zachowania samobójcze u pacjentów z rozpoznanym upośledzeniem umysłowym
216 K. Bobińska i wsp. Zachowania samobójcze u pacjentów z rozpoznanym upośledzeniem umysłowym KINGA BOBICSKA1, ANTONII FLORKOWSKI1, JANUSZ ŚMIGIELSKI2, PIOTR GAAECKI1 Uniwersytet Medyczny w Aodzi: Klinika Psychiatrii Dorosłych, kierownik: prof. dr hab. med. A. Florkowski, 2Studium Informatyki i Statystyki Medycznej, p.o. kierownika: dr med. R. Zajdel Zachowania samobójcze u pacjentów z rozpoznanym Suicidal behaviors in mentally retarded patients upośledzeniem umysłowym Bobińska K.1, Florkowski A.1, Śmigielski J.2, Gałecki P1. Bobińska K.1, Florkowski A.1, Śmigielski J.2, Gałecki P1. 1 Uniwersytet Medyczny w Aodzi: Klinika Psychiatrii Dorosłych, 2Stu- Medical University of Lodz, Poland: Department of Adult Psychia- dium Informatyki i Statystyki Medycznej try; 2Department of Medical Informatics and Statistics Upośledzenie umysłowe jest zjawiskiem często spotykanym w spo- Mental retardation is a common phenomena in general population. łeczeństwie. Osoby upośledzone umysłowo mają osłabione zdolno- Mentally retarded patients have basically weaker adjustment abili- ści adaptacyjne do zmieniających się warunków życia codziennego. ties to changing conditions of the day life routines. Since the risk of Zważywszy na fakt, że w populacji osób upośledzonych umysłowo mental disorders is four times higher among mentally retarded than ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych jest czterokrotnie wyższe in general population, it seems interesting to investigate suicidal niż w populacji ogólnej ciekawe wydaje się prześledzenie zjawiska behavior at mentally retarded patients. As the literature shows the zachowań samobójczych w tej grupie pacjentów. Według danych frequency of committed and attempted suicides is lower than in ge- piśmiennictwa wynika, że częstość samobójstw oraz podejmowa- neral population, however it cannot be ignored. nych prób samobójczych w populacji pacjentów z obniżoną spraw- The aim of the study was to investigate suicidal behaviors in the nością intelektualną jest niższa niż w populacji ogólnej, natomiast group of mentally retarded patients who have been admitted to psy- nie może być zjawiskiem pominiętym. chiatric hospital. Cel badania. Prześledzenie zachowań samobójczych w grupie pa- Material and methods. The medical documentation of patients cjentów z upośledzeniem umysłowym hospitalizowanych psychia- hospitalized in Babiński s Hospital in Lodz in 2006 with diagnosis trycznie. of mental retardation (F70-F79 according to ICD-10). The patients Materiał i metody. Materiał badawczy stanowiła dokumentacja me- hospitalized throughout the year 2006 with co morbid psychiatric dyczna pacjentów z upośledzeniem umysłowym rozpoznanym we- diagnosis as well as those with only stated mental retardation dług kryteriów Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń Psy- were taken into account. The analysis was based on questionna- chicznych ICD-10 hospitalizowanych w Specjalistycznym Psychia- ire specially prepared for that paper. The results were statistically trycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej im. Babińskiego w Aodzi w analyzed. roku 2006. Analizie poddano archiwalnie dostępną dokumentację Results. 