Rozdzia 4
Linux  Systemy wielodost pne Unix/Linux
4.3 Systemy wielodost pne Unix/Linux
Linux jest systemem wielozadaniowym, co umo liwia mu równoczesne wykonywanie
wi cej ni jednego procesu (proces jest to egzemplarz wykonywanego programu, posiadaj cy
asn przestrze adresow ). Za realizacj wielozadaniowo ci odpowiedzialne jest j dro
systemu operacyjnego.
Wielozadaniowo zapewniona jest mi dzy innymi przez program nazywany planist ,
który realizuje algorytm szeregowania zada w kolejce do przyznania czasu procesora. Linux
mo e wykorzystywa wiele procesorów. Gdy system ma mniej dost pnych procesorów ni
zada do wykonania, czas dzia ania procesora jest dzielony pomi dzy wszystkie zadania.
Niektóre systemy wielozadaniowe, np. Linux oferuj wyw aszczanie, które polega na
przerwaniu wykonywania procesu, odebraniu mu procesora i przekazaniu sterowania do
planisty. W systemach bez wyw aszczania procesy musz same dba o sprawiedliwy podzia
czasu procesora. Do wy wietlenia listy uruchomionych procesów u ywamy polecenia ps
(rys. 4.2.1).
Rys. 4.2.1. Lista uruchomionych procesów
Mo e go u ywa ka dy u ytkownik, ale wy wietlane b tylko te procesy, których
jest on w cicielem.
Najwa niejsz spo ród wy wietlanych informacji jest identyfikator procesu PID.
Pozosta e pola oznaczaj :
TTY - identyfikator konsoli, z której proces zosta uruchomiony,
TIME - czas procesora wykorzystany do tej pory.
CMD - polecenie, którym uruchomiono proces.
Administrator mo e wy wietli list procesów uruchomionych przez wszystkich
ytkowników za pomoc polecenia ps -A (rys. 4.2.2).
Rys. 4.2.2. Zarz dzanie procesami w systemie Linux
Pracownia systemów komputerowych  Piotr Cymerman
102
Rozdzia 4
Linux  Systemy wielodost pne Unix/Linux
4.2.1 Zarz dzanie procesami w systemie Linux
Linux jest systemem bardzo stabilnym, lecz równie i w tym systemie proces mo e si
zawiesi . Czasami zachodzi konieczno usuni cia procesu dzia aj cego. Zwyk y u ytkownik
mo e usuwa tylko te procesy, których jest w cicielem. Administrator mo e usuwa
wszystkie procesy. Do usuwania procesów z systemu s y polecenie kill (rys. 4.2.3).
Polecenie to musi otrzyma jako argument identyfikator PID procesu. Usuwa ono proces
w sposób bezpieczny (zamyka otwarte pliki, zwalnia obszary pami ci). Je eli usuni cie
procesu w ten sposób si nie uda, to mo emy wymusi jego zako czenie, dodaj c opcj -9,
np. kill -9 2463.
Uwaga
Usuwanie procesów jest zabiegiem niebezpiecznym. Usuni cie wa nego
procesu mo e spowodowa unieruchomienie ca ego systemu.
Rys. 4.2.3. Usuni cie procesu
4.2.2 Wielodost pno
Linux jest systemem wielodost pnym. Oznacza to, e wielu u ytkowników mo e
jednocze nie z niego korzysta . Ka dy u ytkownik ma przydzielone zasoby, np. pami , czas
procesora, miejsce na dysku, do których nikt oprócz niego nie ma dost pu, chyba e sam je
udost pni. U ytkownik jest niezale ny i odizolowany od innych. O uprawnieniach do
korzystania z poszczególnych zasobów decyduje administrator systemu. Aby zalogowa si
do systemu, mo emy skorzysta z klawiatury przy czonej do komputera lub sieci
komputerowej. Po zalogowaniu uzyskujemy dost p do konsoli. W Linuksie zdefiniowanych
jest wiele konsoli tekstowych, na których mog logowa si ró ni u ytkownicy. Aby zmieni
konsol , u ywamy kombinacji klawiszy [Ctrl]+[Alt]+[Fn], np. [Ctrl]+[Alt]+[Fl], aby
prze czy si na pierwsz konsol itd. Ograniczeniem darmowego rodowiska graficznego
XFree86 jest mo liwo uruchomienia tylko jeden raz. Oznacza to, e tylko jeden u ytkownik
mo e pracowa w rodowisku graficznym. rodowisko graficzne jest dost pne na siódmej
konsoli za pomoc kombinacji [Ctrl]+[Alt]+[F7].
