„Polskie prawo konstytucyjne” L. Garlicki

r. Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Suma zasad podstawowych dotycząca ustroju tworzy tożsamość konstytucyjną państwa. Zasady te określają sposoby (płaszczyzna formalna) i treści (płaszczyzna materialna) wykonywania władzy.

Konstytucja z 2.4.1997r. - 8 najbardziej podstawowych zasad ustroju III RP, zasady:

1. suwerenności Narodu

2. niepodległości i suwerenności państwa

3. demokratycznego państwa prawnego

4. hierarchicznego systemu źródeł prawa

5. społeczeństwa obywatelskiego

6. podziału władz

7. społecznej gospodarki rynkowej

8. przyrodzonej godności człowieka

1. Zasada suwerenności Narodu…

…określa suwerena. Art. 4 ust. 1 : „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”. Nie można Narodu utożsamić z ogółem osób narodowości polskiej. Z punktu widzenia procesu sprawowania władzy decydującym kryterium jest posiadanie praw wyborczych.

Demokracja bezpośrednia: tam gdzie władza sprawowana jest bezpośrednio przez ogół wyborców. Elementy - inicjatywa ludowa, weto ludowe, referenda. W Konstytucji 4 rodzaje referendów:

a) ogólnokrajowe

b) w sprawie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej, dotyczącej przekazania części kompetencji organów władzy państwowej organizacji międzynarodowej

c) w sprawie zatwierdzenia zmiany rozdziałów nr I, II, XII Konstytucji

d) lokalne

Demokracja pośrednia (przedstawicielska): rzeczywistą formą wykonywania władzy przez korpus wyborczy jest delegowanie jej na rzecz regularnie wybieranych przedstawicieli.

Konstytucja: oparcie wyłaniania parlamentu na demokratycznej procedurze wyborczej: zasady tajności, równości, bezpośredniości i powszechności. Konieczne jest też oparcie systemu politycznego na zasadach pluralizmu (zagwarantowanie wolności tworzenia i działania partii politycznych). Parlament - organ przedstawicielski. Prezydent nie jest tak określany w Konstytucji, jednak ze względu na sposób jego wyboru de facto jest nim.

2. Zasada niepodległości i suwerenności państwa.

Suwerenność - zdolność państwa do samodzielnego o wszystkich dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go decyzji.

Ograniczenie suwerenności może nastąpić tylko na podstawie wyraźnej i szczególnej regulacji konstytucyjnej - stąd obecność tzw. europejskiej klauzuli dopuszczającej poddanie się ograniczeniom związanym z UE.

Uchwalenie ratyfikacji takiej umowy wymaga: uchwalenia przez Sejm i przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej ½ ustawowej liczby członków każdej z izb - większość liczniejsza nawet niż do zmiany Konstytucji! Sejm może też zdecydować na zastąpienie takiego głosowania referendum ogólnokrajowym. Ustawa ratyfikująca taką umowę może być zakwestionowana przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Inne ograniczenia: wprowadzenia stanu wojny możliwe jest tylko w razie zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspolnej obrony przeciw agresji. Użycie sił poza granicami kraju oraz pobyt obcych wojsk w Polsce musi określić ustawa lub ratyfikowana umowa m-dzy narodowa.

3. Zasada demokratycznego państwa prawnego.

Elementy państwa prawnego, to zasady: podziału władz, zwierzchnictwa konstytucji, niezależności sądów, niezawisłości sędziów oraz szczególnej roli ustawy jako podstawowego i powszechnego źródła prawa.

Pierwotne rozumienie węższe: prawo powinno być przestrzegane nie tylko przez obywateli, ale i przez organy państwowe. Dla obywatela - to co nie jest zabronione jest dozwolone. Dla państwa - tylko to co jest dozwolone jest dopuszczalne (zasada praworządności formalnej).

