Wrocław  Wojnowice  Miękinia 
Środa Śląska  Lubiąż  Prochowice 
Kwietno  Legnica  Bolesławiec 
Nowogrodziec  Uniegoszcz  Lubań 
Pisarzowice  Henryków Lubański 
Sławnikowice  Gronów  Jędrzychowice
 Zgorzelec
1
Droga św. Jakuba, nazywana często  Camino de Santiago (hiszp.) to szlak pielgrzymkowy
do katedry w Santiago de Compostela w Galicji (północno-zachodnia Hiszpania), w której znajduje
się grób św. Jakuba (Starszego, Większego Apostoła).
Historia odnalezienia grobu św. Jakuba Apostoła sięga prawdopodobnie roku 813. Wiąże
się z nią wiele legend m.in. autorstwa Izydora z Sewilli. Mówi ona, że pustelnik o imieniu Pelagiusz
zauważył pewnej nocy deszcz gwiazd spadających na zalesione wzgórze. Powiadomił on o tym
biskupa, który na podstawie śladów ustalił, że w tym miejscu znajdują się szczątki Apostoła.
Prawdopodobnie od tego legendarnego wydarzenia pochodzi nazwa miejscowości- Compostela-
 campus stellae -  pole gwiazd ,  Santiago de Compostela -  Święty Jakub na Polu Gwiazd .
Jakiś czas po tym król Alfons II zalecił budowę pierwszego sanktuarium. Wkrótce wokół świątyni
powstało miasto, do którego została przeniesiona siedziba biskupa. Miasto rozwinęło się wówczas
dynamicznie. Powstało wiele obiektów architektury
świeckiej i sakralnej; poświęcenie świątyni
wzniesionej ku czci Apostoła odbyło się 899 roku.
Niestety w roku 997 miasto zdobyli muzułmanie,
którzy zniszczyli je doszczętnie, oszczędzając
jedynie grób św. Jakuba. Ocalenie to uznane zostało
za cud, stanowiło zachętę do odbudowania
1. Katedra w Santiago de Compostela
zniszczonego sanktuarium. Miasto w krótkim
czasie odbudowano, stało się ono jeszcze większe i piękniejsze. W roku 1078 powstała nowa,
romańska świątynia.
Początki kultu religijnego do Santiago de Compostela sięgają IX w. W roku 950
udokumentowano przybycie pierwszego pielgrzyma- francuskiego biskupa Le Puy Godescalco.
Największe jednak nasilenie ruchów pielgrzymkowych przypada na XI -XIV w. Akt papieski z XII w.
uznał Compostelę za trzecie po Rzymie i Jerozolimie miejsce święte chrześcijaństwa, oraz
najważniejsze miejsce pielgrzymkowe zachodniej Europy. Dawniej pielgrzymki miały przede
wszystkim charakter religijny. W średniowieczu pielgrzymowano dla umocnienia wiary, spełnienia
ślubowania, odbycia pokuty, w celach dziękczynnych czy z prośbą o uzdrowienie czy jako odbycie
wyroku sądowego. Liczne miasta i parafie wysyłały pielgrzymów w intencjach ważnych dla danego
społeczeństwa, np. prosząc o koniec suszy czy ustąpienie dżumy.
Kilkadziesiąt kilometrów od Santiago de Compostela, nad wybrzeżem Oceanu Atlantyckiego
znajduje się miejscowość Finisterre (łac  Finis Terrae -  koniec ziemi ), gdzie nań dopiero
niektórzy z pielgrzymujących kończy swą wędrówkę. W starożytności i średniowieczu uważano
Finisterre za prawdziwy koniec świata, poza którym ciągnie się już tylko ogrom nieprzebytego
oceanu. Tradycyjnie po dotarciu tam palono pielgrzymie szaty i obmywano siÄ™ w wodach oceanu,
pozostawiając za sobą swoje dotychczasowe grzeszne życie i rozpoczynając z wiarą nowe.
2
Docierający nad ocean wędrowcy zabierali muszle, jako dowód przebytej drogi. Stąd właśnie
pochodzi symbol Drogi św. Jakuba  muszla  symbol
pielgrzymowania. Św. Jakub stał się patronem pielgrzymów,
wędrowców i podróżujących. Jego wezwanie otrzymały liczne
kościoły, szpitale, w których opiekę mógł znalez
ć każdy
pielgrzymujący. Szlaki usiane kościołami, kaplicami, schroniskami,
figurami św. Jakuba, muszlami stworzyły w Europie póz
nego
średniowiecza gęstą sieć. W 2. poł. XVIII w. J. W. Goethe pisał,
że  Drogi św. Jakuba ukształtowały Europę  świadczyło
2. Muszla św. Jakuba na
Drodze  Via Regia
to o ogromnej roli pielgrzymek do Santiago de Compostela. BÅ‚.
Jan Paweł II odwiedził Santiago dwukrotnie. W 1982 r. wygłosił on tzw.  Akt Europejski , w którym
m.in. mówił :  Ja, Jan Paweł, syn polskiego narodu, który zawsze uważał się za naród europejski, syn
narodu słowiańskiego wśród Latynów i łacińskiego pośród Słowian, z Santiago kieruję do ciebie, stara
Europo, wołanie pełne miłości: Odnajdz
siebie samÄ…! BÄ…dz
sobą! Odkryj swoje początki. Tchnij życie
w swoje korzenie 1. Kila lat póz
niej Rada Europy uznała Drogę św. Jakuba za drogę o szczególnym
znaczeniu dla kultury kontynentu i zachęcała do odtwarzania i utrzymywania dawnych szlaków
pÄ…tniczych. W paz
dzierniku 1986 roku szlak ten został ogłoszony pierwszym Europejskim Szlakiem
Kulturowym, natomiast w roku 1993 wpisany na ListÄ™ Åšwiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
W 2005 roku nastąpiło otwarcie pierwszego odcinka Camino w Polsce, zainicjowane przez  Bractwo
św. Jakuba Apostoła - Dolnośląska Droga św. Jakuba połączyła Głogów, Jakubów, Grodowiec,
Polkowice, Bolesławiec, Lubań i Zgorzelec, a w 2010 powstał pierwszy dolnośląski odcinek Drogi
św. Jakuba  Via Regia łączący Opole, Wrocław, Legnicę, Lubań i Zgorzelec.
