KLASYFIKACJA PODATKÓW

Ogół podatków jakie w określonym państwie obowiązują to system podatkowy państwa. Przeciwieństwem systemu podatkowego byłoby zrealizowanie koncepcji podatku jedynego (fizjokraci - podatek od ziemi jako jedyne źródło dochodu państwa). Jednakże ze względów praktycznych i teoretycznych współczesne systemy podatkowe oparte są obecnie zestawach (w różny sposób formowanych) podatków i opłat, uzupełniających się w określony sposób i tworzących w miarę spójną całość.

Podatki mogą być klasyfikowane według rozmaitych kryteriów. Klasyfikacje te nawiązują do rozmaitych cech charakterystycznych podatków, a także do poszczególnych elementów konstrukcji podatku, takich zwłaszcza jak przedmiot podatku i podstawa opodatkowania. Jako kryteria klasyfikacji podatków przyjmuje się również:

• podmiot na rzecz którego są płacone

• ponoszenie przez podatnika ciężaru ekonomicznego podatku

• charakter i sekwencję zjawisk ekonomicznych polegających na gromadzeniu i wydatkowaniu środków pieniężnych

Podstawowe znaczenie wydaje się mieć podział podatków na podatki:

• od dochodu

• od majątku

• od wydatków

KRYTERIUM - przedmiot opodatkowania nie w jego ujęciu prawnym, lecz ekonomicznym, gdyż podział ten nawiązuje do zjawisk ekonomicznych takich jak osiąganie dochodów, posiadanie majątku czy konsumpcja.

Równie duże znaczenie ma podział podatków na:

• bezpośrednie

• pośrednie

Dokonywany według rozmaitych KRYTERIÓW:

przerzucalność podatków

• bezpośrednie - p. nieprzrzucalne bądź przerzucalne w niewielkim stopniu

• pośrednie - p. które przerzucać (ich ciężar) można w stopniu największym

tożsamość podatnika

• bezpośrednie - jeżeli podmiot będący podatnikiem na gruncie przepisów prawa ponosi ekonomiczny ciężar podatku

• pośrednie - jeżeli podatnik nie ponosi ciężaru ekonomicznego podatku, a podatek ten pośrednio obciąża inny podmiot

cel podatku - przejęcie przez związek publicznoprawny części dochodów osiąganych przez podatnika

• bezpośrednie - p. które w swej konstrukcji nawiązują bezpośrednio do dochodu, czyniąc go swym przedmiotem

• pośrednie - p. które sięgają do innych zjawisk jako przedmiotu opodatkowania, ukrywając niejako jego związek z dochodem ( * 1 * )

KRYTERIUM - podmiot opodatkowania:

• od osób fizycznych

• od osób prawnych

• od jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej

• od innych podmiotów

KRYTERIUM - znaczenie cech osobistych podatnika dla opodatkowania

• osobiste - przy ustalaniu wielkości świadczenia podatkowego bierze się pod uwagę cechy osobiste podatnika

• rzeczowe - cech takich się nie uwzględnia przy ustalaniu wielkości świadczenia podatkowego

KRYTERIUM - kto jest beneficjentem wpływów podatkowych

• państwowe - wpływy z tych podatków stanowią dochody państwa

• samorządowe (lokalne) - wpływy z tych podatków stanowią dochody jst

• dzielony (mieszany) - wpływy z tych podatków mogą trafić zarówno do budżetu państwa, jak i do budżetów jst

• federalne(związkowe), stanowe(republikańskie, krajowe) - w państwach o strukturze federacyjnej

Jednak wróćmy do chyba najważniejszego z tych podziałów, którego kryterium jest przedmiot opodatkowania w ujęciu ekonomicznym, czyli na podatki dochodowe, majątkowe i konsumpcyjne.

PODATKI DOCHODOWE

Przedmiot - osiąganie dochodu (nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania)

Zalety:

• znaczna elastyczność - osiąganie wysokich dochodów - duże kwoty podatku

- dochody niewielkie - niewielki podatek

- brak dochodów - eliminuje w ogóle opodatkowanie

Podatek dochodowy uwzględnia w wysokim stopniu indywidualną zdolność płatniczą. Progresywny VAT umożliwia w pewnym stopniu wyrównywanie skrajnych nierówności w sytuacji materialnej poszczególnych grup społecznych.