Inne zasady, których powinno przestrzegać państwo prawne, to:

- Zasada przyzwoitej legislacji, z której bierze się zasada zaufania obywatela do państwa. Nakazuje ona, by organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych minimalnych zasad uczciwości. Przepisy prawne nie mogą więc zasrawiać pułapek, formułować obietnic bez pokrycia bądź nagle wycofywać się ze złożonych obietnic.

Zawiera się w tym zakaz działania prawa wstecz (wyłącznie odnośnie przepisów pogarszających sytuację adresatów).

Także zachowania odpowiedniego okresu vacatio legis (ustawa - 14 dni od ogłoszenia). Wyjątkiem… wyjątkowe sytuacje.

Zasada ochrony praw nabytych. Uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób odebrane. Wyjątkiem tu są prawa do świadczeń socjalnych itp. Czasem ze względów ekonomicznych konieczne jest ograniczenie.

Zasada określoności prawa - przepisy prawne muszą być formułowane w sposób jasny, tak by konsekwencje postępowania obywatela były jasne.

Zasada proporcjonalności - zakaz nadmiernej ingerencji - środki zastosowane przez prawodawcę mają być proporcjonalne do założonego celu.

Specyfiką polskiej Konstytucji jest także zapis, głoszący iż Rzeczpospolita urzeczywistniać ma zasady sprawiedliwości społecznej.

4. Zasada hierarchicznego systemu źródeł prawa

Akty stanowione przez parlament - konstytucja i ustawy - mają znaleźć się na szczycie tej hierarchii.

Pojawiły się z tym jednak liczne problemy o charakterze ustrojowym:

- problem zapewnienia konstytucji najwyższego źródła prawa krajowego

- problem dopuszczalności stanowienia przez organy rządowe także innych aktów normatywnych niż akty wykonawcze (chodzi tu o prawo wewnętrzne)

Co do prawa wewnętrznego, to odróżnienie go od prawa powszechnie obowiązującego znalazło szerokie ujęcie w doktrynie niemieckiej końca XIXw. Regulowanie kompetencji w zakresie stanowienia aktów prawa wewnętrznego uznawano za element władzy organizacyjnej rządu i nie wymagającej szczegółowej reglamentacji. Dozwolony jest tu tzw. otwarty katalog źródeł prawa.

Na drodze do uporządkowania prawa w Polsce - postulat utworzenia zamkniętego katalogu źródeł prawa, tj. takiego gdzie podmioty uprawnione do tworzenia prawa były enumerowane w konstytucji. W 1980r. powstał Naczelny Sąd Administracyjny, potem Trybunał Konstytucyjny (1982/85). Ich orzecznictwo zaczęło stopniowo ograniczać samowolę rządowego prawotwórstwa. W konstytucji z 1997r., w 87 art. sformułowana jest zasada zamkniętego systemu źródeł prawa, ale tylko w odniesieniu do prawa powszechnie obowiązującego.

Zgodnie z konstytucją źródłami powszechnie obowiązującego prawa mogą być:

- konstytucja

- ustawy

- ratyfikowane umowy międzynarodowe

- rozporządzenia (w tym rozp. Prezydenta z moca ustawy, Prezesa Rady Ministrów, KRRiT, konkretnym ministrom i przewodniczącym konkretnych komitetów)

- akty prawa miejscowego

- zbiorowe układy pracy

Źródła prawa wewnętrznego nie są (nie muszą być) enumerowane, jednak akty te również muszą być zgodne z konstytucją.

5. Zasada społeczeństwa obywatelskiego.

Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego wywodzi się z prac Hegla, ale w Polsce uzyskało rację bytu dopiero w okresie tzw. pierwszej „Solidarności”. W tym czasie obywatel miał się stać podmiotem procesu przemian, a społeczeństwo organizacją złożoną z jednostek świadomych swoich praw i celów oraz zdolnych do ich realizacji.