Poczynając wędrówkę od miasta Wrocław  miasta spotkań (bł. J. P. II., 1997 r.) warto
zwiedzić m.in. Halę Ludową. Została zbudowana w 1913 r. w rocznicę Bitwy Narodów pod Lipskiem,
wg projektu Maxa Berga pod nazwą  Hala Stulecia , jako pierwsza na świecie kopuła z żelbetonu.
Wyraża zainteresowanie Berga gotykiem, kościołem Hagia Sophia w Konstantynopolu, Panteonem
i bazyliką św. Piotra w Rzymie. Hala dysponuje 10 tysiącami miejsc dla widzów koncertów, oper,
wydarzeń sportowych, wystaw. W 1948 r. w Hali zorganizowano Światowy Kongres Intelektualistów
na rzecz pokoju. Uczestniczący w nim Pablo Picasso narysował wówczas białego gołąbka z gałązką
oliwki w dziobie  znany na całym świecie symbol pokoju. Obiekt ten w roku 2006 został wpisany
na ListÄ™ Åšwiatowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.
Na placu Wróblewskiego istniej możliwość wyboru jednej z dwóch
sugerowanych tras szlaku  trasa bł. Czesława  prowadząca wprost do
1
3. Muszla św. Jakuba na Drodze
 Droga św. Jakuba Via Regia Dolny Śląsk ,
Przewodnik Pielgrzyma, Fundacja Wioski Franciszkańskiej,
Wielkopolskiej i Dolnośląskiej
Janice 2006, str. 6
3
Rynku, oznakowana żółtą muszlą oraz trasa św. Jana Chrzciciela  prowadząca przez najstarszą część
miasta i jego kolebkę  Ostrów Tumski, oznakowana białą muszlą.
Najcenniejszy obiekt sakralny miasta stanowi katedra św. Jana Chrzciciela z XIV w. Jest ona
czwartą świątynią w tym miejscu. Zniszczona podczas II wojny światowej została odbudowana
i ponownie konserwowana w 1951 r. przez kardynała Stefana
Wyszyńskiego. Pochodzące z XIII w. prezbiterium świątyni jest
pierwszą w pełni gotycką budowlą w Polsce. We wnętrzu katedry
znajdują się m.in. szafkowy ołtarz autorstwa szkoły Wita Stwosza,
gotycki tryptyk w ołtarzu głównym, ambona i płaskorzez
by autorstwa
J. J. Urbańskiego, organy pochodzące z lat 1932-36 oraz cudowny obraz
 Madonna Sobieskiego w ołtarzu bocznym. Papież Klemens XI
podarował go książętom Sobieskim w podzięce za wiedeńską wiktorię
Jana III z roku 1683. Obraz koronowany został w roku 1997
4. Katedra św. Jana
Chrzciciela we Wrocławiu przez bł. Jana Pawła II. Z północnej wieży (obie powstały
w latach 1416-1430) podziwiać możemy panoramę Wrocławia i okolic. W cieniu katedry na Ostrowie
Tumskim znajduje się romański kościół św. Idziego pochodzący z XII w. Stanowi ciekawy przykład
architektury ceglanej. Świątynia jest jednym z najstarszych budynków Wrocławia. Kolejnym
ciekawym obiektem na Ostrowie jest gotycka kolegiata św. Bartłomieja i św. Krzyża wybudowana na
przełomie XIII i XIV w. Pierwsza świątynia w tym miejscu wzniesiona została przez Henryka
IV Probusa w latach 1288-95. Początkowo była jednokondygnacyjna, poświęcona patronowi Piastów
Śląskich  św. Bartłomiejowi. Podczas kopania fundamentów natrafiono na korzeń w kształcie krzyża,
wówczas postanowiono wybudować nad kościołem św. Bartłomieja kolejną świątynię  kościół
św. Krzyża. Ciekawostką jest, że jeden z kanoników kościoła przełożył  Dekameron na łacinę
z dialektu, którym  opowieści dziesięciu spisał mistrz Boccaccio.
Właśnie ten łaciński przekład (rodem z Wrocławia) stał się podstawą
tłumaczeń na całym świecie. Przy kościele stoi figura św. Jana
Nepomucena wykonana w 1731 r. przez J. J. Urbańskiego. Jest to
największy pomnik św. na świecie. Sama figura znajduje się w otoczeniu
ośmiu aniołków i czterech złotych wieloramiennych gwiazd, liczy 2 m
wysokości. Święty trzyma w lewej ręce wzniesiony ku niebu krucyfiks.
W zachodniej części Ostrowa Tumskiego znajduje się gotycki kościół
św. Marcina stanowiący jedną z najstarszych istniejących budowli
kościelnych Wrocławia. Jest on jedyną ocalałą budowlą po dawnym
zamku piastowskim. Został zbudowany w XIII w.
5. Figura św. Jana Nepomucena
Początkowo kościół składał się z prezbiterium we Wrocławiu
i przylegającej do niego ośmiobocznej nawy. Odbudowa kościoła w latach 1957-1960 przez Tadeusza
4
Kozaczewskiego silnie zmieniła jego formę. Nadbudowano partię naw i nakryto dachem
namiotowym, co nadało jej kształt wieży. Nieopodal Ostrowa Tumskiego, znajduje się warty
zwiedzenia Ogród Botaniczny z 1811 r. Został założony przez systematyka, fizjologa roślin  prof.
Heinricha Friedricha Linka i profesora historii naturalnej i rolnictwa  F. Heyde. Obecnie obszar
Ogrodu obejmuje około 7,5 ha i znajduje się w nim blisko 7,5 tysiąca gatunków roślin szklarniowych
i gruntowych. W Ogrodzie można także podziwiać zbudowany w 1856 r. na terenie alpinarium
przekrój geologiczny wałbrzyskich złóż węgla kamiennego. W ekspozycję tę wkomponowano
skamieniałe odciski wymarłych roślin, skamieniałe pnie drzew, itp. Spośród rosnących na terenie
Ogrodu drzew za pomniki przyrody uznano 27 z nich: dęby, cisy, miłorzęby, buki i platany.
Następnym ciekawym obiektem na Drodze jest gotycki kościół NMP na Wyspie Piaskowej.
