JĘZYK POLSKI- ANTYK

myślenie racjonalne- poznanie świata poprzez analizę, wyciągniecie wniosków na podstawie naszych doświadczeń

myślenie mityczne- magiczne, fantastyczne, próba wyjaśnienia zjawisk, metodami nielogicznymi, tym co jest raczej nie możliwe

Zasady myślenie mitycznego:

• człowiek wierzy że na świecie żyją postanie fantastyczne i ludzie

• nie odróżnia jawy od snu

• po śmierci człowieka żyje tak samo jak żył, ale bez uczucia

• wyznaje zasadę część za całość

• utożsamia cechy fizyczne z psychicznymi

• ma emocjonalne nastawienie do rzeczywistości

• myślenie mityczne jest konkretne

Mitologia jako źródło archetypów:

• Nike- zwycięstwa

• Demeter- matka rozpaczająca po stracie dziecka

• Orfeusz- nieszczęśliwy kochanek

• Narcyz- próżność, zakochany w sobie

mitomania- chorobliwa skłonność do zmyślania, tworzenia wyjątkowych historii na swój temat

Nawiązania literacki do Prometeusza:

• Leopold Staff, Prometeusz

• Zbigniew Herbert, Stary Prometeusz

• Jan Parandowski, Mit o Prometeuszu

prometeizm- postawa człowieka polegająca na buncie wobec istoty wyższej oraz altruistycznym poświęceniu dla dobra ludzkości bądź wybranej społeczności. Poświęcenie jest bezinteresowne i czyni bohatera samotnym, bo przerasta on innych, kieruje nim szlachetne pobudki niepojęte dla otocznia. Postawa taka jest źródłem ogromnego cierpienia społecznego.

Mity społeczne- historie, wierzenia uważane za prawdziwe przez członków jakiejś grupy, służą jako poparcie pewnych istniejących praktyk lub instytucji.

Funkcje mitów :

• poznawcza- stanowiły interpretację niezrozumiałych zjawisk, służyły pogłębieniu wiedzy o świecie

• światopoglądowa- wyrażały poglądy w zakresie zagadnień moralnych, prawideł życia społecznego, były sposobem ustanawiania obowiązujących w społeczeństwie zasad

• sakralna- wiązały się z kultem, wierzeniami i rytuałami

Podział mitów:

• teogoniczne- ich treścią było pochodzenie bogów oraz ich natura

• kosmogoniczne- opowiadały o powstaniu świata

• antropogeniczne- wyjaśniały, jak powstał człowiek

• genealogiczne- opowieści o dziejach rodów, rodowodzie jednostek

Tyrtajos:

• poeta walczący

• pisał elegie patriotyczne, zachęcające do odwagi, poświęcenia i nieugiętości

• za wartość naczelną uważał walkę w obronie ojczyzny

• jego literatura miała na celu rozgrzewać do boju

• tyrteizm/ poezja tyrtejska = poezja patriotyczna, nawołująca do walki

Anakreont:

• w anakreontykach opisywał życie dworu władcy, głosił pochwałę miłości, wina , gier towarzyskich

• tematyka jest biesiadna lub miłosna

Symonides:

• tworzył pieśni chóralne o patetycznym tonie

• słynął z epigramatów - krótkie utwory nagrobkowe

• jego liryka miała wzbudzać współczucie

• najsłynniejszy epigramat, dla poległych pod Termopilami

Safona:

• na Lesbos kształciła dziewczęta w muzyce i grze na instrumentach, poezji i tańcu

• wprowadziła strofę saficką

• utwory o tematyce miłosnej, wysławiającej piękno i urodę życia

Strofa saficka- układ pięciu wersów jedenastosylabowych i ostatniego pięciosylabowego.

Epos homerycki:

• najstarszy gatunek epicki

• opisuje dzieje historyczne bądź legendarnych bohaterów na tle ważnych i przełomowych wydarzeń

• napisanym podniosłym stylem, którego cechą są też stałe epitety oraz rozbudowane porównania homeryckie

• wydarzenia rozgrywają się na 2 płaszczyznach, boskiej i ludzkiej

• rozpoczyna się inwokacją skierowaną do bóstwa z prośbą o natchnienie

• obiektywny narrator zachowuje dystans wobec przedstawianych wydarzeń

• miarą wierszową jest heksametr

Heksametr- wiersz składający się z sześciu stóp, czyli powtarzających się według ustalonego schematu cząstek. Rytm heksametru ma charakter dostojny, patetyczny, odpowiedni do opisywanych wydarzeń. W polskiej wersji w każdym wersie pada 6 akcentów.

Stopa- najmniejsza powtarzająca się regularnie cząstka wersu, składająca się z kilku sylab długich i krótkich lub akcentowanych i nie akcentowanych.