71 medical histories of in-patients, of which 32 were wo- pacjentów z rozpoznanym upośledzeniem umysłowym, zarówno z men (45%) and 39 were men (54,9%) were analyzed. The average uwzględnionymi w kodach diagnostycznych towarzyszącymi zabu- age was 34.2ą12.9. There was no statistical significance in attemp- rzeniami i chorobami psychicznymi, jak i bez nich, w okresie jedne- ting suicides depending on sex, however there was statistical signi- go roku. Materiał badawczy został zanalizowany według autorsko ficance depending on the level of mental retardation more patients skonstruowanego kwestionariusza analizy. Wyniki zostały poddane with impaired in light degree attempted suicides. In analyzed com- analizie statystycznej. munity both women and men attempted suicides mainly by self-inju- Wyniki. Badana zbiorowość pacjentów z rozpoznanym upośledze- ries, however there was no statistical significance. There was stati- niem umysłowym hospitalizowanych psychiatrycznie liczyła 71 pa- stical significance between the level of mental retardation and the cjentów, w tym 32 kobiety (45%) i 39 mężczyzn (54,9%). Średnia chosen way of attempting suicide: patients impaired in light degree wieku w badanej grupie wynosiła 34,2 ą 12,9 lat. Nie wykazano istot- more often chosen self-injuries. nej statystycznie zależności podejmowania prób samobójczych od Conclusions. Suicidal behaviors are not frequent reason of admis- płci wśród pacjentów upośledzonych umysłowo, natomiast istotnie sion to psychiatric hospital among mentally retardated patients. The statystycznie częściej próby samobójcze podejmowali upośledzeni study shows the statistical significance between the level of mental w stopniu lekkim. W badanej zbiorowości, zarówno kobiety, jak i impairment and attempting suicides in general as well as the cho- mężczyzni, podejmowali zamachy samobójcze głównie poprzez sa- sen method of attempting suicide. There was not statistical signifi- mookaleczanie. Nie wykazano zależności statystycznej pomiędzy cance neither between the sex of mentally retardated patients and płcią, a sposobem zamachu samobójczego. Znaleziono natomiast attempting suicide in general nor between sex and the chosen me- istotność statystyczną pomiędzy stopniem upośledzenia umysłowe- thod. go, a wyborem zachowań autodestrukcyjnych: częściej próby przez samookaleczanie się podejmowali pacjenci upośledzeni w stopniu lekkim. Wnioski. Zachowania samobójcze nie są częstą przyczyną hospi- talizacji psychiatrycznych w grupie pacjentów z upośledzeniem umy- słowym. Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy stop- niem upośledzenia umysłowego, a ogólnie podejmowanymi aktami samobójczymi oraz sposobem podejmowania prób samobójczych. Nie wykazano zależności statystycznych w zależności od: płci, po- dejmowania czynów samobójczych, czy sposobu ich realizowania. Słowa kluczowe: zachowania samobójcze, upośledzenie umysło- Key words: suicide behavior, mental retardation we Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 159, 216 Pol. Merk. Lek., 2009, XXVII, 159, 216 Zachowania samobójcze u pacjentów z rozpoznanym upośledzeniem umysłowym 217 Upośledzenie umysłowe jest zjawiskiem często spotykanym wane przy zastosowaniu następujących metody statystycz- w społeczeństwie. Jego rozpowszechnienie jest jednak trud- nych: ne do określenia, ponieważ zależy zarówno od stosowanych dla cech mierzalnych: wskazniki struktury oraz podsta- kryteriów diagnostycznych, metod badawczych, jak i popula- wowe parametry statystyczne: średnia arytmetyczna oraz cji oraz grupy wiekowej, jakiej dotyczy. Przyjmuje się, że odchylenie standardowe, wskaznik rozpowszechnienia upośledzenia umysłowego w dla cech niemierzalnych: test istotności chi2 Pearsona dla całej populacji wynosi 1% [15], choć niektóre opracowania zmiennych jakościowych, test chi2 z poprawką Yatesa, test podają nawet rozpowszechnienie rzędu 2-3% [17]. dokładny Fishera, Największą grupę, bo około 85% niepełnosprawnych dla miary korelacji dla cech jakościowych: współczynnik V umysłowo, stanowią osoby upośledzone w stopniu lekkim. Cramera oraz współczynnik kontygencji Persona [4, 5]. Pozostałe grupy, łącznie opisywane jako osoby z upośledze- Badaniu poddano71 pacjentów z rozpoznanym upośle- niem w stopniu głębszym, stanowią około 15% [15]. dzeniem umysłowym hospitalizowanych psychiatrycznie, w Osoby upośledzone umysłowo mają osłabione zdolności tym 32 kobiety (45%) i 39 mężczyzn (54,9%). Średnia wieku adaptacyjne do zmieniających się warunków życia codzien- w badanej grupie wynosiła 34,2ą12,9 lat. Zdecydowana więk- nego [1]. Są one także w większym stopniu predysponowa- szość badanej populacji to osoby stanu wolnego (n=67; ne do występowania zaburzeń psychicznych. Ryzyko wystą- 94,37%), w tym 65 osób (91,54%) to panny/kawalerowie, 1 pienia zaburzeń psychicznych u pacjentów z obniżonym po- osoba (1,41%) rozwiedziona, 1 osoba (1,41%) to wdowiec. ziomem intelektualnym jest 3-4 razy większe niż w populacji Jedynie 4 osoby (5,63%) były zamężne/żonate. Zdecydowa- pacjentów z prawidłowym poziomem inteligencji [3, 19]. Przyj- na większość osób w ogóle nie pracowała (n=64; 90,14%), muje się, że 20-40% pacjentów upośledzonych umysłowo pojedyncze osoby miały pracę w warunkach Zakładu Pracy cierpi z powodu zaburzeń psychicznych [7]. Chronionej (n=4; 5,63%) bądz w innej formie zatrudnienia Zważywszy na fakt, że w populacji pacjentów upośledzo- (n=3; 4,22%). Prawie dwie trzecie pacjentów w badanej zbio- nych umysłowo ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych rowości mieszkała ze swoją rodziną (rodzice bądz rodzeń- jest czterokrotnie wyższe niż w populacji ogólnej, ciekawe stwo) 48 osób (67,61%). 15 badanych (21,13%) było pen- wydaje się prześledzenie zjawiska zachowań samobójczych sjonariuszami Domu Opieki Społecznej. Tylko 4 osoby w tej grupie [8, 21, 23]. Z danych piśmiennictwa specjalistycz- (5,63%) zamieszkiwały wspólnie z partnerem życiowym. 4 nego wynika, że częstość samobójstw oraz podejmowanych osoby (5,63%) mieszkały w innych formach zamieszkania prób samobójczych w populacji pacjentów o obniżonej spraw- poza już wymienionymi. Ponad połowę badanej populacji sta- ności intelektualnej jest niższa niż w populacji ogólnej, jed- nowiły osoby upośledzone w stopniu lekkim (n=41; 57,75%). nak nie może pozostawać zjawiskiem pominiętym [11, 18]. Pozostałą część stanowiły osoby głębiej upośledzone umy- Niektórzy autorzy sugerują, że obniżone funkcje intelektual- słowo: w tym głównie upośledzone w stopniu umiarkowanym ne uniemożliwiają same w sobie podjęcie zamachu samo- (n=20; 28,17%), osoby znacznie upośledzone (n=3; 4,23%) bójczego ze względu na brak zdolności poznawczego rozpo- oraz upośledzone głęboko (n=6; 8,45%). Grupa osób z upo- znania chęci, zaplanowania i przeprowadzenia tego aktu [14]. śledzeniem umysłowym umiarkowanym, znacznym, głębo- Przypatrując się kwestii samobójstw wśród populacji pa- kim i nieokreślonym została nazwana grupą osób z upośle- cjentów upośledzonych, należy zwrócić uwagę, że pomimo dzeniem głębszym. Ze względu na stopień upośledzenia częstszego występowania zaburzeń afektywnych i psychoz, badanych podzielono na dwie grupy: nie obserwuje się, by populacja ta częściej dokonywała za- osoby upośledzone w stopniu lekkim (n=41; 57,75%), machów samobójczych. Badania pokazują, że zachowania osoby głębiej upośledzone (n=30; 42,25%). samobójcze są w tej grupie raczej rzadkie [7, 20, 24]. Czyn- niki ryzyka pozostają podobne jak w populacji ogólnej. Oso- by upośledzone podejmują akty samobójcze w sposób bar- WYNIKI dziej pasywny niż osoby pełnosprawne umysłowo [20]. Analizując bezpośrednie przyczyny determinujące