Został wybudowany w latach 1334-1425. W południowej
nawie znajduje się górna część romańskiego portalu
odzyskana z wcześniejszego kościoła. W ołtarzu północnym
znajduje się obraz Matki Boskiej Zwycięskiej, namalowany
w XVII w. i koronowany w roku 1989. Ołtarz główny
kościoła powstał w XV w. Pod wieżą kościelną
6. Kościół NMP we Wrocławiu
umieszczona jest kamienna, póz
nogotycka chrzcielnica także z XV w. W pobliżu kościoła znajduje
się cerkiew św. św. Cyryla i Metodego, stanowiąca dawny kościół św. Jakuba Starszego. Na fasadzie
świątyni jest figura patrona szlaku pielgrzymkowego  św. Jakuba. W pobliżu znajduje się szpital
św. Ducha przeznaczony także dla podróżujących i pielgrzymujących. Kolejnym obiektem sakralnym
na trasie jest katedra greckokatolicka św. Wincentego i św. Jakuba, ufundowana przez Henryka
Pobożnego w XIII w. W latach 1662-1674 kościół otrzymał bogate wyposażenie barokowe,
m.in. w 1667 r. Franz Zeller i Georg Czermak zbudowali nowy
ołtarz. W roku 1997 bł. Jan Paweł II i kard. Henryk Gulbinowicz
przekazali świątynię kościołowi greckokatolickiemu jako siedzibę
eparchii wrocławsko-gdańskiej. W latach 1997-1999 ostatecznie
ukończono renowację kościoła. Na kolumnie maryjnej znajdującej
siÄ™ przed katedrÄ… umieszczono muszlÄ™  znak
7. Katedra św. Wincentego
i św. Jakuba we Wrocławiu
pielgrzymujÄ…cych do Santiago de Compostela. Niedaleko
znajduje się dawny klasztor klarysek, obecnie urszulanek z Mauzoleum Piastów wrocławskich oraz
kościół św. Macieja z XIII/XIV w. Jest to jednonawowa świątynia ceglana z transeptem i wieżą,
zbudowana na planie krzyża. W kościele pochowany został Jan Scheffler znany jako Angelus Silesius
 Anioł Ślązak (1624  1677) mistyk, autor  Cherubinischer Wandersmann ( Cherubowy
Wędowiec ), urodzony we Wrocławiu w protestanckiej rodzinie pochodzącej z Krakowa. W wieku
29 lat przeszedł na katolicyzm. We wrocławskim klasztorze spędził ostatnie lata życia. W sąsiedztwie
kościoła św. Macieja znajduje się siedziba  Ossolineum . W tworzonych od roku 1817 zbiorach
5
Zakładu Narodowego im. Ossolińskich swoje miejsce ma m.in. rękopis  Pana Tadeusza
oraz  Chłopów a od niedawna również archiwum Jana Nowaka Jeziorańskiego. Dawniej
 Ossolineum stanowiło m.in. klasztor oraz gimnazjum, do którego uczęszczał nauczyciel Fryderyka
Chopina  Józef Elsner. Trasa oznakowana białymi muszlami kończy się na gotyckim, dwuwieżowym
kościele św. Marii Magdaleny (1243  1260). Obecna katedra kościoła od roku 1521 była pierwszym
kościołem ewangelickim we Wrocławiu. W roku 1556 w południową
ścianę wmurowano romański portal pochodzący ze starego opactwa
benedyktyńskiego na Ołbinie. Powstanie tychże jednych
z najwspanialszych portalowych rzez
b w Polsce datuje siÄ™ na lata 1150-
1175. Przedstawiają one sceny z życia Jezusa i Maryi oraz ornamenty
roślinne, zwierzęce i geometryczne. Przy katedrze odcinek szlaku
oznakowany białymi muszlami łączy się ponownie z Drogą znakowaną
żółtymi. Na trasie tej znajduje się m.in. warta zwiedzenia Panorama
Racławicka. Powstałe we Lwowie w 1894 r. malowidło o 120-metrowej
długości przedstawia bitwę z okresu Insurekcji
8. Katedra św. Marii
Magdaleny we Wrocławiu
Kościuszkowskiej. W roku 1946 Panorama została
przewieziona do Wrocławia jednak z przyczyn politycznych udostępniono ją dopiero po renowacji,
tuż po powstaniu  Solidarności w 1985 r. Malowidło przedstawia bitwę oddziałów polskich
z rosyjskimi a oficjalnie mówiono o  odwiecznym braterstwie obu narodów. Ciekawy obiekt stanowi
gotycki kościół św. Wojciecha. W 1226 r. objęli go dominikanie, którzy temu miejscu wierni są
do dziś. Założycielem świątyni był Czesław Odrowąż  uznany za patrona miasta (prawdopodobnie
w czasie najazdu Tatarów w roku 1241 uratował mieszkańców). Został pochowany w kaplicy
kościoła. Pomiędzy Panoramą Racławicką a kościołem św. Wojciecha znajduje się warte zwiedzenia
Muzeum Architektury będące niegdyś klasztorem bernardynów. Muzeum posiada w swych zbiorach
25 tysięcy obiektów, wystawia stale około pięciuset z nich; są wśród nich liczne detale
architektoniczne, plany, mapy, rysunki, szkice, modele, fotografie, zabytki rzemiosła związanego
z architekturą, a także modele Wrocławia z okresu średniowiecza
i z XIX wieku. Ciekawy obiekt stanowi stojący po środku rynku
Ratusz. Powstał w kilku etapach od schyłku XIII w. do pierwszych lat
wieku XVI. W latach 1949-1953 budynek przeszedł gruntowną
renowację, którą prowadził Marcin Bukowski. Obecnie w Ratuszu
mieści się siedziba Muzeum Historycznego. Południowa fasada
Ratusza skrywa wejście do najstarszej piwiarni w mieście  Piwnicy 9. Ratusz we Wrocławiu
Świdnickiej, działającej prawdopodobnie od roku 1273. Oprócz piwa ze Świdnicy sprzedawano w niej
trunek z innych śląskich miast, m.in. Bolesławca, Lwówka i Lubania. Wrocławski Ratusz jest jednym
z najlepiej zachowanych tego typu zabytków w całej Polsce. Ciekawym obiektem sakralnym jest także
6
kościół św. Elżbiety, który posiada najwyższą wieżę w mieście  96 metrową dzwonnicę. Świątynia
powstała w XIV w. Od roku 1525 poświęcona była ewangelikom, a od 1946 r. funkcjonuje, jako
kościół katolicki. Został poświęcony 1997 r. przez bł. Jana Pawła II. Od roku 2004 posiada tytuł
bazyliki mniejszej. Przed koÅ›cioÅ‚em usytuowany jest pomnik Dietricha Bonhöffera  ewangelickiego
pastora, rzecznika pojednania chrześcijan, urodzonego w 1906 r. Pastor otwarcie przeciwstawiał się
reżimowi nazistów, za co uwiÄ™ziony zostaÅ‚ w obozie koncentracyjnym Flössenburg, w którym zginÄ…Å‚
podczas II wojny światowej. Interesująca jest także ul. Kazimierza Wielkiego, zwana Dzielnicą
Czterech Wyznań. Znajdują się na niej: sobór Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy  katedra
diecezji wrocławsko-szczecińskiej Kościoła Prawosławnego, ewangelicko-augsburski kościół
Opatrzności, Synagoga pod Białym Bocianem oraz katolicki kościół św. Antoniego.