Konstytucja '97 nigdzie nie używa terminu „społeczeństwo obywatelskie”. Sugeruje je jednak w licznych sformułowaniach i założeniach. Zakłada, że każdy obywatel funkcjonuje równocześnie w kilku podstawowych układach społecznych - politycznym, pracowniczym i terytorialnym. Zakłada też, że jednostka w każdym z tych układów ma swoje dążenia i interesy, mają one z natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny. Stąd proces ich wyrażania musi mieć pluralistyczny charakter, ze swej istoty polegający na możliwości równoległego formułowania konkurencyjnych programów i tworzeniu organizacji służących ich realizacji.

Pluralizm polityczny - podstawą jest tu swoboda tworzenia i funkcjonowania partii politycznych.

Partie polityczne - zorganizowane struktury jednoczące obywateli dla formułowani, wyrażania i realizowania celów politycznych, dążące do zdobycia władzy politycznej w państwie poprzez zdobycie większości w państwowych i samorządowych organach przedstawicielskich.

By organizacja mogła być uznana za partię:

1) wszyscy członkowie są obywatelami polskimi

2) zrzeszeni na zasadzie dobrowolności i równości

3) celem partii jest wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.

4) musi być wpisana do ewidencji partii politycznych, prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie (nie może odmówić wpisu, jeżeli org. spełnia warunki formalne)

Zakazy jest istnienie partii, które:

a) programowo-ideologiczne

- odwołują się w swym programie do totalitarnych metod i praktyk działania faszyzmu, nazizmu i komunizmu

- dopuszczają w swym programie lub działalności nienawiść rasową lub narodowościową

b) metody i organizacja

- dopuszczają stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa

- przewidują utajnienie struktur lub członkostwa

Jeżeli istniejąca partia „zboczy” z drogi, decyzję o jej rozwiązaniu może wydać tylko Trybunał Konstytucyjny.

Do sprawnego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego konieczne jest też dopuszczenie do funkcjonowania innego rodzaju organizacji.

W płaszczyźnie stosunków pracowniczych podstawową rolę odgrywają związki zawodowe. Istnieje swoboda tworzenia organizacji zrzeszających pracodawców, a także organizacji społeczno-zawodowych rolników. Dopuszczone jest istnienie samorządów zawodowych sprawujących pieczę nad właściwym przygotowaniem do zawodu - np. prawnicy.

Gwarancja istnienia samorządu terytorialnego. Konstytucja nie przesądza jednak jego kształtu, poza obecnością w nim gmin.

Gwarancja wolności środków masowego przekazu i kościołów i związków wyznaniowych. W drugiej kwiestii, 4 zasady podstawowe:

- równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych

- bezstronność państwa w sprawach przekonań religijnych itp.

- oparcie stosunków państwo-kościół (i zw. wyznaniowe) na zasadzie poszanowania i autonomii

- oparcie formy określenia stosunków między państwem a kościołami i zw. wyznaniowymi na ustawach uchwalonych w oparciu o umowy. W przypadku kościoła katolickiego - w oparciu o konkordat zawarty ze Stolicą Apostolską

6. Zasada podziału władz

Jedna z najstarszych zasad, towarzysząca rozwojowi myśli ustrojowej już od czasu Arystotelesa. Rozwinięta przez Monteskiusza i Locke'a, w Polsce znalazła odbicie już w Konstytucji 3 maja. Później w marcowej i po latach w małej konstytucji z 1992r.

W Konstytucji z 1997r.: „ustrój Rzeczypospolitej polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej”.

W sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) podział władz oznacza wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych kierunków (sfer) działania państwa, czyli odrębnego istnienia organów władzy ustawodawczej, wyk. i sąd., powołanych do wykonywania swojego odcinka władzy państwowej. Drugim elementem jest tak zwany system hamulców i równowagi.

