Gęsi i kanie nad Hawelą (Niemcy)
Paweł Brzęk
Wschodnie ('dzikie') ramiÄ™ Haweli.
We wrześniu 2006 spędziłem kilka dni (11-20.09) w stacji terenowej Uniwersytetu w
Poczdamie w Gülpe razem z grupÄ… studentów Uniwersytetu w BiaÅ‚ymstoku. Gülpe jest maÅ‚Ä…
osadą (na oko 200 osób), położoną kilkadziesiąt kilometrów na zachód od Berlina, na
granicy dwóch landów: Brandenburgii i Saksonii-Anthalt. Sama stacja znajduje się kilometr
za wsiÄ…, na dużej wyspie otoczonej przez dwa ramiona rzeki Haweli, tuż obok jeziora Gülpe.
Malowniczy kanaÅ‚ tuż obok jeziora Gülpe.
Hawela płynie tutaj w szerokiej, polodowcowej pradolinie. Jest tu bardzo płasko: różnica
wysokości rzędu dwóch metrów to już dużo. W sąsiedztwie doliny znajduje się jednak kilka
wzniesień, z jednego z nich pod koniec XIX wieku odbywał swoje loty (i zginął) Otto
Lilienthal. Jak na zachodnią Europę, Hawela jest całkiem dziką rzeką: występują tu
regularne wiosenne wylewy. Jednak sporo brakuje jej do Biebrzy: główne, zachodnie ramię
Haweli jest właściwie kanałem, czasem z brzegami wyłożonymi kamieniami (ale nawet tu
dotarły już bobry). Trochę bardziej naturalna jest mniejsza, wschodnia odnoga: czasem
rośnie tu nawet trzcina! Okoliczna równina pokryta jest głównie obszernymi polami
uprawnymi i pastwiskami, wierzbowe zarośla są rzadkością. Sieć kanałów melioracyjnych
jest rzadsza niż w Polsce, kanały są jednak szerokie i można na nich zobaczyć np. stado
łabędzi.
Imponujący kościół w Havelbergu, niedaleko ujścia Haweli do A
aby.
Samo jezioro Gülpe jest bardzo pÅ‚ytkie (do 2 metrów), z brzegami poroÅ›niÄ™tymi trzcinÄ… albo
pokrytymi łąkami. Właśnie te łąki sprawiają, że jest ono bardzo ważnym miejscem postoju
dla przelotnych gęsi (znajduje się na liście Konwencji RAMSAR). W Polsce północno-
wschodniej jesienny przelot gęsi jest raczej słabo zaznaczony (szczególnie w porównaniu z
wiosnÄ…), natomiast koÅ‚o Gülpe w poÅ‚owie wrzeÅ›nia gÄ™ganie rozlega siÄ™ bez przerwy. Stacja
terenowa leży chyba tuż obok gęsiego  korytarza powietrznego i ich klucze przelatywały nad
nami prawie non-stop. Nawet podczas dość krótkiego pobytu mogłem zauważyć wyraz
ne
zmiany w składzie gatunkowym tych kluczy. Na początku leciały same gęgawy, od 15
września coraz częściej zaczęły pokazywać się też gęsi zbożowe i białoczelne. Całe
towarzystwo zatrzymuje siÄ™ na Å‚Ä…kach na poÅ‚udniowym brzegu jeziora Gülpe. ZnajdujÄ… siÄ™
tu trzy punkty obserwacyjne, z których można godzinami oglądać z bliska tysiące
odpoczywających i żerujących gęsi. Podczas wizyty 14.09 naliczyłem około 3000 gęgaw,
wśród których wypatrzyłem tylko 5 gęsi zbożowych i 3 białoczelne. Podczas drugiej wizyty
(18.09), gęsi było na pewno więcej, ale już nawet nie próbowałem ich policzyć. Obok wciąż
dominującej gęgawy pojawiło się też sporo gęsi białoczelnych i trochę rzadszych zbożowych.
Po paru godzinach udało mi się znalez
ć jedną berniklę białolicą, ale nie wypatrzyłem żadnej
gęsi krótkodziobej ani małej.