Kolejną miejscowością Dolnośląskiej Drogi św. Jakuba  Via Regia są Wojnowice. Znajduje
się tam otoczony fosą póz
nogotycko-renesansowy zamek myśliwski na wodzie. Pochodzi z pierwszej
połowy XVI w. Należał do wielu wrocławskich rodzin patrycjuszowskich. Obiekt ten należy
do bardzo rzadkich przykładów nawodnych siedzib obronnych
Polski, które do dziś zachowały swój kształt, swoją dawną formę i
pierwotny układ przestrzenny. Początkowo założenie składało się
z trzech skrzydeł, do których wkrótce dobudowano czwarte,
zamykające dziedziniec. W ten sposób powstał ceglany zamek,
otoczony fosą, z mostem od północy. W poł. XVI w. przy bramie
wjazdowej postawiono wysmukłą wieżyczkę 10. Zamek na wodzie w Wojnowicach
a poszczególne skrzydła uzyskały schodkowe szczyty z wolutami. Około 1560 r. niewielki dziedziniec
wewnętrzny wzbogacono o renesansowe arkady; w obrębie dziedzińca postawiono wówczas studnię
z ozdobną czworoboczną cembrowiną. W przeciągu następnych stuleci architektoniczny charakter
gmachu pozostał właściwie nienaruszony. Obecnie mieści się tam dom pracy twórczej Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, prowadzony przez Franciszka Oborskiego.
Miejscowość Miękinia to następny punkt szlaku. W centrum wsi znajduje się kościół p.w.
Narodzenia NMP, wzmiankowany w 1335 r., przebudowany w roku 1710 po wielkim pożarze.
Obecnie jest to otoczony murem barokowy kościół. W Miękini znajduje się
największa, czynna winnica w Polsce. Ślady winiarskich tradycji znajdujemy
w herbie następnego miasta na szlaku  Środzie Śląskiej, w którym orzeł
Piastów dolnośląskich dzieli miejsce z winnym krzewem. Warty zwrócenia
uwagi w mieście jest gotycki ratusz z dekoracją malarską u jego szczytu
i odnowionymi wnękami okiennymi. Najstarszą część budynku stanowi
wieża. W ratuszu znajduje się jeden z największych i
11. Ratusz w Åšrodzie ÅšlÄ…skiej
najstarszych zbiorów precjozów w Europie Środkowej, odkryty w 1988 roku.
7
 Kolejną cenną dla pielgrzymującego miejscowością jest Lubiąż znany z największego zespołu
klasztornego na Dolnym Śląsku. Ten pierwszy cysterski klasztor na Dolnym Śląsku ufundował w roku
1163 książę wrocławski Bolesław Wysoki. Ciekawostką jest, że budynek klasztorny jest większy
od zamku na Wawelu (długość fasady wynosi 223m) i zalicza się go do cudów barokowej architektury
Śląska. Całe Opactwo miejscowości prócz
klasztoru składa się z gotyckiej bazyliki z lat
1307  1340 i pałacu opatów z przełomu XVII
i XVIII w. Imponująca jest Sala Księżycowa,
w której znajdują się m.in. rzez
by mistrza
wrocławskiego Józefa Mangoldta oraz
12. Opactwo Cystersów w Lubiążu
malowidła ścienne Krystiana F. Benthuma.
Opactwo należy do Szlaku Cysterskiego, na którym znajdują się najważniejsze na Dolnym Śląsku
obiekty pocysterskie (m.in. Trzebnica, Krzeszów, Henryków). W Lubiążu znajduje się także ciekawy
kościół św. Jakuba  najstarszy pod wezwaniem Apostoła na Śląsku. Swą dzisiejszą barokową formę
uzyskał po przebudowie w końcu XVII w. Po sekularyzacji (1810 r.) pełnił rolę arsenału a póz
niej
przekazany został ewangelikom. Obecnie poddawany jest pracom zabezpieczającym. W miejscowości
przyszedł na świat, wychował się, pracował, zmarł i został pochowany słynny malarz  Michał
Willmann, zwany śląskim Rembrandtem. Jego dzieła znajdują się m.in. w Muzeum Narodowym
we Wrocławiu oraz w kościele św. Józefa w Krzeszowie.
Droga prowadzi dalej do miasta Prochowice, które rozwijało się w sąsiedztwie zamku nad
Kaczawą, pierwotnie otoczonego wodą. Zamek zbudowany został w stylu gotyckim przez
piastowskich książąt legnickich, jako ich rezydencja na planie
czworoboku z kwadratową wieżą. Rozbudowano go w stylu
renesansowym w XVI w. Do dziś zachował się główny korpus
zamku z XVI-XVII w. z wieżą oraz wały z bastejami. Dalszym
obiektem sakralnym na Drodze jest kościół p.w. Chrystusa Króla
we wsi Kwietno. Zbudowany został w roku 1891.
13. Zamek w Prochowicach
Neogotyckie wyposażenie pochodzi z XIX w. We wsi
postawiono pomnik upamiętniający fakt nocowania tam oddziałów II Armii Wojska Polskiego
z 5 na 6 kwietnia 1945 r. Nieco dalej od pomnika znajduje się zespół dworski fabrykanckiej rodziny
Scheiblerów w stylu neorenesansu niderlandzkiego. Następny cenny punkt na Drodze św. Jakuba
stanowi miasto Legnica. Znajduje się tu zamek piastowski, powszechnie uważany za najstarszą
warownię leżącą na obszarze współczesnej Polski. Założenie pochodzi z połowy XIII w.
Następny cenny punkt na Drodze św. Jakuba stanowi miasto Legnica. Znajduje się tu zamek
piastowski, powszechnie uważany za najstarszą warownię leżącą na obszarze współczesnej Polski.