Pracownia systemów komputerowych  Piotr Cymerman
103
Rozdzia 4
Linux  Systemy wielodost pne Unix/Linux
Aby sprawdzi , z jakiego konta w danym momencie korzystamy, u yjemy polecenia
whoami. U ytkownik mo e podejrze , kto w danym momencie jest zalogowany do systemu za
pomoc polecenia who (rys. 4.2.4).
Rys. 4.2.4. Wykaz u ytkowników zalogowanych do systemu
ytkownicy mog wysy do siebie komunikaty, korzystaj c 7 polecenia write
(rys. 4.2.5). Po poleceniu write nale y wpisa nazw u ytkownika zalogowanego do
systemu. Ko czymy wpisywanie tekstu wiadomo ci za pomoc kombinacji klawiszy
[Ctri]+[d].
Rys. 4.2.5. Wys anie wiadomo ci do innego u ytkownika
Wiadomo przesiana do u ytkownika wy wietlana jest na jego ekranie (rys. 4.2.6).
Rys. 4.2.6. Wiadomo wy wietlona na ekranie odbiorcy
Administrator czasami musi wysia wiadomo do wszystkich zalogowanych
ytkowników, np. z pro o zako czenie pracy z powodu przerwy w pracy serwera. Do
tego celu mo e u polecenia wall (rys. 4.2.7). Komunikat otrzymany przez wszystkich
ytkowników pokazany jest na rys. 4.2.8.
Pracownia systemów komputerowych  Piotr Cymerman
104
Rozdzia 4
Linux  Systemy wielodost pne Unix/Linux
Rys. 4.2.7. Komunikat wys any do wszystkich u ytkowników
Rys. 4.2.8. Komunikat odebrany przez wszystkich u ytkowników
4.2.3 System plików systemu Linux
System plików to metoda przechowywania plików, zarz dzania plikami, informacjami
o tych plikach, tak by dost p do plików i danych w nich zgromadzonych by atwy dla
ytkownika systemu. Linux potrafi obs ugiwa wiele ró nych systemów plików, w tym
równie te najbardziej popularne:
ext3 - domy lny system plików w wi kszo ci dystrybucji systemu Linux opartych na
drze 2.4 oraz nowszych. W starszych dystrybucjach mo na spotka wersj ext2.
FAT - system plików u ywany w rodowisku DOS/Windows,
NTFS - nowsza wersja systemu plików dla Windows (niektóre starsze dystrybucje mog
mie problemy, zw aszcza z obs ug zapisu),
IS09660 - stosowany na dyskach CD/DVD.
Podczas instalacji Linuksa tworzona jest struktura folderów na dysku lub dyskach
zainstalowanych w komputerze. Standardowe foldery tworzone podczas instalacji:
/ folder g ówny,
/bin przechowywane s w nim standardowe polecenia systemu Linux,
/dev przechowywane s w nim pliki reprezentuj ce punkty dost pu do urz dze
systemowych, np. nap dów CD/DVD,
/etc przechowywane s w nim administracyjne pliki konfiguracyjne,
Pracownia systemów komputerowych  Piotr Cymerman
105
Rozdzia 4
Linux  Systemy wielodost pne Unix/Linux
/home przechowywane s w nim foldery domowe poszczególnych u ytkowników,
/mnt zapewnia odpowiedni lokalizacj do montowania urz dze , takich jak zdalne
systemy plików oraz no niki wymienne,
/root folder domowy administratora systemu,
/sbin przechowywane s w nim polecenia s ce do administrowania systemem
oraz uruchamiaj ce procesy tzw. demonów (daemon),
/tmp przechowywane s w nim pliki tymczasowe, wykorzystywane przez ró ne
aplikacje,
/usr przechowywane s w nim pliki dokumentacji systemu oraz wi kszo
programów u ytkownika,
/boot przechowywane jest w nim j dro systemu,
/var przechowywane s w nim foldery danych ró nych aplikacji, w szczególno ci
takich jak serwer FTP (folder /var/ftp) czy serwer WWW
(folder /var/www).