Konstytucja nie opisuje jednak dokładnie wszystkich władz. Tylko piastuni władzy ustawodawczej (Sejm i Senat) są określeni w sposób precyzyjny i wyczerpujący. Ponadto niektóre organy trudno umieścić jasno w systemie trójpodziału władz. Np. Najwyższa Izba Kontroli jest organem wspomagającym Sejm w kontrolowwaniu rządu. Rzecznik Praw Obywatelskich jest w pewnym sensie agentem parlamentu, czuwający nad prawidłowością działania innych władz. Nie sposób też poprawnie zakwalifikować KRRiT i Krajowej Rady Sądownictwa (traktowana niekiedy jako najwyższy organ samorządu sędziowskiego działa przede wszystkim w ramach problematyki wadzy sądowniczej)

Zasada podziału władz nie ma charakteru absolutnego. Zazębianie i przecinanie się kompetencji nie może jednak iść za daleko. Tu pojawia się koncepcja domniemań kompetencyjnych. Opiera się ona na ocenie charakteru poszczególnych kompetencji władczych państwa, np. jeżeli przepisu konstytucji czy ustawy nie precyzują jasno kto ma ustanowić daną regulację prawną, domniemanie kompetencji zawsze będzie przemawiać za parlametnem. Oczywiście domniemanie kompetencji może zostać przełamane wyraźnym przepisem konstytucyjnym (ale nie zwykłą ustawą!).

W oparciu o system hamulców, równowagi itp. między władzą ustawodawczą a wykonawczą można wyróżnić dwa modele, systemy:

- system prezydencki (jedyny czysty w USA)

- system parlamentarny

zakłada tzw. dualizm egzekutywy: istnienie premiera i prezydenta, których kompetencje są ściśle rozgraniczone.

W Polsce mamy system parlamentarny, z takim dziwactwem jak prezydent wybierany przez naród, a nie jak w czystych systemach parlamentarnych, np. w Niemczech, przez parlament.

Różnego rodzaju systemy pół-prezydenckie, to efekt prób tzw. racjonalizacji systemu parlamentarnego. Bardziej typowym jednak przykładem racjonalizacji jest zmiana stosunków między parlamentem a rządem, a nie wzmacnianie pozycji prezydenta. Sensem racjonalizacji natomiast jest wprowadzenie rozwiązań rezerwowych na wypadek zakłóceń w normalnym obrazie relacji między parlamentem a rządem. Najlepszym przykładem są tu utrudnienia dla obalenia rządu - wymóg większości bezwzględnej przy głosowaniu nad wotum nieufności, zasada konstruktywnego wotum nieufności (wymagającego natychmiastowego wyłonienia nowego szefa rządu). Zasada ta obowiązuje w Polsce.

Jeśli chodzi o relacje m-dzy władzą wykonawczą a ustawodawczą w Polsce, to opiera się ona na systemie licznych hamulców i zazębień kompetencyjnych. Zupełnie inaczej ukształtowana jest pozycja władzy sądowniczej - jej podstawę stanowi niezależność sądownictwa od władz pozostałych. Ponadto silnie akcentuje się monopol kompetencyjny sądownictwa na sprawowanie władzy sądowniczej. Niezależności władzy sądowniczej nie uchybia uprawnienie głowy państwa do stosowania w indywidualnych przypadkach prawa łaski, ani także możliwość uchwalenia przez parlament aktu amnestii lub abolicji (darowuje pewne przestępstwa, wykroczenia).

Podstawowym środkiem oddziaływania władzy ustawodawczej na funkcjonowanie sądowwnictwa jest stanowienie ustaw określających treść prawa stosowanego przez sądy. Odwrotną rolę ma sąd konstytucyjny - jak określa go Hans Kelsen: ustawodawca negatywny.

Ciekawym aspektem podziału władz jest sytuacja, gdy państwo jest fedearacją (Polski to nie dotyczy) i wówczas mówimy też o podziale władz między centralnymi a władzami poszczególnych składników federacji (stanów, kantonów itp.).