Założenie pochodzi z połowy XIII w. Ostatecznie w latach 1962  1969 obiekt gruntownie
8
odbudowano  odsłonięto ceglane mury romańskiego palatium Henryka I Brodatego, wzniesiono dwie
wieże  św. Jadwigi i św. Piotra. Przeznaczono go wówczas na
siedzibę miejskich instytucji oświatowych. Stan obecny zamku to
dwie wieże, relikty kaplicy oraz bryła pałacu. Zamek nie jest
przeznaczony do celów poznawczych  znajdują się w nim instytucje
oświatowe  Kolegium Języków Obcych, Gimnazjum oraz Wyższa
Szkoła Menadżerska. Niedaleko zamku stoi kościół p.w.
14. Zamek Piastowski w Legnicy
NMP, wzmiankowany już w 1192 r. Obecną formę kościół
przyjął w XIV w. i po odbudowie w 1828 r. Od roku 1524 należy do legnickiej gminy ewangelickiej.
Warty zwiedzenia jest także pojezuicki kościół św. Jana Chrzciciela,
w którym mieści się Mauzoleum Piastów powstałe w latach 1677-1679.
Pierwsza na Śląsku barokowa grobowa kaplica należy do najważniejszych
zabytków epoki łączących w harmonijną całość dziedziny sztuki 
architekturÄ™, rzez
bÄ™ i malarstwo. W nowo wzniesionym mauzoleum
ustawiono wydobyte z krypty sarkofagi księcia Christiana i jego syna
Jerzego Wilhelma. Do oryginalnych barokowych elementów wyposażenia
Mauzoleum obok sarkofagów należą: posągi, tablica fundacyjna, kraty,
oraz fragmenty fresków przedstawiające apoteozę całego królestwa
i książęcego rodu. Cenny zabytek miasta stanowi także katedra
15. Kościół św. Jana
Chrzciciela w Legnicy św. Piotra i Pawła, która od roku 1992 jest główną świątynią
rzymskokatolickiej diecezji legnickiej. Wzmiankowana po raz pierwszy w roku 1208. ObecnÄ… formÄ™
przyjęła w latach 1328-1378 jednak gruntowna przebudowa w latach 1892-1894 zatarła
średniowieczny charakter budowli. Katedra była częściowo rekonstruowana
w latach 1961-1962. Największą wartość wnętrza stanowi brązowa
chrzcielnica, która zdobiona jest dwunastoma płaskorzez
bami ze scenami
z życia Chrystusa. W południowej kaplicy katedry zachowało się kilka
gotyckich, kamiennych figur, pochodzących z ok. 1400 r. Wśród nich
występuje postać św. Jakuba z mieczem. Ciekawostką jest, że w okresie
reformacji w mieście powstał pierwszy uniwersytet na Śląsku. Wprawdzie
przetrwał on tylko 3 lata, jednak o 300 lat wyprzedził wrocławską
16. Katedra św. Piotra
i Pawła w Legnicy
uczelnię. Z Legnicą silnie związana jest postać Witelo (także
Witelon) - jeden z największych umysłów swojej epoki. Jego dzieło  De Perspectiva jeszcze w
XVII w. uznawano za najdokładniejszy wykład z zagadnień optycznych.
Kolejną miejscowością Drogi, którą opiszę w mojej pracy jest  Miasto Ceramiki  bliskie mi
miasto Bolesławiec. Należy do najszybciej rozwijających się miast Dolnego Śląska.
9
Popularność w całej Europie w największej mierze przynosi mu ceramika produkowana przez Zakłady
Ceramiczne  Bolesławiec oraz Fabrykę Naczyń Kamionkowych  Manufaktura . Słynne biało-
niebieskie wzory rodem z Bolesławca można znalez
ć w salonach Salzburga, w domach amerykańskich
oficerów stacjonujących w Niemczech, w warszawskim studio  telewizji śniadaniowej oraz w stolicy
europejskiej porcelany  Miśni. Najciekawszym zabytkiem architektury sakralnej miasta jest
Sanktuarium Wniebowziętej Matki Kościoła. Jego obecna bryła powstała po zniszczeniu przez
Husytów poprzedniej, murowanej świątyni w 1429 r. Ponowna przebudowa nastąpiła po wojnie 30-
letniej. Z tego okresu pochodzi także barokowe wyposażenie świątyni (z
cenną chrzcielnicą i amboną z II połowy XVIII w.). Uwagę zwraca  Zegar
Słoneczny (południowa strona kościoła) z roku 1907, na którym jest
napisane  Czas ucieka, śmierć przychodzi, ciemność przemija, światło
zostaje . Niedaleko kościoła, po środku Rynku znajduje się renesansowy
Ratusz powstały w latach 1523-1525 pod kierunkiem Wendela Rosskopfa.
Dzisiejszy kształt budowli uzyskany został po wielu przebudowach
w 1776r. Obecnie Ratusz spełnia funkcję urzędu
17. Sanktuarium
Wniebowziętej Matki Kościoła
miasta. Najpiękniejszą częścią jest Pałac Ślubów.
w Bolesławcu
Budowla posiada wieżę. Od strony zewnętrznej warty
poświęcenia uwagi jest ornament  winieta roślinna z motywem winorośli zdobiąca wejście
do ratusza. We wschodniej ścianie znajduje się płaskorzez
ba przedstawiajÄ…ca moment rozbrojenia
francuskiego marszałka G. M. A. Brune przez Bolesławiankę Rozalię Joannę von Bonin. Ciekawym
w pobliżu obiektem jest budynek obecnego muzeum
miejskiego. W 1813 r. w pokoju na pierwszym piętrze zmarł
marszałek wojsk carskich  Michaił I. Goleniszczew-Kutuzow.
Na oknie pokoju, w którym zmarł wmurowano niewielką
kamienną płytę z datą śmierci i nazwiskiem marszałka.
Po wojnie zorganizowano tam Muzeum Kutuzowa, w którym
eksponowano pamiątki nie tylko z czasów napoleońskich,
18. Ratusz w Bolesławcu
ale także z ostatniej wojny. Można
było zobaczyć mundury i broń z ostatnich 200 lat, przedmioty należące
do Kutuzowa oraz te, które znajdowały się w pokoju jego śmierci. Wszystkie
eksponaty zostały wywiezione do Rosji przez wyjeżdżające oddziały wojsk
radzieckich na początku lat 90-tych. Dalszym obiektem już sakralnym
na Drodze jest po-ewangelicki kościół obecnie p.w. MB Nieustającej Pomocy.