Styl eposu:

• obecność stałych epitetów

• podniosłość, patetyczność

• porównania homeryckie, które są niezwykle rozbudowane, mają postać obrazu lub krótkiej historii

filozofia- umiłowanie mądrości, jej istotą jest doszukiwanie, myślenie, dociekanie

Działy filozofii:

• metafizyka- dział zajmujący się zjawiskami wykraczającymi poza doświadczenie, poszukujący odpowiedzi na pytanie o istotę bytu, charakter i strukturę rzeczywistości

• etyka- dział filozofii zajmujący się badaniem moralności rozpatrywaniem dobra i zła, określaniem istoty sumienia, źródeł i motywacji wyborów moralnych

• estetyka- nauka o pięknie, bada wartości estetyczne zawarte w dziele sztuki oraz w naturze, zajmuje się oddziaływaniem piękna o brzydoty na odbiorcę

• epistemologia- teoria poznania zajmująca się badaniem możliwości poznawczych człowieka i ich granic

arche- pra przyczyna wszystkiego

panta rei- wszystko płynne, wszystko jest zmienne

materializm- ogół systemów filozoficznych głoszących, że jedynym bytem jest byt materialny, natomiast inne są wytworami ludzkiej psychiki.

Dualizm- dwoista natura zjawisk; pogląd zakładający istnienie w świecie przeciwstawnych pierwiastków lub sił na przykład Bóg i szatan

I szkoła

• Tales z Miletu, arche= woda

• Heraklit z Efezu, arche= ogień

• Demokryt a Abdery, arche= atomy

• Pitagoras, arche= liczba

II szkoła

• Platon, istnieją 2 światy,

• I widzialny, zmysłowy, prawo przemian

• II idealny, boskich bytów, wzorców, wieczny i nie zmienny

• nad obydowaświatami stoi idea dobra, która wszystko porządkuje

• według Platona ważniejszy jest św. idealny

Sokrates:

• urodził się i zmarł w Atenach, żył 70 lat

• wierzył w znaczenie dobra i zła

• cnota = dobro bezwzględne, najwyższe o które człowiek powinien zabiegać

• cnota= wiedza

• stosował

• metodę elenktyczną- sprawdzanie i zbijanie twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji i doprowadzenie do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym

• metodę majeutyczną- pomoc uczniowi w uświadomieniu sobie prawdy, poprzez umiejętne stawianie pytań

• stosował „Dowód nie w prost”/ metoda sokrateńska- z założenia nieprawdziwości tezy dochodzi się do sprzeczności ze zdaniem prawdziwym

• ironia sokrateńska- udawanie głupszego od rozmówcy

• „używaj rozumu”

Platon Obrona Sokratesa

• mowa jaką wygłosił Sokrates przed śmiercią, skazany za demoralizację młodzieży i nie wiarę w bogów

• mowa o : pysze człowieka, czym jest mądrość, świat wartości, świadomej wiedzy, „wiem, że nic nie wiem „ - skromność człowieka w ocenie własnej wiedzy

TEATR GRECKI

deux ex machina- niespodziewane pojawienie się boga

theatron- widownia

orchestra- chór

proskenion- scena

skene- garderoba

parodos- wejście i wyjście na orkiestrę

dramat satyrowy- gatunek dramatu antycznego o charakterze pogodnym , niekiedy komicznym. Prezentował tematykę mitologiczną , najczęściej związaną z Dionizosem.

Ajschyols:

• gracki tragik

• brał udział w wojnach perskich

• wygrał konkurs dramatyczny

• napisał 70 tragedii i 20 dramatów satyrowych

• wprowadził na scenę drugiego aktora oraz akcję dziejącą się poza sceną

Sofokles:

• 120 tragedii + dramaty satyrowe

• tematami utworów mity

• wprowadził na scenę trzeciego aktora

• zwiększył liczbę członków chóru

• wprowadził dekoracje sceniczne

• twórca filozofii moralnej , pierwszy zapytał o istotę człowieka, uznał że jest to dusza, zawiera rozum

• człowiek potrafi wybrać dobro lub zło, a życie polega na pielęgnowaniu cnót moralnych

• życie szczęśliwe= żyć cnotliwie

Szczęście według Sokratesa:

• wolność

• odwaga

• wiedza

• uczciwość

• mądrość

• prawda

• szlachetność

• samodzielność myślenia

Arystoteles:

• szczęście= cnota

Eurypides:

• 92 utwory

• świetne portrety psychologiczne bohaterów

Budowa tragedii greckiej :

• prolog- wstęp zapowiadający temat i treść

• parodos- wstępna pieść chóru przy wejściu na orchestrę

• stasimon- pieśń wykonywana między aktami przez chór stojących na swoim miejscu na orchestrze

• epejsodion- część dialogowa tragedii, zawarta między występami chóru

• exodos- wyjściowa pieśń chóru, która zamyka akcję.