7. Zasada społecznej gospodarki rynkowej

Art. 20 - „społeczna gospodarka rynkowa stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP.” Podstawowe jej komponenty to: wolność działalności gospodarczej, własność prywatna, solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.

Istotą jest tu powiązanie dwóch idei: gospodarki rynkowej i państwa socjalnego. Ogółem należy ten zapis rozumieć jako zobowiązanie państwa do łagodzenia społecznych skutków działania praw rynku.

Zasada sp.gos.ryn. odnosi się także do ustroju rolnictwa. Art.. 23 określa gospodarstwa rodzinne jako „podstawę ustroju rolnego państwa”. Nie oznacza to jednak, że państwo musi zapobiegać koncentracji gospodarstw.

8. Zasada przyrodzonej godności człowieka

Art. 30 Konstytucji i postanowienia jej Wstępu wskazują „przyrodzoną i niezbywalną godność człowieka” jako „źródło wolności i praw człowieka”. Przyznają jej atrybut „nienaruszalności”, a władzom publicznym nakazują jej „poszanowanie i ochronę”.

r. Parlament. Struktura, skład i organizacja.

1. Wprowadzenie

Istnienie parlamentu, rozumianego jako naczelny organ państwowy złożony z demokratycznie wybieranych przedstawicieli Narodu, realizujący władzę ustawodawczą i sprawujący kontrolę nad funkcjonowaniem władzy wykonawczej, jest cechą wspólną dla wszystkich demokratycznych systemów ustrojowych.

Istotą parlamentu jest jego ukształtowanie jako organu reprezentacji Narodu (organu przedstawicielskiego - takiego, którego wszyscy członkowie pochodzą z wyborów). Zasada jednolitości składu, głosi iż wszyscy członkowie izby muszą być w tej samej sytuacji prawnej.

Związek parlamentu z władzą wykonawczcą:

- uczestnictwo w powoływaniu rządu

- możliwość pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej

Zw. parlamentu z władzą sądowniczą:

- uchwalanie ustaw (które wiążą sędziów przy wykonywaniu funkcji orzeczniczych)

- wpływ na powoływanie sędziów do Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.

Zasada autonomii parlamentu - przyznaje mu wyłączność na podejmowanie pewnych rozstrzygnięć, dotyczących zwłaszcza jego wewnętrznej organizacji sposobu działania. Autonomia regulaminowa - każda izba ma wyłączne prawo do uchwalania swojego regulaminu. Takie regulaminy są właściwe do unormowania organizacji pracy wewnętrznej izb, porządku prac,trybu powoływania i działalności organów, sposobu wykonywania konstytucyjnych i ustawowych obowiązków organów państwowych wobec danej izby.Takie właśnie prawo parlamentarne w Polsce opiera się na źródłach pisanych.

Regulaminy parlamentarne uchwalane są w formie uchwał danej izby. W związku z czym regulaminy nie mogą normować sytuacji prawnej osób fizycznych czy prawnych, nie mogą określić ich obowiązków wobec sejmu - z tego z resztą powodu działanie komisji śledczych musiałobyć uregulowane przez ustawę, inaczej komisja nie miałaby prawa nikogo wezwać czy zażądać wyjaśnień.

2. Struktura parlamentu: zasada dwuizbowości

W zdecydowanej większości państw parlament ma strukturę złożoną, najczęściej składa się z dwóch izb. Parlamenty jednoizbowe mają: Nowa Zelandia, Islandia, Szwecja i Dania).

Geneza dwuizbowości - klasyczny jej rodowód to tzw. burżuazyjno-feudalny kompromis, który dokonywał się w XVII-XIXw. Wyższa izba reprezentowała arystokrację, niższa stan trzeci. Innym źródłem dwuizbowości może być federalna struktura państwa, tak jak ma to miejsce w USA. Obecnie kompetencje izby wyższej są z reguły poważnie ograniczone.

W Polsce senat istniał w konstytucji marcowej i w kwietniowej. Po wojnie kwestię jego istnienia poddano pod referendum - (3x tak) - jak wiadomo sfałszowanego przez komunistów.

