabela 9. Procesy inflacyjne .................................................................................................................. 36 Tabela 10. Rynek pracy ......................................................................................................................... 36 Tabela 11. Salda sektorów instytucjonalnych (% PKB).......................................................................... 37 Tabela 12. Podstawowe zaÅ‚ożenia egzogeniczne.................................................................................. 37 Tabela 13. Sektor instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych ..................................................................... 38 Spis wykresów Wykres 1. Dochody, wydatki i wynik sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych ............................ 17 Wykres 2. Popyt Å›wiatowy (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ popytu Å›wiatowego (prawy wykres) ........................................................... 22 Wykres 3. Inwestycje publiczne (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ inwestycji publicznych (prawy wykres)..................................................... 23 Wykres 4. Kurs PLN/EUR (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ kursu PLN/EUR (prawy wykres)................................................................. 23 Wykres 5. Realna stopa procentowa (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ realnej stopy procentowej (prawy wykres) ............................. 24 Wykres 6. Wybrane kategorie wydatków w Polsce i krajach strefy euro (% PKB) ................................. 29 Wykres 7. Indeks reguÅ‚ fiskalnych a poziom oczyszczonego z wahaÅ„ cyklicznych salda sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (Å›rednia dla lat 2000-2008)...................................................................... 33 3 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Podsumowanie Coroczna aktualizacja Programu konwergencji przedstawia Å›redniookresowe prognozy sytuacji gospodarczej Polski i jej finansów publicznych. Dokument opracowano zgodnie z wytycznymi dotyczÄ…cymi programów stabilnoÅ›ci i konwergencji paÅ„stw czÅ‚onkowskich Unii Europejskiej. Utrzymane zostaÅ‚y główne cele i kierunki polityki gospodarczej rzÄ…du przedstawione w poprzedniej aktualizacji Programu. Program konwergencji. Aktualizacja 2011 bÄ™dzie przedmiotem dyskusji komisji polskiego Parlamentu. I. Ogólne ramy prowadzenia polityki makroekonomicznej i jej cele I.1. WstÄ™p Program konwergencji zawiera informacje o dziaÅ‚aniach rzÄ…du w celu realizacji rekomendacji Rady z 2009 r. dotyczÄ…cych zlikwidowania nadmiernego deficytu (rozdziaÅ‚ III.2). UwzglÄ™dnia on konkluzje Rady Europejskiej z 24-25 marca 2011 r., dotyczÄ…ce priorytetów w konsolidacji fiskalnej i reformach strukturalnych. Przedstawione w dokumencie dziaÅ‚ania dla wzmocnienia instytucjonalnego finansów publicznych (rozdziaÅ‚ VII) bÄ™dÄ… też wdrażane w ramach Paktu Euro Plus, do którego Polska przystÄ…piÅ‚a na posiedzeniu Rady. Prezentowane dziaÅ‚ania rzÄ…du w zakresie polityki makroekonomicznej stanowiÄ… odpowiedz na wskazane przez 1 KomisjÄ™ EuropejskÄ… bariery zrównoważonego wzrostu gospodarczego . Polska podziela bowiem diagnozÄ™ Komisji co do potrzeby ograniczenia wysokiego deficytu strukturalnego oraz zapewnienia prowzrostowej realokacji wydatków publicznych, w tym na infrastrukturÄ™, jako warunków ramowych dla wzrostu na poziomie makro. DziaÅ‚ania te sÄ… również spójne z Ogólnymi Wytycznymi Polityk Gospodarczych, stanowiÄ…cymi część 2 Zintegrowanych Wytycznych dla wszystkich paÅ„stw czÅ‚onkowskich UE. W przypadku Polski najwiÄ™ksze znaczenie przypisać należy pierwszej spoÅ›ród tych wytycznych, tj. zapewnieniu jakoÅ›ci finansów publicznych i ich stabilnoÅ›ci w dÅ‚ugim okresie. Sposób realizacji pozostaÅ‚ych wytycznych przedstawiony bÄ™dzie w Krajowym Programie Reform, który Polska, w ramach tzw. Europejskiego Semestru, przekaże Komisji Europejskiej i Radzie do spraw Gospodarczych i Finansowych (Ecofin) w kwietniu, jednoczeÅ›nie z niniejszym programem. Od czasu opracowania Programu Konwergencji. Aktualizacja 2009 sytuacja gospodarcza w Polsce poprawiÅ‚a siÄ™: w ubiegÅ‚ym roku wzrost gospodarczy byÅ‚ znacznie wyższy niż w roku 2009. Lepszej sytuacji gospodarczej towarzyszyÅ‚o jednak pogÅ‚Ä™bienie deficytu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych, spowodowane opóznionÄ… negatywnÄ… reakcjÄ… dochodów podatkowych na spowolnienie gospodarcze. W 2010 r. wzrost gospodarczy odnotowano w wiÄ™kszoÅ›ci krajów UE, pozostaje jednak niepewność co do trwaÅ‚oÅ›ci tego ożywienia, wynikajÄ…ca m.in. z trudnej sytuacji finansów publicznych niektórych krajów strefy euro czy znacznego wzrostu cen surowców w ostatnim okresie. W celu zmniejszenia nierównowagi fiskalnej rzÄ…d podjÄ…Å‚ prace nad pakietem reform, którego wdrożenie pozwoli równoczeÅ›nie utrzymać relatywnie wysokie tempo wzrostu gospodarczego. W lutym 2010 r. Komisja Europejska oceniÅ‚a, że Polska podjęła dziaÅ‚ania w celu redukcji nadmiernego deficytu do 2012 r. W szczególnoÅ›ci, rzÄ…d przyjÄ…Å‚ budżet na 2010 r., bazujÄ…cy na ostrożnych zaÅ‚ożeniach makroekonomicznych i zawierajÄ…cy pierwsze elementy konsolidacji fiskalnej, a także wzmocniÅ‚ ramy fiskalne i zainicjowaÅ‚ prace nad reguÅ‚Ä… wydatkowÄ…. W 2011 r. Komisja, w nawiÄ…zaniu do swoich wysokich prognoz deficytu dla Polski opublikowanych na jesieni 2010 r., wystosowaÅ‚a do Polski list, w którym poprosiÅ‚a o wskazanie dziaÅ‚aÅ„ zapewniajÄ…cych zlikwidowanie nadmiernego deficytu zgodnie z rekomendacjami Rady. W odpowiedzi Polska przedstawiÅ‚a w marcu, przyjÄ™te przez KomisjÄ™ i RadÄ™ Ecofin, informacje o podejmowanych dziaÅ‚aniach w celu ograniczenia nadmiernego deficytu w wyznaczonym przez RadÄ™ terminie. 1 Komisja Europejska, Macro structural bottlenecks to growth in EU Member States, European Economy. Occasional Papers. 65. July 2010; http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/occasional_paper/2010/pdf/ocp65_en.pdf 2 Zalecenie Rady z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie ogólnych wytycznych polityk gospodarczych paÅ„stw czÅ‚onkowskich i Unii (2010/410/UE) oraz decyzja Rady z dnia 21 pazdziernika 2010 r. w sprawie wytycznych dotyczÄ…cych polityki zatrudnienia paÅ„stw czÅ‚onkowskich (2010/707/UE), które razem tworzÄ… zintegrowane wytyczne dotyczÄ…ce strategii Europa 2020 . 4 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 I.2. Integracja ze strefÄ… euro Integracja ze strefÄ… euro pozostaje jednym z priorytetów rzÄ…du. Niemniej, zmiana sytuacji gospodarczej na Å›wiecie i w konsekwencji w Polsce oddaliÅ‚a perspektywÄ™ wprowadzenia wspólnej waluty. Turbulencje na rynkach finansowych i spowolnienie wzrostu gospodarczego w Polsce oraz u jej głównych partnerów handlowych spowodowaÅ‚y, że konieczne byÅ‚o okreÅ›lenie UwarunkowaÅ„ realizacji kolejnych etapów Mapy Drogowej PrzyjÄ™cia Euro przez PolskÄ™, które zostaÅ‚y przyjÄ™te przez RadÄ™ Ministrów 27 kwietnia 2009 r. Dokument ten wskazuje warunki bezpiecznego uczestnictwa w mechanizmie ERM II, bÄ™dÄ…cego przedsionkiem strefy euro. Wskazane warunki nie zostaÅ‚y do chwili obecnej speÅ‚nione, co uniemożliwia wyznaczenie nowej wiarygodnej daty przyjÄ™cia przez PolskÄ™ wspólnej waluty. Oprócz wymienionych w Uwarunkowaniach & kryteriów ekonomicznych i legislacyjnych, do których wypeÅ‚nienia nasz kraj jest zobowiÄ…zany, istotne dla czÅ‚onkostwa Polski w strefie euro bÄ™dzie także wzmocnienie instytucjonalne tej strefy, majÄ…ce skutecznie ograniczać ryzyko nierównowag makroekonomicznych i finansowych wspólnego obszaru walutowego. Przed przystÄ…pieniem Polski do obszaru wspólnej waluty w peÅ‚ni bÄ™dÄ… już obowiÄ…zywać finalizowane obecnie propozycje wzmocnienia koordynacji polityk gospodarczych paÅ„stw czÅ‚onkowskich, szczególnie krajów strefy euro, jak również mechanizm kryzysowy sÅ‚użący ochronie stabilnoÅ›ci finansowej strefy euro (European Stability Mechanism). Ostateczny ksztaÅ‚t przyjÄ™tych rozwiÄ…zaÅ„ powinien zapewnić wiÄ™kszÄ… stabilność strefy euro, a tym samym zwiÄ™kszyć pewność co do warunków przyszÅ‚ego uczestnictwa kraju w unii monetarnej. IntencjÄ… rzÄ…du jest możliwie szybkie, ale jednoczeÅ›nie bezpieczne wprowadzenie euro w Polsce, czego wyrazem sÄ… prowadzone prace przygotowawcze. W styczniu 2009 r. rozporzÄ…dzeniem Rady Ministrów zostaÅ‚ powoÅ‚any PeÅ‚nomocnik RzÄ…du do Spraw Wprowadzenia Euro przez RzeczpospolitÄ… PolskÄ…. W marcu 2009 r. w Ministerstwie Finansów powoÅ‚ane zostaÅ‚o Biuro PeÅ‚nomocnika, a w grudniu 2009 r. zostaÅ‚a ustanowiona miÄ™dzyinstytucjonalna struktura organizacyjna, w skÅ‚ad której wchodzÄ… Narodowy Komitet Koordynacyjny, Rada Koordynacyjna oraz 8 Zespołów Roboczych. Pracom struktury przewodniczy PeÅ‚nomocnik RzÄ…du ds. Wprowadzenia Euro przez RzeczpospolitÄ… PolskÄ…, a współprzewodniczy PeÅ‚nomocnik ZarzÄ…du Narodowego Banku Polskiego ds. Wprowadzenia Euro. W prace struktury zaangażowanych jest ponad 30 instytucji, w tym Ministerstwo Finansów i Narodowy Bank Polski. 26 pazdziernika 2010 r. rzÄ…d przyjÄ…Å‚ Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro. W dokumencie doprecyzowano, wskazane w Uwarunkowaniach Mapy Drogowej, uwarunkowania formalne akcesji Polski do strefy euro oraz przedstawiono możliwe scenariusze wypeÅ‚nienia przez PolskÄ™ kryterium kursu walutowego. Ponadto zawarto w nim ramowy harmonogram dziaÅ‚aÅ„ przygotowawczych do peÅ‚nej integracji Polski ze strefÄ… euro. Kontynuowanie dziaÅ‚aÅ„ przygotowawczych w warunkach niepewnoÅ›ci co do ostatecznego terminu przyjÄ™cia przez PolskÄ™ wspólnej waluty ma na celu zapewnienie gotowoÅ›ci pod wzglÄ™dem organizacyjnym do integracji walutowej w momencie, gdy zostanÄ… speÅ‚nione warunki bezpiecznego uczestnictwa w ERM II i strefie euro. Nie bez znaczenia dla polskiej drogi do euro jest także ustabilizowanie siÄ™ sytuacji ekonomicznej w obszarze wspólnej waluty, czemu sÅ‚użyć majÄ… wspomniane nowe zasady koordynacji polityki gospodarczej i mechanizm kryzysowy. Kalendarz dziaÅ‚aÅ„ na najbliższe miesiÄ…ce przewiduje w szczególnoÅ›ci identyfikacjÄ™ zakresu niezbÄ™dnych przygotowaÅ„ do wprowadzenia euro oraz okreÅ›lenie ich ram czasowych. Wyniki tej fazy przygotowaÅ„ bÄ™dÄ… determinować dziaÅ‚ania w nastÄ™pnych etapach procesu integracji walutowej. Szczegółowy harmonogram tych dziaÅ‚aÅ„ zostanie opublikowany w aktualizacji (i konkretyzacji) Ram Strategicznych, przygotowywanej wzorem innych krajów UE w postaci Narodowego Planu Wprowadzenia Euro (NPWE), który bÄ™dzie opracowywany przez miÄ™dzyinstytucjonalnÄ… strukturÄ™ organizacyjnÄ… w 2011 r. W miarÄ™ potrzeby NPWE bÄ™dzie aktualizowany. I.3. Cele polityki gospodarczej Głównym celem polityki gospodarczej rzÄ…du w Å›rednim okresie jest stworzenie warunków do szybkiego i zrównoważonego wzrostu, przy zapewnieniu optymalnego tempa konsolidacji finansów publicznych. W niniejszym rozdziale okreÅ›lone zostaÅ‚y najważniejsze dziaÅ‚ania zmierzajÄ…ce do realizacji tego celu. DziaÅ‚ania w ramach polskiej polityki gospodarczej sÄ… spójne z priorytetami wyznaczonymi w strategii Europa 2020, odzwierciedlonymi w Krajowym Programie Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020 . W tym kontekÅ›cie rzÄ…d docenia znaczenie zapewnienia adekwatnych nakÅ‚adów, w szczególnoÅ›ci na badania i rozwój. 5 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 1) Konsolidacja fiskalna Celem rzÄ…du jest zlikwidowanie nadmiernego deficytu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych w 2012 r. oraz zapewnienie stabilnoÅ›ci finansów publicznych w dÅ‚ugim okresie. Realizacja tego celu wymaga m.in. wzmocnienia ram instytucjonalnych prowadzenia polityki fiskalnej. Niektóre istotne zapisy, dotyczÄ…ce m.in. ograniczenia nowych wydatków jednostek sektora finansów publicznych, zostaÅ‚y już wprowadzone nowelizacjÄ… ustawy o finansach publicznych w grudniu 2010 r. KluczowÄ… zmianÄ… w stosunku do obecnych ram fiskalnych bÄ™dzie poÅ‚ożenie wiÄ™kszego nacisku na saldo strukturalne sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych poprzez wprowadzenie trwaÅ‚ej reguÅ‚y wydatkowej. Prowadzone sÄ… prace nad projektem takiej reguÅ‚y oraz propozycjami dziaÅ‚aÅ„ sÅ‚użących usprawnieniu procesu tworzenia budżetu i sprawozdawczoÅ›ci, które warunkujÄ… efektywnÄ… implementacjÄ™ tej trwaÅ‚ej reguÅ‚y wydatkowej. 2) Prywatyzacja i poprawa zarzÄ…dzania aktywami Skarbu PaÅ„stwa DziaÅ‚ania w tym obszarze majÄ… na celu usprawnienie i podniesienie efektywnoÅ›ci procesów prywatyzacyjnych, zakoÅ„czenie przeksztaÅ‚ceÅ„ wÅ‚asnoÅ›ciowych w części branż i sektorów oraz zwiÄ™kszenie efektywnoÅ›ci nadzoru wÅ‚aÅ›cicielskiego Skarbu PaÅ„stwa. Podejmowane wysiÅ‚ki bÄ™dÄ… prowadzić do przyspieszenia rozwoju i modernizacji przedsiÄ™biorstw oraz przyczyniÄ… siÄ™ do wzmocnienia konkurencyjnoÅ›ci gospodarki polskiej. Zadania te bÄ™dÄ… realizowane m.in. poprzez prowadzenie prywatyzacji zgodnie z Planem prywatyzacji na lata 2008-2011. 3) Poprawa warunków prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej DziaÅ‚ania na rzecz dalszego usuwania barier rozwoju przedsiÄ™biorczoÅ›ci bÄ™dÄ… przede wszystkim obejmowaÅ‚y zmniejszenie obciążeÅ„ administracyjnych i skrócenie czasu trwania postÄ™powaÅ„ administracyjnych oraz poprawÄ™ systemu prawno-instytucjonalnego (poprzez m.in. przeglÄ…d i uproszczenie prawa gospodarczego oraz ulepszenie procesu stanowienia prawa). Podniesieniu jakoÅ›ci usÅ‚ug Å›wiadczonych przez administracjÄ™ oraz usprawnieniu jej komunikacji z otoczeniem sÅ‚użyć bÄ™dzie szersze wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych. DziaÅ‚ania te stworzÄ… również podstawÄ™ do implementacji nowej polityki innowacyjnoÅ›ci, obejmujÄ…cej promocjÄ™ kreatywnoÅ›ci i współpracy oraz postaw proinnowacyjnych sektorów przedsiÄ™biorstw, edukacji, nauki oraz administracji, a także wsparcie realizacji tego typu pomysłów. 4) Wzrost aktywnoÅ›ci zawodowej Zmiany w strukturze demograficznej spoÅ‚eczeÅ„stwa i dążenie do zachowania równowagi systemu ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych wymagajÄ… m.in. zwiÄ™kszenia aktywnoÅ›ci zawodowej Polaków. Podniesieniu poziomu zatrudnienia sÅ‚użyć bÄ™dzie m.in. zwiÄ™kszenie opÅ‚acalnoÅ›ci podejmowania pracy poprzez racjonalizacjÄ™ systemu zasiÅ‚ków i Å›wiadczeÅ„ spoÅ‚ecznych oraz uÅ‚atwienie godzenia życia zawodowego i rodzinnego. II. Ocena bieżącej sytuacji gospodarczej i prognoza Ocena bieżącej sytuacji gospodarczej i prognoza II.1. Cykl koniunkturalny i sytuacja bieżąca W I poÅ‚owie 2010 r. utrzymywaÅ‚o siÄ™ stosunkowo wysokie tempo wzrostu aktywnoÅ›ci w gospodarce Å›wiatowej, szybko rosÅ‚y obroty Å›wiatowego handlu i produkcja przemysÅ‚owa. W drugiej poÅ‚owie ub. r. skala ożywienia byÅ‚a już wolniejsza, niemniej w caÅ‚ym 2010 r. odnotowano silne odbicie wzrostu Å›wiatowego PKB, w dużej mierze za sprawÄ… krajów emerging markets i rozwijajÄ…cych siÄ™. Na tym tle stosunkowo sÅ‚abo wypadÅ‚o ożywienie koniunktury w strefie euro i w efekcie w UE, na którÄ… przypada blisko 80% polskiego eksportu. PKB w UE, pomimo silnej recesji rok wczeÅ›niej (spadek o 4,2%), zwiÄ™kszyÅ‚ siÄ™ w 2010 r. tylko o 1,8%, tj. mniej od dÅ‚ugookresowej Å›redniej z okresu sprzed kryzysu. Import UE, który jest głównym skÅ‚adnikiem szerszego indykatora popytu na polskie towary i usÅ‚ugi wzrósÅ‚ o 9,0%, tj. silniej niż Å›rednio przed kryzysem, lecz nie odrobiÅ‚ caÅ‚oÅ›ci strat poniesionych w 2009 r. Istotny z punktu widzenia polskich eksporterów byÅ‚ zwÅ‚aszcza silny wzrost obrotów handlowych Niemiec, które sÄ… głównym partnerem handlowym Polski. 