REGUŁY WYBORÓW I ICH KONSEKWENCJE: DOŚWIADCZENIA POLSKIE

Sartorii reguły wyborów są najbardziej manipulacyjnym instrumentem polityki

FUNKCJE WYBORÓW W USTROJACH DEMOKRATYCZNYCH

1. Uprawomocnienie wspólnoty politycznej i rządu

• wybory osób sprawujących władzę mogą być traktowane jako podstawowy sposób wyrażania zgody na bycie rządzonym

• w ślad za Beethamem wyróżniamy 3 wymiary legitymizacji władzy

• wymiar reguł władza jest legitymizowana, o ile została zdobyta i jest sprawowana zgodnie z przyjętymi regułami (w demokracji oznacza to, że została zdobyta w wolnych wyborach)

• wymiar przekonań wymiar ten ukazuje, że same reguły wymagają uprawomocnienia. Muszą być postrzegane przez rządzonych jako sprawiedliwe, słuszne, wynoszące do władzy właściwe osoby. W przypadku procedury wyborów oznacza to, że prawo wyborcze jest akceptowane przez obywateli, tj. uznają je za dobre i sprawiedliwe

• wymiar zachowań władza jest legitymizowana, o ile obywatele swoimi zachowaniami dają wyraz akceptacji dla istniejących relacji władczych i instytucji państwowych (np. masowy udział w wyborach).

Wybory szczególnie dobrze spełniają swoją funkcję gdy:

- spełniają wszystkie kryteria wolnych wyborów

- odbywają się na podstawie zrozumiałej dla obywateli i uznawanej za sprawiedliwą ordynacji

- frekwencja wyborcza jest wysoka

- wyłonione rządy są bezpośrednią konsekwencją wyborów

2. Wyłonienie prawowitego rządu

• to jest jedyny cel z punktu widzenia proceduralnej teorii demokracji Schumpatera. Według niej demokracja to taki układ instytucjonalny, który nadaje jednostkom władcze prerogatywy w drodze współzawodnictwa o głosy obywateli. Obywatele decydują, kto ma rządzić, natomiast nie decydują o treści rządów

• powyższa definicja jest próbą pogodzenia 2 sprzeczności:

- przyznania władzy całemu narodowi (suwerenność narodu)

- niemożność wykonywania władzy przez cały naród

wola przedstawicieli w tym ujęciu jest wolą narodu

3. Agregacja interesów poszczególnych obywateli i podjęcie za pomocą reguły większości decyzji, jakie interesy będą realizowane przez rząd

• Interes jednostki zagregowane interesy jednostek interes grupowy interes państwa (teoria racjonalnego wyboru, maksymalizacja korzyści)

• W koncepcjach korporatywistycznych zakłada się, że parlament jest jedną z najważniejszych płaszczyzn uzgadnia sprzecznych interesów)

• W pluralistycznej koncepcji grup interesu interesy pozostają konfliktowe, a parlamentarni reprezentanci tych grup zmierzają do jednostronnego zwycięstwa

• W modelu demokracji konsocjalnej, który odnosi się do społeczeństw silnie sfragmentaryzowanych i w których znacznym ograniczeniom podlega reguła większości, a parlament służy w szczególności gwarantowaniu praw mniejszości

KŁOPOTY Z ZASADĄ RÓWNOŚCI

Bentham „każdy winien się liczyć za jednego i nikt więcej niż za jednego” = jeden człowiek, jeden głos

ALE

• Wyborca może mieć więcej niż jeden głos lub może rangować kandydatów wpływ na zasadę równości i większości, gdyż niektórzy wykorzystują wszystkie te możliwości a inni nie

• Realizację zasady równości utrudniają:

• Progi prawne

• 5% w skali kraju dla partii, 8% dla koalicji partii

• głos na partie podprogowe nie jest równy głosowi na partie nadprogowe, bo ten pierwszy zostaje pominięty w ogóle. równość w traktowaniu wyborców nie gwarantuje równości w uwzględnianiu ich preferencji

• Wielkość okręgów wyborczych

• Im większe okręgi wyborcze (im więcej mandatów do uzyskania w danym okręgu) tym większa proporcjonalność wyborów

• Formuły przekładania głosów na mandaty

• Metoda d'Hondta faworyzuje partie zwycięskie (głównie 1)

• Metoda Saint-Lague jest korzystniejsza dla średnich i małych partii

• Jedno lub dwustopniowy podział na mandaty (lista krajowa lub jej brak)

TRUDNOŚCI W REALIZACJI ZASADY POWSZECHNOŚCI WYBORÓW

Powszechność wyborów jest bardzo ważna dla realizacji legitymizacyjnej funkcji wyborów

np. w Belgii, Włoszech udział w wyborach jest obowiązkowy (zasada powszechności kosztem zasady autonomii jednostki)

• Słaba zasada powszechności = każdy obywatel winien mieć zagwarantowaną możliwość wybierania i bycia wybieranym. Ale kim jest obywatel??? Kobiety mogą głosować w PL od 1918 roku (podobny problem z kolorowymi, nielegalnymi imigrantami…. )

• Formalne i materialne gwarancje zasady powszechności

• Względnie małe obwody wyborcze, obwody za granicą, w szpitalach, więzieniach, instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania)

• Niska frekwencja wyborcza

• Tylko w 1993 r. frekwencja przekroczyła 50%

• Wszystkie rządy w PL były powoływane przez przedstawicieli zdecydowanej mniejszości obywateli

• Rząd SLD i PSL w 1993 powołany został przez około 18% uprawnionych do głosowania

• Rząd AWS i UW w 1997 powołany został przez około 22% uprawnionych do głosowania

• Rząd SLD-UP i PSL w 2001 powołany został przez około 23% uprawnionych do głosowania