Tragedia według Arystotelesa:

• naśladowcze nastawienie akcji poważnej skończonej wyrażonej w języku ozdobnym

• przedstawienie formy dramatycznej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do katharsis - oczyszczenie uczuć

Strój tragiczny( tylko dla mężczyzn):

• długa biała szata ( bez rękawów~chiton)

• maski

• kontury

• peruki

• ważna kolorystyka szat

tragizm- kategoria etyczna polegająca na konflikcie równorzędnych racji moralnych

ironia tragiczna- działania bohatera, które w brej woli i wiedzy prowadzą do nieuchronnej katastrofy

wina tragiczna- niewłaściwa ocen przez bohatera własnej sytuacji; błędne rozpoznanie

hybris- pycha, grzech pych

SZKOŁY FILOZOFICZNE

• stoicyzm

• twórca Zenon z Kition

• rozum prowadzi nad do dobra

• cnota jest wiedzą

• rozum jest gwarantem szczęścia

• w życiu człowieka konieczna jest zasada złotego środka/ umiarkowania

• cnota= dobro, szczęście, natura

• życie zgodne z naturą → życie zgodne z rozumem= życie cnotliwe= życie szczęśliwe

• epikureizm

• szczęście jako przyjemność

• twórcą jest Epikur

• człowiek powinien zrobić wszystko by być szczęśliwym, bez względu na koszty

• przyjemność jest celem i dobrem najwyższym

• przyjemność : cielesna i duchowa

• carpe diem~ciesz się dniem ,ale z umiarem

• cnota umiarkowana- zasada złotego środka

• przyjemność jest brakiem cierpień

• ataraksja- spokój duszy a ciała, muszą być w równowadze.

• Cynizm

• dobro polega na ograniczeniu swoich potrzeb

• założyciel Antystenes z Aten

• cnota= najważniejsza wartość w życiu ludzkim

• człowiek powinien pozbyć się wszelkiego zbytku

• powinien zadowalać się tym co dała natura

• cynik- gardzi autorytetami, nie liczą się z opinią publiczną

HUMANIZM GRECKI

Terencjusz - człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce

humanizm- postawa intelektualno- moralna uznająca człowieka i jego potrzeby za najważniejsze

NAUCZANIE W GRECKI

• gimnazjum- plac do ćwiczenia gimnastycznego

• wychowywali żołnierzy i wojowników

• umiłowanie tężyzny

• przygotowuje fizycznie, później rok nauki muzyki, gramatyki i literatury

• liceum

• kształcenie ogólne

• akademia

• założone przez Platona w świętym gaju Akademosa

• kształcenie filozoficzne

HORACY

• twórca ód

• przedstawiciel stoików i epikurejczyków

• Non omnis moriar- nie wszystek umrę

• Carpe diem - chwytaj dzień

• aurea mediocriptas - złoty środek

• sapere aude- odważ się być mądrym

• exegi monumentum aere perennius- wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu

liryka autotematyczna- autor piszę o swoich utworach; utwór o utworze

horacjanizm- postawa życiowa i artystyczna

• poszukiwanie w życiu złotego środka

• połączenie epikureizmu ze stoicyzmem

• dążenie do prostoty formy i doskonałości stylu w twórczości poetyckiej

• refleksyjna postawa wobec życia

• powściągliwość w wyrażaniu uczuć i korzystaniu z dóbr doczesnych

kwestia Homerycka- sugestia krytyków, że Homer nigdy nie istniał , tzn, nie był on twórcą Iliady i Odeyseji, on tylko spisał opowieści pieśniopoetów wędrownych

Odyseja

• epos fantastyczny

• cechuje : epicka cudowność, wyróżnia przygodowa fabularność, obecność wątków baśniowych

• historia indywidualna Odyseusza

homoviator- wędrowiec

Nawiązanie literackie do Odysei

• Leopold Staff, Odys

• Mieczysław Jastuin , Czytanie Homera

Dionizos :

• dytyram- pieśni na cześć Dionizosa, o charakterze religijnym, wykonywane przez Koryfeusza- przewodnika chóru

• bóg płodnych sił natury, religijnej ekstazy i wina

• syn zeusa i Semele

• poślubił Ariadnę

• poświęcono my : winorośl, bluszcz, sosnę i figę

• atrybuty: gałąź winorośli, tyrs, maski tragiczne, byk , kozioł

Żywioł dionizyjski:

• chaos

• żywiołowość

• dynamizm

• żywotność

• ekstaza

Apollo:

• bóg piękna, patron sztuki i poezji

• syn zeusa i Latony

• zabił pytię, zawładną wyrocznią Temidy

• pean- hymn na cześć Apolla

• poświęcone mu: wilk, sarna, łabędź, koń, sęp, kruk, delfin, drzewo laurowe

• atrybuty: złota mira, lira i rydwan

Żywioł Apolliński:

• harmonia

• piękno duchowe

• doskonałość

• proporcja

• refleksja intelektualna

• wyszukanie

Święty rok pytyjski podzielono na część apollińską i dionizyjską

---