6 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Relatywnie dobre wyniki gospodarki polskiej realne tempo wzrostu PKB przyspieszyÅ‚o w 2010 r. do 3,8% pozwoliÅ‚y na stopniowe domykanie siÄ™ luki produktowej, zdefiniowanej jako odchylenie bieżącej aktywnoÅ›ci gospodarczej od dÅ‚ugookresowego trendu. Od II kw. 2010 r. w Polsce obserwujemy już wzrostowÄ… fazÄ™ cyklu koniunkturalnego, jednak luka produktowa pozostaÅ‚a ujemna. Skutkiem Å›wiatowego kryzysu gospodarczego byÅ‚o spowolnienie potencjalnego tempa wzrostu gospodarki polskiej z ok. 4,7% w szczycie koniunktury do nieco poniżej 4,0% w 2010 r. W 2010 r. miaÅ‚y miejsce istotne zmiany kwartalnego tempa wzrostu PKB (oczyszczonego z wahaÅ„ sezonowych). Najgorszy pod tym wzglÄ™dem byÅ‚ I kwartaÅ‚, kiedy niekorzystne warunki pogodowe opózniÅ‚y rozpoczÄ™cie inwestycji budowlanych, przez co tempo wzrostu obniżyÅ‚o siÄ™ do 0,6% kw/kw. ZalegÅ‚oÅ›ci inwestycyjne byÅ‚y nadrabiane w II kw., dziÄ™ki czemu tempo wzrostu PKB przyspieszyÅ‚o do 1,1% kw/kw. Tempo to zostaÅ‚o utrzymane także w III kw. (1,2% kw/kw), by nieco zwolnić w IV kw. (0,8% kw/kw). W dużym stopniu odzwierciedlaÅ‚o to dynamikÄ™ konsumpcji prywatnej (1,1% kw/kw w III kw. i 0,7% kw/kw w IV kw. 2010 r.). yródÅ‚ami wzrostu gospodarczego w 2010 r. byÅ‚y przede wszystkim odbudowa zapasów oraz konsumpcja prywatna. Po najsilniejszym w historii spadku (o 11,3 mld zÅ‚ w 2009 r.) przedsiÄ™biorstwa w 2010 r. odbudowywaÅ‚y swoje zapasy, których poziom na koniec roku osiÄ…gnÄ…Å‚ historyczne maksimum. Przyrost zapasów wyniósÅ‚ 13,8 mld zÅ‚, dziÄ™ki czemu kontrybucja tej kategorii we wzrost PKB w 2010 r. wyniosÅ‚a 1,9 pkt. proc. Obok zapasów, kluczowym czynnikiem wzrostu PKB byÅ‚a konsumpcja indywidualna, która w 2010 r. wzrosÅ‚a o 3,2% (2% w 2009 r.), podwyższajÄ…c wzrost PKB o 2,0 pkt. proc. Stosunkowo wysokie tempo wzrostu konsumpcji byÅ‚o możliwe dziÄ™ki zwiÄ™kszajÄ…cemu siÄ™ zatrudnieniu i rosnÄ…cym dochodom z pracy. Rok 2010 nie przyniósÅ‚ natomiast poprawy aktywnoÅ›ci inwestycyjnej: nakÅ‚ady brutto na Å›rodki trwaÅ‚e byÅ‚y o 2% niższe niż w 2009 r. WiÄ…zaÅ‚o siÄ™ to z niskim popytem inwestycyjnym sektora prywatnego, mimo wyraznej poprawy koniunktury gospodarczej oraz bardzo dobrych wyników finansowych przedsiÄ™biorstw. W 2010 r. inwestycje dużych i Å›rednich przedsiÄ™biorstw obniżyÅ‚y siÄ™ o 3,2% r/r, przy czym najgÅ‚Ä™bszy spadek odnotowano w przypadku inwestycji w maszyny, urzÄ…dzenia techniczne i narzÄ™dzia (o 8,6%). WyraznÄ… poprawÄ™ zaobserwowano z kolei w nakÅ‚adach inwestycyjnych na Å›rodki transportu (wzrost o 29,4%). Ograniczeniu skali spadku inwestycji ogółem sprzyjaÅ‚y natomiast wysokie nakÅ‚ady brutto na Å›rodki trwaÅ‚e sektora publicznego. KluczowÄ… rolÄ™ odegraÅ‚y w tym przypadku inwestycje infrastrukturalne, które znalazÅ‚y odzwierciedlenie we wzroÅ›cie produkcji budowlanej. Ożywienie gospodarcze u głównych partnerów handlowych Polski przyczyniÅ‚o siÄ™ do odbudowy eksportu, który w caÅ‚ym 2010 r. wyniósÅ‚ ok. 146,4 mld EUR, przewyższajÄ…c wczeÅ›niejszy rekordowy poziom z 2008 r. Inaczej niż w 2009 r., kontrybucja eksportu netto we wzrost PKB byÅ‚a jednak w 2010 r. ujemna i wyniosÅ‚a -0,3 pkt. proc. Duża importochÅ‚onność produkcji eksportowej i rozpoczÄ™ty w I kw. ub. r. proces odbudowy (również dość importochÅ‚onnych) zapasów zaowocowaÅ‚y bowiem nieznacznie szybszym wzrostem importu. JednoczeÅ›nie, w porównaniu do 2009 r., aprecjacja zÅ‚otego oddziaÅ‚ywaÅ‚a w kierunku pogorszenia konkurencyjnoÅ›ci cenowej krajowych producentów. Do zwiÄ™kszenia skali nierównowagi zewnÄ™trznej przyczyniÅ‚ siÄ™ również spadek nadwyżki transferów bieżących, spowodowany głównie mniejszÄ… skalÄ… napÅ‚ywu transferów prywatnych. PoprawiajÄ…ce siÄ™ wyniki finansowe przedsiÄ™biorstw bezpoÅ›redniego inwestowania znalazÅ‚y natomiast odzwierciedlenie w utrzymujÄ…cym siÄ™ wysokim deficycie dochodów. W rezultacie, w caÅ‚ym 2010 r. szacowany deficyt rachunku bieżącego wzrósÅ‚ do 3,3% PKB z 2,1% PKB w 2009 r. ByÅ‚ on w ok. 90% finansowany napÅ‚ywem kapitaÅ‚u dÅ‚ugookresowego, tj. zagranicznymi inwestycjami bezpoÅ›rednimi i Å›rodkami na rachunku kapitaÅ‚owym, na którym klasyfikowana jest wiÄ™kszość europejskich funduszy strukturalnych. Odbudowa popytu zewnÄ™trznego stanowiÅ‚a jeden z głównych motorów wzrostu produkcji przemysÅ‚owej, w szczególnoÅ›ci przetwórczej. W 2010 r. produkcja przemysÅ‚owa zwiÄ™kszyÅ‚a siÄ™ realnie o 9,8%, wobec spadku o 4,5% w 2009 r. W grudniu 2010 r. poziom produkcji sprzedanej przemysÅ‚u (oczyszczony z wahaÅ„ sezonowych) byÅ‚ już o 19,4% wiÄ™kszy niż na poczÄ…tku fazy ożywienia, tj. w styczniu 2009 r. NajwiÄ™kszy wzrost odnotowano w branżach kierujÄ…cych znacznÄ… część swojej produkcji na rynki zagraniczne, m.in. przemyÅ›le samochodowym, elektrycznym, elektronicznym i metalowym. W niektórych z tych branż w czasie kryzysu miaÅ‚o jednak miejsce gÅ‚Ä™bokie zaÅ‚amanie produkcji; wysokie tempo odbudowy wynika wiÄ™c częściowo z efektu niskiej bazy. W trendzie wzrostowym utrzymaÅ‚a siÄ™ również produkcja w ważnym dziale przetwórstwa przemysÅ‚owego, jakim jest przemysÅ‚ spożywczy, który w wiÄ™kszym stopniu uzależniony jest od popytu krajowego i w którym nie odnotowano spadku produkcji w 2009 r. 7 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Poprawa aktywnoÅ›ci gospodarczej w 2010 r. pozytywnie wpÅ‚ynęła na wzrost popytu na pracÄ™. Liczba pracujÄ…cych3 zwiÄ™kszyÅ‚a siÄ™ o 0,6%, przy czym wzrost ten w caÅ‚oÅ›ci byÅ‚ zwiÄ…zany z bardzo wysokim przyrostem popytu na pracÄ™ w sektorze usÅ‚ug (o 3,0%), który zdoÅ‚aÅ‚ z nadwyżkÄ… zrekompensować ograniczenie popytu na pracÄ™ w sektorze przemysÅ‚owym i rolniczym. W 2010 r. rosÅ‚a zarówno liczba pracujÄ…cych na wÅ‚asny rachunek, jak i liczba osób zatrudnionych na etat. Podobnie jak w zdecydowanej wiÄ™kszoÅ›ci paÅ„stw czÅ‚onkowskich UE-27, również w Polsce rosÅ‚a liczba zatrudnionych na czas okreÅ›lony przy równoczesnym spadku liczby osób zatrudnionych na czas nieokreÅ›lony. Pomimo odbudowy popytu na pracÄ™, w 2010 r. miaÅ‚ miejsce wysoki wzrost bezrobocia. Åšrednioroczna stopa bezrobocia4 zwiÄ™kszyÅ‚a siÄ™ o 1,5 pkt. proc. do 9,6%, poziomu przeciÄ™tnego na tle UE-27. Istotny wzrost aktywnoÅ›ci zawodowej sprawiÅ‚, że mimo zwiÄ™kszenia popytu na pracÄ™ wskaznik zatrudnienia5 utrzymaÅ‚ siÄ™ na poziomie sprzed roku (50,4%). Obserwowana w 2010 r. poprawa sytuacji na rynku pracy dokonywaÅ‚a siÄ™ przede wszystkim poprzez wzrost zatrudnienia, przy ograniczonej presji pÅ‚acowej. Relatywnie niskie tempo wzrostu wynagrodzeÅ„ byÅ‚o m.in. wynikiem wciąż relatywnie wysokiego poziomu bezrobocia, które ogranicza siÅ‚Ä™ przetargowÄ… pracowników w negocjacjach pÅ‚acowych. Åšrednioroczny wzrost cen towarów i usÅ‚ug konsumpcyjnych w 2010 r. wyniósÅ‚ 2,6%, choć inflacja ksztaÅ‚towaÅ‚a siÄ™ powyżej celu inflacyjnego (tj. 2,5%) tylko w pierwszym i czwartym kwartale ub. r. GłównÄ… przyczynÄ… wzrostu inflacji w ostatnim kwartale 2010 r. byÅ‚y skokowe wzrosty cen żywnoÅ›ci i surowców energetycznych na rynkach Å›wiatowych oraz zwiÄ™kszenie awersji do ryzyka na globalnych rynkach finansowych, skutkujÄ…ce osÅ‚abieniem zÅ‚otego i zwiÄ…zanym z tym wzrostem cen importu. Wzrostowi bieżącego wskaznika inflacji nie towarzyszyÅ‚ jednak wzrost presji popytowej: inflacja bazowa po wyÅ‚Ä…czeniu cen żywnoÅ›ci i energii pozostawaÅ‚a na niskim poziomie i na koniec 2010 r. wyniosÅ‚a 1,6%. Czynniki podażowe, obok tych o charakterze jednorazowym (np. podwyżki opÅ‚at mieszkaniowych, wzrost taryf na energiÄ™ elektrycznÄ…, zmiana stawek VAT), przyczyniÅ‚y siÄ™ do przyspieszenia inflacji również w pierwszych miesiÄ…cach 2011 r. Umiarkowane tempo wzrostu gospodarczego, towarzyszÄ…ca mu ograniczona presja pÅ‚acowa i inflacyjna oraz utrzymujÄ…ce siÄ™ ryzyko osÅ‚abienia wzrostu gospodarczego na Å›wiecie zadecydowaÅ‚y o kontynuowaniu przez RadÄ™ Polityki Pieniężnej (RPP) Å‚agodnej polityki monetarnej. Jej efektem byÅ‚o utrzymanie w 2010 r. stóp procentowych NBP bez zmian, w tym głównej stopy procentowej stopy referencyjnej na rekordowo niskim poziomie 3,5%. W styczniu 2011 r., wobec ryzyka narastania presji inflacyjnej w Å›rednim okresie oraz możliwoÅ›ci utrwalenia siÄ™ podwyższonych oczekiwaÅ„ inflacyjnych, RPP rozpoczęła cykl zacieÅ›niania polityki pieniężnej, podnoszÄ…c stopy procentowe o 0,25 pkt. proc. W kwietniu stopy procentowe NBP wzrosÅ‚y ponownie o 0,25 pkt. proc., w tym stopa referencyjna do poziomu 4,0% Kurs zÅ‚otego do euro byÅ‚ w 2010 r. bardzo zmienny, a zródÅ‚em jego wahaÅ„ byÅ‚y głównie czynniki o charakterze globalnym. Do poczÄ…tku kwietnia ub. r. zÅ‚oty systematycznie zyskiwaÅ‚ na wartoÅ›ci. Umocnieniu polskiej waluty sprzyjaÅ‚ w tym okresie spadek awersji do ryzyka na Å›wiatowych rynkach finansowych oraz pozytywna ocena fundamentów polskiej gospodarki przez zagranicznych inwestorów, odzwierciedlana publikacjÄ… korzystnych danych makroekonomicznych. GwaÅ‚towne pogorszenie nastrojów na rynkach finansowych, wywoÅ‚ane problemami fiskalnymi Grecji, doprowadziÅ‚o do osÅ‚abienia zÅ‚otego w II kw. 2010 r. W dalszej części roku, wraz z ponownym spadkiem globalnej awersji do ryzyka i rosnÄ…cym zainteresowaniem inwestorów zagranicznych polskim rynkiem dÅ‚ugu, sytuacja na krajowym rynku walutowym ustabilizowaÅ‚a siÄ™. Kolejna fala niepokojów na rynkach finansowych, wywoÅ‚ana problemami fiskalnymi Irlandii oraz narastajÄ…cymi obawami o sytuacjÄ™ innych peryferyjnych krajów strefy euro, przyczyniÅ‚a siÄ™ jednak do osÅ‚abienia zÅ‚otego pod koniec listopada 2010 r. II.2. Scenariusz Å›redniookresowy WÅ›ród najważniejszych czynników determinujÄ…cych Å›cieżkÄ™ wzrostu gospodarczego w Polsce w najbliższych latach należy wymienić rozwój sytuacji gospodarczej u najwiÄ™kszego partnera handlowego, jakim sÄ… pozostaÅ‚e paÅ„stwa Unii Europejskiej, skalÄ™ i strukturÄ™ niezbÄ™dnej konsolidacji fiskalnej oraz tendencje demograficzne, w szczególnoÅ›ci znaczÄ…cy ubytek ludnoÅ›ci w wieku produkcyjnym. Wszystkie te czynniki bÄ™dÄ… miaÅ‚y kluczowe znaczenie dla tempa wzrostu PKB, jego struktury, procesów inflacyjnych i rozwoju sytuacji na rynku pracy. 3 PrzeciÄ™tna liczba pracujÄ…cych w wieku 15 lat i wiÄ™cej, wedÅ‚ug BAEL. 4 Bezrobocie wedÅ‚ug BAEL (15 lat i wiÄ™cej). 5 BAEL, 15 lat i wiÄ™cej. 8 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Bieżące prognozy dotyczÄ…ce kondycji gospodarki Å›wiatowej wskazujÄ…, że rok 2011 bÄ™dzie okresem niższego tempa wzrostu globalnego PKB w porównaniu do bardzo dobrych wyników w roku ubiegÅ‚ym. Dla polskiej gospodarki kluczowym czynnikiem determinujÄ…cym Å›cieżkÄ™ popytu zewnÄ™trznego bÄ™dzie sytuacja na rynkach eksportowych. W horyzoncie prognozy przyjÄ™to, że indykatorem tej kategorii jest wzrost importu w UE. W oparciu o dostÄ™pne prognozy wzrostu PKB, opublikowane przez instytucje miÄ™dzynarodowe (MFW, KE), przyjÄ™to, że w 2011 r. tempo wzrostu importu UE zwolni do ok. 6,0%, w porównaniu z 9,0% wzrostem w 2010 r. Oczekuje siÄ™, że w latach 2012-2014 dynamika importu UE ustabilizuje siÄ™ na podobnym poziomie. Powyższe zaÅ‚ożenia zostaÅ‚y jednak przygotowane bez uwzglÄ™dnienia, trudnych do oszacowania, skutków trzÄ™sienia ziemi i tsunami w Japonii dla Å›wiatowego handlu. Oczekiwana Å›cieżka wzrostu popytu zewnÄ™trznego znajduje odzwierciedlenie w prognozowanych wynikach polskiego eksportu. W okresie prognozy realne tempo wzrostu tej kategorii ekonomicznej bÄ™dzie siÄ™ stopniowo zmniejszać, jednak wciąż pozostanie wyższe niż tempo wzrostu rynków eksportowych. Oznacza to podtrzymanie obserwowanej od 2000 r. tendencji rosnÄ…cego udziaÅ‚u polskiej produkcji w imporcie najwiÄ™kszych partnerów handlowych. Wynika to m. in. z wyższego niż w tych krajach tempa wzrostu produktywnoÅ›ci i potencjalnego PKB w Polsce. W przeszÅ‚oÅ›ci polscy eksporterzy potrafili zwiÄ™kszyć swój udziaÅ‚ w zagranicznych rynkach zbytu nawet przy stosunkowo silnym kursie polskiej waluty, który obniżaÅ‚ ich konkurencyjność cenowÄ…. Wraz z postÄ™pujÄ…cÄ… konwergencjÄ… realnÄ… znaczenie wyżej wspomnianych czynników bÄ™dzie maleć i udziaÅ‚ polskiego eksportu w popycie zagranicznym zacznie siÄ™ stopniowo stabilizować. Bardzo dobre wyniki finansowe przedsiÄ™biorstw za 2010 r. oraz wyniki badaÅ„ koniunktury wskazujÄ…ce na rosnÄ…cy stopieÅ„ wykorzystania mocy produkcyjnych i malejÄ…cy odsetek przedsiÄ™biorstw zgÅ‚aszajÄ…cych problemy z niedostatecznym popytem krajowym i zagranicznym pozwalajÄ… w roku bieżącym, po dwóch latach spadków, oczekiwać wzrostu inwestycji prywatnych. Szacuje siÄ™, że wzrost ten bÄ™dzie jednak jeszcze nieduży i nie przekroczy 5,0%. Wyraznego przyspieszenia spodziewać siÄ™ natomiast należy w roku kolejnym, co bÄ™dzie zwiÄ…zane głównie z zakÅ‚adanÄ… stabilizacjÄ… sytuacji gospodarczej na Å›wiecie i wynikajÄ…cÄ… z tego redukcjÄ… niepewnoÅ›ci w dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej. W horyzoncie prognozy udziaÅ‚ inwestycji prywatnych w PKB bÄ™dzie stopniowo powracać do poziomów notowanych w latach 2007-2008. Z kolei poziom inwestycji publicznych bÄ™dzie zdeterminowany, z jednej strony, ograniczeniami wynikajÄ…cymi z podejmowanych dziaÅ‚aÅ„ konsolidacyjnych, z drugiej wykorzystaniem Å›rodków pochodzÄ…cych z UE na finansowanie wydatków infrastrukturalnych, których wpÅ‚yw na deficyt sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych jest neutralny. ZakÅ‚ada siÄ™, że najwiÄ™kszy przyrost inwestycji z funduszy unijnych bÄ™dzie miaÅ‚ miejsce w roku bieżącym i pozwoli osiÄ…gnąć rekordowy (ok. 6,6%) udziaÅ‚ inwestycji sektora publicznego w PKB. W latach kolejnych udziaÅ‚ inwestycji publicznych w PKB bÄ™dzie spadaÅ‚, by w horyzoncie prognozy wynieść ok. 4,6%, wciąż znacznie powyżej Å›redniej z lat 2001-2006 (tj. 3,5% PKB) i o ok. 2 pkt. proc. powyżej Å›redniego poziomu w Unii Europejskiej. Poprawa koniunktury gospodarczej, w tym rosnÄ…cy popyt inwestycyjny, bÄ™dzie pozytywnie wpÅ‚ywać na wzrost popytu na pracÄ™. Istotnym ograniczeniem podażowym bÄ™dÄ… natomiast niekorzystne tendencje demograficzne. UwzglÄ™dniajÄ…c przewidywany ubytek ludnoÅ›ci w wieku produkcyjnym, należy siÄ™ spodziewać, że podaż pracy bÄ™dzie siÄ™ obniżać. Konsekwencje tych niekorzystnych tendencji bÄ™dÄ… częściowo ograniczane przez zakÅ‚adany wzrost aktywnoÅ›ci zawodowej, wynikajÄ…cy m. in. z poprawy warunków pÅ‚acowych, dalszego wzrostu udziaÅ‚u populacji w wieku 25-44 lat w strukturze ludnoÅ›ci w wieku produkcyjnym oraz znaczÄ…cego ograniczenia przywilejów uprawniajÄ…cych do wczeÅ›niejszego przechodzenia na emeryturÄ™. Niemniej, istotny ubytek ludnoÅ›ci w wieku produkcyjnym, pomimo rosnÄ…cej stopy zatrudnienia, bÄ™dzie stanowiÅ‚ znaczÄ…cÄ… barierÄ™ wzrostu liczby osób pracujÄ…cych i w zwiÄ…zku z tym w kolejnych latach spodziewane jest stopniowe spowolnienie tempa wzrostu tej kategorii ekonomicznej. UwzglÄ™dniajÄ…c oczekiwane tempo wzrostu pracujÄ…cych przy jednoczesnym ubytku ludnoÅ›ci w wieku produkcyjnym szacuje siÄ™, że stopa bezrobocia wyniesie ok. 9,3% w 2011 r. W kolejnych latach bÄ™dzie siÄ™ ona stopniowo obniżać i w 2014 r. osiÄ…gnie poziom nieznacznie powyżej 8%. Wraz z oczekiwanÄ… poprawÄ… sytuacji na rynku pracy prognozowane jest przyspieszenie tempa wzrostu wynagrodzeÅ„, do czego bÄ™dzie siÄ™ także przyczyniać wspomniany spadek podaży pracy. Mimo zakÅ‚adanego wzmocnienia pozycji pracowników w negocjacjach pÅ‚acowych, przewidywany wzrost pÅ‚ac nie powinien przekroczyć poziomów ze szczytu koniunktury w latach 2006-2008. Tempo wzrostu wynagrodzeÅ„ w skali caÅ‚ej gospodarki bÄ™dzie uwarunkowane wzrostem wydajnoÅ›ci pracy oraz zamrożeniem funduszu pÅ‚ac (w ujÄ™ciu nominalnym) dla wiÄ™kszoÅ›ci jednostek sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych w roku 2011 i 2012. W kolejnych latach planowany wzrost funduszu pÅ‚ac w tych jednostkach wyniesie realnie 1%. 