Brzeg jeziora Gülpe ze stadami gÄ™si i kormoranów.
Jezioro Gülpe przyciÄ…ga nie tylko gÄ™si. Bardzo liczne sÄ… żurawie, szczególnie gdy zbierajÄ… siÄ™
na nocleg. O zmierzchu 12.09 naliczyłem ich około 500. Podobną liczebność osiągały
wypoczywające na łachach piasku kormorany. Przy trzcinach ciągnących się wzdłuż
północnego brzegu brodziły czaple białe (rekord to 34 ptaki). Z kaczek przede wszystkim
krzyżówki, czernice, głowienki, krakwy, świstuny, cyraneczki etc., a także dwa młode ohary.
Między nimi trochę perkozów dwuczubych i łabędzie nieme. Ciekawe, że nie zobaczyłem tu
ani jednej łyski. Stosunkowo nieliczne były też mewy (śmieszki, pospolite, srebrzyste). Nad
samym brzegiem kręciło się trochę siewek, ale nie można było do nich podejść aby nie
płoszyć gęsi. Udało mi się rozpoznać tylko biegusy zmienne.
Rodzina gÄ™gaw na brzegu jeziora Gülpe
Ogromne stada gęsi ściągają nad jezioro bieliki, chociaż nie były one zbyt liczne. Każde
pojawienie się bielika powodowało niesamowity popłoch wśród gęsi. Co najmniej tysiąc
ptaków zrywało się z łopotem skrzydeł i niesamowitym gęganiem, aby już po kilkudziesięciu
metrach wodować na tafli jeziora. Nie widziałem jednak żadnego udanego polowania. W
okolicy jeziora kręciły się też rybołowy (12.09 widziałem 4 ptaki na drutach na północnym
brzegu jeziora). Zdecydowanie najciekawszym drapieżnikiem były kanie rude. Ptaki te są
bardzo pospolite w Niemczech, a dolina Haweli to dla nich prawdziwy raj. Każdego dnia
widzieliśmy po kilka ptaków patrolujących brzegi rzeki lub pola uprawne. Niestety, nie było
kani czarnych - pewnie odleciały już na południe. Z ciekawostek, 12.09 z miejsca skąd Otto
Lilienthal wystartował w swój ostatni lot widziałem wyjątkowo jasnego myszołowa.
Kania ruda w locie.
Wokół stacji terenowej rozciągały się rozległe łąki i pastwiska, z nielicznymi drzewami. Jest
to dość ubogi biotop, z ciekawszych ptaków zobaczyłem tu tylko srokosza, dzięciołka,
pustułkę i przelotnego kulika wielkiego. Na szczęście podczas naszego pobytu łąki były
wykaszone, co jak zwykle przyciągnęło trochę ptaków: 16.09 naliczyłem na jednym polu aż
13 czapli siwych, 4 kanie rude, 4 myszołowy, samca błotniaka stawowego i liczne
krukowate. W okolicznych wsiach można było zobaczyć gniazda bocianów białych, ale
wyraz
nie mniej niż w Polsce - tylko po 1-3 na wieś. Najciekawszym gatunkiem całego
wyjazdu mógł być drop. Niestety, tereny na których występują (co prawda z małą pomocą
czÅ‚owieka) te ptaki byÅ‚y oddalone o co najmniej kilkanaÅ›cie kilometrów od Gülpe.
Widok spod bazy w stronÄ™ wsi Gülpe - widać wieżę koÅ›cioÅ‚a. Brama widoczna na
pierwszym planie ciągle nas fascynowała - czy to całujące się żurawie czy żyrafy?
Nasza wizyta nad Hawelą była krótka ale przyjemna, do czego przyczynili się również nasi
sympatyczni gospodarze. Co prawda, przedstawianie tej okolicy jako 'koniec świata' u
przybyszy z Podlasia może wzbudzić tylko ledwo wstrzymywany uśmiech. Ale nawet ta
'niemiecka ściana wschodnia' zapewnia widok stad gęsi, żurawi i innych ptaków.
Å»urawie i gÄ™si o zmroku nad jeziorem Gülpe.