1.) Omów wierzenia starożytnych Greków, (wyjaśnij rolę nitów) wykorzystując wiadomości o bogach i bohaterach mitologicznych.

1. Mit - jest to narracyjna opowieść wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności. Mity zawierają wiadomości o początkach istnienia rodzaju ludzkiego a także wyjaśnienia po co stworzono świat i kto go stworzył. Można w nich znaleźć informacje o bogach, którzy tym światem mieliby rządzić. Mity wyjaśniały niezrozu­miałe zjawiska, wyrażały wspólne dla danej grupy odczucia, emocje i doświad­czenia, przybliżały to, co było nieznane, objaśniały genezę religijnych obrzędów.

2. Podział mitów :

* Mity teogoniczne - czyli mity o powstaniu i naturze bogów, określające ich atrybuty, funkcje, usposobienie. Pojęcie to zostało utworzone od greckich słów ( theos) czyli bóg oraz ( gignomai ) - staje się, powsta­je. Przykładami mitów teogonicznych są chociażby: mit o narodzinach Afrodyty z morskiej piany czy mit o narodzinach Ateny, która wyskoczyła z rozbitej głowy Zeusa.

* Mity kosmogoniczne - o powstaniu i początkach świata i proces jego tworzenia. Słowo ( kosmos ) oznaczało w języku greckim świat . Najważniejszym mitem kosmogonicznym jest otwierające mitologię podanie o narodzinach świata, zaczynające się od słów: „Na początku był chaos ”.

* Mity antropogeniczne - mówiące o powstaniu człowieka (gr. antropos znaczy człowiek). Przykładem mitu antropogenicznego jest historia tytana Prometeusza, któremu przypisuje się stworzenie pierwszego człowieka. Mądry tytan ulepił go z gliny z domieszką łez.

* Mity genealogiczne - opowiadające o dziejach poszczególnych rodów i historii ich członków, o pokoleniach bohaterów. Dzi­siaj, podobnie jak przed wiekami, słowem „ genealogia ” określa się historię ja­kiegoś rodu (drzewo genealogiczne). Do mitów genealogicznych zaliczyć można choćby historię rodu Labdakidów, obejmującą tragiczne dzieje tebańskiej pary królewskiej : Lajosa, Jokasty, ich syna Edypa oraz jego dzieci: Antygony, Ismeny, Eteoklesa i Polinejkesa.

3. Jak powstał świat :

Świat powstał z Chaosu. Z niego wyłoniły się dwa bóstwa (Uranos i Gaja) oraz ziemia, którą pokryły lasy, jeziora, rzeki i pojawiły się na niej zwierzęta i ptactwo.

Ze związku Uranosa i Gai zrodziły się trzy rody: tytanów, kiklopów (cyklopów o jednym oku w środku czoła) i sturękich.

Uranos, bojąc się swych synów, kazał ich strącić do Tartaru (bez­dennych czeluści). Wówczas Kronos, najmłodszy tytan, wolny jeszcze, za namową Gai, okaleczył ojca i sam objął władzę nad światem.

Zapamiętawszy klątwę ojca, który mu kiedyś przepowiedział, że i jemu syn odbierze berło, połykał kolejno swoje dzieci, które rodziła mu żona Reja.

Po urodzeniu szóstego dziecka Reja oszukała męża. Podała mu zawinięty w pieluszkę kamień i Kronos połknął go, sądząc, że połyka syna. Ona natomiast zeszła na ziemię i ukryła dziecię, któremu dała na imię Dzeus, w grocie na wyspie Krecie pod opie­ką nimf górskich.

Chłopiec chował się zdrowo, karmiony mlekiem kozy Almatei.

Gdy dorósł, poradził matce, aby podała Kronosowi środek wy­miotny, co też uczyniła i spowodowała, że wypluł połknięte dzie­ci: Hadesa, Posejdona, Herę, Hestję i Demeter.

Dzeus stoczył z Kronosem walkę, która trwała dziesięć lat, ale nie przyniosła rozstrzygnięcia. Wówczas Dzeus uwolnił z Tartaru cyklopów i sturękich, przy ich pomocy pokonał Kronosa i strącił go do czeluści.

Następnie bogowie podzielili władzę między siebie. Dzeusowi dostało się niebo i ziemia wraz z Olimpem, Hadesowi - królestwo umarłych w podziemiu, a Posejdon został bogiem mórz.