9 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Sytuacja na rynku pracy oraz prognozowany wzrost pÅ‚ac pozwolÄ… w 2011 r. na pewne przyspieszenie wzrostu dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych, jednak z powodu wzrostu inflacji realny wzrost dochodów nie przekroczy 3,0%. Przy zaÅ‚ożeniu niewielkiego spadku stopy oszczÄ™dnoÅ›ci, prognozowany realny wzrost spożycia gospodarstw domowych w 2011 r. wynosi 3,2%. W 2012 r. realne tempo wzrostu popytu konsumpcyjnego ze strony gospodarstw domowych powinno przyspieszyć, m. in. w zwiÄ…zku z organizacjÄ… EURO2012 szacowany wpÅ‚yw organizacji tej imprezy na konsumpcjÄ™ prywatnÄ… może wynieść do 0,5 pkt. proc. W kolejnych latach tempo wzrostu spożycia prywatnego powinno ustabilizować siÄ™ na poziomie ok. 3,8%. W przypadku spożycia publicznego, należy siÄ™ spodziewać obniżenia jego dynamiki, co wiąże siÄ™ z procesem redukcji nadmiernego deficytu. W 2011 r. wkÅ‚ad spożycia publicznego we wzrost PKB bÄ™dzie o ok. 1/5 niższy niż w 2010 r., w 2012 roku bÄ™dzie bliski zeru, a w kolejnych latach udziaÅ‚ tej kategorii makroekonomicznej w PKB bÄ™dzie spadać, generujÄ…c nieznaczny dodatni wkÅ‚ad we wzrost PKB. Znacznie niższy niż w 2010 r. wkÅ‚ad we wzrost PKB bÄ™dÄ… miaÅ‚y także zmiany zapasów. Ich rekordowy wkÅ‚ad w ub. r. byÅ‚ zwiÄ…zany ze znaczÄ…cym przyspieszeniem popytu finalnego w stosunku do poziomu z 2009 r.: stan zapasów w gospodarce ulegÅ‚ dostosowaniu proporcjonalnie do wzrostu popytu. Oczekuje siÄ™, że w kolejnych latach tempo wzrostu popytu finalnego bÄ™dzie wzglÄ™dnie staÅ‚e, a udziaÅ‚ zapasów w tej kategorii ekonomicznej bÄ™dzie siÄ™ stopniowo stabilizować. W konsekwencji, w 2011 r. wkÅ‚ad we wzrost PKB ze strony zmiany zapasów wyniesie już tylko 0,2 pkt. proc., by w horyzoncie prognozy ustabilizować siÄ™ na poziomie neutralnym dla tempa wzrostu gospodarczego. Ożywienie popytu finalnego bÄ™dzie podstawowÄ… determinantÄ… wzrostu importu w Polsce. Struktura popytu finalnego, z relatywnie dużym udziaÅ‚em importochÅ‚onnego eksportu i inwestycji, skutkować bÄ™dzie ujemnÄ… kontrybucjÄ… eksportu netto we wzrost PKB w okresie 2011-2012. W kolejnych latach, wraz ze stopniowÄ… stabilizacjÄ… w PKB poszczególnych komponentów popytowych, wkÅ‚ad we wzrost gospodarczy ze strony eksportu netto powinien być neutralny. PodsumowujÄ…c, oczekiwania dotyczÄ…ce ksztaÅ‚towania siÄ™ skÅ‚adowych PKB wskazujÄ…, że wzrost gospodarczy w Polsce w 2011 r. bÄ™dzie o ok. 0,2 pkt. proc. wyższy niż w 2010 r. W kolejnym roku, pomimo znacznego ograniczenia wkÅ‚adu we wzrost ze strony popytu publicznego, oczekiwane przyspieszenie popytu prywatnego powinno przyczynić siÄ™ do utrzymania realnego tempa wzrostu PKB na poziomie z 2011 r. W 2013 r. oczekuje siÄ™ przejÅ›ciowego spowolnienia realnego tempa wzrostu PKB do ok. 3,7%. W kolejnym roku prognozy, przy oczekiwanej stabilizacji tempa wzrostu popytu konsumpcyjnego gospodarstw domowych oraz stopniowej stabilizacji udziaÅ‚u inwestycji prywatnych w PKB, tempo wzrostu gospodarczego zbliży siÄ™ do Å›redniej dÅ‚ugookresowej i wyniesie ok. 3,9%. Wraz z przyspieszeniem tempa wzrostu popytu krajowego zwiÄ™kszać siÄ™ bÄ™dzie deficyt na rachunku obrotów bieżących. Skala przyrostu nierównowagi zewnÄ™trznej pozostanie jednak umiarkowana, bowiem wzrost deficytu obrotów towarowych powinien zostać w części zrekompensowany zwiÄ™kszeniem siÄ™ nadwyżki transferów bieżących, co bÄ™dzie wynikać głównie z wiÄ™kszego napÅ‚ywu Å›rodków z budżetu UE. Na wysokim poziomie powinno siÄ™ utrzymać ujemne saldo dochodów, determinowane w dużej mierze dochodami osiÄ…ganymi przez zagranicznych inwestorów bezpoÅ›rednich. Przewiduje siÄ™, że deficyt rachunku bieżącego wzroÅ›nie do 3,4% PKB w 2011 r. i 3,6% PKB w 2012 r. W dwóch kolejnych latach (wraz ze spadkiem deficytu handlowego) prognozowana jest jego stabilizacja na poziomie 3,4% PKB. W horyzoncie prognozy deficyt na rachunku obrotów bieżących bÄ™dzie w wiÄ™kszoÅ›ci finansowany napÅ‚ywem kapitaÅ‚u dÅ‚ugookresowego, tj. zagranicznymi inwestycjami bezpoÅ›rednimi i Å›rodkami klasyfikowanymi na rachunku kapitaÅ‚owym (głównie europejskimi funduszami strukturalnymi). Zgodnie z prognozÄ…, przejÅ›ciowy wzrost inflacji do 3,5% w 2011 r. bÄ™dzie przede wszystkim wynikać z silnego wzrostu cen surowców energetycznych i produktów rolnych na rynkach Å›wiatowych. PresjÄ™ inflacyjnÄ… mogÄ… również wzmacniać rosnÄ…ce oczekiwania pÅ‚acowe. W kolejnych latach, w wyniku stabilizacji cen surowców, stopniowej aprecjacji waluty krajowej oraz rozpoczÄ™tego w 2011 r. cyklu zacieÅ›niania polityki pieniężnej, inflacja powinna siÄ™ stopniowo obniżać. W rezultacie prognozowana w 2014 r. inflacja jest spójna z poziomem celu inflacyjnego NBP (2,5%). Przewidywany przebieg procesów inflacyjnych wskazuje, że w latach 2011-2012 proces zaostrzania polityki pieniężnej przez RPP bÄ™dzie kontynuowany. Tempo i skala podwyżek stóp procentowych NBP bÄ™dÄ… determinowane przez postÄ™pujÄ…ce ożywienie gospodarcze, konsolidacjÄ™ finansów publicznych, poprawÄ™ sytuacji na rynku pracy oraz ksztaÅ‚towanie siÄ™ kursu walutowego i oczekiwaÅ„ inflacyjnych. Po stronie czynników 10 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 zagranicznych istotne bÄ™dÄ… natomiast decyzje głównych banków centralnych na Å›wiecie w zakresie polityki pieniężnej. W kolejnych latach prognozy przewidywana jest stabilizacja stopy referencyjnej NBP na poziomie ok. 4,5%. W caÅ‚ym horyzoncie prognozy oczekiwane jest utrzymanie siÄ™ tendencji aprecjacyjnej zÅ‚otego. Stopniowemu umacnianiu siÄ™ polskiej waluty bÄ™dÄ… sprzyjaÅ‚y silne fundamenty polskiej gospodarki, w tym relatywnie stabilny deficyt na rachunku obrotów bieżących, napÅ‚yw inwestycji zagranicznych oraz spadek premii za ryzyko, zwiÄ…zany z ograniczeniem nierównowagi finansów publicznych. Istotnym czynnikiem ryzyka dla prognozy kursu zÅ‚otego pozostaje jednak niepewność na Å›wiatowych rynkach finansowych, a w szczególnoÅ›ci ewentualny nagÅ‚y wzrost awersji do ryzyka. III. Wynik i dÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych Wynik i dÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych III.1. Strategia i cele Å›redniookresowe rzÄ…du Obecna nierównowaga fiskalna stanowi jedno z poważniejszych zagrożeÅ„ rozwojowych Polski, ograniczajÄ…cych możliwoÅ›ci budowy nowych przewag konkurencyjnych naszej gospodarki. Zlikwidowanie nadmiernego deficytu, ograniczenie narastania zadÅ‚użenia oraz zmniejszenie, a nastÄ™pnie ustabilizowanie deficytu strukturalnego na poziomie Å›redniookresowego celu budżetowego należą do najważniejszych zadaÅ„ rzÄ…du, realizacja których zwiÄ™kszy stabilność polskich finansów publicznych. Zarówno termin likwidacji nadmiernego deficytu (2012 r.) , jak i skala koniecznych dziaÅ‚aÅ„ stawiajÄ… PolskÄ™ wÅ›ród liderów konsolidacji budżetowej. Dla realizacji tych celów kluczowe bÄ™dzie dalsze wzmocnienie ram instytucjonalnych prowadzenia polityki fiskalnej. Niektóre istotne zapisy, dotyczÄ…ce m.in. ograniczenia nowych wydatków jednostek sektora finansów publicznych, zostaÅ‚y już wprowadzone nowelizacjÄ… ustawy o finansach publicznych w grudniu 2010 r. ZasadniczÄ… zmianÄ… w stosunku do obecnych ram fiskalnych bÄ™dzie poÅ‚ożenie wiÄ™kszego nacisku na saldo strukturalne sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych poprzez wprowadzenie nowych reguÅ‚ dla podsektora instytucji samorzÄ…dowych oraz nowej, trwaÅ‚ej reguÅ‚y wydatkowej, zapewniajÄ…cej stabilizacjÄ™ finansów publicznych. W celu stworzenia warunków dla efektywnego wprowadzenia tej reguÅ‚y w życie przygotowywane sÄ… propozycje niezbÄ™dnych dziaÅ‚aÅ„ sÅ‚użących usprawnieniu procesu tworzenia budżetu i sprawozdawczoÅ›ci. III.2. DziaÅ‚ania podjÄ™te w celu zlikwidowania nadmiernego deficytu Zgodnie z rekomendacjami Rady, Polska powinna do 2012 r. zredukować nadmierny deficyt w sposób wiarygodny i trwaÅ‚y. W lutym 2010 r. Komisja Europejska oceniÅ‚a, że Polska podjęła dziaÅ‚ania w celu redukcji nadmiernego deficytu do 2012 r. W szczególnoÅ›ci, rzÄ…d przyjÄ…Å‚ budżet na 2010 r., bazujÄ…cy na ostrożnych zaÅ‚ożeniach makroekonomicznych i zawierajÄ…cy pierwsze elementy konsolidacji fiskalnej, a także wzmocniÅ‚ ramy fiskalne i zainicjowaÅ‚ prace nad reguÅ‚Ä… wydatkowÄ…. W 2011 r. Komisja, w nawiÄ…zaniu do swoich wysokich prognoz deficytu dla Polski opublikowanych na jesieni 2010 r., wystosowaÅ‚a do Polski list, w którym poprosiÅ‚a o wskazanie dziaÅ‚aÅ„ zapewniajÄ…cych zlikwidowanie nadmiernego deficytu zgodnie z rekomendacjami Rady. W odpowiedzi Polska przedstawiÅ‚a w marcu, przyjÄ™te przez KomisjÄ™ i RadÄ™ Ecofin, informacje o podejmowanych dziaÅ‚aniach w celu ograniczenia nadmiernego deficytu w wyznaczonym przez RadÄ™ terminie. Sposób przeprowadzenia konsolidacji fiskalnej ma decydujÄ…ce znaczenie dla osiÄ…gniÄ™cia pożądanych rezultatów. 6 AnalizujÄ…c doÅ›wiadczenia innych krajów można zauważyć, że najbardziej korzystnym scenariuszem jest przeprowadzenie konsolidacji skupionej na stronie wydatkowej. Z prognozowanych efektów dziaÅ‚aÅ„ konsolidacyjnych na lata 2011-2012 wynoszÄ…cych 4,6 pkt. proc. jedynie 0,8 pkt. proc. wynika ze wzrostu stawek podatkowych, ograniczenia ulg i innych zmian podatkowych. Jednym z istotniejszych elementów konsolidacji jest wprowadzenie wydatkowej reguÅ‚y dyscyplinujÄ…cej i rozszerzenie jej stosowania na pozostaÅ‚Ä…, w stosunku do budżetu paÅ„stwa, część sektora finansów publicznych, która znajduje siÄ™ pod bezpoÅ›redniÄ… kontrolÄ… rzÄ…du. Poniżej przedstawiono dziaÅ‚ania podjÄ™te przez PolskÄ™ w 2010 r. oraz wdrażane w 2011 r. w celu zlikwidowania nadmiernego deficytu. 6 Np. Komisja Europejska, Public finances in EMU 2010, European Economy 4/2010. 11 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 1) Z dniem 1 stycznia br., zaczęła obowiÄ…zywać część zmian wprowadzonych ustawÄ… o finansach publicznych z 2009 r. oraz jej nowelizacjÄ… przyjÄ™tÄ… w koÅ„cu 2010 r. Zmiany te oznaczajÄ… wdrożenie m.in. ¾ð wydatkowej reguÅ‚y dyscyplinujÄ…cej, ograniczajÄ…cej tempo wzrostu wydatków dyskrecjonalnych i nowych wydatków sztywnych, które obejmÄ… także dotychczasowe wydatki sztywne, jeÅ›li determinujÄ…cy je akt prawny zostanie zmodyfikowany; ewentualny projekt ustawy pociÄ…gajÄ…cy za sobÄ… wzrost ww. wydatków wymaga uwzglÄ™dnienia go w ogólnej puli wydatków dyskrecjonalnych i nowych wydatków sztywnych, która nie może rosnąć o wiÄ™cej niż 1% realnie w skali roku; wydatkowa reguÅ‚a dyscyplinujÄ…ca bÄ™dzie obowiÄ…zywać do momentu wydania przez RadÄ™ Ecofin decyzji o uchyleniu procedury nadmiernego deficytu wobec Polski, ¾ð nowych zasad ksztaÅ‚towania dochodów i wydatków sektora finansów publicznych w sytuacji, gdy Polska podlega procedurze nadmiernego deficytu. Zgodnie z nimi, Rada Ministrów nie może w tym okresie przyjmować projektów ustaw, których skutkiem mogÄ… być: żð spadek dochodów jednostek sektora finansów publicznych w stosunku do wielkoÅ›ci wynikajÄ…cych z obowiÄ…zujÄ…cych przepisów, żð wzrost niektórych kategorii wydatków jednostek sektora finansów publicznych w stosunku do wielkoÅ›ci wynikajÄ…cych z obowiÄ…zujÄ…cych przepisów. Przepis ten dotyczy nastÄ™pujÄ…cych kategorii wydatków nieobjÄ™tych dziaÅ‚aniem reguÅ‚y dyscyplinujÄ…cej: obsÅ‚uga dÅ‚ugu publicznego, skÅ‚adka z tytuÅ‚u Å›rodków wÅ‚asnych Unii Europejskiej, obligatoryjne skÅ‚adki wpÅ‚acane do organizacji miÄ™dzynarodowych, realizacja programów finansowanych z udziaÅ‚em budżetu Å›rodków europejskich, wypÅ‚aty i obsÅ‚uga Å›wiadczeÅ„ rodzinnych, Å›wiadczenia z funduszu alimentacyjnego oraz finansowanie: skÅ‚adek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe za osoby pobierajÄ…ce Å›wiadczenia pielÄ™gnacyjne, skÅ‚adek na ubezpieczenie spoÅ‚eczne za osoby przebywajÄ…ce na urlopach wychowawczych i macierzyÅ„skich oraz za osoby niepeÅ‚nosprawne, wydatków zwiÄ…zanych z wypÅ‚atÄ… Å›wiadczeÅ„ emerytalno-rentowych gwarantowanych przez paÅ„stwo; ¾ð planowania wieloletniego również w jednostkach samorzÄ…du terytorialnego (JST), ¾ð wzmocnienia systemu zarzÄ…dzania pÅ‚ynnoÅ›ciÄ… budżetu paÅ„stwa, polegajÄ…cego na obowiÄ…zku lokowania przez jednostki sektora finansów publicznych wolnych Å›rodków na rachunku Ministra Finansów, co poprzez zwiÄ™kszenie efektywnoÅ›ci zarzÄ…dzania aktywami sektora wpÅ‚ynie na zmniejszenie dÅ‚ugu publicznego i potrzeb pożyczkowych, ¾ð od 2011 r. zasady zrównoważonego budżetu bieżącego jednostek samorzÄ…du terytorialnego, która bÄ™dzie sprzyjać poprawie wyniku podsektora instytucji samorzÄ…dowych. W odniesieniu do podsektora samorzÄ…dowego, nowa ustawa o finansach publicznych nakÅ‚ada na wÅ‚adze samorzÄ…dowe obowiÄ…zek zrównoważenia części bieżącej budżetu, poczÄ…wszy od 2011 r., a od 2014 r. zacznie obowiÄ…zywać system indywidualnych limitów zadÅ‚użenia. Limity te bÄ™dÄ… zależeć od możliwoÅ›ci spÅ‚aty zadÅ‚użenia przez poszczególne jednostki samorzÄ…dowe i bÄ™dÄ… obliczane na podstawie Å›redniej z nadwyżek bieżących (powiÄ™kszonych o dochody ze sprzedaży majÄ…tku) z okresu ostatnich 3 lat; ¾ð koniecznoÅ›ci ustalania dla nowych wydatków, wynikajÄ…cych z przyjmowanych przez RadÄ™ Ministrów projektów ustaw, limitów w ujÄ™ciu kasowym dla każdego roku przez 10 lat po wejÅ›ciu w życie danej ustawy. Wymóg ten bÄ™dzie stosowany również w okresie, w którym Polska nie bÄ™dzie już podlegać procedurze nadmiernego deficytu, ¾ð dodatkowego mechanizmu zabezpieczenia finansów publicznych poprzez wprowadzenie warunkowych podwyżek stawek VAT. Gdyby relacja paÅ„stwowego dÅ‚ugu publicznego (wedÅ‚ug polskiej metodologii) do PKB przekroczyÅ‚a 55% w 2011 r., nastÄ…piÅ‚yby dwie podwyżki stawek VAT, każda o kolejny 1 pkt proc.: pierwsza od lipca 2012 r., kolejna od lipca 2013 r. Gdyby relacja paÅ„stwowego dÅ‚ugu publicznego do PKB przekroczyÅ‚a poziom 55% w 2012 r., wtedy pierwsza z wyżej wymienionych podwyżek nastÄ…piÅ‚aby od lipca 2013 r., a kolejna od lipca 2014 r. W każdym przypadku podwyższona stawka VAT byÅ‚aby utrzymana maksymalnie przez 3 lata. W horyzoncie prognozy nie przewiduje siÄ™ jednak sytuacji, w której poziom paÅ„stwowego dÅ‚ugu publicznego w relacji do PKB przekroczy 55%, co oznacza brak koniecznoÅ›ci podwyższania stawek VAT po 2011 r. 12 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 2) Zgodnie z ustawÄ… o zmianie niektórych ustaw zwiÄ…zanych z realizacjÄ… ustawy budżetowej na 2011 r.: ¾ð podwyższono najwyższÄ… stawkÄ™ podatku VAT do 23% (z poziomu 22%) oraz stawkÄ™ obniżonÄ… do 8% (z 7%). ¾ð zamrożono fundusz pÅ‚ac w ujÄ™ciu nominalnym dla wiÄ™kszoÅ›ci jednostek sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych; ¾ð obniżono wydatki na niektóre, maÅ‚o efektywne programy rynku pracy; ¾ð obniżono zasiÅ‚ki pogrzebowe (od marca br.). Podwyższone stawki podatkowe bÄ™dÄ… obowiÄ…zywać przez trzy lata jako część planu majÄ…cego na celu zlikwidowanie nadmiernego deficytu. PodjÄ™to również inne kroki majÄ…ce na celu wzmocnienie strony dochodowej budżetu paÅ„stwa - w przypadku podatku akcyzowego w 2011 r. podwyższono stawkÄ™ akcyzy na papierosy (przewiduje siÄ™ dalszy wzrost od 2012 r.) oraz zniesiono ulgÄ™ od biokomponentów dodawanych do paliw silnikowych. 