przyjęcie Celem pracy było prześledzenie zachowań samobójczych pacjentów na oddział psychiatryczny, w ponad połowie ba- w grupie pacjentów z rozpoznanym upośledzeniem umysło- danych przypadków zaobserwowano zachowania agresyw- wym hospitalizowanych psychiatrycznie oraz analiza prowa- ne wobec otoczenia 37 osób (52,11%), natomiast jedynie u dząca do odpowiedzi na pytania: 4 osób (5,63%) przyczyną skierowania było zdeklarowanie jak często zachowania samobójcze są przyczyną hospi- myśli samobójczych, a u 5 osób (7,04%) podjęcie próby sa- talizacji psychiatrycznych w grupie pacjentów z upośle- mobójczej. Najczęściej, bo u 28 pacjentów (39,4%) pośred- dzeniem umysłowym, nio za hospitalizację odpowiedzialne były przyczyny środo- jaki jest rozkład i ewentualne korelacje statystyczne w po- wiskowe bądz, u 25 pacjentów (35,2%), zaostrzenie choroby dejmowaniu prób samobójczych i wybieranych zachowa- psychicznej bez uchwytnej przyczyny. U 8 pacjentów (11,3%) niach samobójczych w zależności od płci i stopnia upo- pośrednią przyczyną było uzależnienie od alkoholu bądz in- śledzenia. nych substancji psychoaktywnych. W kilku przypadkach od- notowano somatyczną przyczynę wystąpienia objawów psy- chopatologicznych 3 osoby (4,26%), które w rezultacie zde- MATERIAA I METODY terminowały hospitalizację psychiatryczną. U 3 osób (4,2%) opisano psychologiczne podłoże, wynikające z frustracji czy Materiał badawczy stanowiła dokumentacja medyczna pa- niskiej samooceny, jako pośredni czynnik warunkujący lecze- cjentów z upośledzeniem umysłowym rozpoznanym według nie szpitalne. U 4 pacjentów (5,6%) nie ustalono żadnej przy- kryteriów Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Zaburzeń czyny mogącej pośrednio doprowadzić do hospitalizacji psy- Psychicznych ICD-10 hospitalizowanych w Specjalistycznym chiatrycznej. Psychiatrycznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej im. Babińskie- Choć w badanej zbiorowości tylko 5 osób skierowanych go w Aodzi w 2006 roku [12]. było na leczenie szpitalne z powodu podjęcia zamachu sa- Analizie poddano archiwalnie dostępną dokumentację mobójczego, to jednak przeanalizowano wywiad chorobowy pacjentów z rozpoznanym upośledzeniem umysłowym za- badanej grupy pod kątem wcześniejszego podejmowania prób równo z uwzględnionymi w kodach diagnostycznych towa- samobójczych. Nieznacznie częściej próby samobójcze po- rzyszącymi zaburzeniami i chorobami psychicznymi lub bez dejmowały kobiety. Nie wykazano istotnej statystycznie za- nich, obejmującą jeden rok. leżności podejmowania prób samobójczych od płci wśród Materiał badawczy został przeanalizowany na podstawie osób upośledzonych umysłowo. Dokładne dane i analizę sta- autorskiego kwestionariusza analizy. Dane zostały zanalizo- tystyczną przedstawia tabela 1. 218 K. Bobińska i wsp. Analizując podejmowanie prób samobójczych w badanej pomiędzy sposobem podejmowania próby samobójczej, a zbiorowości w zależności od stopnia upośledzenia umysłowe- stopniem upośledzenia. Istotnie częściej osoby upośledzo- go wykazano, że istotnie statystycznie częściej próby samo- ne w stopniu lekkim podejmowały próby poprzez samooka- bójcze podejmowały osoby upośledzone w stopniu lekkim. leczanie się. Dokładne dane oraz analizy statystyczne przed- Dokładne dane i analizę statystyczną przedstawia tabela 2. stawiono w tabeli 4. W badanej zbiorowości zarówno kobiety, jak i mężczyz- ni podejmowali zamachy samobójcze głównie poprzez sa- mookaleczanie. Nie wykazano zależności statystycznej po- OMÓWIENIE między płcią, a sposobem podejmowania zamachu samo- bójczego. Dokładne dane oraz analizy statystyczne przed- Osoby upośledzone określa się