Powstał w latach 1752-1756 na terenie dawnego zamku (spalonego w 1642).
W latach 1833-35 powstała wieża projektu
19. Kościół p.w. Matki Bożej Nieustającej
Pomocy w Bolesławcu E. Gansela. Od roku 1945 świątynia należy do
10
parafii rzymskokatolickiej. W mieście nad rzeką Bóbr występuje najdłuższy i najwyższy wiadukt
kolejowy na Śląsku a jeden z najdłuższy tego typu
konstrukcji w całej Europie. Obiekt w całości wykonany został z kamienia w latach 1844-1846
według projektu E. Gansela. Liczy on sobie
490 m, 26 m wysokości i 8 m szerokości.
Od sierpnia 2006 r. wiadukt oświetlają
projektory kompaktowe. W roku 2009
20. Wiadukt kolejowy w Bolesławcu
zakończono prace nad generalnym remontem
20. Wiadukt kolejowy w Bolesławcu
obiektu. W Bolesławcu w roku 1597 urodził
się Martin Opitz  poeta, dworzanin i sekretarz króla polskiego Władysława IV. Był założycielem
Śląskiej Szkoły Poetyckiej. Jego poezja aż po czasy Goethego stanowiła punkt odniesienia dla
większości niemieckich poetów. Nie należy także zapomnieć o garncarskiej tradycji miasta. W roku
1753 mistrz garncarski J.G.Joppe wykonał największy na świecie Wielki Garniec (wys. 2m), który
do końca II wojny światowej znajdował się na bolesławieckim rynku. Dziś zastępuje go kopia,
wykonana z końcem XX w.
Kolejną cenną dla pielgrzymującego jak i dla mnie samej miejscowością jest Nowogrodziec.
Znajdują się tu ruiny klasztoru zakonnic św. Marii i Magdaleny.
W miejscu tym stał pierwotnie zamek myśliwski wzniesiony
przez Henryka Brodatego a na prośbę księżnej Jadwigi Śląskiej
w roku 1217 zamieniony został na klasztor. Dzisiejszy układ
budynków klasztornych jest pozostałością po ostatniej
21. Ruiny Klasztoru św. Marii
i Magdaleny w Nowogrodz
cu
wielkiej przebudowie, która miała miejsce w XVIII w.
Następny ciekawy obiekt stanowi kościół św. Piotra i Pawła z wieżą
nawiÄ…zujÄ…cÄ… do elektorskiego zamku w Drez
nie. Pierwsze wzmianki o kościele
pochodzą z XIII w. W roku 1717 w wyniku wielkiego pożaru miasta kościół
został zniszczony, a wieża ocalała i jak pisał o niej proboszcz Micke w 1844 r.-
 była ona jedynym pomnikiem  świadectwem dawnej świętości miasta, który
przetrwał wojny, pożary i kataklizmy . Kościół został odrestaurowany w 1964
r. zachowujÄ…c jego barokowÄ… formÄ™ z rokokowo-
22. Kościół św. Piotra i Pawła
w Nowogrodz
cu
klasycystycznym ołtarzem
głównym i barokową amboną. Pomiędzy gzymsami u szczytu ołtarza
w medalionie znajdują się słowa Jezusa do Piotra-  Ty jesteś Piotr (czyli
skała) i na tej skale zbuduję kościół mój a bramy piekielne go nie
przemogÄ… . Dalszym interesujÄ…cym obiektem w Nowogrodz
cu jest
ratusz. Został zbudowany w 1656 r. (spłonął w 1726 r. w wyniku 23. Ratusz w Nowogrodz
cu
wielkiego pożaru miasta). Współczesny wygląd uzyskał w 1795 r. przez mistrza murarskiego Mencla
11
z Bolesławca. W górze nad wejściem do ratusza znajduje się herb miasta z 1880 r. Na południowy
zachód od ratusza stoi kamienna barokowa figura św. Jana Nepomucena. Pod figurką widnieje scenę
męczeństwa świętego (dwie osoby zrzucają kanonika z praskiego mostu na Wełtawie). Po lewej
stronie widnieje scena spowiedzi a po prawej- scena nakazania ujawnienia tajemnicy spowiedzi.
W czterech narożnikach znajdują się putta symbolicznie unoszące świętego do nieba. Generalna
konserwacja kompozycji nastąpiła w 1997 r. W mieście znajduje się element saskiego systemu
pocztowego  słup milowy poczty saskiej. W roku 1721 król polski August II Sas nakazał ustawienie
słupów milowych na trasach funkcjonowania poczty. Słup z Nowogrodz
ca jest jedynym zachowanym
w całości słupem milowym w Polsce. Uroczyste odsłonięcie odrestaurowanego słupa nastąpiło
1.05.2004 r.
Podążając dalej za Nowogrodziec, przez Nawojów dojdziemy do Uniegoszczy będącej jedyną
śląską częścią następnego miasta  górnołużyckiego Lubania. W Uniegoszczy znajduje się niewielki
kościółek Narodzenia NMP, wzniesiony na początku XVI w. Przy kościele tym łączą się dwa szlaki 
Dolnośląska Droga św. Jakuba oraz Droga św. Jakuba  Via Regia . Ciekawymi obiektami w mieście
Lubań są Baszta Bracka, Ratusz Miejski, Wieża Kramarska oraz kościół
św. Trójcy. Renesansowy ratusz miejski stanowi najcenniejszy zabytek
Lubania. Wzniesiony został w latach 1539-44 w stylu renesansowym.
Kilka razy uległ pożarom. Pod koniec XVII w. powstało skrzydło
wschodnie z przejazdem. Ratusz został poważnie uszkodzony w 1945 r.
Rekonstrukcja trwała do 1977 r. Obecnie mieści się tam Muzeum
Regionalne, Miejska Biblioteka Publiczna, Sala Rajców, pałac
24. Ratusz w Lubaniu
ślubów i Sala Królewska z portretami Wettynów. Neogotycki kościół
p.w. Św. Trójcy, zbudowany w latach 1859-61 z cegły i kamienia w miejscu
bramy Nowogrodzieckiej, w pobliżu klasztoru sióstr Magdalenek. W ołtarzu
głównym znajduje się obraz św. Trójcy wykonany przez Engerta  dyrektora
szkoły artystycznej w Pradze. Baszta Bracka pochodzi z XIV w. Została
wzniesiona wraz z całym systemem obronnym miasta prawdopodobnie
w 1318 r. Pełniła rolę obronną wobec klasztoru Franciszkanów. W XIX w.
dodano ceglany krenelarz baszty. Wieża Kramarska powstała w XIV w.