3) Ustawa o zmianie niektórych ustaw zwiÄ…zanych z funkcjonowaniem systemu ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych Kolejne ważne dziaÅ‚anie zmniejszajÄ…ce wydatki sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych jest zwiÄ…zane z najnowszymi zmianami w systemie emerytalnym. Od 1 maja 2011 r. skÅ‚adka przekazywana przez ZakÅ‚ad UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych (ZUS) do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) zostanie zmniejszona z obecnych 7,3% poczÄ…tkowo do 2,3% a docelowo od 2017 r. do 3,5% podstawy skÅ‚adki emerytalnej. PozostaÅ‚a część dotychczasowej skÅ‚adki zostanie zaewidencjonowana w ZUS na specjalnych indywidualnych subkontach i przekazana do wydzielonego funduszu zarzÄ…dzanego przez ZUS w celu sfinansowania bieżących wypÅ‚at. Obniżenie wysokoÅ›ci skÅ‚adek przekazywanych do otwartych funduszy emerytalnych (OFE) przyczyni siÄ™ do poprawy salda sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych o ok. 0,6% PKB w 2011 r. i kolejne 0,5% (czyli razem 1,1% PKB) w 2012 r.7 Reformie systemu emerytalnego poÅ›wiÄ™cono rozdziaÅ‚ III.6 niniejszej aktualizacji. Poniżej przedstawiono wpÅ‚yw wdrażanych w 2011 r. i planowanych w 2012 r. dziaÅ‚aÅ„ na redukcjÄ™ nadmiernego deficytu. Tabela 1. DziaÅ‚ania rzÄ…du ograniczajÄ…ce deficyt sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych 2011 2012 Kod ESA % PKB % PKB WpÅ‚yw na wybrane kategorie dochodów sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych Podatki ogółem 0,65 0,18 Od produkcji i importu, z tego: D.2 0,56 0,05 - zmiany w VAT, w tym podniesienie stawek VAT o 1 pkt proc. 0,41 - ograniczenie możliwoÅ›ci odliczenia podatku VAT naliczonego przy nabyciu samochodów osobowych z homologacjÄ… ciężarowÄ… i 0,08 paliwa wykorzystywanego do ich napÄ™du - zniesienie ulgi na biokomponenty w akcyzie 0,06 0,04 - podwyższenie akcyzy na papierosy 0,02 0,02 Od dochodów, majÄ…tku, z tego: D.5 0,09 0,12 - zamrożenie skali w PIT 0,09 0,10 7 Przy uwzglÄ™dnieniu dodatkowo oszczÄ™dnoÅ›ci z tytuÅ‚u obniżenia kosztów obsÅ‚ugi dÅ‚ugu saldo sektora poprawi siÄ™ w latach 2011-2012 odpowiednio o 0,7% PKB i 1,2% PKB. 13 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 2011 2012 Kod ESA % PKB % PKB - objÄ™cie podatkiem zysków z tzw. lokat jednodniowych 0,02 SkÅ‚adki na ubezpieczenie spoÅ‚eczne, z tego: D.61 0,64 0,53 - zmiany w systemie emerytalnym (ograniczenie skÅ‚adek do OFE) 0,64 0,53 WpÅ‚yw ogółem na dochody 1,29 0,71 WpÅ‚yw na wybrane kategorie wydatków sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych Koszty pracy + zużycie poÅ›rednie + transfery bieżące, z tego: D1+P2+D7 -0,46 -0,60 - wydatkowa reguÅ‚a dyscyplinujÄ…ca (w tym skutek zamrożenia nominalnego funduszu wynagrodzeÅ„) wraz ze skutkiem naÅ‚ożenia -0,46 -0,60 reguÅ‚y na nowe wydatki prawnie zdeterminowane i na wydatki elastyczne Transfery socjalne, z tego: -0,70 -0,40 - ograniczenie przywilejów wczeÅ›niejszego przejÅ›cia na emeryturÄ™ -0,36 -0,39 (na skutek wprowadzenia emerytur pomostowych) - niższe wydatki Funduszu Pracy -0,28 - obniżenie wysokoÅ›ci zasiÅ‚ku pogrzebowego -0,06 -0,01 Odsetki, z tego: EDP D.41 -0,02 -0,04 - ograniczenie, w wyniku zmian w systemie emerytalnym, kosztów -0,02 -0,04 obsÅ‚ugi dÅ‚ugu Nowa, dodatkowa reguÅ‚a ograniczajÄ…ca deficyt w samorzÄ…dach -0,40 WpÅ‚yw ogółem na wydatki -1,18 -1,44 Ogółem 4,62 yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów. 4) PozostaÅ‚e zmiany w systemie podatkowym Na mocy rozporzÄ…dzenia Ministra Finansów z dnia 26 lipca 2010 r. w sprawie zwolnieÅ„ z obowiÄ…zku prowadzenia ewidencji przy zastosowaniu kas rejestrujÄ…cych wprowadzono obowiÄ…zek posiadania kas fiskalnych dla prawników i lekarzy prowadzÄ…cych wÅ‚asne praktyki. Zmiana w tym zakresie jest spójna z wdrożeniem w życie zasady jak najszerszej rejestracji obrotu gospodarczego (ograniczeniem szarej strefy). Ponadto, ustawÄ… z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usÅ‚ug oraz ustawy o transporcie drogowym ograniczono od 2011 r. prawo do odliczeÅ„ VAT z tytuÅ‚u zakupu samochodów osobowych z homologacjÄ… ciężarowÄ… oraz do odliczania VAT od używanego przez nie paliwa. Zmiana ta ma zapobiec odliczaniu VAT od zakupu samochodów, które w rzeczywistoÅ›ci nie różniÄ… siÄ™ od wersji osobowych. Od 2013 r. planuje siÄ™ ponowne umożliwienie odliczania VAT od samochodów osobowych z homologacjÄ… ciężarowÄ… i paliwa używanego do ich napÄ™du. W latach 2012-2014 planowane sÄ… dalsze zmiany w systemie podatkowym. W szczególnoÅ›ci, w 2012 r., podobnie jak w roku bieżącym, przewiduje siÄ™ podwyżkÄ™ akcyzy na wyroby tytoniowe. Z kolei w 2014 r. wygasnÄ… podwyżki stawek podatku VAT wprowadzone z mocÄ… od 2011 r. Oznaczać to bÄ™dzie powrót do stawek 22% (poprzednio 23%) i 7% (poprzednio 8%). W zakresie podatku PIT od 2012 r. planowana jest zmiana zasad zaokrÄ…glania przychodów z odsetek na rachunkach bankowych, jak również podatku z tego tytuÅ‚u (z wyjÄ…tkiem odsetek od Å›rodków na rachunkach 14 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 bankowych zwiÄ…zanych z wykonywanÄ… dziaÅ‚alnoÅ›ciÄ… gospodarczÄ…), co spowoduje konieczność zapÅ‚aty podatku niezależnie od wysokoÅ›ci uzyskanego przychodu. W chwili obecnej podatek w przypadku lokat, w okreÅ›lonej wysokoÅ›ci, z codziennÄ… kapitalizacjÄ… nie wystÄ™puje. Niektóre z podjÄ™tych dziaÅ‚aÅ„ ograniczajÄ…cych deficyt majÄ… charakter tymczasowy. WiÄ™kszość wyżej przedstawionych dziaÅ‚aÅ„ zostaÅ‚a jednak już wdrożona, a rzÄ…d jest zdeterminowany wprowadzić je wszystkie. MajÄ…c na uwadze efekty tych dziaÅ‚aÅ„, rzÄ…d jest przekonany, że wystarczÄ… one do zlikwidowania nadmiernego deficytu we wskazanym przez RadÄ™ terminie, tj. w 2012 r. JeÅ›li zajdzie potrzeba, rzÄ…d jest gotów podjąć dodatkowe Å›rodki dla realizacji rekomendacji Rady. III.3. Sytuacja bieżąca i implikacje dla kolejnego budżetu W 2010 r. deficyt sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych wyniósÅ‚ 7,9% PKB wobec 7,3% PKB w 2009 r. PogÅ‚Ä™bienie nierównowagi finansów publicznych wynikaÅ‚o przede wszystkim ze spadku wpÅ‚ywów z podatków od dochodu i majÄ…tku (o ok. 1,8% r/r) oraz niskiego tempa wzrostu skÅ‚adek na ubezpieczenia spoÅ‚eczne (o 3,3% r/r). Deficyt budżetu paÅ„stwa wzrósÅ‚ w ujÄ™ciu kasowym do 44,6 mld zÅ‚ wobec 23,8 mld zÅ‚ w 2009 r., a to pociÄ…gnęło za sobÄ… przyrost deficytu w podsektorze centralnym (stanowiÄ…cym element sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych). Deficyt budżetu paÅ„stwa w 2010 r. byÅ‚ jednak o 7,6 mld zÅ‚ niższy (o ok. 0,5% PKB) w porównaniu z poziomem zaÅ‚ożonym w ustawie budżetowej. Wynik ten osiÄ…gniÄ™to mimo jednorazowych wydatków w wysokoÅ›ci ok. 3 mld zÅ‚ zwiÄ…zanych z dwoma ubiegÅ‚orocznymi powodziami. Polska pozostaje beneficjentem netto funduszy unijnych, co pomogÅ‚o zÅ‚agodzić negatywne skutki Å›wiatowego kryzysu. Absorpcja funduszy strukturalnych wymaga jednakże współfinansowania ze strony budżetu paÅ„stwa i samorzÄ…dów. To z kolei, wraz z niższymi wpÅ‚ywami z podatków, wyjaÅ›nia, dlaczego deficyt podsektora samorzÄ…dowego w 2010 r. okazaÅ‚ siÄ™ wyższy niż w 2009 r. 1) Czynniki determinujÄ…ce dochody sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych Mimo iż polska gospodarka nie doÅ›wiadczyÅ‚a recesji, spowolnienie tempa wzrostu PKB w latach 2009-2010 negatywnie wpÅ‚ynęło na poziom dochodów podatkowych. W najwiÄ™kszym stopniu efekt spowolnienia gospodarczego widoczny byÅ‚ w dynamice wpÅ‚ywów z podatków dochodowych, szczególnie z podatku CIT, który ze swojej natury jest bardzo wrażliwy na gwaÅ‚towne zmiany koniunktury gospodarczej. Odnotowany w latach 2009-2010 nominalny spadek wpÅ‚ywów z podatku CIT oznaczaÅ‚ de facto ujemnÄ… elastyczność dochodów z CIT w relacji do rosnÄ…cego wówczas PKB. W najwiÄ™kszym stopniu efekt ten widoczny byÅ‚ w 2009 r. Również w 2010 r., mimo znacznie lepszej sytuacji finansowej przedsiÄ™biorstw, nadal obserwowano spadek wpÅ‚ywów z CIT. Spowodowane to byÅ‚o ujemnym dla sektora finansów publicznych saldem rozliczenia rocznego (za 2009 r.) oraz faktem odliczania od bieżących zysków przez przedsiÄ™biorstwa, strat poniesionych podczas spowolnienia gospodarczego. Z uwagi na stosunkowo krótki okres spowolnienia można jednak oczekiwać, że poniesione straty zostaÅ‚y już prawdopodobnie w znaczÄ…cej części odliczone i w latach nastÄ™pnych nie bÄ™dÄ… znaczÄ…co pomniejszać wpÅ‚ywów podatkowych. Dodatkowo, od 2011 r. można zakÅ‚adać znacznÄ… poprawÄ™, dodatniego dla sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych, salda rocznego rozliczenia w CIT. Z podobnych przyczyn, jak w przypadku CIT, nastÄ…piÅ‚o w ostatnim roku wyhamowanie tempa wzrostu dochodów z podatku PIT, spowodowane przede wszystkim niższymi niż w latach poprzednich wpÅ‚ywami z podatku od osób prowadzÄ…cych dziaÅ‚alność gospodarczÄ… i rozliczajÄ…cych siÄ™ wedÅ‚ug jednolitej stawki 19%. Innym czynnikiem byÅ‚ istotny spadek dochodów z podatku od zysków kapitaÅ‚owych (podatek gieÅ‚dowy). Od 2011 r. można jednak spodziewać siÄ™ przyspieszenia dynamiki wpÅ‚ywów z podatku PIT. BÄ™dzie to m.in. wynikiem wzrostu dochodów z podatku pÅ‚aconego przez przedsiÄ™biorców oraz efektu zamrożenia progów podatkowych i limitów ulg. Ulgi w podatku PIT majÄ… bowiem w zdecydowanej wiÄ™kszoÅ›ci charakter limitu kwotowego i przy zakÅ‚adanym braku ich waloryzacji bÄ™dÄ… w kilku najbliższych latach w coraz mniejszej proporcji zmniejszać wpÅ‚ywy podatkowe. Efekt ten bÄ™dzie wzmacniany zmniejszajÄ…cÄ… siÄ™, w wyniku czynników demograficznych, populacjÄ… dzieci, na których wychowywanie przysÅ‚uguje ulga (stanowiÄ…ca ponad 80% wszystkich odliczeÅ„ dokonywanych z tytuÅ‚u ulg). W przeciwnym kierunku bÄ™dÄ… natomiast oddziaÅ‚ywać od 2013 r. skutki, wprowadzonej ustawÄ… reformujÄ…cÄ… dotychczasowy system emerytalny, ulgi zwiÄ…zanej z dobrowolnym oszczÄ™dzaniem na indywidualnym koncie zabezpieczenia emerytalnego. SpoÅ›ród innych zródeÅ‚ zwiÄ™kszonych dochodów, w nastÄ™pnych latach należy 15 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 spodziewać siÄ™ znaczÄ…cego wzrostu wpÅ‚ywów z podatku od zysków kapitaÅ‚owych. Przewidywana od 2011 r. poprawa na rynku pracy również wpÅ‚ynie pozytywnie na wzrost dochodów z PIT poprzez poszerzenie bazy podatkowej. Spowolnienie gospodarcze w ostatnich 2 latach negatywnie wpÅ‚ynęło również na dochody z podatku VAT, który jest najwiÄ™kszym zródÅ‚em dochodów budżetu paÅ„stwa. W okresie spowolnienia spadÅ‚a elastyczność wpÅ‚ywów z VAT wzglÄ™dem bazy podatkowej. PoczÄ…wszy od 2011 r. przewiduje siÄ™ już wzrost elastycznoÅ›ci w podatku VAT do Å›redniego poziomu z kilku ostatnich lat, tj. zbliżonego do jednoÅ›ci. Wzrostowi dochodów z VAT w 2011 r. bÄ™dzie też sprzyjać korzystna struktura wzrostu gospodarczego, napÄ™dzanego dynamicznym wzrostem kategorii ekonomicznych, które stanowiÄ… główne skÅ‚adniki bazy podatku VAT: konsumpcji prywatnej i inwestycji publicznych. Szczególnie wysoki wzrost inwestycji publicznych zwiÄ…zany bÄ™dzie z przygotowaniami i organizacjÄ… mistrzostw Europy w piÅ‚ce nożnej (EURO 2012), budowÄ… infrastruktury drogowej oraz zakÅ‚adanÄ… najwyższÄ… w historii absorpcjÄ… Å›rodków unijnych. W latach kolejnych udziaÅ‚ inwestycji publicznych w PKB bÄ™dzie spadaÅ‚, by w 2014 r. wynieść ok. 4,6%, wciąż znacznie powyżej Å›redniej z lat 2001-2006 (tj. 3,5% PKB) i o ok. 2 pkt. proc. powyżej Å›redniego poziomu w Unii Europejskiej. W zakresie planowanych zmian stawek podatkowych, w 2014 r. planuje siÄ™ redukcjÄ™ stawek VAT z 23% na 22% i z 8% na 7%. Nowym elementem zwiÄ™kszajÄ…cym dochody budżetu paÅ„stwa bÄ™dÄ…, prognozowane od 2012 r., dochody z tytuÅ‚u sprzedaży uprawnieÅ„ do emisji gazów cieplarnianych. 2) Czynniki determinujÄ…ce wydatki sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych Głównymi czynnikami wpÅ‚ywajÄ…cymi, w horyzoncie prognozy, na poziom i strukturÄ™ wydatków bÄ™dÄ… wprowadzone (opis w rozdziale III.2) i planowane zmiany systemowe oraz wydatki infrastrukturalne. Wysokość wydatków infrastrukturalnych bÄ™dÄ… determinować: realizacja Programu budowy dróg krajowych na lata 2011-2015, rozwój dróg lokalnych w ramach Narodowego programu budowy dróg lokalnych 2009-2011, inwestycje zwiÄ…zane z przygotowaniami do EURO 2012, a także efektywne wykorzystanie Å›rodków unijnych w ramach programu operacyjnego Infrastruktura i Åšrodowisko. Najważniejszym strukturalnym czynnikiem ograniczajÄ…cym wydatki sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych bÄ™dzie zastosowanie w nastÄ™pnych latach reguÅ‚y dyscyplinujÄ…cej w stosunku do części sektora, która pozostaje pod bezpoÅ›redniÄ… kontrolÄ… rzÄ…du. Z kolei jednostki samorzÄ…du terytorialnego (JST) bÄ™dÄ… zobowiÄ…zane przestrzegać dotychczasowych reguÅ‚ fiskalnych przewidzianych w ustawie o finansach publicznych, a od 2012 r. także nowych reguÅ‚, nad którymi finalizowane sÄ… prace. W szczególnoÅ›ci, w prognozie salda podsektora samorzÄ…dowego uwzglÄ™dniono, że na kolejne lata zostanie zdefiniowana maksymalna relacja deficytu do dochodów JST. Elementem wzmacniajÄ…cym efekt reguÅ‚y dyscyplinujÄ…cej jest przewidywane utrzymanie w 2012 r. nominalnego zamrożenia funduszu wynagrodzeÅ„ w paÅ„stwowej sferze budżetowej, natomiast w kolejnych latach wzrost funduszu nie powinien przekraczać 1% w ujÄ™ciu realnym. Ograniczeniu przyrostu wydatków pÅ‚acowych w sektorze bÄ™dzie także sprzyjać planowana redukcja zatrudnienia w administracji publicznej. Dodatkowo, na poprawÄ™ sytuacji finansów publicznych w horyzoncie prognozy bÄ™dzie miaÅ‚ wpÅ‚yw spadek liczby emerytów, m.in. w wyniku ograniczenia możliwoÅ›ci przechodzenia na wczeÅ›niejsze emerytury, co przeÅ‚oży siÄ™ na zmniejszenie wypÅ‚at Å›wiadczeÅ„ z ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych. Ograniczeniu ulegnÄ… również wydatki zwiÄ…zane z wypÅ‚atÄ… zmniejszonego zasiÅ‚ku pogrzebowego. Ponadto poprawa sytuacji na rynku pracy pozwoli na niższe zaangażowanie Å›rodków publicznych wydatkowanych na przeciwdziaÅ‚anie bezrobociu. OceniajÄ…c skalÄ™ ograniczenia wydatków w podsektorze centralnym, należy pamiÄ™tać, że przedstawione w Wieloletnim Planie Finansowym PaÅ„stwa (WPFP) wydatki budżetu paÅ„stwa dla lat 2011-2014 odpowiadajÄ… zaÅ‚ożeniu, że poziom deficytu budżetu paÅ„stwa zostanie w tym okresie w peÅ‚ni zrealizowany. W praktyce wykonanie deficytu budżetu paÅ„stwa jest jednak regularnie niższe niż limit okreÅ›lony w ustawie budżetowej. Analiza wykonania budżetu w porównaniu z wielkoÅ›ciami planowanymi w latach 2002-2009 wskazuje, iż faktyczne wydatki wyniosÅ‚y Å›rednio 97,4% planu (w roku 2010 ok. 97,9%). Wykonany wynik budżetu paÅ„stwa w latach 2002-2009 byÅ‚ z kolei Å›redniorocznie o blisko 5 mld zÅ‚ lepszy niż planowany. UwzglÄ™dniajÄ…c powyższe tendencje, prognozowany w niniejszej aktualizacji deficyt budżetu paÅ„stwa jest niższy niż jego maksymalny dopuszczalny limit, przedstawiony w WPFP. 16 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 W efekcie podjÄ™tych dziaÅ‚aÅ„ konsolidacyjnych oraz majÄ…c na uwadze dalsze planowane dziaÅ‚ania i przewidywane uwarunkowania makroekonomiczne, prognozuje siÄ™, że deficyt sektora w 2011 r. wyniesie ok. 5,6% PKB, a w kolejnych latach bÄ™dzie nadal obniżany do ok. 2,9% w 2012 r., ok. 2,5% w 2013 r. i ok. 2,0% w 2014 r. Po zlikwidowaniu nadmiernego deficytu rzÄ…d, zgodnie z rekomendacjami Rady z 2009 r., bÄ™dzie