mianem grupy podwyższo- stawiono w tabeli 3. Zależność statystyczną znaleziono nego ryzyka , jeśli chodzi o występowanie zaburzeń sfery Tabela 1. Analiza podejmowania prób samobójczych w zależności od płci w badanej zbiorowości Table 1. Analysis of suicidal attempts depending on sex in studied population Próby samobójcze: Płeć: Razem kobieta mężczyzna liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury [%] [%] [%] Nie podejmował 25 78,13 32 82,05 57 80,28 Podejmował 7 21,88 7 17,95 14 19,72 Razem 32 100,00 39 100,00 71 100,00 Analiza statystyczna Test chi2 Persona = 0,17 p>0,05; Test chi2 NW = 0,17 p>0,05 Współczynnik VCramera = 0,05; Współczynnik C Pearsona = 0,05 Tabela 2. Analiza podejmowania prób samobójczych w zależności od stopnia upośledzenia w badanej zbiorowości Table 2. Analysis of suicidal attempts depending on mental retardation degree in studied population Próby samobójcze: Stopień upośledzenia Razem lekkie umiarkowane i głębsze liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury [%] [%] [%] Nie podejmował 27 69,23 30 93,75 57 27 Podejmował 12 30,77 2 6,25 14 12 Razem 39 100,00 32 100,00 71 39 Analiza statystyczna Test chi2 Yatesa = 5,22; p<0,05 Współczynnik VCramera = 0,28; Współczynnik C Pearsona = 0,27 Tabela 3. Analiza sposobu podjęcia zamachu samobójczego w zależności od płci w badanej zbiorowości Table 3. Analysis of the method of suicidal attempts depending on sex in studied population Sposób podjęcia Płeć Razem zamachu kobieta mężczyzna samobójczego liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury [%] [%] [%] Nie dotyczy 25 78,13 32 82,05 57 80,28 Samookaleczenia 4 12,50 5 12,82 9 12,68 Pozostałe 3 9,38 2 5,13 5 7,04 Razem 32 100,0 39 100,0 71 100,0 Analiza statystyczna Test chi2 Persona = 0,49; p>0,05 ; Test chi2 NW = 0,48; p>0,05 Współczynnik VCramera = 0,08; Współczynnik C Pearsona = 0,08 Tabela 4. Analiza sposobu podjęcia zamachu samobójczego w zależności od stopnia upośledzenia umysłowego w badanej zbiorowości Table 4. Analysis of the method of suicidal attempts depending on mental retardation degree in studied population Sposób podjęcia Stopień upośledzenia Razem zamachu lekkie umiarkowane i głębsze samobójczego liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury liczba badanych wskaznik struktury [%] [%] [%] Nie dotyczy 27 69,23 30 93,75 57 80,28 Samookaleczenia 8 20,51 1 3,13 9 12,68 Pozostałe 4 10,26 1 3,13 5 7,04 Razem 39 100,0 32 100,0 71 100,0 Analiza statystyczna Test chi2 Persona = 6,78; p<0,05; Test chi2 NW = 7,59; p<0,05 Współczynnik VCramera = 0,31; Współczynnik C Pearsona = 0,31 Zachowania samobójcze u pacjentów z rozpoznanym upośledzeniem umysłowym 219 emocjonalnej [22]. Oceniając pośrednią przyczynę warunku- przemocy fizycznej lub seksualnej [25]. W badaniu wyko- jącą przyjęcie do szpitala okazało się, że główną przyczynę nanym przez Hardana wśród 233 hospitalizowanych z upo- stanowią niekorzystne warunki środowiskowe, wśród których śledzeniem umysłowym u ani jednego nie wspomniano o najczęściej opisywano kłótnie w środowisku zamieszkania, byciu ofiarą przemocy fizycznej bądz intelektualnej, co jed- brak wsparcia i odrzucenie. Wyniki naszej analizy wydają się nak, jak podkreślają autorzy, nie oznacza, że przemoc taka zatem potwierdzać, że zachowania agresywne mogą być ich nie dotyczyła [9]. Z badania opublikowanego przez Hur- konsekwencją niekorzystnych warunków środowiskowych, leya wynika, że u osób upośledzonych umysłowo w stopniu które obejmowały wszystkie sytuacje, prowadzące do nieza- lekkim znacznie częściej obserwuje się lęk i myśli samobój- spokojenia podstawowych potrzeb psychicznych, izolacji