Stanowi pozostałość po pierwszym ratuszu, który spłonął w 1487r. Wieżę
wyremontowano w 1693 r.. Ciekawy obiekt stanowią także odkryte
25. Kościół św. Trójcy
w Lubaniu w roku 2002 pozostałości miejskiej szubienicy, która powstała
w czasie, gdy Krzysztof Kolumb dobijał do brzegów Nowego Lądu.
Następnym punktem na Drodze jest wieś Pisarzowice. Znajduje się tu kościół
p.w. Macierzyństwa NMP, pochodzący z XV/XVI w., przebudowany w XVIII w. Wnętrze kościoła
zdobi gotycki portal, klasycystyczny ołtarz i kilka kamiennych epitafiów z XVIII w. We wsi
12
zachowały się ruiny pałacu zbudowanego na początku XVIII w. Obiekt został zniszczony w 1945 r.
i w takim stanie trwa do dnia dzisiejszego. We wsi występuje także zespół pałacowo-parkowy,
pochodzący z 2. poł. XVII w. W latach 60-tych XIX w. założono na terenie dworskich łąk park
krajobrazowy ze stawami. W wieku XX od strony południowo-wschodniej powstał park ozdobny.
Obecnie w pałacu mieści się szkoła podstawowa. Sąsiadujący
z Pisarzowicami Henryków Lubański posiada cenny pomnik przyrody -
najstarsze drzewo w Polsce (i być może w całej Europie Środkowej)  jest
to cis pospolity, liczÄ…cy sobie ponad 1260 lat. Na terenie wsi
umiejscowiony został pomnik upamiętniający stoczoną w 1745r. bitwę
pomiędzy Prusami a Saksonią, która miała decydujący wpływ
na zakończenie II wojny śląskiej. Obiekt sakralny
26. Cis pospolity w Henrykowie
Henrykowa stanowi zespół kościelny, obejmujący kościół
Lubańskim
p.w. św. Mikołaja z XIII w., plebanię, mur cmentarny
z bramą z 2 poł. XVIII w. oraz liczne kapliczki zabytkowe. Dalszym obiektem na Drodze, już
w miejscowości Sławnikowice jest otoczony kamiennym murem kościół Najświętszego Serca Pana
Jezusa, który powstał na początku XVI w. Został gruntownie przebudowany w 1838 r. Na terenie wsi
znajduje się pałac, w którym w roku 1651 urodził się uczony i filozof  Ehrenfried Walther von
Tschirnhaus. Za Sławnikowicami jest wieś Gronów z kościołem p.w. Matki Bożej Królowej Polski.
Wybudowany został w latach 1800-1801. Wnętrze zdobią drewniane empory i wystrój z lat 30. XIX
w. W sąsiedztwie świątyni stoi krzyż pokutny z wizerunkiem noża. W miejscowości Jędrzychowice
znajduje się kościół p.w. Narodzenia NMP pochodzący z XIII w. Obiekt był wielokrotnie
przebudowywany. Nawa kościoła nakryta jest sklepieniem kolebkowym z dekoracją stiukową sprzed
1614 r. a w ołtarzu głównym i nad wejściem głównym występują motywy pielgrzymiej muszli.
Cenny punkt dla pielgrzymujących Drogą św. Jakuba stanowi miejscowość zamykająca polski
odcinek Drogi  miasto Zgorzelec. IntrygujÄ…cym
zabytkiem sakralnym miasta jest kościół p.w. św. Józefa
Robotnika i św. Barbary o dość nowoczesnej budowli.
Nawiązuje on do otwartej i ustawionej grzbietem do góry
księgi. Wmurowania pod budowę świątyni dokonał
metropolita wrocławski ks. kardynał Henryk
27. Kościół św. Józefa Robotnika
i św. Barbary w Zgorzelcu
Gulbinowicz w 1981 r. Konsekracji kościoła dokonał
1 maja 2000 roku ordynariusz diecezji legnickiej ks. Biskup Tadeusz Rybak. Ciekawy obiekt stanowi
dom zwiÄ…zany z osobÄ… o imieniu Jakub Böhme. ByÅ‚ on niemieckim teologiem i mistykiem uznanym
za prekursora idealizmu, romantyzmu i gnostycyzmu. Na Å›cianie Domu Jakuba Böhme wmurowano
tablicÄ™ pamiÄ…tkowÄ… z napisem  In diesem Hause wohnte Jakub Böhme von 1590 bis 1610 . Jego
Przemyślenia filozoficzne wywarły duży wpływ na póz
niejszych mistyków m.in. na Adama
13
Mickiewicza i Izaaka Newtona. W środku utworzono izbę pamięci poświęconą wielkiemu filozofowi.
Będąc tam można obejrzeć zbiory zdjęć, przedmiotów i pogłębić wiedzę na temat życia i twórczości
mistrza. InteresujÄ…cym obiektem jest Pomnik Milenium stojÄ…cy przed SÄ…dem Rejonowym. Posiada
formę krzyża słowiańskiego z wyrytym na nim orłem w koronie. Dzieło to upamiętnia wejście Polski
w nowe Tysiąclecie. Odwołuje się do skojarzeń z polskością i chrześcijaństwem Zgorzelca. Autorem
pomnika jest rzez
biarz Vahan Bego. Odsłonięcie obiektu nastąpiło 11 listopada 2000 r. W mieście
wybudowana została także cerkiew prawosławna, otwarta w 2002 r. Związana jest z życiem
duchowym mieszkających w Zgorzelcu Greków. Jej uroczyste otwarcie miało miejsce podczas
V Międzynarodowego Festiwalu Piosenki Greckiej. Jest to obiekt drewniany, zdobiony obrazami
i ręcznie wykonanymi przez wiernych przedmiotami.
Ostatnim punktem polskiej strony Drogi, jaki przejdzie
pielgrzymujÄ…cy jest Most Staromiejski Zgorzelec-Görlitz.
Dzisiejszy wygląd uzyskał po odbudowie w 2004 r.