kontynuowaÅ‚ konsolidacjÄ™ fiskalnÄ… dla osiÄ…gniÄ™cia Å›redniookresowego celu budżetowego, tj. deficytu strukturalnego 1% PKB. Wykres 1. Dochody, wydatki i wynik sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych -9,0 -7,9 -7,3 -7,0 50,0 -6,3 -5,6 -5,4 -5,0 -5,0 -4,1 -3,6 -3,7 -3,0 -2,9 -2,5 -2,0 -1,9 40,0 -1,0 1,0 30,0 3,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 dochody (l. oÅ›) wydatki (l. oÅ›) wynik (p. oÅ›) yródÅ‚o: lata 2002-2009 - Eurostat, lata 2010-2014 - Ministerstwo Finansów. Tabela 2. Wynik i dÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (EDP, % PKB) Kod ESA 2010 2011 2012 2013 2014 Wynik sektora instytucji rzÄ…dowych S.13 -7,9 -5,6 -2,9 -2,5 -2,0 i samorzÄ…dowych (B.9) Podsektor centralny S.1311 -5,9 -4,4 -2,7 -2,5 -2,2 Podsektor lokalny S.1313 -1,1 -0,8 -0,4 -0,3 -0,2 Fundusze ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych S.1314 -0,8 -0,4 0,2 0,3 0,4 DÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych S.13 55,1 54,9 54,1 52,4 50,8 i samorzÄ…dowych yródÅ‚o: 2010 r. GUS, lata 2011-2014 Ministerstwo Finansów. III.4. Wynik strukturalny Znaczny wzrost deficytu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych w 2010 r. byÅ‚ w dużej części spowodowany pogorszeniem dynamiki wpÅ‚ywów podatkowych m. in. wskutek odliczania przez przedsiÄ™biorstwa strat poniesionych w okresie spowolnienia gospodarczego. W prezentowanej metodzie szacunku deficytu strukturalnego nie sÄ… jednak uwzglÄ™dnione krótkookresowe efekty procykliczne elastycznoÅ›ci podatkowych. MetodologicznÄ… sÅ‚aboÅ›ciÄ… wspólnej unijnej metodologii szacowania deficytu strukturalnego jest bazowanie na staÅ‚ych elastycznoÅ›ciach podatkowych wzglÄ™dem PKB. Przy uwzglÄ™dnieniu rzeczywistych elastycznoÅ›ci 17 %PKB %PKB 45,8 45,7 44,7 44,5 44,3 43,9 43,7 43,4 43,2 42,6 42,2 42,2 41,2 40,7 40,2 40,3 40,1 39,7 39,5 39,3 39,4 39,2 38,5 37,9 37,2 37,2 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 podatkowych (zamiast staÅ‚ych elastycznoÅ›ci oszacowanych przez OECD) wynik strukturalny w 2010 r. byÅ‚by korzystniejszy niż przedstawiono w tabeli 3. Od 2011 r. prognozuje siÄ™ staÅ‚Ä… poprawÄ™ salda sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych, również w ujÄ™ciu strukturalnym. Tabela 3. Wynik strukturalny sektora % PKB Kod ESA 2010 2011 2012 2013 2014 1. Wzrost PKB w cenach staÅ‚ych 3,8 4,0 4,0 3,7 3,9 2. Wynik sektora instytucji rzÄ…dowych EDP B.9 -7,9 -5,6 -2,9 -2,5 -2,0 i samorzÄ…dowych 3. Odsetki EDP D.41 2,7 2,8 2,8 2,7 2,6 4. DziaÅ‚ania jednorazowe 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 5. Potencjalny wzrost PKB 3,9 3,8 3,8 3,9 3,9 6. Luka produktowa -0,4 -0,2 -0,1 -0,2 -0,2 7. Element cykliczny budżetu -0,2 -0,1 0,0 -0,1 0,0 8. Wynik strukturalny (2-7) -7,7 -5,5 -2,9 -2,4 -2,0 9. Strukturalny wynik pierwotny (8+3) -5,0 -2,7 -0,1 0,3 0,6 yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów. III.5. DÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych W okresie objÄ™tym aktualizacjÄ… Programu konwergencji zarzÄ…dzanie dÅ‚ugiem bÄ™dzie, podobnie jak w latach ubiegÅ‚ych, ukierunkowane na realizacjÄ™ celu okreÅ›lonego w Strategii zarzÄ…dzania dÅ‚ugiem sektora finansów publicznych, tj. na minimalizacjÄ™ kosztów w obsÅ‚ugi dÅ‚ugu w dÅ‚ugim horyzoncie przy przyjÄ™tych ograniczeniach dotyczÄ…cych ryzyka. ZarzÄ…dzanie dÅ‚ugiem bÄ™dzie odbywaÅ‚o siÄ™ w warunkach stopniowego ograniczania deficytu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych oraz wystÄ™powania niepewnoÅ›ci na rynkach finansowych wynikajÄ…cej z rosnÄ…cej presji inflacyjnej oraz zagrożenia kryzysem zadÅ‚użenia części paÅ„stw strefy euro. Na rynku krajowym dziaÅ‚ania zwiÄ…zane z ograniczaniem deficytu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych poniżej 3% powinny mieć istotny wpÅ‚yw na poziom i ksztaÅ‚t krzywej dochodowoÅ›ci, a wiÄ™c i kosztów obsÅ‚ugi dÅ‚ugu Skarbu PaÅ„stwa. Zmiany relacji dÅ‚ugu do PKB w latach 2011-2014 bÄ™dÄ… przede wszystkim konsekwencjÄ… ksztaÅ‚towania siÄ™ potrzeb pożyczkowych budżetu paÅ„stwa (dÅ‚ug Skarbu PaÅ„stwa stanowi ok. 88% dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych), tempa wzrostu PKB oraz kursu zÅ‚otego w stosunku do innych walut, w tym zwÅ‚aszcza do euro. Istotnym uwarunkowaniem ograniczajÄ…cym potrzeby pożyczkowe budżetu paÅ„stwa bÄ™dzie obniżenie w stosunku do 2010 r. deficytu budżetu paÅ„stwa, wystÄ™powanie, poczÄ…wszy od 2013 r., nadwyżki w budżecie Å›rodków europejskich oraz zmniejszenie, poczÄ…wszy od maja 2011 r., skÅ‚adki emerytalnej przekazywanej do Otwartych Funduszy Emerytalnych, jak również przychody z prywatyzacji. Na obniżenie potrzeb pożyczkowych w 2011 r. istotny wpÅ‚yw bÄ™dzie miaÅ‚a zmiana systemowa polegajÄ…ca na wprowadzeniu obowiÄ…zku lokat wolnych Å›rodków wskazanych jednostek sektora finansów publicznych szczebla centralnego na rachunku Ministra Finansów. Umożliwi ona wykorzystanie pÅ‚ynnych Å›rodków finansowych sektora finansów publicznych do obniżenia potrzeb pożyczkowych budżetu paÅ„stwa, a tym samym zmniejszy różnicÄ™ miÄ™dzy wartoÅ›ciÄ… dÅ‚ugu publicznego brutto i netto w kolejnych latach o ok. 15-20 mld zÅ‚. Aktualnie wiadomo również, że tegoroczna wpÅ‚ata z zysku NBP do budżetu paÅ„stwa (za 2010 r.) bÄ™dzie o blisko 4,5 mld zÅ‚ wiÄ™ksza od prognozowanej w ustawie budżetowej (1,7 mld zÅ‚), co spowoduje odpowiednie zmniejszenie potrzeb pożyczkowych. Zmiany w zakresie dÅ‚ugu pozostaÅ‚ych podmiotów sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych bÄ™dÄ… wynikaÅ‚y głównie ze wzrostu zadÅ‚użenia Krajowego Funduszu Drogowego (w zwiÄ…zku z programem budowy dróg 18 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 krajowych i autostrad) oraz jednostek samorzÄ…du terytorialnego. Potrzeby pożyczkowe jednostek samorzÄ…du terytorialnego bÄ™dÄ… także wynikać z realizowanych projektów infrastrukturalnych, współfinansowanych Å›rodkami z funduszy unijnych w ramach perspektywy finansowej 2007-2013. Po dynamicznym przyroÅ›cie dÅ‚ugu podsektora samorzÄ…dowego w latach 2009-2010, przewidywane jest zmniejszenie tempa tego przyrostu, spowodowane m.in. wejÅ›ciem w życie nowych reguÅ‚ fiskalnych dla jednostek samorzÄ…du terytorialnego W horyzoncie aktualizacji relacja dÅ‚ugu do PKB spadnie poniżej 51% wedÅ‚ug metodologii UE oraz poniżej progu 50% wedÅ‚ug metodologii krajowej. Tabela 4. DÅ‚ug sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (koniec roku, % PKB) Kod ESA 2010 2011 2012 2013 2014 1. DÅ‚ug brutto 55,1 54,9 54,1 52,4 50,8 2. Zmiana relacji dÅ‚ugu brutto 4,2 -0,2 -0,8 -1,7 -1,6 SkÅ‚adniki wzrostu dÅ‚ugu 3. Wynik pierwotny 5,2 2,8 0,2 -0,3 -0,6 4. Odsetki EDP 2,7 2,8 2,8 2,7 2,6 D.41 5. Dostosowania stanów i przepÅ‚ywów -3,7 -5,8 -3,8 -4,2 -3,6 z tego: różnica miÄ™dzy wynikiem kasowym a memoriaÅ‚owym -0,3 -0,2 0,2 0,2 0,0 akumulacja netto aktywów finansowych -1,3 -1,5 0,3 -0,8 -0,4 w tym: przychody z prywatyzacji -0,6 -0,5 -0,3 -0,1 -0,1 różnice kursowe i inne czynniki -2,1 -4,1 -4,3 -3,6 -3,3 p.m. wynikowe przeciÄ™tne oprocentowanie dÅ‚ugu (%) 4,9 5,1 5,1 5,2 5,1 PozostaÅ‚e istotne dane 6. PÅ‚ynne Å›rodki finansowe 3,3 1,7 1,8 1,9 2,0 7. DÅ‚ug netto 51,8 53,2 52,3 50,5 48,8 yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów. Akumulacja netto aktywów finansowych jest wynikiem dziaÅ‚ania różnych czynników, do najważniejszych zalicza siÄ™ wykorzystanie wolnych Å›rodków jednostek sektora finansów publicznych w ramach konsolidacji zarzÄ…dzania pÅ‚ynnoÅ›ciÄ… (w 2011 r.), przychody z prywatyzacji (znaczÄ…ce w latach 2011-2012) oraz kasowy wynik budżetu Å›rodków europejskich budżetu paÅ„stwa (ujemny w latach 2011-2012 oraz dodatni w latach 2013-2014). III.6. WpÅ‚yw głównych reform strukturalnych na sektor instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych W kwietniu 2011 r. Prezydent RP podpisaÅ‚ ustawÄ™ reformujÄ…cÄ… dotychczasowy system emerytalny. Podstawowym celem ustawy jest ograniczenie tempa przyrostu paÅ„stwowego dÅ‚ugu publicznego bez negatywnego wpÅ‚ywu na wysokość przyszÅ‚ych Å›wiadczeÅ„ uzyskiwanych przez emerytów. PoczynajÄ…c od 1 maja 2011 r., skÅ‚adka przekazywana przez ZakÅ‚ad UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych (ZUS) do Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) zostanie zmniejszona z obecnych 7,3% poczÄ…tkowo do 2,3% a docelowo od 2017 r. do 3,5% podstawy skÅ‚adki emerytalnej. PozostaÅ‚a część dotychczasowej skÅ‚adki zostanie przekazana do wydzielonego funduszu zarzÄ…dzanego przez ZUS w celu sfinansowania bieżących wypÅ‚at emerytur. SkÅ‚adki rejestrowane bÄ™dÄ… na indywidualnych kontach emerytalnych indeksowanych raz do roku Å›redniÄ… kroczÄ…cÄ… 5-letniego wskaznika nominalnego wzrostu PKB. W momencie osiÄ…gniÄ™cia wieku emerytalnego przez osobÄ™ ubezpieczonÄ… wartość tego konta podzielona przez dalszÄ… oczekiwanÄ… dÅ‚ugość życia powiÄ™kszy 19 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 wysokość emerytury. Åšrodki rejestrowane na subkoncie w ZUS bÄ™dzie można dziedziczyć na takich samych zasadach, jakie obecnie obowiÄ…zujÄ… w OFE. Refundacja przez budżet paÅ„stwa skÅ‚adki przekazywanej do OFE zmniejszy siÄ™ w 2011 r. o 0,6% PKB, a w 2012 r. o kolejne 0,5% PKB (czyli razem o 1,1% PKB). Przy uwzglÄ™dnieniu dodatkowo oszczÄ™dnoÅ›ci z tytuÅ‚u obniżenia kosztów obsÅ‚ugi dÅ‚ugu, saldo sektora poprawi siÄ™ w 2011 r. o 0,7% PKB, a w 2012 r. o 1,2% PKB. WpÅ‚yw modyfikacji systemu emerytalnego na deficyt sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych bÄ™dzie w latach 2013-2014 ograniczony w wyniku wprowadzenia ulg podatkowych wdrażanych w ramach tej modyfikacji. Saldo sektora, po uwzglÄ™dnieniu ulg, które zacznÄ… mieć skutek dla budżetu od 2013 r., poprawi siÄ™ w latach 2013-2014 o 1,1% PKB. W efekcie tych zmian odpowiednio zmniejszÄ… siÄ™ potrzeby pożyczkowe netto Skarbu PaÅ„stwa. DokoÅ„czenie reformy emerytalnej, w tym przeglÄ…d efektywnoÅ›ci II filaru emerytalnego, byÅ‚o jednym z dziaÅ‚aÅ„ ujÄ™tych w Planie rozwoju i konsolidacji finansów 2010-2011 ze stycznia 2010 r., zaprezentowanym w poprzedniej aktualizacji Programu. W horyzoncie obecnej aktualizacji realizowane bÄ™dÄ… też inne dziaÅ‚ania przewidziane w Planie, o pozytywnym wpÅ‚ywie na sektor instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych. Dotyczy to m.in. ewolucyjnej reformy systemu ubezpieczenia emerytalno-rentowego rolników. Obecnie skÅ‚adki na ubezpieczenia zdrowotne sÄ… finansowane z budżetu paÅ„stwa, niezależnie od osiÄ…ganych przez rolników przychodów. TrybunaÅ‚ Konstytucyjny w wyroku z pazdziernika 2010 r. uznaÅ‚ przepisy dotyczÄ…ce skÅ‚adek na ubezpieczenia zdrowotne rolników za sprzeczne z KonstytucjÄ…. W rezultacie, powinny one ulec zmianie w ciÄ…gu najbliższego roku. Ponadto trwajÄ… prace nad reformÄ… zabezpieczenia spoÅ‚ecznego sÅ‚użb mundurowych. W Planie zapowiedziano też istotne przyspieszenie prywatyzacji przedsiÄ™biorstw Skarbu PaÅ„stwa. W 2010 r. przychody z prywatyzacji majÄ…tku Skarbu PaÅ„stwa przekroczyÅ‚y 22 mld zÅ‚. Również w kolejnych latach bÄ™dÄ… one znaczÄ…co pomniejszać potrzeby pożyczkowe netto Skarbu PaÅ„stwa. Ponadto, znaczny wpÅ‚yw na obniżenie potrzeb pożyczkowych bÄ™dÄ… mieć, także wymienione w Planie, dziaÅ‚ania zwiÄ™kszajÄ…ce efektywność zarzÄ…dzania Å›rodkami w ramach sektora finansów publicznych. IV. Analiza wrażliwoÅ›ci i porównanie z poprzedniÄ… aktualizacjÄ… Programu Analiza wrażliwoÅ›ci i porównanie z poprzedniÄ… aktualizacjÄ… Programu IV.1. Czynniki ryzyka 1) Niższa absorpcja Å›rodków z UE i inne czynniki ryzyka Ryzyko niepeÅ‚nego wykorzystania Å›rodków z polskiej alokacji w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu SpójnoÅ›ci oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) wynika ze spodziewanej kumulacji pÅ‚atnoÅ›ci z obecnej wieloletniej perspektywy finansowej UE (2007-2013) w latach 2011-2013. ZwiÄ…zane jest ono z możliwoÅ›ciÄ… nieprzyjÄ™cia przez WÅ‚adzÄ™ BudżetowÄ… budżetu UE w latach 2012-2013 lub z uchwaleniem budżetu rocznego UE na poziomie niewystarczajÄ…cym dla realizacji polityki spójnoÅ›ci i PROW w Polsce (narastajÄ…ce i przedÅ‚użajÄ…ce siÄ™ prefinansowanie wydatków z budżetu paÅ„stwa i budżetów samorzÄ…dów). Innym zródÅ‚em tego ryzyka jest konieczność wygospodarowania Å›rodków publicznych w celu zapewnienia współfinansowania i prefinansowania krajowego dla realizacji projektów. Dodatkowo należy zwrócić uwagÄ™ na ryzyko (do 2015 r.) zwiÄ…zane z negocjacjami kolejnej wieloletniej perspektywy finansowej UE (lata 2014-2020), które mogÄ… siÄ™ toczyć aż do 2013 r. Uchwalenie zbyt niskich limitów pÅ‚atnoÅ›ci, szczególnie w pierwszych 2-3 latach kolejnej perspektywy finansowej, może postawić pod znakiem zapytania możliwość terminowej refundacji z budżetu UE wydatków poniesionych (refinansowanych z budżetu paÅ„stwa i budżetów samorzÄ…dów) zgodnie z zasadÄ… n+2/n+3, w ramach obecnej wieloletniej perspektywy finansowej UE. Ponadto wÅ›ród czynników ryzyka należy wymienić także: ¾ð ograniczenia wynikajÄ…ce z wymogów ochrony Å›rodowiska i obszarami NATURA 2000, ¾ð sztywne kryteria konkursowe na pozyskanie Å›rodków oraz znacznÄ… ilość dokumentów, które sÄ… wymagane od beneficjenta, 20 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 ¾ð dÅ‚ugi okres od momentu podpisania umowy o dofinansowanie do momentu ostatecznego rozliczenia projektu. 2) PorÄ™czenia i gwarancje oraz inne operacje W najbliższych latach przewiduje siÄ™ koncentracjÄ™ udzielania porÄ™czeÅ„ i gwarancji Skarbu PaÅ„stwa na wspieraniu inwestycji prorozwojowych z zakresu infrastruktury drogowej i kolejnictwa, a także ochrony Å›rodowiska, tworzenia nowych miejsc pracy oraz rozwoju regionalnego. PorÄ™czenia i gwarancje bÄ™dÄ… przede wszystkim udzielane na inwestycje realizowane w oparciu o fundusze z UE (kredyty i obligacje porÄ™czone lub gwarantowane przez Skarb PaÅ„stwa powinny umożliwić pozyskanie funduszy UE), a także na inne zadania inwestycyjne wynikajÄ…ce z ewentualnych nowych programów wsparcia przewidujÄ…cych udzielanie porÄ™czeÅ„ i gwarancji zgodnie z zasadami UE. Wartość udzielanych przez Skarb PaÅ„stwa w danym roku nowych porÄ™czeÅ„ i gwarancji ograniczana jest poprzez ustawÄ™ budżetowÄ…. Limit na 2011 r. w przyjÄ™tej ustawie budżetowej zostaÅ‚ ustalony na poziomie 60 mld zÅ‚. WedÅ‚ug stanu na koniec 2010 r., kwota potencjalnych zobowiÄ…zaÅ„ Skarbu PaÅ„stwa z tytuÅ‚u już udzielonych porÄ™czeÅ„ i gwarancji stanowiÅ‚a ok. 5% PKB. W latach 2011-2012 prognozowany jest dalszy wzrost tej wielkoÅ›ci, jednak nie powinna ona przekroczyć 10% PKB. Prognozuje siÄ™, iż przewidywane wypÅ‚aty z tytuÅ‚u porÄ™czeÅ„ i gwarancji udzielanych przez Skarb PaÅ„stwa (tj. Å‚Ä…czne potencjalne zobowiÄ…zania ważone ryzykiem) w najbliższych latach nie przekroczÄ… 1% PKB. BÄ™dÄ… zatem niższe niż próg 1,4% PKB wskazany w Strategii zarzÄ…dzania dÅ‚ugiem sektora finansów publicznych w latach 2011-2014 . Oczekiwane ryzyko portfela porÄ™czeÅ„ i gwarancji nie powinno wzrosnąć. WÅ›ród innych operacji powodujÄ…cych ryzyko dodatkowych obciążeÅ„ dla finansów publicznych należy wymienić transakcje w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). W ustawie budżetowej na 2011 rok limit, do wysokoÅ›ci którego organy administracji rzÄ…dowej mogÄ… zaciÄ…gać zobowiÄ…zania finansowe z tytuÅ‚u umów PPP, zostaÅ‚ wyznaczony na poziomie 1 mld zÅ‚. 