• Zwycięskie okazują się zawsze preferencje mniejszości ( wpływa na zasadę równości)

ZASADA WIĘKSZOŚĆI A RÓWNOŚĆ I PROPORCJONALNOŚĆ WYBORÓW

• Rządów w Polsce nie tworzą przedstawiciele większości obywateli

• We współczesnych społeczeństwach demokratycznych sytuacja, iż rządy nie są bezpośrednią konsekwencją preferencji większości obywateli jest raczej regułą niż wyjątkiem

• Ale fakt, że rząd nie jest pochodną preferencji większości głosujących jest czymś wyjątkowym w systemach proporcjonalnych i czymś dość powszednim w westminsterskim typie demokracji, wspierającym się na zasadzie większości względnej

• 2 pierwsze koalicje - poczynając od 1993 - nie miały za sobą większości głosujących (chociaż koalicja AWS-UW miała 47% głosów). Dopiero koalicja SLD-UP-PSL uzyskała taką większość

• koalicje rządowe tworzone są zgodnie z reguła Rikera, tzn. są ograniczone do niezbędnej wielkości zapewniającej wygraną

• Im wybory są bardziej proporcjonalne, tym bardziej prawdopodobne jest, że większość parlamentarna ma za sobą większość głosów wyborców

• Ordynacje proporcjonalne, o ile są prawdziwie proporcjonalne, utrudniają kształtowanie się zdecydowanej większości parlamentarnej

DYLEMAT PROPORCJONALNOŚCI I KONKLUZYWNOŚCI WYBORÓW

Zasada proporcjonalności = mandaty rozdzielane są według proporcji uzyskanych głosów. Skutkiem działania zasady proporcjonalności ma być odpowiedniość odsetka głosów zdobytych przez daną partię i odsetka uzyskanych przez nią mandatów.

Zasadę proporcjonalności zaburza wiele czynników:

1. kształt systemu partyjnego

• dysproporcjonalność jest większa gdy istnieje wiele małych partii (bo wiele z nich nie przekroczy progów wyborczych)

• regionalne zróżnicowanie poparcia dla partii. Partia, która by miała równomierne poparcie, tylko nieco przewyższające 5% w skali kraju, mogła by nie uzyskać żadnego mandatu (mimo, że w idealnie proporcjonalnym systemie powinno jej przypaść w PL 23 mandaty). Dzieje się tak dlatego, że przy małych okręgach wyborczych próg naturalny jest zazwyczaj wyższy niż próg prawny.

• Teza M. Duvergera. ordynacje większościowe sprzyjają powstawaniu systemu dwupartyjnego, a ordynacje proporcjonalne sprzyjają powstawaniu i trwaniu systemu wielopartyjnego

2. Progi prawne

• Tylko partie, które przekroczą próg wyborczy biorą udział w podziale mandatów.

• w Polsce próg prawny dla partii wynosi 5% ogółu głosów ważnych i 8% dla koalicji partii (w Europie nie ma wyższych progów prawnych)

3. wielkość okręgów wyborczych

• im więcej dużych okręgów (w sensie liczby mandatów) tym większa proporcjonalność, bo niższe są tzw. progi naturalne, a przede wszystkim mniejsze są straty partii słabszych z tytułu takiej czy innej reguły zaokrągleń

• od 2001 roku jest 41 okręgów wyborczych w PL, tj. o 11 mniej niż było w 1993 i 1997. jednakże nadal niekorzystna dla zasady proporcjonalności jest struktura okręgów wyborczych w PL bo: 1/3 okręgów to okręgi małe 7-9 mandatowe, okręgów średnich 10-13 mandatów jest 19, a okręgów względnie dużych 14-16mandatowych jest 7, i jeden rzeczywiście duży 19 mandatowy ( w dużych okręgach progi naturalne są często mniejsze niż progi prawne)

4. formuła wyborcza, czyli metoda przekładania głosów na mandaty

• metoda d' Hondta stosowana w wyborach 1993 i 1997 zarówno do rozdziału mandatów z list okręgowych, jak i listy krajowej. - Metoda ta wróciła w 2002 roku w wyborach samorządowych

- metoda d' Hondta uprzywilejuje partie największe

• metoda Saint-Lague stosowana w 2001

- metoda Saint-Lague jest korzystniejsza dla partii małych i średnich

- metoda ta podnosi proporcjonalność wyborów

• gdyby w 2001 roku obowiązywała metoda D'Hondta to koalicja SLD-UP zyskała by o 28 mandatów więcej, co dało by jej bezwzględną większość w Sejmie. A tak, musiała układać się z PSLem

PROPORCJONALNOŚĆ A KONKLUZYWNOŚĆ

• od racjonalnych reguł wyboru społecznego wymaga się by były konkluzywne w tym sensie, że wiodą do jednoznacznych rozstrzygnięć

• w przypadku wyborów parlamentarnych ordynacja wyborcza w zasadzie gwarantuje konkluzywność, to znaczy obsadzenie wszystkich mandatów (w ostateczności przewiduje się procedurę losowania)

• w imię konkluzywności w wyborach parlamentarnych nie wymaga się 50% frekwencji (tak jak w przypadku referendum). Nie powołanie parlamentu burzyłoby fundamenty demokracji.

• podniesienie proporcjonalności zmniejsza konkluzywność wyborów. I odwrotnie, zwiększenie konkluzywności wyborów zwiększa dysproporcjonalność.

• Starania o rozwiązanie dylematu proporcjonalności i konkluzywności zagrożone są zawsze bądź fragmentacją parlamentu (skutek proporcjonalności), bądź deformacją woli publicznej (skutek konkluzywności). Trza wybierać!!!

To by było na tyle…

Powodzenia…

4

---