System plików w Linuksie mo emy traktowa jak pojedyncze drzewo. Je eli
do czymy do systemu plików jaki dodatkowy no nik danych, np. dyskietk , dysk CD/DVD
lub pami flash, to system plików lego urz dzenia zostanie doczepiony do systemu
ównego. Miejsce doczepienia nazywane jest punktem montowania (mount point). Jako
punkt montowania mo na wybra dowolny folder w g ównym systemie plików (je eli w
folderze s dane, to zostan one przes oni te przez zawarto no nika). Zwykle do
montowania no ników u ywa si folderów /mnt i /media. Aby zamontowa system plików z
dyskietki, u yjemy polecenia:
mount -t msdos /dev/fd0 /mnt/floppy
Opcja -t w poleceniu oznacza, e podamy typ systemu plików na no niku. Najcz ciej
ywane to:
msdos system FAT12 (dyskietka),
vfat system FAT,
ntfs system NTFS,
iso9660 yta CD/DVD.
Pierwszy parametr oznacza identyfikator urz dzenia, np.:
/dev/fd0 pierwsza stacja dyskietek,
/dev/cdrom nap d CD/DVD,
/dev/hdal pierwsza partycja na dysku ATA (kontroler podstawowy),
/dev/sdal pierwsza partycja na dysku SCSI, SATA lub pami ci flash.
Drugi parametr okre la punkt montowania. Aby odmontowa system plików, u yjemy
polecenia: umount /dev/fd0. Zamiast identyfikatora urz dzenia mo na poda równie
punkt montowania, np. umount /mnt/floppy.
Rys. 4.2.9. Montowanie dyskietki
Uwaga
Nie mo na odmontowa systemu plików aktualnie u ywanego.
W powy szym przyk adzie najpierw zmienili my folder na g ówny, a dopiero
pó niej mo liwe by o odmontowanie systemu plików.
Pracownia systemów komputerowych  Piotr Cymerman
106
Rozdzia 4
Linux  Systemy wielodost pne Unix/Linux
Aby wy wietli informacje o wszystkich zamontowanych systemach plików, u yjemy
polecenia df (rys. 4.2.10).
Rys. 4.2.10. Lista zamontowanych systemów plików
wiczenie 2. Zadania do samodzielnego wykonania
1. W konsoli tekstowej tty2 (aby do niej przej u yj kombinacji [CTRL]+[ALT]+[F2])
zaloguj si jako root (domy lnie has o jest puste).
2. W konsoli tekstowej tty3 ([CTRL]+[ALT]+[F3]) zaloguj si jako liveuser (równie
has o puste).
3. W konsoli tekstowej tty4 ([CTRL]+[ALT]+[F4]) zaloguj si jako jnowak. Wcze niej
musisz stworzy konto tego u ytkownika. W rodowisku graficznym
([CTRL]+[ALT]+[F7]) kliknij prawym przyciskiem myszy w pustym miejscu na
pulpicie i wybierz kolejno Settings | Users and Groups, a nast pnie Add User
i skonfiguruj jak na rys. 4.2.11 ustalaj c has o dla jnowak na zaq12wsx.
Rys. 4.2.11. Tworzenie konta nowego u ytkownika
4. Wy wietl list procesów uruchomionych w Twoim systemie.
5. Uruchom proces man find& i sprawd jego identyfikator.
6. Usu uruchomiony wy ej proces.
7. Wy lij komunikat od u ytkownika liveuser do u ytkownika jnowak.
8. Wy lij komunikat od u ytkownika root do wszystkich zalogowanych w systemie
ytkowników.
9. Zamontuj do systemu plików dyskietk , dysk CD/DVD, pendrive a, partycj dysku
z systemem Windows.
10.Wy wietl informacje o wszystkich zamontowanych systemach plików.
Pracownia systemów komputerowych  Piotr Cymerman
107