3) Analiza wrażliwoÅ›ci Poniżej przedstawiono wrażliwość wyniku i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych w latach 2011- 2014 na spadek popytu Å›wiatowego, ograniczenie inwestycji publicznych, deprecjacjÄ™ kursu zÅ‚otego i wzrost krajowej stopy procentowej. Analizy dokonano w oparciu o rozwijany w Ministerstwie Finansów ekonometryczny model finansów publicznych (eMPF). Symulacje przeprowadzono przy zaÅ‚ożeniu braku reakcji ze strony polityki gospodarczej, zarówno fiskalnej, jak i pieniężnej, tj. wyÅ‚Ä…czonej regule monetarnej. Realna krótkookresowa stopa procentowa nie zmienia siÄ™ zatem w stosunku do scenariusza bazowego (z wyjÄ…tkiem scenariusza, w którym zaburzana jest sama stopa). 21 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Wykres 2. Popyt Å›wiatowy (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ popytu Å›wiatowego (prawy wykres) 0,30 180 0,25 Popyt Å›wiatowy 175 0,20 170 0,15 165 160 0,10 155 0,05 150 0,00 145 -0,05 140 -0,10 135 -0,15 130 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 scenariusz bazowy saldo dÅ‚ug scenariusz szokowy yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów. Impuls spadku popytu Å›wiatowego zdefiniowany zostaÅ‚ jako trwaÅ‚e obniżenie indykatora popytu Å›wiatowego o 1% w stosunku do scenariusza bazowego. BezpoÅ›rednim skutkiem zaburzeÅ„ w otoczeniu zewnÄ™trznym dla gospodarki krajowej jest ograniczenie wymiany handlowej z zagranicÄ…. W krótkim okresie wolumen eksportu spada w scenariuszu szokowym o 1,9% w stosunku do scenariusza bazowego, a w dalszym horyzoncie czasowym pozostaje trwale niższy o ok. 1,2%. Ze wzglÄ™du na znaczny stopieÅ„ importochÅ‚onnoÅ›ci eksportu, spadkowi wolumenu eksportu towarzyszy również spadek importu. BezpoÅ›rednio po wprowadzeniu zaburzenia import spada o 1,2% i w dÅ‚ugim okresie pozostaje o 1,0% niższy. Saldo towarów i usÅ‚ug pogarsza siÄ™. Spadek popytu Å›wiatowego przekÅ‚ada siÄ™ również na ograniczenie dziaÅ‚alnoÅ›ci inwestycyjnej przedsiÄ™biorstw. Inwestycje sektora prywatnego, po przejÅ›ciowym spadku o 1,2%, pozostajÄ… w dÅ‚ugim okresie o 0,2% niższe w stosunku do scenariusza bazowego. SpadajÄ… również dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, co ogranicza konsumpcjÄ™ prywatnÄ… po przejÅ›ciowym spadku o 0,5%, w dÅ‚ugim okresie spożycie gospodarstw domowych pozostaje o 0,2% niższe niż w scenariuszu bez szoku. Ze wzglÄ™du na wystÄ™pujÄ…ce sztywnoÅ›ci na rynku pracy (w Å›lad za spadkiem produkcji nie spada zatrudnienie), w poczÄ…tkowym okresie po wystÄ…pieniu szoku nastÄ™puje obniżenie wydajnoÅ›ci pracy, co przekÅ‚ada siÄ™ na przejÅ›ciowy spadek wynagrodzeÅ„, cen oraz stóp procentowych. W wyniku powyższych zaburzeÅ„ wolumen PKB spada w krótkim okresie o 0,6% i do koÅ„ca horyzontu prognozy pozostaje 0,2% poniżej Å›cieżki ze scenariusza bazowego. Roczne tempo wzrostu PKB spada w krótkim okresie o 0,7 pkt. proc, by po ok. trzech latach powrócić na poprzedniÄ… Å›cieżkÄ™ zgodnÄ… ze scenariuszem bazowym. Niższy wzrost gospodarczy negatywnie wpÅ‚ywa na sytuacjÄ™ fiskalnÄ… kraju. Deficyt sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych, po wzroÅ›cie o 0,1% PKB w roku wystÄ…pienia szoku, powraca wprawdzie na Å›cieżkÄ™ bazowÄ… w roku kolejnym (na skutek niższych stóp procentowych i kosztów obsÅ‚ugi dÅ‚ugu), lecz w dÅ‚ugim okresie pozostaje trwale wyższy o ok. 0,1% PKB. DÅ‚ug publiczny po 4 latach ksztaÅ‚tuje siÄ™ o ok. 0,3% PKB powyżej Å›cieżki bazowej. Brak postÄ™pu w redukcji globalnych nierównowag pozostaje istotnym ryzykiem dla wystÄ…pienia kolejnych turbulencji na Å›wiatowych rynkach. Z uwagi jednak na znacznÄ… zÅ‚ożoność potencjalnego szoku z tym zwiÄ…zanego powyższy scenariusz prezentuje tylko możliwe skutki wynikajÄ…ce z ewentualnego obniżenia siÄ™ popytu na polskich rynkach eksportowych. 22 % PKB rok 2000 = 100 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Wykres 3. Inwestycje publiczne (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ inwestycji publicznych (prawy wykres) 1,00 105000 Inwestycje publiczne 100000 0,50 95000 0,00 90000 -0,50 85000 -1,00 80000 -1,50 75000 70000 -2,00 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 scenariusz bazowy saldo dÅ‚ug scenariusz szokowy yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów. Impuls fiskalny zostaÅ‚ zdefiniowany jako trwaÅ‚e ograniczenie wydatków inwestycyjnych sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych o 10% w stosunku do scenariusza bazowego. BezpoÅ›rednim skutkiem zmniejszenia wydatków publicznych jest ograniczenie deficytu. Niższe wydatki implikujÄ… również spadek popytu krajowego oraz nieznaczne zmniejszenie wolumenu importu. W rezultacie wprowadzone zaburzenie prowadzi do trwaÅ‚ego spadku PKB o ok. 0,4%. NajwiÄ™kszy spadek rocznego tempa wzrostu PKB, wynoszÄ…cy 0,4 pkt. proc. realizuje siÄ™ po 4 kwartaÅ‚ach. W dalszym horyzoncie czasowym dynamika PKB wraca na Å›cieżkÄ™ bazowÄ…. Saldo sektora ulega trwaÅ‚ej poprawie o 0,4% PKB, co sprzyja spadkowi dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych. Ze wzglÄ™du na krótki horyzont szoku w powyższej symulacji nie ujawniajÄ… siÄ™ negatywne efekty ograniczenia inwestycji publicznych w postaci niższego potencjalnego PKB. Wykres 4. Kurs PLN/EUR (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ kursu PLN/EUR (prawy wykres) 0,60 0,7 Kurs PLN/EUR 4,50 0,40 0,6 4,40 0,20 0,5 4,30 0,00 0,4 4,20 -0,20 0,3 4,10 -0,40 0,2 4,00 -0,60 0,1 3,90 -0,80 0 3,80 -1,00 -0,1 -1,20 3,70 -0,2 -1,40 3,60 -1,60 -0,3 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 scenariusz bazowy scenariusz szokowy dÅ‚ug (l. oÅ›) saldo (p. oÅ›) yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów. 23 % PKB mln PLN % PKB % PKB Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Impuls kursowy zostaÅ‚ wprowadzony w postaci trwaÅ‚ej 15% deprecjacji kursu zÅ‚otego w relacji do euro. OsÅ‚abienie zÅ‚otego poprawia konkurencyjność cenowÄ… krajowych producentów, czego efektem jest trwaÅ‚y wzrost wolumenu eksportu o ok. 2,5% (bezpoÅ›rednio po wprowadzeniu szoku eksport roÅ›nie przejÅ›ciowo o ok. 6%) oraz spadek wolumenu importu o ok. 1,8% w porównaniu ze scenariuszem bazowym. Najsilniejszy wpÅ‚yw na przyspieszenie rocznego tempa wzrostu PKB realizuje siÄ™ po 4 kwartaÅ‚ach, po czym dynamika wzrostu gospodarczego wraca na Å›cieżkÄ™ bazowÄ… przy poziomie PKB wyższym o okoÅ‚o 3,7%. Poprawia siÄ™ również sytuacja na rynku pracy, co trwale zwiÄ™ksza konsumpcjÄ™ gospodarstw domowych o ok. 3,5% w porównaniu ze scenariuszem bazowym. Z jednej strony wyższy wzrost gospodarczy sprzyja wzrostowi dochodów sektora, lecz z drugiej strony deprecjacja zÅ‚otego zwiÄ™ksza wartość zadÅ‚użenia denominowanego w walutach obcych. W konsekwencji, wpÅ‚yw szoku kursowego na deficyt w pierwszych kwartaÅ‚ach pozostaje niejednoznaczny, jednak skumulowanie siÄ™ wpÅ‚ywu czynników pozytywnych powoduje, że po 2 latach od momentu szoku saldo sektora trwale siÄ™ poprawia. W horyzoncie symulacji dÅ‚ug sektora obniża siÄ™ o blisko 1,4% PKB. Wykres 5. Realna stopa procentowa (lewy wykres) oraz reakcja salda i dÅ‚ugu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na zmianÄ™ realnej stopy procentowej (prawy wykres) 1,20 3 Realna stopa proc. 1,00 2,5 0,80 0,60 2 0,40 1,5 0,20 0,00 1 -0,20 0,5 -0,40 -0,60 0 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 scenariusz bazowy saldo dÅ‚ug scenariusz szokowy yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów. Impuls stopy procentowej zostaÅ‚ zdefiniowany jako skokowy wzrost realnej krótkookresowej stopy procentowej o 1 pkt. proc. na okres czterech kwartałów. Podwyżka krótkoterminowych stóp procentowych pociÄ…ga za sobÄ… wzrost stóp dÅ‚ugookresowych i w rezultacie prowadzi do zwiÄ™kszenia kosztu pozyskiwania kapitaÅ‚u i ograniczenia inwestycji (inwestycje sektora prywatnego spadajÄ… trwale o 2% w stosunku do scenariusza bazowego) oraz zwiÄ™kszenia kosztów finansowania dÅ‚ugu. W wyniku przesuniÄ™cia konsumpcji w czasie w ramach miÄ™dzyokresowej substytucji nieznacznemu spadkowi ulega także spożycie prywatne. Wyższe stopy procentowe w kraju sprzyjajÄ… również umocnieniu zÅ‚otego, co odwrotnie niż w opisanych wyżej skutkach deprecjacji zÅ‚otego prowadzi do spadku PKB wskutek pogorszenia konkurencyjnoÅ›ci cenowej producentów krajowych. W rezultacie impuls monetarny prowadzi do trwaÅ‚ego spadku wolumenu PKB o ok. 0,6%. Po 5 kwartaÅ‚ach roczne tempo wzrostu PKB spada o ok. 0,3 pkt. proc. w porównaniu ze scenariuszem bazowym, a nastÄ™pnie wraca na pierwotnÄ… Å›cieżkÄ™. W przypadku salda sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych, po jego przejÅ›ciowym pogorszeniu o ok. 0,5% PKB, w dÅ‚ugim okresie utrzymuje siÄ™ ono na poziomie o 0,2% PKB niższym (wiÄ™kszy deficyt) niż w scenariuszu bazowym. Trwale wyższy deficyt pociÄ…ga za sobÄ… wzrost dÅ‚ugu sektora. IV.2. Porównanie z poprzedniÄ… aktualizacjÄ… Programu W porównaniu z ostatniÄ… aktualizacjÄ… Programu konwergencji prognozowana Å›cieżka realnego wzrostu PKB ulegÅ‚a obniżeniu. WÅ›ród głównych przyczyn tej zmiany należy wymienić znacznie lepsze od oczekiwaÅ„ wykonanie PKB w 2010 r. w Polsce i u naszych głównych parterów handlowych, które wpÅ‚ynęło na relatywne 24 % % PKB Program konwergencji. Aktualizacja 2011 pogorszenie tempa wzrostu PKB w roku 2011 (statystyczny efekt bazy). Struktura wzrostu gospodarczego w Polsce w roku ubiegÅ‚ym wskazuje również, że oczekiwana w poprzedniej aktualizacji odbudowa inwestycji sektora prywatnego bÄ™dzie miaÅ‚a miejsce pózniej. Na zmianÄ™ prognozy wzrostu gospodarczego wpÅ‚ynęła również zmiana Å›cieżki konsolidacji fiskalnej i skali tego zacieÅ›nienia w poszczególnych latach. Zmiana prognozowanej Å›cieżki fiskalnej wynika w znacznej mierze z dziaÅ‚aÅ„ już podjÄ™tych oraz planowanych przez rzÄ…d (przede wszystkim po stronie wydatkowej) w celu ograniczenia strukturalnego deficytu sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych. Obniżeniu deficytu bÄ™dzie sprzyjaÅ‚o także przyspieszenie wzrostu gospodarczego i wygasanie negatywnych efektów kryzysu finansowego, w szczególnoÅ›ci dla dochodów z tytuÅ‚u podatków dochodowych i skÅ‚adek na ubezpieczenia spoÅ‚eczne. Różnice w prognozowanym dÅ‚ugu sektora w latach 2011-12, w porównaniu z prognozÄ… z poprzedniej aktualizacji Programu, wynikajÄ… przede wszystkim ze znaczÄ…cego obniżenia Å›cieżki deficytu sektora poczÄ…wszy od 2011 r. Zmiana prognozowanej Å›cieżki ograniczania deficytu, zwiÄ…zana z wdrożeniem dziaÅ‚aÅ„ omówionych w rozdziale III.2, skutkować bÄ™dzie bowiem obniżeniem relacji dÅ‚ugu do PKB już od 2011 r. Czynnikami wpÅ‚ywajÄ…cymi na zmniejszenie skali spadku tej relacji jest niższy niż w poprzedniej aktualizacji prognozowany wzrost nominalnego PKB oraz Å‚agodniejszy trend aprecjacyjny zÅ‚otego. Tabela 5. Różnice w porównaniu z poprzedniÄ… aktualizacjÄ… Kod ESA 2010 2011 2012 2013 2014 Wzrost PKB (%) Aktualizacja 2009 3,0 4,5 4,2 - - Obecna aktualizacja 3,8 4,0 4,0 3,7 3,9 Różnica 0,8 -0,5 -0,2 - - Wynik sektora (% PKB) EDP B.9 Aktualizacja 2009 -6,9 -5,9 -2,9 - - Obecna aktualizacja -7,9 -5,6 -2,9 -2,5 -2,0 Różnica -1,0 0,3 0,0 - - DÅ‚ug (% PKB) Aktualizacja 2009 53,1 56,3 55,8 - - Obecna aktualizacja 55,1 54,9 54,1 52,4 50,8 Różnica 2,0 -1,4 -1,7 - - yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów, GUS. V. Stabilność finansów publicznych w dÅ‚ugim okresie Stabilność finansów publicznych w dÅ‚ugim okresie Przedstawione w tabeli 6 prognozy dÅ‚ugookresowej stabilnoÅ›ci finansów publicznych zostaÅ‚y przygotowane w ramach prac grupy roboczej do spraw starzenia siÄ™ ludnoÅ›ci (AWG) przy Komitecie Polityki Gospodarczej (EPC). Wyniki prac AWG zostaÅ‚y w 2009 r. opublikowane przez KomisjÄ™ EuropejskÄ… w raporcie o przewidywanych do 2060 r. skutkach starzenia siÄ™ ludnoÅ›ci. BazÄ… dla prezentowanych prognoz byÅ‚y zaÅ‚ożenia demograficzne opracowane przez Eurostat w 2008 r. oraz ekstrapolacja trendów historycznych i techniczne zaÅ‚ożenia dotyczÄ…ce konwergencji podstawowych czynników wzrostu gospodarczego, tj. pracy, kapitaÅ‚u i produktywnoÅ›ci pracy. Prezentowane obliczenia uwzglÄ™dniajÄ… obowiÄ…zujÄ…cy stan prawny do lipca 2008 r., w tym skutki, najważniejszej z punktu widzenia stabilnoÅ›ci finansów publicznych, reformy systemu emerytalnego wprowadzonej z dniem 1 stycznia 1999 r. Głównym elementem reformy byÅ‚o zastÄ…pienie systemu o zdefiniowanym Å›wiadczeniu systemem o zdefiniowanej skÅ‚adce, co doprowadziÅ‚o do ograniczenia ryzyka niewypÅ‚acalnoÅ›ci systemu emerytalnego w dÅ‚ugim okresie poprzez dostosowanie go do zmian demograficznych i spoÅ‚eczno-ekonomicznych. 25 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Zmiany wprowadzone od tamtego czasu wymieniono poniżej. 1) Wprowadzenie emerytur pomostowych Zgodnie z zamierzeniami reformy, emerytury pomostowe stanowić majÄ… rozwiÄ…zanie przejÅ›ciowe i zastÄ…pić wczeÅ›niejsze emerytury. Emerytury pomostowe sÄ… finansowane z odrÄ™bnego funduszu i sÄ… zwiÄ…zane z dodatkowÄ… skÅ‚adkÄ… pÅ‚aconÄ… przez pracodawców. Wprowadzenie tego typu Å›wiadczeÅ„ powoduje poczÄ…tkowo wzrost wydatków, ale z czasem, wraz z wygasaniem uprawnieÅ„, wydatki bÄ™dÄ… maleć. Oprócz bezpoÅ›rednich oszczÄ™dnoÅ›ci w wydatkach emerytalnych istotnym efektem tej reformy jest to, że znaczÄ…ce ograniczenie uprawnieÅ„ do przechodzenia na wczeÅ›niejsze emerytury powinno przyczynić siÄ™ do wzrostu aktywnoÅ›ci zawodowej, zwÅ‚aszcza u osób starszych. To z kolei, poprzez rosnÄ…cÄ… podaż pracy, powinno pozytywnie wpÅ‚ynąć na wzrost gospodarczy w dÅ‚ugim okresie. W rezultacie znaczÄ…ce ograniczenie uprawnieÅ„ do wczeÅ›niejszego przechodzenia na emeryturÄ™ powinno poprzez zwiÄ™kszenie dÅ‚ugookresowego wzrostu gospodarczego korzystnie wpÅ‚ywać także na sytuacjÄ™ finansów publicznych w dÅ‚ugim okresie. 2) Wprowadzenie Å›wiadczeÅ„ kompensacyjnych dla nauczycieli Åšwiadczenia kompensacyjne zastÄ™pujÄ… wczeÅ›niejsze emerytury przyznawane nauczycielom i sÄ… finansowane z budżetu paÅ„stwa. Podobnie jak w przypadku emerytur pomostowych, Å›wiadczenia te sÄ… rozwiÄ…zaniem przejÅ›ciowym i nie majÄ… znaczÄ…cego wpÅ‚ywu na dÅ‚ugookresowÄ… stabilność finansów publicznych. 3) Uruchomienie Å›rodków zgromadzonych w Funduszu Rezerwy Demograficznej SpoÅ‚eczeÅ„stwo polskie ulega systematycznemu starzeniu. Przejawem tego jest wzrastajÄ…cy udziaÅ‚ ludnoÅ›ci w wieku poprodukcyjnym (60+/65+) w populacji ogółem. Obecnie emerytury wypÅ‚acane sÄ… osobom z tzw. wyżu demograficznego. Rada Ministrów, w drodze rozporzÄ…dzenia, może zarzÄ…dzić wykorzystanie Å›rodków Funduszu Rezerwy Demograficznej (FRD) na uzupeÅ‚nienie wynikajÄ…cego z przyczyn demograficznych niedoboru funduszu emerytalnego, majÄ…c na wzglÄ™dzie konieczność zapewnienia wypÅ‚aty Å›wiadczeÅ„ finansowanych z funduszu emerytalnego. Dodatkowo, w wyniku wyroku TrybunaÅ‚u Konstytucyjnego niezbÄ™dne staÅ‚o siÄ™ wprowadzenie do przepisów okreÅ›lajÄ…cych stary system emerytalny możliwoÅ›ci przechodzenia na wczeÅ›niejszÄ… emeryturÄ™ mężczyzn na zasadach analogicznych jak w przypadku kobiet. Przywilej ten objÄ…Å‚ mężczyzn urodzonych w latach 1944-1948 i spowodowaÅ‚ w 2008 r. znaczÄ…cy wzrost liczby osób przechodzÄ…cych na emeryturÄ™8. Zgodnie z zapisem art. 112 ustawy o systemie ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych, uruchomienie Å›rodków Funduszu Rezerwy Demograficznej mogÅ‚o nastÄ…pić nie wczeÅ›niej niż w 2009 r. W rzeczywistoÅ›ci Å›rodki te zostaÅ‚y uruchomione w 2010 r. Przekazana do Funduszu UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych (FUS) kwota wyniosÅ‚a 7,5 mld zÅ‚otych, tj. ok. 0,53% PKB. W ustawie budżetowej na 2011 r. zaplanowano uruchomienie z Funduszu Rezerwy Demograficznej Å›rodków w wysokoÅ›ci 4 mld zÅ‚otych, co stanowi 0,27% PKB. Oznacza to, że w 2010 r. i 2011 r. wystÄ…piÅ‚ w FRD deficyt. Z drugiej strony, w 2009 r. zmieniono także przepisy regulujÄ…ce sposób zasilania FRD Å›rodkami z prywatyzacji. Zgodnie z ustawÄ… o systemie ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych, do FRD trafia 40% przychodów z ogólnej kwoty brutto z przekazywanych Å›rodków z prywatyzacji mienia Skarbu PaÅ„stwa, pomniejszonej o kwoty obowiÄ…zkowych odpisów na fundusz celowy, o którym mowa w art. 56 ust. 1 pkt 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji. W wyniku tych zmian aktywa FRD w rzeczywistoÅ›ci wzrosÅ‚y. 4) Modyfikacja systemu emerytalnego W kwietniu 2011 r. Prezydent RP podpisaÅ‚ ustawÄ™ modyfikujÄ…cÄ… dotychczasowy system emerytalny. WejÅ›cie w życie ustawy ograniczy koszty reformy emerytalnej bez pogarszania dÅ‚ugookresowej stabilnoÅ›ci finansów publicznych. W dÅ‚ugim okresie, w porównaniu do scenariusza braku zmian polityki (oszacowanego w modelu FUS099 przy zaktualizowanych zaÅ‚ożeniach makroekonomicznych10), roczne dochody funduszu emerytalnego do 8 WedÅ‚ug danych ZUS, w 2008 r. na wczeÅ›niejsze emerytury (tj. przed osiÄ…gniÄ™ciem 65 lat ustawowego wieku emerytalnego) przeszÅ‚o 176 tys. mężczyzn, podczas gdy w 2007 r. byÅ‚o to 51 tys. mężczyzn. W 2009 r. wczeÅ›niejsze emerytury przyznano 88 tys. mężczyzn. 