Katedra Technik Wytwarzania i Automatyzacji METROLOGIA I KONTKOLA JAKOŚCI - LABORATORIUM TEMAT: OBLICZANIE PASOWAC OTWORÓW I WAAKÓW Pasowanie wzajemna relacja wałka i otworu, określona różnicą ich wymiarów przed połączeniem Pasowanie oznacza się pisząc kolejno: " wymiar nominalny (wspólny dla otworu i wałka), " oznaczenie pola tolerancji otworu, " znak / , " oznaczenie pola tolerancji wałka, np. ł 20H8/f9. Każde pasowanie wałka i otworu charakteryzuje różnica ich rzeczywistych wymiarów, którą nazwa się wskaznikiem lub determinantem pasowania P (rys.1.). Graniczne wartości wskazników pasowań wynoszą: Pmin = Ao Bw = EI es Pmax = Bo Aw = ES ei Średnia wartość wskaznika pasowania Ps obliczana jest ze wzoru: (A0 - Bw ) + (B0 - Aw ) - es) + (ES - ei) Pmax - Pmin (EI Ps = = = 2 2 2 Rys. 1. Wskazniki pasowania W zależności od wartości wskazników granicznych pasowania można podzielić na: " pasowanie luzne: Pmax > Pmin e" 0 " pasowanie ciasne: 0 e" Pmax > Pmin " pasowanie mieszane: Pmax > 0 > Pmin 2 Jeżeli wskaznik P jest dodatni, mówimy o luzie S (rys.2.): Rys. 2. Luz minimalny i maksymalny Ujemny wskaznik P interpretujemy jako wcisk N. Wcisk N jest równy wartości bezwzględnej z ujemnego wskaznika P: (rys.3.): Rys. 3. Wcisk minimalny i maksymalny Przy pasowaniu mieszanym istnieje możliwość wystąpienia luzu bądz wcisku zależnie od konkretnych wymiarów wałka i otworu. Tolerancję pasowania jest sumą tolerancji otworu i wałka: Tp = To + Tw = Pmax Pmin Usystematyzowany zbiór pasowań wałków i otworów przeznaczonych do stosowania w budowie maszyn nosi nazwę układu pasowań. Wśród znormalizowanych pasowań 3 wyróżniamy pasowania normalne oraz pasowania uprzywilejowane, które są zalecane do stosowania w pierwszej kolejności. Ustalając pasowanie często korzysta się tzw. zasady stałego otworu lub wałka. Zasada stałego otworu polega na dostosowaniu do otworu podstawowego (otworu tolerowanego w głąb materiału, ES=0) tolerancji wałka w zależności od tego, jaki rodzaj pasowania należy uzyskać (rys.4.). Zasada stałego wałka polega na dostosowaniu tolerancji otworu do wałka podstawowego (wałka tolerowanego w głąb materiału, ei=0) (rys.5.). Rys.4. Pasowania dla stałego otworu Rys.4. Pasowania dla stałego wałka 4 Literatura Jakubiec W., Malinowski J.: Metrologia wielkości geometrycznych. WNT, Wa-wa 2004. Białas S., Metrologia techniczna z podstawami tolerowania wielkości geometrycznych dla mechaników. Oficyna Politechniki Warszawskiej, Wa-wa 2006 5