4. Mity są źródłem toposów i zostały w nich utrwalone archetypy :

Archetyp : archetypy to wspólne dla całej zbiorowości ludzkiej pewne przekonania, wzory zachowań, wyobrażenia o świecie i przeżycia tkwiące w zbiorowej podświadomości. Obrazy te uzyskują swoją konkretyzację w różnych formach działalności ludzkiej, miedzy innymi w kulturze i literaturze w postaci toposów. Same w sobie niezmienne, przybierają różne kształty w konkretnych działaniach literackich poszczególnych twórców i epok. W mitologii przykładami konkretyzacji archetypów są: Demeter, symbolizująca czułość i miłość matki, Prometeusz - wieczny buntownik i altrui­sta, Ikar - oznaczający człowieka

Topos to stałe motywy, zaczerpnięte najczęściej z mitologii, wierzeń i podań, pojawiające się w różnych formach w dziełach literackich, świadczące o niezmienności śródziemnomorskiej kultury i będące wyrazem archetypicznych wzorców tkwiących w zbiorowej pod­świadomości. Przykładami pochodzących z mitologii greckiej toposów są: Arka­dia jako kraina szczęścia, okres „złotego wieku" oraz labirynt.

1.5) FUNKCJE MITÓW:

Mity pełniły znaczącą rolę w życiu religijno-społecznym ludów pierwotnych. Nie tylko organizowały wierzenia i wyjaśniały niewy­tłumaczalne zjawiska, ale także sprzyjały tworzeniu specyficznej więzi społecznej, międzyludzkiej. Określały obowiązujące zasady moralne, pełniły funkcje dydak­tyczne, wyjaśniały rolę i znaczenie poszczególnych elementów świata otaczające­go człowieka.

Wśród najważniejszych funkcji mitów wyróżnić należy:

• poznawcze - poprzez mity próbowano określić charakter oraz przyczyny zja­wisk przyrodniczych i atmosferycznych, objaśniać genezę gatunków roślinnych i zwierzęcych, tłumaczyć budowę wszechświata.

• światopoglądowe - mity, będąc częścią wierzeń religijnych, kształtowały po­glądy ludzi na istotę i charakter otaczającego ich świata. Wyjaśniały przyczyny powstania człowieka, Ziemi, określały relacje między bogami a ludźmi.

• sakralne - mity wyjaśniały genezę obrzędów religijnych, ich strukturę, określa­ły funkcję bogów w życiu człowieka i związane z wierzeniami formy kultu.

5. Bohaterowie

* Mit o Dedalu i Ikarze

Król Krety, Minos, zaangażował Dedala do budowy słynnego labiryntu dla swego syna, potwora Minotaura.

Dedal, utalentowany rzeźbiarz i budowniczy, podziwiany za swój kunszt artystyczny oraz bardzo wiele pożytecznych wyna­lazków (siekiera, poziomica, świder), przybył tu z Aten po zabiciu swojego ucznia, siostrzeńca.

Gdy labirynt był już gotowy, król, nie chcąc utracić Dedala, nie wyraził zgody na jego powrót do kraju. Wówczas Dedal, tęskniąc bardzo za ojczyzną, wymyślił niezwykły sposób ucieczki. Sporzą­dził z ptasich piór sklejonych woskiem olbrzymie skrzydła dla siebie i swego syna Ikara. Przytwierdziwszy je sobie do ramion, wznieśli się obaj w powietrze i poszybowali w kierunku Sycylii.

Wcześniej Dedal ostrzegł syna, by nie leciał zbyt wysoko, bo słońce roztopi wosk ani zbyt nisko, bo pióra nasiąkną wilgocią, ale Ikar, pod wrażeniem przeżyć, zapomniał o ojcowskiej prze­strodze. Wzbił się wysoko w górę, słońce roztopiło wosk, pióra wypadły ze skrzydeł, Ikar runął na ziemię i zabił się na miejscu.

Po długich poszukiwaniach ojciec odnalazł syna na wyspie, którą później nazwano Ikarią, a morze dokoła niej - Morzem Ikaryjskim.

* Mit o Syzyfie

Syzyf, król Koryntu, był lubiany przez bogów, którzy zapra­szali go na uczty olimpijskie, zezwalając mu na popijanie ambro­zji, odświeżającej jego ciało.

Lubił plotki, które mu bogowie zazwyczaj wybaczali, ale gdy pewnego razu zdradził ważny sekret Dzeusa, ten rozgniewał się na niego i posłał do niego boga śmierci Tanatosa, aby go zabrał ze świata.

Syzyf uwięził Tanatosa, co spowodowało, że śmierć straciła władzę nad wszystkimi ludźmi. Przestali oni umierać.

Wówczas bogowie wysłali Aresa, aby uwolnił Tanatosa i Syzyf musiał umrzeć, ale przed śmiercią zakazał małżonce pogrzebania jego zwłok. Dusza jego nie mogła więc wejść do krainy cieniów, lecz błąkała się po świecie, narzekając na „niedobrą" żonę.

Wówczas Pluton, nieświadom podstępu, pozwolił mu wrócić na trzy dni na ziemię, aby mógł ukarać niewiastę.

Syzyf poszedł, ale po trzech dniach do Hadesu nie wrócił.

Bogowie o nim zapomnieli, a on żył cicho, starając się nie zwracać na siebie uwagi.