cze niż u osób upośledzonych głębiej [11]. Osoby upośle- społecznej, świadomości braku samodzielności, odrzucenia. dzone umysłowo mające myśli i tendencje samobójcze naj- Reakcje na te same nawet wydarzenia życiowe u osób głę- częściej były bezrobotne, miały dodatkowe rozpoznanie biej upośledzonych umysłowo są bardziej gwałtowne niż u psychiatryczne, odczuwały znaczny stres związany z róż- osób lżej upośledzonych. Towarzyszą im często poważne nymi czynnikami środowiskowymi, były samotne, przygnę- zaburzenia w zachowaniu, takie jak: agresywność, samousz- bione i odczuwały znaczny lęk. Wywiad świadczył o braku kodzenia [1, 16]. należytego wsparcia rodzinnego, ubogich kontaktach in- Agresja skierowana przeciw własnej osobie w postaci terpersonalnych, ogólnie niewystarczającym wsparciu spo- podejmowania zamachów samobójczych jest zjawiskiem łecznym. rzadkim w grupie osób upośledzonych [10, 13, 18, 25]. Uzy- Wyniki prezentowanej pracy wskazują również na częst- skane w tym badaniu wyniki, dotyczące oceny podejmo- sze występowanie myśli i czynów autodestrukcyjnych u pa- wania prób samobójczych, są zgodne z doniesieniami pi- cjentów upośledzonych lżej, a analiza uwarunkowań środo- śmiennictwa. Badanie wykazało, że w analizowanej zbio- wiskowych potwierdza obserwacje zawarte w piśmiennictwie rowości częściej akty samobójcze przybierały formę za- specjalistycznym. Aby móc właściwie rozpoznawać tenden- chowań autoagresywnych. Dotyczyło to istotnie statystycz- cje samobójcze i zapobiegać podejmowaniu takich prób na- nie częściej pacjentów upośledzonych w stopniu lekkim, a leży zwracać szczególną uwagę na czynniki ryzyka wymie- więc mających większą samoświadomość swoich emocji i niane przez autorów przytaczanych badań. Należą do nich: sytuacji w jakiej się znajdują. Samookaleczanie się, które przemoc seksualna, brak stabilnej sytuacji rodzinnej, nega- okazało się statystycznie najczęściej wybieraną formą za- tywne wydarzenia życiowe, stres, brak wsparcia społeczne- chowań autodestrukcyjnych, jest formą agresji, a więc pro- go, brak zatrudnienia, rozpoznanie psychiatryczne, stres, stego zachowania służącego rozładowaniu wewnętrzne- samotność, depresja i lęk [6, 13]. go napięcia. W populacji ogólnej próby samobójcze częściej podejmu- Częstość występowania zachowań autodestrukcyjnych ją kobiety, ale skuteczniej podejmują je mężczyzni. W popu- jest trudna do jednoznacznej oceny ze względu na różnice lacji osób upośledzonych umysłowo większość doniesień metodologiczne prowadzonych badań i mieści się ona w gra- wskazuje na częstsze skuteczniejsze podejmowanie zama- nicach 1,7-41% [2]. Częstość zachowań autodestrukcyjnych chów samobójczych przez mężczyzn [18]. Wyniki prezento- jest odwrotnie proporcjonalna do poziomu inteligencji i bez wanej pracy nie wykazały różnicy w podejmowaniu aktów istotności statystycznej, jeśli chodzi o płeć, co również ob- samobójczych pomiędzy płciami. serwuje się w wynikach tej pracy. Ograniczenia w rozwoju funkcji poznawczych, sensorycz- Badania dotyczące podejmowanych decyzji przez opie- nych oraz motorycznych mogą mieć wpływ na aspekt komu- kunów osób z rozpoznanym upośledzeniem umysłowym nikacyjny omawianej psychopatologii. Osoby upośledzone wskazują, że zaburzenia zachowania, w tym szczególnie mają większą skłonność, niż osoby w normie intelektualnej, samouszkodzenia, są najczęstszą przyczyną umieszcza- do uzewnętrzniania swoich napięć i konfliktów w postaci za- nia podopiecznego w różnych formach opieki instytucjo- chowań typu acting-out skierowanych bezpośrednio w stro- nalnej. Według niektórych autorów deinstytucjonalizacja nę otoczenia oraz do stosowania