Wady:

• progresywne opodatkowanie dochodów ogranicza skalę społecznie wartościowej aktywności podatników

dodatkowy wysiłek -> dodatkowy dochód -> nieopłacalne, bo opodatkowanie tej dodatkowej części dochodu będzie wyższe niż pozostałej

• progresywne podatki dochodowe są mało odporne na inflację, na tworzącą inflacje deprecjację pieniądza

realne dochody podatnika przed opodatkowaniem pozostają na tym samym poziomie

deprecjacja pieniądza -> dochody wyrażone w coraz większej liczbie jednostek pieniężnych

dochody opodatkowane według coraz wyższych stawek skali podatkowej

mechaniczny wzrost obciążenia podatkowego -> ten sam dochód realny podlega wyższemu opodatkowaniu

• opodatkowanie następuje przed podjęciem przez podatnika decyzji o przeznaczeniu dochodu czy to na konsumpcję, czy też na inwestycję - podatek jest neutralny

ulgi inwestycyjne - eliminują tą cechę p. dochodowego

Podatek przychodowy

Przedmiot - osiąganie przychodów pieniężnych

Obowiązek ich zapłaty zawsze w przypadku osiągnięcia dochodów, niezależnie od kosztów ich osiągnięcia ->bez względu na to czy podatnik uzyskał dochód czy stratę.

Ryczałty podatkowe - konstrukcje, w których kwota podatku jest ustalona wprost w przepisach prawa, a więc jest podatnikowi z góry znana. Nawiązują do możliwości uzyskania dochodu - w warunkach przeciętnych dla danego rodzaju działalności oraz miejsca i sposobu jej prowadzenia

PODATKI MAJĄTKOWE

• od posiadania majątku

przedmiot opodatkowania - posiadanie przedmiotów majątkowych (rzadziej własność)

majątek produkcyjno-usługowy - zwolniony z opodatkowania albo wprost przeciwnie opodatkowany wyżej niż majątek nieprodukcyjny -> ustawodawca konstruując podatek majątkowy sięga w istocie po dochody, jakie ten majątek przynosi bądź może przynosić

zaleta - stosunkowo duża przewidywalność możliwych do osiągnięcia za ich pomocą wpływów podatkowych, niezależnych od koniunktury gospodarczej -> stabilność opodatkowania

wada - luźny związek ze zdolnością konkretnej osoby (posiadacza majątku) do świadczenia podatkowego -> posiadanie majątku nie jest równoznaczne z posiadaniem środków pieniężnych do zapłaty podatku od tego majątku

• od przyrostu majątku

przedmiot opodatkowania - zwiększenie masy majątkowej będącej w dyspozycji podatnika poprzez przyłączenie doń składników majątkowych wcześniej do tej masy nie należących

• od wzrostu wartości majątku

przedmiot opodatkowania - wzrost wartości określonych przedmiotów majątkowych (np. gruntów)

przesłanka -> wartość majątku wzrosła bez wysiłku, nakładów poczynionych ze strony podatnika, a niekiedy dzięki nakładom poczynionym przez inne podmioty (np. budowa autostrady finansowana ze środków publicznych -> wzrost wartości prywatnego gruntu -> opodatkowanie uważane za formę odzyskania środków wydatkowanych wcześniej na budowę

• od transformacji substancji majątkowej

przedmiot opodatkowania - sprzedaż bądź zamiana rzeczy i praw majątkowych na inne rzeczy i prawa majątkowe (wyjątek - sprzedaż dokonywana w wykonywaniu działalności gospodarczej

przesłanka -> domniemanie, że osoby dokonujące obrotu dobrami materialnymi relatywnie dużej wartości mają także środki pieniężne pozwalające na zapłatę podatku

PODATKI KONSUMPCYJNE

Wliczone w cenę towarów i usług obciążają - z ekonomicznego punktu widzenia - nabywców tych towarów i usług (a więc konsumpcję). Formalnie jednak podatnikiem są producenci oraz sprzedawcy albo usługodawcy.

Dwie formy opodatkowania konsumpcji:

• podatek obrotowy - podatek powszechny, od wartości dodanej

• akcyza - dotyczy wybranych towarów, najczęściej uważanych za luksusowe

Zalety:

• z psychologicznego punktu widzenia mniej odczuwalne przez osoby, które ponoszą ich ekonomiczny ciężar (nabywcy towarów i usług) niż podatki bezpośrednie

Wady:

• regresywność - płacone praktycznie w każdym przypadku z dochodu

poziom konsumpcji podstawowych dóbr (chleb, woda) podobny w wypadku osób o dochodach wysokich i niskich -> VAT wliczony w cenę tych dóbr będzie stanowił niewielką część dochodu osoby bogatej, a znacznie większą osoby biednej

---