Przy moście znajduje się  Piwnica Staromiejska
w budynku funkcjonujÄ…cego tam od wieku XIII
28. Most Staromiejski w Zgorzelcu
trójkołowego młyn. Na jego ścianach umiejscowiona została ceramiczna, kolorowa płaskorzez
ba
WAZE  Wizerunek Artystyczny Zjednoczonej Europy, wykonana w 1998 r. przez malarza Vahana
Bego oraz rzez
biarza Michała Bulaka.
Droga św. Jakuba jest w pewnym sensie darem dla każdego pielgrzymującego. Znajdują się
na niej fundamenty kształtujące naszą egzystencję: przyroda  środowisko, w którym toczy się nasze
życie, społeczeństwo, które tworzymy my poprzez bycie  osobą , oraz Bóg  stwórca nas, natury
i wszystkiego innego. Poczucie głębokiej relacji z innymi ludz
mi, przyrodÄ… i Bogiem jest tym,
co przenika kondycję egzystencji człowieka. Dlatego uważam, że jakubowe wędrowanie, nie jest tylko
fizycznym przemieszczaniem się. Owe wędrowanie jest widzialnym wyrażeniem tego, co najbardziej
w nas intymne, niewidzialne. To właśnie odróżnia pielgrzymującego od turysty. Pielgrzymka posiada
konkretny cel i kierunek. Nie wyruszamy w Drogę po to, by gubić się w sieci ścieżek czy jakimś
labiryncie. Turystyka szuka zaś atrakcji. Turysta poszukuje wciąż nowych wrażeń, podróżując
z miejsca do miejsca. Droga św. Jakuba nie jest tylko dla tych, którzy pielgrzymują w celu umocnienia
wiary, jest ona także dla tych, którzy tej wiary poszukują.  Bo przecież każdy człowiek podobnie
przeżywa spotkanie z przyrodą, z historią, z dziełami człowieka, a nade wszystko  z innymi ludz
mi 2
2
 Droga św. Jakuba Gniezno  Zgorzelec  Praga . Część Polska. Przewodnik Pielgrzyma, Fundacja Wioski
Franciszkańskiej, Janice 2006, str. 5
14
BIBLIOGRAFIA:
1.  Droga św. Jakuba Gniezno  Zgorzelec  Praga , Część polska: Droga Wielkopolska i
Droga Dolnośląska. Przewodnik Pielgrzyma, Fundacja Wioski Franciszkańskiej, Janice 2006
2.  Droga św. Jakuba Via Regia Dolny Śląsk , Przewodnik Pielgrzyma, Fundacja Wioski
Franciszkańskiej, Janice 2006
3.  Wędrówki po dolinie Rzeki Kwisy , Przewodnik turystyczny. Wydawnictwo Turystyczne
 PLAN , Lubań 2004
4.  Dolny ÅšlÄ…sk  mapa atrakcji turystycznych , Wydawnictwo Kartograficzne  EKO-GRAF ,
Wrocław 2002/2003
5.  Turystyka na Dolnym Śląsku , Redakcja naukowa Jerzy Wyrzykowski, Wrocław 2004
6.  Wrocław wczoraj i dziś , Wydawnictwo  Interpress , Warszawa 1973
7. www.camino.net.pl
8. www.wroclaw.pl
SPIS ILUSTRACJI
Strona tytułowa:
Øð Mapa Drogi Å›w. Jakuba  Via Regia
Przewodnik pielgrzyma   Droga św. Jakuba Via Regia Dolny Śląsk , Janice 2006, str. 1
Øð Muszla Å›w. Jakuba
Przewodnik pielgrzyma  Droga św. Jakuba Via Regia Dolny Śląsk , Janice 2006, str. 109
Praca:
1. Katedra w Santiago de Compostela
Grafika Google & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & str. 2
2. Muszla św. Jakuba na Drodze  Via Regia
 Droga św. Jakuba Via Regia Dolny Śląsk Przewodnik pielgrzyma Janice 2006, strona
tytułowa & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 3
3. Muszla św. Jakuba na Drodze Wielkopolskiej i Dolnośląskiej
 Droga św. Jakuba Gniezno  Zgorzelec  Praga Droga Wielkopolska i Dolnośląska.
Przewodnik Pielgrzyma, strona tytułowa. & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 3
4. Katedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu,
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 4
5. Figura św. Jana Nepomucena we Wrocławiu
www.fotowroclaw.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 4
15
6. Kościół NMP we Wrocławiu
Grafika Google & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & str. 5
7. Katedra św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu
Grafika Google & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & str. 5
8. Katedra św. Marii Magdaleny we Wrocławiu
www.turfoto.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & & & & & str. 6
9. Ratusz we Wrocławiu
www.budowle-gotyckie-webpark.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & str. 6
10. Zamek na wodzie w Wojnowicach
www.naszlaku.com & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. str. 7
11. Ratusz w Åšrodzie ÅšlÄ…skiej
www.wikipedia.org & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. str. 7
12. Opactwo Cystersów w Lubiążu
www.lubiaz.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. str. 8
13. Zamek w Prochowicach
www.zamki.res.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & str. 8
14. Zamek Piastowski w Legnicy
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..... str. 9
15. Kościół św. Jana Chrzciciela w Legnicy
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & . str. 9
16. Katedra św. Piotra i Pawła w Legnicy
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& str. 9
17. Sanktuarium Wniebowziętej Matki Kościoła w Bolesławcu
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & . str. 10
18. Ratusz w Bolesławcu
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & .. str. 10
19. Kościół p.w. Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Bolesławcu
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 10
20. Wiadukt kolejowy w Bolesławcu
www.istotne.com & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...& str. 11
21. Ruiny Klasztoru św. Marii i Magdaleny w Nowogrodz
cu
www.nowogrodziec.org & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & str. 11
22. Kościół św. Piotra i Pawła w Nowogrodz
cu
www.nowogrodziec.org & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..... str. 11
23. Ratusz w Nowogrodz
cu
Zdjęcie własne & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 11
16
24. Ratusz w Lubaniu
www.polskaniezwykla.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 12
25. Kościół św. Trójcy w Lubaniu
www.luban.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& str. 12
26. Cis pospolity w Henrykowie Lubańskim
www.czasatrakcji.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ... str. 13
27. Kościół św. Józefa Robotnika i św. Barbary w Zgorzelcu
www.wikipedia.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .. str. 13
28. Most staromiejski w Zgorzelcu
www.polskajestfajna.wp.pl & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .... str. 14
17