prymitywnych mechani- sprzyja mniejszej częstości występowania samouszko- zmów obronnych [16, 22]. dzeń, a środowiska opieki stacjonarnej są odpowiedzialne Najtrudniejszą sprawą w rozpoznawaniu myśli i tenden- za zwiększanie częstości zaburzeń zachowania, w tym sa- cji samobójczych w badanej populacji są upośledzone zdol- mouszkodzeń, które często pojawiają się dopiero po ności komunikacji międzyludzkiej. Dlatego też zawsze prze- umieszczeniu jednostki upośledzonej w stacjonarnej for- słanki o obniżonym nastroju, lęku oraz wywiad potwier- mie opieki. Nie wszyscy jednak badacze są zgodni co do dzający wystąpienie któregoś z tych czynników ryzyka po- przytaczanego poglądu i nie potwierdzają niekorzystnego winien uwrażliwiać na możliwość wystąpienia zachowań wpływu instytucjonalizacji opieki na występowanie samo- samobójczych. uszkodzeń [2]. Teorie tłumaczące występowanie samouszkodzeń obej- mują hipotezy zarówno behawioralne (pozytywnych wzmoc- WNIOSKI nień oraz jako forma unikania nieprzyjemnych sytuacji), jak i neurochemiczne (zaburzenia neurotransmisji dopaminowej, 1. Zachowania samobójcze nie są częstą przyczyną hospi- opiatowej i serotoninowej), a także pojawiania się zachowań talizacji psychiatrycznych w grupie pacjentów z upośle- autodestrukcyjnych jako objawu ostrych i przewlekłych cho- dzeniem umysłowym. rób somatycznych, cyklicznych stanów fizjologicznych, wtór- 2. Nie wykazano istotnej statystycznie zależności podejmo- nego przejawu samostymulacji osób z dodatkowymi deficy- wania prób samobójczych od płci wśród osób upośledzo- tami zmysłów, konsekwencji stereotypii, zachowań kompul- nych umysłowo, natomiast istotnie statystycznie częściej sywnych bądz jako formy komunikacji [2]. próby samobójcze podejmowały osoby upośledzone w W dostępnym piśmiennictwie, np. w badaniu przepro- stopniu lekkim. wadzonym przez Patja i wsp. na grupie 2369 osób z upo- 3. W badanej zbiorowości zarówno kobiety, jak i mężczyzni śledzeniem umysłowym wykazano, że tylko 10 podjęło sku- podejmowali zamachy samobójcze głównie poprzez sa- teczną próbę samobójczą, nie wykazano związku z płcią. mookaleczanie. Większość badanych upośledzona była w stopniu łagodnym, 4. Nie wykazano zależności statystycznej pomiędzy płcią, a u wszystkich natomiast stwierdzono niewystarczające sposobem podejmowania zamachu samobójczego. wsparcie społeczne i długotrwałe problemy ze zdrowiem 5. Wykazano istotność statystyczną pomiędzy stopniem upo- psychicznym [20]. Tiet i wsp. wykazali w swoim badaniu, że śledzenia umysłowego, a wyborem zachowań autode- osoby upośledzone umysłowo przyjęte do szpitala i wyka- strukcyjnych: osoby upośledzone w stopniu lekkim czę- zujące tendencje samobójcze bardzo często były ofiarami ściej podejmowały próby przez samookaleczanie się. 220 K. Bobińska i wsp. 14. Kaminer Y., Feinstein C., Barnett RP.: Suicidal behavior in mentally retar- PIŚMIENNICTWO ded adolescents: An overlooked problem. Child Psychiatry Hum. Dev., 1987, 18, 82-86. 1. Alexander R., Cooray S.: Diagnosis of personality Disorders in learning 15. Komander J.: Upośledzenie umysłowe niepełnosprawność umysłowa. disability. British Journal of Psychiatry., 2003, 182, suppl. 44, 28-31. W: Psychiatria. (red. Bilikiewicz A., Pużyński S., Wciórka J.). Urban&Part- 2. Bouras N., Holt G.: Psychiatric and behavioural disorders in inellectual ner. Wrocław, 2002, 617-644. and developmental disabilities. Second Edition. Cambridge University 16. Lindsay W.R., Murphy L., Smith G.: The dynamic risk assessment and Press, 2007. management system: an assessment of immediate risk of violence for 3. Costello A.: Assesment and diagnosis of psychopathology. In: Psycho- individuals with offending and challenging behaviour. J. Applied Res. In- pathology in the mentally retarded. (eds Matson J.L., Barret R.P.). Gru- tellect. Disabil., 2004, 17, 229-234. ne&Stratton. New York, 1992, 37-49. 