9 Model FUS model aktuarialny stosowany przez ZUS i wykorzystywany m.in. w projekcjach AWG przy unijnym Komitecie Polityki Gospodarczej. 10 PrzyjÄ™te w tym scenariuszu zaÅ‚ożenia makroekonomiczne różniÄ… siÄ™ od zaÅ‚ożeÅ„ wykorzystanych w prognozie AWG. 26 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 roku 2060 bÄ™dÄ… wyższe o ok. 0,9% PKB. Ze wzglÄ™du na obowiÄ…zujÄ…cÄ… zasadÄ™ zdefiniowanej skÅ‚adki proponowana zmiana zwiÄ™kszy także wydatki emerytalne: poczÄ…tkowo niewiele, ale w roku 2060 o ok. 0,7% PKB. W rezultacie tych zmian w perspektywie roku 2060 nastÄ…pi zatem trwaÅ‚a poprawa salda funduszu emerytalnego. Przedstawione w tabeli 6 miary, w oparciu o które dokonywana jest ocena dÅ‚ugookresowej stabilnoÅ›ci finansów publicznych, wymagajÄ… wiÄ™c aktualizacji. Dotyczy to zarówno zaÅ‚ożeÅ„ makroekonomicznych, demograficznych, jak i szacunku poszczególnych kategorii wydatkowych. W nowym szacunku należy uwzglÄ™dnić aktualne tendencje makroekonomiczne oraz wpÅ‚yw wymienionych powyżej reform strukturalnych na dÅ‚ugookresowe wydatki i wzrost gospodarczy. Aktualne dane wskazujÄ…, że wpÅ‚yw znacznej redukcji przywilejów uprawniajÄ…cych do wczeÅ›niejszego przejÅ›cia na emeryturÄ™ na aktywność zawodowÄ… byÅ‚ dotychczas istotnie niedoszacowany. W zaÅ‚ożeniach do projekcji AWG przyjÄ™to, że w latach 2008-2010 współczynnik aktywnoÅ›ci zawodowej ludnoÅ›ci w wieku 55-64 wzroÅ›nie jedynie o 0,9 pkt. proc., podczas gdy w rzeczywistoÅ›ci zwiÄ™kszyÅ‚ siÄ™ on aż o 4,6 pkt. proc. Szybszy wzrost aktywnoÅ›ci zawodowej bÄ™dzie w horyzoncie prognozy oznaczać wyższÄ… kontrybucjÄ™ nakÅ‚adów czynnika pracy we wzrost potencjalnego PKB niż w bazowym scenariuszu AWG. Dodatkowo, uwzglÄ™dniajÄ…c przyjÄ™te w dokumentach rzÄ…dowych cele dotyczÄ…ce ksztaÅ‚towania siÄ™ wskaznika 11 zatrudnienia w horyzoncie do 2030 r. , można oczekiwać jeszcze korzystniejszej, z punktu widzenia dÅ‚ugookresowej stabilnoÅ›ci finansów publicznych, sytuacji na rynku pracy niż wynikaÅ‚oby to z zaÅ‚ożeÅ„ przygotowanych przez AWG. Tabela 6. DÅ‚ugookresowa stabilność finansów publicznych (% PKB) % PKB 2000 2007 2015 2020 2030 2060 CaÅ‚kowite wydatki W tym zwiÄ…zane z wiekiem 20,5 19,1 17,6 17,8 18,1 Wydatki na Å›wiadczenia emerytalno-rentowe 13,2 11,6 9,6 9,7 9,4 8,8 Wydatki na Å›wiadczenia emerytalno-rentowe z 13,2 11,6 9,6 9,7 9,4 8,8 ubezpieczeÅ„ spoÅ‚ecznych Emerytury i wczeÅ›niejsze emerytury 10,3 9,8 8,4 8,7 8,4 7,9 PozostaÅ‚e Å›wiadczenia (renty z tytuÅ‚u niezdolnoÅ›ci 2,9 1,7 1,2 1,0 1,0 0,9 do pracy i renty rodzinne) Pracownicze Programy Emerytalne Opieka zdrowotna* 4,0 4,3 4,4 4,6 5,0 Opieka zdrowotna dÅ‚ugookresowa* 0,4 0,4 0,5 0,6 1,1 Wydatki na edukacjÄ™ 4,4 3,3 3,2 3,2 3,2 PozostaÅ‚e Å›wiadczenia zwiÄ…zane z wiekiem Odsetki 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 CaÅ‚kowite dochody W tym dochody z tytuÅ‚u wÅ‚asnoÅ›ci SkÅ‚adki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe 7,9 6,9 5,6 5,4 5,1 5,1 Fundusz Rezerwy Demograficznej 0,0 0,3 0,4 0,4 0,4 0,8 Rezerwy emerytalne nienależące do aktywów rzÄ…dowych ZaÅ‚ożenia Wskaznik wzrostu produktywnoÅ›ci pracy** 3,0 3,4 3,1 2,7 1,7 Realny wskaznik wzrostu PKB 5,9 3,1 2,5 2,0 0,5 Wskaznik aktywnoÅ›ci zawodowej mężczyzn (w 79,3 77,4 76,8 76,9 78,6 77,1 wieku 20-64 lata) Wskaznik aktywnoÅ›ci zawodowej kobiet (w wieku 66,0 62,2 63,0 64,3 67,1 65,6 20-64 lata) Wskaznik aktywnoÅ›ci zawodowej ogółem (w wieku 72,5 69,7 69,8 70,5 72,8 71,4 20-64 lata) 11 Krajowy Program Reform na rzecz realizacji strategii Europa 2020 , Polska 2030. Wyzwania rozwojowe . 27 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 % PKB 2000 2007 2015 2020 2030 2060 Stopa bezrobocia (w wieku 15-64 lata) 16,1 9,8 5,9 5,9 5,9 5,9 Populacja w wieku 65+ do ogółu populacji 13,4 15,3 18,2 23,0 36,2 ObowiÄ…zkowy system kapitaÅ‚owy Wydatki emerytalne 0,0 0,0 0,0 0,1 0,2 1,9 SkÅ‚adki na emerytury 1,2 1,3 1,7 1,8 1,8 1,9 * AWG reference scenario. ** na godzinÄ™ VI. Jakość finansów publicznych Jakość finansów publicznych VI.1. Strategia Wiele z realizowanych przez rzÄ…d dziaÅ‚aÅ„ w kierunku poprawy efektywnoÅ›ci funkcjonowania finansów publicznych jest zwiÄ…zanych z wprowadzeniem nowych regulacji i rozwiÄ…zaÅ„ w ramach ustawy o finansach publicznych oraz z planowanymi dziaÅ‚aniami, które majÄ… objąć zmiany instytucjonalne, opisane w rozdziale VII. VI.2. Struktura, wydajność i efektywność wydatków Prognozuje siÄ™, że poziom wydatków sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych w relacji do PKB zmniejszy siÄ™ z 45,8% w 2010 r. do 41,2% w 2014 r. Duży wpÅ‚yw na poziom i strukturÄ™ wydatków bÄ™dÄ… miaÅ‚y dziaÅ‚ania podejmowane w kierunku ich konsolidacji, racjonalizacji, uelastycznienia, jak również ponoszenie wydatków infrastrukturalnych. RzÄ…d pracuje nad propozycjami racjonalizacji wydatków jednostek sektora, m. in. realizujÄ…c zadanie zwiÄ…zane z przeglÄ…dem wydatków. Wnioski z tego przeglÄ…du pozwolÄ… zwiÄ™kszyć efektywność i poprawić zasadność wydawania Å›rodków budżetowych, a sam proces jest bezprecedensowym w historii polskich finansów publicznych przykÅ‚adem audytu wewnÄ™trznego prowadzonego na szerokÄ… skalÄ™. Zmniejszenie relacji wydatków publicznych w stosunku do PKB oraz zmiana struktury tych wydatków bÄ™dzie także efektem dziaÅ‚ania wydatkowej reguÅ‚y dyscyplinujÄ…cej, odnoszÄ…cej siÄ™ do wydatków dyskrecjonalnych i nowych wydatków prawnie zdeterminowanych (tzw. sztywnych). Redukcji wydatków sprzyjać ma też obowiÄ…zek lokowania wolnych Å›rodków przez niektóre jednostki sektora w formie depozytu u Ministra Finansów, co znacznie ograniczy koszty zwiÄ…zane z zarzÄ…dzaniem bieżącÄ… pÅ‚ynnoÅ›ciÄ… sektora i obniży potrzeby pożyczkowe Skarbu PaÅ„stwa. Ograniczeniu przyrostu wydatków pÅ‚acowych w sektorze bÄ™dzie także sprzyjać planowana redukcja zatrudnienia w administracji publicznej. Racjonalizacja zatrudnienia powinna przyczynić siÄ™ do podniesienia efektywnoÅ›ci dziaÅ‚ania administracji publicznej oraz poprawy jakoÅ›ci Å›wiadczonych usÅ‚ug publicznych. 28 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Wykres 6. Wybrane kategorie wydatków w Polsce i krajach strefy euro (% PKB) Koszt funkcjonowania administracji (jako suma wynagrodzenia i zużycia poÅ›redniego) 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 strefa euro Polska Wydatki socjalne 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 strefa euro Polska NakÅ‚ady brutto na Å›rodki trwaÅ‚e 6 3 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 strefa euro Polska yródÅ‚o: Eurostat, Ministerstwo Finansów. 29 16,8 16,7 16,4 16,3 16,2 15,9 15,9 15,8 15,9 15,8 15,6 15,4 15,4 15,4 15,3 15,3 15,3 %PKB 15,2 15,0 15,0 14,7 23,5 21,9 21,8 21,6 21,7 21,4 21,4 21,0 18,9 18,9 18,1 17,5 17,3 17,1 16,9 16,5 16,2 16,1 16,2 15,9 15,7 %PKB 6,6 5,8 5,6 %PKB 5,2 4,9 4,6 4,6 4,2 3,9 3,4 3,4 3,4 3,3 2,8 2,6 2,6 2,5 2,5 2,5 2,4 2,4 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Tabela 7. Wydatki wedÅ‚ug funkcji (COFOG, % PKB) Kod 2009 2014 COFOG 1. DziaÅ‚alność ogólnopaÅ„stwowa 1 5,8 5,2 2. Obrona narodowa 2 1,1 1,0 3. BezpieczeÅ„stwo i porzÄ…dek publiczny 3 2,0 1,8 4. Sprawy gospodarcze 4 5,3 4,8 5. Ochrona Å›rodowiska 5 0,7 0,6 6. Gospodarka mieszkaniowa i komunalna 6 1,2 1,1 7. Ochrona zdrowia 7 5,1 4,9 8. Organizacja wypoczynku, kultura i religia 8 1,3 1,2 9. Edukacja 9 5,6 5,3 10. Ochrona socjalna 10 16,5 15,3 Wydatki ogółem 44,5 41,2 yródÅ‚o: Ministerstwo Finansów, GUS. Prognozowany w 2014 r. udziaÅ‚ wydatków w relacji do PKB jest niższy o 3,3 pkt. proc. niż w 2009 r. NajwiÄ™kszy spadek wydatków jest oczekiwany w ochronie socjalnej (o ponad 1 pkt proc.). Wynika to m. in. ze znacznej redukcji przywilejów uprawniajÄ…cych do wczeÅ›niejszego przejÅ›cia na emeryturÄ™, co skutkuje ograniczeniem wydatków na te Å›wiadczenia, ze zmniejszenia wydatków na niektóre, mniej efektywne formy przeciwdziaÅ‚ania bezrobociu oraz redukcji zasiÅ‚ków pogrzebowych. W porównaniu z okresem 2009-2011, w którym na skutek napÅ‚ywu Å›rodków unijnych oraz przygotowaÅ„ do EURO 2012 ma miejsce bezprecedensowy wzrost nakÅ‚adów publicznych na Å›rodki trwaÅ‚e, w latach 2012-2014 prognozowany jest spadek inwestycji publicznych. W rezultacie doprowadzi to do wyraznego spadku wydatków w tych funkcjach, gdzie inwestycje majÄ… duży udziaÅ‚, np. sprawy gospodarcze (0,5 pkt. proc.). VI.3. Struktura i wydajność dochodów Dochody sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych osiÄ…gnęły w 2010 r. poziom 37,9% PKB, w nastÄ™pnych latach prognozowany jest wzrost tej relacji odpowiednio do 40,1% PKB w 2011 r. i 40,7% w 2012 r. W kolejnych latach relacja ta powinna stopniowo spadać i osiÄ…gnąć poziom 39,2% PKB w 2014 r. Obok opisanych w rozdziale III.2 zmian w systemie podatkowym wprowadzono również inne, które w relatywnie mniejszym stopniu determinujÄ… strumieÅ„ dochodów, lecz istotnie wpÅ‚ywajÄ… na jakość systemu zapewniajÄ…cego dochody sektora. W zakresie podatku od towarów i usÅ‚ug w 2011 r. zostaÅ‚ zwiÄ™kszony limit rocznego obrotu uprawniajÄ…cego podatników do zwolnienia z podatku VAT ze 100 tys. do 150 tys. zÅ‚. Celem tej zmiany jest uÅ‚atwienie prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej podatnikom osiÄ…gajÄ…cym niewielkie obroty, przyczynia siÄ™ ona bowiem w znacznym stopniu do redukcji obciążeÅ„ administracyjnych. Przewidziane sÄ… ponadto zmiany dotyczÄ…ce systemu naliczania i odliczania podatku od towarów i usÅ‚ug w obrocie surowcami wtórnymi zÅ‚omem oraz uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Proponowany mechanizm odwrotnego obciążenia w odniesieniu do tych branż, polegajÄ…cy na tym, że podatek bÄ™dzie rozliczaÅ‚ nabywca, a nie dostawca, pozwoli uniknąć nadużyć podatkowych stwierdzonych w tych obszarach. Ponadto, wprowadzono obowiÄ…zek posiadania kas fiskalnych dla prawników i lekarzy prowadzÄ…cych wÅ‚asne praktyki. Zmiana w tym zakresie jest spójna z wdrożeniem w życie zasady jak najszerszej rejestracji obrotu gospodarczego (ograniczeniem szarej strefy). W 2013 r. zostanÄ… wprowadzone również regulacje prawne umożliwiajÄ…ce stosowanie faktur uproszczonych przez podatników podatku od towarów i usÅ‚ug. Regulacje te bÄ™dÄ… uwzglÄ™dniać zmiany dyrektywy Rady UE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartoÅ›ci dodanej w odniesieniu do przepisów dotyczÄ…cych fakturowania. 30 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 UstawÄ… z dnia 24 wrzeÅ›nia 2010 r. o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i pÅ‚atników wprowadzono do ustawy Ordynacja podatkowa zmiany, które sÅ‚użą m. in.: ¾ð uproszczeniu prowadzenia postÄ™powania zabezpieczajÄ…cego przedwymiarowego i zwiÄ™kszeniu efektywnoÅ›ci instytucji zabezpieczeÅ„, ¾ð zachowaniu odpowiednich relacji miÄ™dzy stawkami kredytów obrotowych a odsetkami za zwÅ‚okÄ™ od zalegÅ‚oÅ›ci podatkowych. BÄ™dzie to realizowane poprzez podwyższenie stawki odsetek za zwÅ‚okÄ™, co powinno zwiÄ™kszyć skÅ‚onność podatników do regulowania w pierwszej kolejnoÅ›ci należnoÅ›ci publicznoprawnych. Stawka odsetek za zwÅ‚okÄ™ ustalana wedÅ‚ug nowych zasad stanowi sumÄ™ 200% podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego i 2%, ale nie może być niższa niż 8%, ¾ð zwiÄ™kszeniu czÄ™stotliwoÅ›ci przekazywania Ministrowi Finansów przez banki i spółdzielcze kasy oszczÄ™dnoÅ›ciowo-kredytowe informacji o zaÅ‚ożonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych zwiÄ…zanych z prowadzeniem dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej. Umożliwi to efektywniejsze wykorzystanie tych informacji przez organy podatkowe i w konsekwencji usprawni pobór podatków. WiÄ™kszość zmian weszÅ‚a w życie z dniem 9 listopada 2010 r., nieliczne wejdÄ… w życie z dniem 1 sierpnia 2011 r. W ramach konsolidacji finansów publicznych niezbÄ™dna jest racjonalizacja wydatków publicznych także poprzez analizÄ™ efektywnoÅ›ci poszczególnych rozwiÄ…zaÅ„ podatkowych. W 2010 r. Ministerstwo Finansów opublikowaÅ‚o raport na temat preferencji podatkowych w Polsce12. Celem tego przedsiÄ™wziÄ™cia byÅ‚a identyfikacja, a także przedstawienie wartoÅ›ci ulg i zwolnieÅ„ funkcjonujÄ…cych w systemie podatkowym. W obszarze badanych podatków zidentyfikowano Å‚Ä…cznie 473 preferencje podatkowe. Globalna wartość oszacowanych preferencji wyniosÅ‚a 65,9 mld zÅ‚, tj. 4,9 % PKB. Szczegółowe informacje bÄ™dÄ… stanowić materiaÅ‚ do wykorzystania w trakcie debaty budżetowej nad alokacjÄ… Å›rodków publicznych i tym samym przyczyniać siÄ™ do ich lepszego wykorzystania. Główne dziaÅ‚ania w obszarze polityki podatkowej ukierunkowane bÄ™dÄ… na poprawÄ™ efektywnoÅ›ci, uproszczenie i zwiÄ™kszenie przejrzystoÅ›ci systemu podatkowego oraz jego uszczelnianie, w tym poprzez przeciwdziaÅ‚anie miÄ™dzynarodowemu uchylaniu siÄ™ od opodatkowania. Planowane w latach 2011-2014 zmiany w systemie podatkowym bÄ™dÄ… dotyczyÅ‚y w szczególnoÅ›ci kwestii uregulowanych w ustawie Ordynacja podatkowa, które istotnie usprawniÄ… wypeÅ‚nianie zobowiÄ…zaÅ„ podatkowych przez: ¾ð rozwój elektronicznych form kontaktu z administracjÄ… podatkowÄ…, ¾ð wydawanie indywidualnych i ogólnych interpretacji przepisów prawa podatkowego planowane jest wprowadzenie zmian o charakterze doprecyzowujÄ…cym i uÅ›ciÅ›lajÄ…cym tryb wydawania takich interpretacji. VII. Zagadnienia instytucjonalne finansów publicznych Zagadnienia instytucjonalne finansów publicznych VII.1. Wprowadzenie Krajowe ramy fiskalne (KRF) tworzÄ… specyficzne dla danego kraju otoczenie instytucjonalne, w ramach którego prowadzona jest polityka fiskalna. Na KRF skÅ‚adajÄ… siÄ™, w szczególnoÅ›ci, (numeryczne) reguÅ‚y fiskalne oraz proces budżetowy (procedury rzÄ…dzÄ…ce przygotowaniem, zatwierdzeniem i implementacjÄ… planów budżetowych), w skÅ‚ad którego wchodzÄ… m.in. Å›redniookresowe ramy budżetowe. KRF powinny zapewniać osiÄ…gniÄ™cie głównych celów dobrze funkcjonujÄ…cego systemu zarzÄ…dzania finansami publicznymi, w tym w szczególnoÅ›ci zapewniać dÅ‚ugookresowÄ… stabilność finansów publicznych oraz sprzyjać 12 Raport Preferencje podatkowe w Polsce jest dostÄ™pny na stronie internetowej Ministerstwa Finansów pod adresem: http://www.mf.gov.pl/_files_/podatki/system podatkowy/raport/raport_nt_preferencji podatkowych_w_polsce_wersja_polska.pdf 31 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 13 stabilnoÅ›ci makroekonomicznej, także w krótkim okresie . KRF powinny także promować przestrzeganie zobowiÄ…zaÅ„ wynikajÄ…cych z zapisów Traktatu o funkcjonowaniu UE oraz Paktu StabilnoÅ›ci i Wzrostu. VII.2. ReguÅ‚y fiskalne Zasadniczym celem (numerycznych) reguÅ‚ fiskalnych jest zapewnienie stabilnoÅ›ci fiskalnej i stabilnoÅ›ci makroekonomicznej oraz utrzymanie (ewentualnie ograniczanie) wielkoÅ›ci sektora finansów publicznych na okreÅ›lonym poziomie. Krajowe ramy fiskalne w Polsce oparte sÄ… na kilku reguÅ‚ach. NajważniejszÄ… w tym zbiorze jest reguÅ‚a dÅ‚ugu, ujÄ™ta w dwóch aktach prawnych Konstytucji RP oraz ustawie o finansach publicznych, której głównym celem jest niedopuszczenie do przekroczenia przez paÅ„stwowy dÅ‚ug publiczny (obliczany przy zastosowaniu polskiej metodologii) okreÅ›lonych limitów. Zbliżony charakter ma część reguÅ‚ ograniczajÄ…cych politykÄ™ finansowÄ… JST, które również sÄ… zawarte w ustawie o finansach publicznych. NakÅ‚adajÄ… one górny limit na poziom dÅ‚ugu (w relacji do dochodów) oraz górny limit na obsÅ‚ugÄ™ zobowiÄ…zaÅ„ w ciÄ…gu roku, który przestanie jednak obowiÄ…zywać od 2014 r.. DodatkowÄ… reguÅ‚Ä… naÅ‚ożonÄ… na JST jest obowiÄ…zek zrównoważenia części bieżącej budżetu, a od 2014 r. zostanÄ… wprowadzone tzw. indywidualne wskazniki zadÅ‚użenia JST. Obecnie finalizowane sÄ… także prace nad regulacjami, które zdefiniujÄ… relacjÄ™ deficytu do dochodów JST na okreÅ›lonym poziomie. NowÄ… reguÅ‚Ä…, która obowiÄ…zuje od 2011 r. jest wydatkowa reguÅ‚a dyscyplinujÄ…ca. Ogranicza ona tempo wzrostu wydatków dyskrecjonalnych i nowych wydatków sztywnych, które obejmÄ… także dotychczasowe wydatki sztywne, jeÅ›li determinujÄ…cy je akt prawny zostanie zmodyfikowany. Ewentualny projekt ustawy pociÄ…gajÄ…cy za sobÄ… wzrost ww. wydatków wymaga uwzglÄ™dnienia go w ogólnej puli wydatków dyskrecjonalnych i nowych wydatków sztywnych, która nie może rosnąć o wiÄ™cej niż 1% realnie w skali roku. Wydatkowa reguÅ‚a dyscyplinujÄ…ca bÄ™dzie obowiÄ…zywać do momentu wydania przez RadÄ™ Ecofin decyzji o uchyleniu procedury nadmiernego deficytu wobec Polski. Dwie główne polskie reguÅ‚y fiskalne, obok licznych zalet, majÄ… również pewne wady. W szczególnoÅ›ci, choć limity dÅ‚ugu sprzyjajÄ… poprawie dyscypliny budżetowej, mogÄ… mieć negatywny wpÅ‚yw na realizacjÄ™ funkcji stabilizacyjnej polityki fiskalnej. Redukcja deficytu sektora w celu niedopuszczenia do przekroczenia limitów dÅ‚ugu może mieć miejsce w sytuacji gwaÅ‚townego pogorszenia koniunktury, co oznacza, że bÄ™dzie mieć charakter procykliczny, dodatkowo wzmacniajÄ…c negatywne tendencje w gospodarce. Z kolei najpoważniejszym mankamentem wydatkowej reguÅ‚y dyscyplinujÄ…cej jest ograniczony zakres sektora, który podlega regule, co powoduje, że tylko częściowo może ona zÅ‚agodzić problem zbyt szybkiego wzrostu wydatków w dobrych czasach , który jest głównÄ… przyczynÄ… narastania nierównowag finansów publicznych w wiÄ™kszoÅ›ci krajów. Pomimo wskazanych ograniczeÅ„ obowiÄ…zujÄ…cych w Polsce reguÅ‚ fiskalnych, sÄ… one oceniane relatywnie wysoko na tle innych krajów UE, co znajduje odzwierciedlenie w poziomie indeksów reguÅ‚ fiskalnych, publikowanych przez KomisjÄ™ EuropejskÄ… (wykres 7)14. Weryfikatorem jakoÅ›ci reguÅ‚ sÄ… jednak ostatecznie wyniki sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych mierzone jego saldem i poziomem dÅ‚ugu (porównanie indeksu reguÅ‚ i wyników sektora do 2008 patrz wykres poniżej). Od poÅ‚owy lat 90. XX w. deficyt sektora utrzymywaÅ‚ siÄ™ w Polsce Å›rednio na poziomie ok. 4,5% PKB, a jego przejÅ›ciowe ograniczanie byÅ‚o przede wszystkim efektem dobrej koniunktury, bardzo rzadko natomiast dziaÅ‚aÅ„ konsolidacyjnych. Nawet w okresie najwiÄ™kszego boomu gospodarczego nie zbilansowano wyniku sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych, co oznacza, że deficyt strukturalny w analizowanym okresie pozostawaÅ‚ wyraznie wyższy niż poziom Å›redniookresowego celu budżetowego (MTO), który dla Polski wynosi -1,0% PKB. Wysoka ocena jakoÅ›ci reguÅ‚ nie przeÅ‚ożyÅ‚a siÄ™ zatem na odpowiednio dobre wyniki finansów publicznych. Z uwagi na dotychczasowe sÅ‚aboÅ›ci krajowych ram fiskalnych, rzÄ…d wprowadziÅ‚ nowe regulacje, w tym w szczególnoÅ›ci wydatkowÄ… reguÅ‚Ä™ dyscyplinujÄ…cÄ… (zob. rozdziaÅ‚ III.2). Co istotniejsze, planowane jest wprowadzenie dodatkowych rozwiÄ…zaÅ„, w tym przede wszystkim nowej trwaÅ‚ej reguÅ‚y fiskalnej, która bÄ™dzie 13 Inne, równie ważne cele obejmujÄ…: wzmocnienie alokacji zasobów publicznych (budżetowych), poprawÄ™ efektywnoÅ›ci wydatkowania Å›rodków publicznych, zapewnienie optymalnego zarzÄ…dzania przepÅ‚ywami finansowymi w ramach finansów publicznych, zapewnienie odpowiedniego poziomu przejrzystoÅ›ci budżetowej. 14 Indeksy reguÅ‚ fiskalnych oparte sÄ… na informacjach obejmujÄ…cych okres do 2008 r. W przypadku Polski indeks ten nie zawiera informacji o reguÅ‚ach JST oraz dyscyplinujÄ…cej regule wydatkowej, która obowiÄ…zuje dopiero od 2011 r. 32 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 obowiÄ…zywać także w okresie, gdy Polska nie bÄ™dzie podlegać procedurze nadmiernego deficytu. ReguÅ‚a ta ma zapewnić, po wczeÅ›niejszym obniżeniu deficytu, stabilizacjÄ™ salda sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych na poziomie MTO. RównoczeÅ›nie, poprzez stworzenie odpowiedniej przestrzeni fiskalnej, umożliwi ona Å‚agodzenie wahaÅ„ cyklicznych w gospodarce. Na poziomie operacyjnym reguÅ‚a bÄ™dzie miaÅ‚a postać reguÅ‚y wydatkowej, nakÅ‚adajÄ…cej odpowiednie ograniczenia na wzrost wydatków publicznych, w szczególnoÅ›ci zapewniajÄ…c, że udziaÅ‚ wydatków w PKB nie bÄ™dzie rosnąć w sposób trwaÅ‚y. Obecnie trwajÄ… prace nad okreÅ›leniem formuÅ‚y stabilizujÄ…cej reguÅ‚y wydatkowej. Jej ostateczna postać bÄ™dzie gwarantować przestrzeganie zobowiÄ…zaÅ„ wynikajÄ…cych z zapisów Traktatu o funkcjonowaniu UE oraz Paktu StabilnoÅ›ci i Wzrostu. W celu zapewnienia wiarygodnoÅ›ci trwaÅ‚ej reguÅ‚y wydatkowej, powinna ona być umocowana przynajmniej na poziomie ustawy. ReguÅ‚Ä… powinien być objÄ™ty możliwie duży zakres sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych. WyjÄ…tkiem może być podsektor samorzÄ…dowy oraz Å›rodki z bezzwrotnej pomocy unijnej. Przed ustaleniem ostatecznych parametrów reguÅ‚y pożądane jest wczeÅ›niejsze objÄ™cie podsektora samorzÄ…dowego odrÄ™bnymi regulacjami, które bÄ™dÄ… sprzyjać stabilizacji salda tego podsektora w relacji do PKB na odpowiednio niskim poziomie. Wykres 7. Indeks reguÅ‚ fiskalnych a poziom oczyszczonego z wahaÅ„ cyklicznych salda sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (Å›rednia dla lat 2000-2008) % PKB 3,8 3,0 oczyszczone z wahaÅ„ cyklicznych saldo sektora instytucji 2,5 2,5 rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych (l. oÅ›) indeks reguÅ‚ fiskalnych (p. oÅ›) 1,3 2,0 0,0 1,5 -1,3 1,0 -2,5 0,5 -3,8 0,0 -5,0 -0,5 -6,3 -1,0 -7,5 -1,5 UK DK SE NL EE LU PL FI ES DE BG BE SI LT FR AT IT CZ LV SK RO HU IE PT EL CY MT yródÅ‚o: AMECO, Komisja Europejska, obliczenia MF. VII.3. Proces budżetowy Dla efektywnego wprowadzenia trwaÅ‚ej reguÅ‚y wydatkowej, majÄ…cej zapewnić dÅ‚ugookresowÄ… stabilność finansów publicznych, kluczowe znaczenie ma jakość KRF, w tym procesu budżetowego i sprawozdawczoÅ›ci. SpoÅ›ród planowanych zmian w procesie budżetowym należy wymienić, w szczególnoÅ›ci: ¾ð zwiÄ™kszenie udziaÅ‚u top down budgeting, ¾ð dokoÅ„czenie procesu ograniczenia form organizacyjnych-prawnych jednostek sektora finansów publicznych, ¾ð opracowanie nowej (lub przynajmniej zmodyfikowanie dotychczasowej) klasyfikacji budżetowej (w kierunku wzmocnienia jej wymiaru ekonomicznego), ¾ð ujednolicenie sprawozdawczoÅ›ci w ramach sektora, ¾ð zdefiniowanie (na potrzeby reguÅ‚y wydatkowej) zakresu sektora w sposób (możliwie) spójny z zasadami unijnej klasyfikacji ESA, ¾ð poprawÄ™ Å›redniookresowych ram budżetowych. Wdrożenie nowego rozwiÄ…zania, tj. przyjÄ™cie obowiÄ…zku uchwalania WPFP, jest krokiem w dobrym kierunku z punktu widzenia poprawy Å›redniookresowych ram budżetowych. WPFP to plan dochodów i wydatków oraz 33 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 przychodów i rozchodów budżetu paÅ„stwa sporzÄ…dzany na cztery lata. RównoczeÅ›nie pożądane sÄ… dalsze dziaÅ‚ania w tym obszarze, w szczególnoÅ›ci poprzez wiÄ™kszÄ… koncentracjÄ™ w WPFP na sytuacji caÅ‚ego sektora, a nie głównie budżetu paÅ„stwa. Istotnym elementem planowanych zmian jest również wdrożenie corocznego przeglÄ…du wydatków, wpierw w zakresie wydatków budżetu paÅ„stwa, a nastÄ™pnie w odniesieniu do innych jednostek sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych. Wzmocnieniu dyscypliny finansów publicznych bÄ™dzie sprzyjać także kontynuacja zintensyfikowanych dziaÅ‚aÅ„ w zakresie sprawdzania zasadnoÅ›ci i celowoÅ›ci zgÅ‚aszanych potrzeb na etapie planowania budżetu, jak również kontroli celowoÅ›ci i zgodnoÅ›ci z prawem gospodarowania Å›rodkami publicznymi. Ponadto, kontynuowane bÄ™dÄ… dotychczasowe inicjatywy zmierzajÄ…ce do podniesienia efektywnoÅ›ci zarzÄ…dzania i wydatkowania Å›rodków publicznych oraz zwiÄ™kszenia wiarygodnoÅ›ci i przejrzystoÅ›ci finansów publicznych. 34 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Aneks Tabela 8. Wzrost gospodarczy 2010 2010 2011 2012 2013 2014 Kod Tempo Tempo Tempo Tempo Tempo ESA Poziom wzrostu wzrostu wzrostu wzrostu wzrostu 1. Realny PKB* (mld PLN) B1*g 1 237,4 3,8 4,0 4,0 3,7 3,9 2.Nominalny PKB (mld PLN) B1*g 1 412,8 5,1 7,4 6,7 6,2 6,4 SkÅ‚adowe realnego PKB* 3. Spożycie prywatne P.3 764,4 3,2 3,2 3,9 3,6 3,8 4. Spożycie publiczne P.3 221,6 3,5 2,2 0,2 1,8 1,9 5. NakÅ‚ady brutto na Å›rodki trwaÅ‚e P.51 257,2 -2,0 9,9 7,1 4,5 5,1 6. Przyrost rzeczowych Å›rodków P.52 + obrotowych oraz nabycie netto 12,1 1,0 1,1 1,2 1,2 1,2 P.53 aktywów wyjÄ…tkowej wartoÅ›ci (% PKB) 7. Eksport towarów i usÅ‚ug P.6 501,6 10,2 8,5 8,5 8,0 7,1 8. Import towarów i usÅ‚ug P.7 519,6 10,7 9,5 8,5 7,4 6,7 WkÅ‚ad we wzrost PKB 9. Finalny popyt krajowy - 4,0 4,6 4,1 3,6 3,8 10. Przyrost rzeczowych Å›rodków P.52 + obrotowych oraz nabycie netto P.53 - 1,9 0,2 0,1 0,0 0,0 aktywów wyjÄ…tkowej wartoÅ›ci 11. Saldo handlu zagranicznego B.11 - -0,3 -0,6 -0,2 0,1 0,0 * W cenach staÅ‚ych 2005 r. 35 Tabela 9. Procesy inflacyjne 2010 2010 2011 2012 2013 2014 Kod Tempo Tempo Tempo Tempo Tempo ESA Poziom wzrostu wzrostu wzrostu wzrostu wzrostu 1. Deflator PKB - 1,3 3,3 2,6 2,5 2,5 2. Deflator spożycia prywatnego - 2,7 3,5 2,8 2,5 2,5 3. HICP - 2,7 3,5 2,8 2,5 2,5 4 Deflator spożycia publicznego - 3,0 3,5 2,8 2,5 2,5 5.Deflator nakÅ‚adów brutto na - -1,2 3,0 2,5 2,4 2,4 Å›rodki trwaÅ‚e 6. Deflator eksportu towarów - 0,4 2,4 2,0 2,0 2,0 i usÅ‚ug 7. Deflator importu towarów - 2,1 2,6 2,1 2,0 2,0 i usÅ‚ug Tabela 10. Rynek pracy 2010 2010 2011 2012 2013 2014 Kod Tempo Tempo Tempo Tempo Tempo ESA Poziom wzrostu wzrostu wzrostu wzrostu wzrostu 1. PracujÄ…cy (tys. osób)* 15 961 0,6 1,6 1,2 0,7 0,4 2. Stopa bezrobocia (%)** 9,7 9,7 9,4 8,8 8,5 8,4 3. Wydajność pracy (tys. PLN)*** 88,5 3,2 2,3 2,8 3,0 3,4 4. Koszty pracy (mld PLN) D.1 523,6 6,2 8,5 7,1 6,5 6,6 5. Koszty pracy na jednego 42,5 5,6 6,8 5,8 5,7 6,1 zatrudnionego (tys. PLN) * PracujÄ…cy przeciÄ™tnie wedÅ‚ug BAEL (15 lat i wiÄ™cej). ** Zharmonizowana stopa bezrobocia, zgodna z definicjÄ… Eurostatu, poziomy. *** Realny PKB na jednego pracujÄ…cego. Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Tabela 11. Salda sektorów instytucjonalnych (% PKB) Kod 2010 2011 2012 2013 2014 ESA 1. ZadÅ‚użenie / wierzytelnoÅ›ci netto wzglÄ™dem B.9 1,4 1,3 1,1 1,4 1,8 reszty Å›wiata *) w tym: 0,9 1,3 1,5 1,2 1,0 - saldo towarów i usÅ‚ug - saldo dochodów pierwotnych i transferów 2,4 2,1 2,2 2,2 2,4 - rachunek kapitaÅ‚owy -1,9 -2,1 -2,5 -2,0 -1,7 2. ZadÅ‚użenie / wierzytelnoÅ›ci netto sektora 6,5 4,3 1,8 1,1 0,2 B.9 prywatnego 3. ZadÅ‚użenie / wierzytelnoÅ›ci netto sektora EDP -7,9 -5,6 -2,9 -2,5 -2,0 instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych B.9 4. Różnice statystyczne - - - - - *) NBP, Dane z bilansu pÅ‚atniczego; + oznacza deficyt okreÅ›lonego salda. Tabela 12. Podstawowe zaÅ‚ożenia egzogeniczne 2010 2011 2012 2013 2014 Krótkookresowe stopy proc. (Å›redniorocznie)* 3,5 4,0 4,7 4,6 4,5 DÅ‚ugookresowe stopy proc. (Å›redniorocznie) 5,8 6,3 6,4 6,3 6,2 Nominalny efektywny kurs walutowy -6,6 -3,7 -4,0 -3,5 -2,1 Kurs walutowy w relacji do euro (Å›redniorocznie) 3,99 3,87 3,69 3,55 3,47 Wzrost Å›wiatowego PKB ** 5,6 4,6 4,7 Wzrost PKB w UE 1,8 1,8 2,1 2,1 2,1 Wzrost rynków eksportowych *** 9,0 6,1 6,3 6,3 5,7 Wzrost wolumenu Å›wiatowego importu** 13,0 8,3 7,9 Ceny ropy (Brent, USD/baryÅ‚ka) ** 80,2 112,8 112,0 * Stopa referencyjna NBP. ** yródÅ‚o: KE, Common external assumptions, kwiecieÅ„ 2011. Åšwiatowy PKB i Å›wiatowy import bez UE. *** Jako indykator rynków eksportowych przyjÄ™to import UE. 37 Program konwergencji. Aktualizacja 2011 Tabela 13. Sektor instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych 2010 2010 2011 2012 2013 2014 Kod ESA mld PLN % PKB % PKB % PKB % PKB % PKB Wynik (EDP B9) wedÅ‚ug podsektorów 1. Sektor instytucji rzÄ…dowych i S.13 -111,2 -7,9 -5,6 -2,9 -2,5 -2,0 samorzÄ…dowych 2. Podsektor centralny S.1311 -83,9 -5,9 -4,4 -2,7 -2,5 -2,2 3. Podsektor federalny S.1312 4. Podsektor lokalny S.1313 -16,1 -1,1 -0,8 -0,4 -0,3 -0,2 5. Fundusze ubezpieczeÅ„ S.1314 -11,2 -0,8 -0,4 0,2 0,3 0,4 spoÅ‚ecznych Sektor instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych 6. Dochody ogółem TR 535,7 37,9 40,1 40,7 39,7 39,2 7. Wydatki ogółem TE 646,9 45,8 45,7 43,7 42,2 41,2 8. Wynik EDPB.9 -111,2 -7,9 -5,6 -2,9 -2,5 -2,0 9. Odsetki EDP 38,0 2,7 2,8 2,8 2,7 2,6 D.41 10. Wynik pierwotny -73,1 -5,2 -2,8 -0,2 0,3 0,6 11. DziaÅ‚ania jednorazowe 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Wybrane kategorie dochodów sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych 12. Podatki ogółem 289,6 20,5 21,2 21,7 21,9 21,7 12a. Od produkcji i importu D.2 191,1 13,5 13,9 14,1 13,9 13,4 12b. Od dochodów, majÄ…tku D.5 98,2 7,0 7,3 7,6 8,0 8,3 12c. Od kapitaÅ‚u D.91 0,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 13. SkÅ‚adki na ubezpieczenie D.61 157,5 11,1 11,9 12,5 12,5 12,5 spoÅ‚eczne 14. Dochody z wÅ‚asnoÅ›ci D.4 15,0 1,1 0,9 0,9 0,8 0,7 15. PozostaÅ‚e 73,6 5,2 6,2 5,7 4,5 4,2 16. Dochody ogółem TR 535,7 37,9 40,1 40,7 39,7 39,2 Obciążenia fiskalne 445,7 31,5 33,0 34,1 34,3 34,1 Wybrane kategorie wydatków sektora instytucji rzÄ…dowych i samorzÄ…dowych 17. Koszty pracy + zużycie D1+P2 229,7 16,3 15,9 15,3 15,0 14,7 poÅ›rednie 17a. Koszty pracy D.1 142,3 10,1 9,8 9,4 9,2 9,0 17b. Zużycie poÅ›rednie P.2 87,4 6,2 6,1 5,9 5,8 5,7 18. Transfery socjalne 241,2 17,1 16,5 16,2 15,9 15,7 18a. Transfery socjalne w naturze D.6311 dostarczane przez producentów D.63121 30,9 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 rynkowych D.63131 18b.Transfery socjalne inne niż w D.62 210,2 14,9 14,3 13,9 13,7 13,5 naturze 19. Odsetki EDP D.41 38,0 2,7 2,8 2,8 2,7 2,6 20. Subsydia D.3 7,1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 21.NakÅ‚ady brutto na Å›rodki trwaÅ‚e P.51 78,8 5,6 6,6 5,8 4,9 4,6 22. PozostaÅ‚e 52,1 3,7 3,4 3,2 3,2 3,1 23. Wydatki ogółem TE 646,9 45,8 45,7 43,7 42,2 41,2 Spożycie publiczne (nominalnie) P.3 266,2 18,8 18,5 17,9 17,6 17,3 38