Dopiero po wielu latach Tanatos przypomniał sobie o ucieki­nierze i zabrał go do podziemi. W Hadesie wymierzono Syzyfowi ciężką karę za wszystkie jego grzechy. Został skazany na wieczne wtaczanie na wysoką górę ciężkiego głazu, który przy samym szczycie znów spadał w dół.

Syzyf musiał zaczynać pracę wciąż na nowo i bez skutku. Bezowocna praca trwała całe wieki.

Stąd zrodziło się pojęcie syzyfowej pracy.

PROBLEMATYKA :

Mit o Dedalu i Ikarze opowiada o dążeniu człowieka do odzyskania wolno­ści za wszelką cenę, lecz jest to również opowieść o innych typowo ludzkich ce­chach: ciekawości, braku rozsądku, nieposłuszeństwie i głupocie.

Mit o Syzyfie jest wyrazem ludzkich marzeń o nieśmiertelności. Syzyfowi udaje się przechytrzyć bogów, którzy zapominają o nim i pozwalają mu żyć nawet wte­dy, gdy jego czas dawno już minął. Jednak, gdy sobie o nim przypominają, za oszu­stwo skazują go na wieczną pokutę - syzyfową pracę (Syzyf wtacza na górę ka­mień, który zawsze tuż przed szczytem wymyka mu się z rąk i pokutujący król musi zaczynać swą pracę od nowa).

Mitologia to wielki zbiór opowiadań o człowieku. Głównymi bohaterami mi­tów są ludzie i wszystko co jest z nimi związane, nawet jeżeli pozornie mity do­tyczą wyłącznie bogów. Mitologia stworzyła przecież bogów na obraz i podobień­stwo człowieka.

6. Bogowie :

Dzeus (Jowisz):

Syn Kronosa i Rei, bóg nieba, grzmotów i piorunów. Zsyłał deszcz i śnieg. Jego siła, po­tęga i groza ujawniała się najbardziej wśród zjawisk atmosferycznych. Obok siły Grecy obda­rzali go, jako najwyższego z bogów, cechami mędrców i rozumnej władzy. Był więc Dzeus opiekunem ludzkiej pracy, praw i wolności. Oficjalną żoną Dzeusa była jego siostra Hera. Z nią spłodził Aresa i Hefajstosa. Stale jednak zdradzał ją, zarówno z boginiami (Temidą, Demeter, Leto), jak i ze śmiertelniczkami (Alkmeną, Dzuae, Elektrą, Europą i Ledo). Z tych związków pochodzi wiele bóstw i herosów. Raz na cztery lata odbywały się w Grecji igrzyska na cześć Dzeusa, które obejmowały popisy siły, zręczności i szybkości. Zwycięzcy przysługi­wał w nagrodę wieniec oliwny mający bezcenną wartość jako symbol najwyższego uhonoro­wania sportowca. Wizerunek gromowładnego brodacza przetrwał dzięki kopiom rzeźbiarza Fidiasza.

Hefajstos (Wulkan) :

Syn Dzeusa i Hery, bóg kowali, rzemieślników i wszystkich wykonujących pracę fizyczną. Swoją kuźnię miał we wnętrzu wulkanu Etna. Tam kuł pioruny dla Dzeusa, tam wykona) wóz boga słońca Heliosa, zbroję Achillesa, tarczę egidę oraz strzały Erosa. Był pracowity i bardzo zdolny. Spod jego młota wychodziły rzeczy piękne i funkcjonalne. Z reguły dobroduszny i życzliwy, potrafił być także przebiegły i złośliwy. A stało się to za sprawą jego ojca, który strącił go z Olimpu, gdy ten ujął się za Herą. Spadając na wyspę Lemnos, Hefajstos połamał sobie nogi. Dzeus, chcąc wynagrodzić synowi dawne krzywdy, podarował mu za żonę najpiękniejszą z bogiń, Afrodytę. Niestety, małżeństwo młodej bogini i osmolonego kowala nie należało do najszczę­śliwszych. Na cześć tego muskularnego, brodatego mężczyzny w fartuchu kowalskim odbywa­ły się biegi z pochodniami (lampadoforie).

1.7) Jak powstały mity :

Mity powstały jako wynik zainteresowania starożytnych Greków człowiekiem i jego problemami, wszystkim, co jest z nim związane. Nawet jeżeli mity opowiadają o bogach, to pod ich postaciami wyraźnie dostrzec możemy ukryte wzorce ludzkich postaw i zachowań.

Spis treści :

1.) Omów wierzenia starożytnych Greków, (wyjaśnij rolę nitów) wykorzystując wiadomości o bogach i bohaterach mitologicznych.

1. Co to jest mit

2. Podział mitów

3. Jak powstał świat

4. Mity są źródłem toposów i zostały w nich utrwalone archetypy

5. Funkcje mitów

6. Bohaterowie :

* Mit o Dedalu i Ikarze

* Mit o Syzyfie

7. Bogowie

* Dzeus (Jowisz)

* Hefajstos (Wulkan)

1.8 Jak powstały mity

---