17. Lower K., Mangelsdorf M., Gecz J.: Molecular genetics of X-linked men- 4. Domański C., Iwaszkiewicz-Zasłonka A., Jaszewski R., Zasłonka J.: Za- tal retardation: a complex picture emerging. Expert Rev. Mol. Diagn., 2001, stosowanie metod statystycznych w badaniach pacjentów z chorobą nie- 1, 220-225. dokrwienną serca leczonych operacyjnie. Wydawnictwo Uniwersytetu 18. Lunsky Y.: Suicidality in a clinical and community sample of adults with Aódzkiego. Aódz, 2003. mental retardation. Res .Dev. Disabil., 2004, 25, 231-243. 5. Domański C.: Testy statystyczne. PWE. Warszawa, 1990. 19. Matson J.L., Sevin J.A.: Theories of dual diagnosis in mental retardation. 6. Florkowski A., Zboralski K., Talarowska M. i wsp.: Suicide attempts-- J Consult Clin Psychol., 1994, 62, 6-16. possibility of psychoprofilactic. Pol Merkur Lekarski., 2008, 25, 147, 20. Patia K., Livanainen M., Raitasuo S. i wsp.: Suicide mortality in mental 291-293. retardation: a 35-year follow-up study. Acta Psychiatr. Scandinavica, 2001, 7. Fraser W., Nolan M.: Psychiatric disorders in mental retardation. In: Men- 103, 4, 307-311. tal health in mental retardation (ed. Bouras N.). London Cambridge Uni- 21. Richards M.: Maughan B.: Hardy R. i wsp.: Long-term affective disorder in versity Press. 1996, 79-91. people with mild learning disability. Br. J. Psychiatry, 2001, 179, 523-527. 8. Gustafsson C., Sonnander K.: Occurrence of mental health problems in 22. Rola J.: Zaburzenia depresyjne u dzieci upośledzonych umysłowo. Prze- Swedish samples of adults with intellectual disabilities. Soc. Psychiatry gląd wybranego piśmiennictwa. Psychiatria Polska, 1996, 30, 2, 201-210. Psychiatr. Epidemiol., 2004, 39, 448-456. 23. Rush K.S., Bowman L.G., Eidman S.L. i wsp.: Assessing psychopathology in 9. Hardan A., Sahl R.: Suicidal behavior in children and adolescents with individuals with developmental disabilities. Behav. Modif., 2004, 28, 621-637. developmental disorders. Res. Dev. Disabil., 1999, 20, 287-296. 24. Sovner R., Pary R.J.: Affective disorders in developmentally disabled per- 10. Hemmings C.P., Gravestock S., Pickard M., i wsp.: Psychiatric symptoms sons. In: (eds Matson J.L., Barrett R.P.). Psychopathology in the mentally and problem behaviours in people with intellectual disabilities. J. Intel- retarded. Allyn and Bacon, Boston, 1996, 87-137. lect. Disabil. Res., 2006, 50, 269-276. 25. Tiet Q.Q., Finney J.W., Moos R.H.: Recent sexual abuse, physical abu- 11. Hurley A.D., Folstein M., Lam N.: Patients with and without intellectual se, and suicide attempts among male veterans seeking psychiatric treat- disability seeking outpatient psychiatric services: Diagnoses and prescri- ment. Psychiatr. Serv., 2006, 57, 107-113. bing pattern. J. Intellect. Disabil. Res., 2003, 47, 39-50. 12. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Pro- Otrzymano 12 lutego 2009 r. blems, 10th revision, ICD 10, WHO, 1992. Adres: Kinga Bobińska, Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytet Medyczny 13. Kahng S., Iwata BA., Lewin AB.: Behavioural treatments of self injury, w Aodzi, 91-229 Aódz, ul. Aleksandrowska 159, tel.: 042 652 12 89, 042 652 1964-2000. Am. J. Mental Retardation, 2002, 107, 212-221. 94 01 wew. 334, fax.: 042 640 50 58, e-mail: k.bobinska@op.pl XXIX Congress of the European Academy of Allergy and Clinical Immunology London, UK, 5-9th June 2010 www.congrex.com/eaaci2010