Sejm - 460 posłów wybierani w wyborach powszechnych, równych, proporcjonalnych, bezpośrednich i tajnych, Senat - 100 senatorów: wybierani w głosowaniu powszechnym, bezpośrednim i tajnym. Równość i proporcjonalność powodują, iż posłowie muszą być wybierani w okręgach wielomandatowych, gdzie liczba mandatów wynika z liczby ludności. To zastrzeżenia nie odnosi się do Senatu.

W polskiej Konstytucji brak zasady równouprawnienia - Sejm i Senat wspólnie sprawują władzę ustawodawczą, ale kontrola nad rządem powierzona jest wyłącznie Sejmowi. Różni autorzy mówią o dwuizbowości „ułomnej”, „nierównorzędnej”, „niesymetrycznej” czy nazywają Senat „izbą refleksyjną”.

Senat uczestniczy w powoływaniu niektórych organów państwowych: prezesa NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, dwóch członków KRRiT, trzech z RPP (Rady Polityki Pieniężnej).

3. Struktura parlamentu: Zgromadzenie Narodowe

W polskiej tradycji parlamentarnej występowała też instytucja Zgromadzenia Narodowego, tzn. odrębnego organu konstytucyjnego o własnych kompetencjach, złożonego z obradujących wspólnie obu izb parlamenty, a więc Sejmu i Senatu. W ustaleniach Okrągłego Stołu ustalono, iż ono będzie wybierać prezydenta (po to by został nim W.Jaruzelski). Już w 1990r. jednak wybór prezydenta scedowano na Naród.

Dziś Konstytucja głosi, iż „Sejm i Senat obradując wspólnie działają jako Zgromadzenie Narodowe” - taki zapis oznaczałby, iż ZN nie jest osobnym organem państwowym. Jednak gdy działają razem nie istnieje różnica prawna m-dzy posłami i senatorami, stąd płynie wniosek przeciwny… Garlicki przychyla się do raczej do uznawania ZN za samoistny, osobny organ.

Funkcjonowanie ZN:

- przewodniczy mu marszałek Sejmu lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu.

- formą Zgromadzenia są wspólne obrady pełnego składu obu izb

Kompetencje ZN podlegają enumeracji (dokładnemu wymienieniu):

- przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego prezydenta

- stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy niezdolność do sprawowania urzędu ma charakter przejściowy

- stawianie prezydenta w stan oskarżenia przez Trybunał Stanu

4. Kadencja i sposób funkcjonowania

Kadencyjność jest koniecznym elementem przedstawicielskiego charakteru Sejmu, gdyż tylko okresowa i poddana sztywnym procedurom i terminom odnawialność składu parlamentu może im nadawać charakter organów rzeczywiście reprezentatywnych.

W Polsce upływająca i rozpoczynająca się kadencja są ze sobą ściśle powiązane. Nowa kadencja bowiem rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu, a więc już po wyborach, a do tego czasu trwa jeszcze kadencja poprzednia. W ten sposób parlament istnieje w sposób nieprzerwany i wyeliminowany zostaje okres międzykadencyjny. Tego samego dnia co kadencja Sejmu, zaczyna się kadencja Senatu, choćby nawet jego pierwsze posiedzenie odbyło się tydzień później.

Przedłużenie kadencji, na gruncie obowiązującej Konstytucji możliwe jest jedynie w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych, ewentualnie mogłoby to nastąpić również przy pomocy specjalnie uchwalonej ustawy konstytucyjnej, jednorazowo, wydłużającej okres kadencji.

Skrócenie kadencji może nastąpić z zastosowaniem dwóch procedur:

- samorozwiązanie się Sejmu

Uchwałę taką Sejm musi przyjąć większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów (307). Uchwałę taką można podjąć w dowolnym momencie z wyjątkiem okresu trwania stanów nadzwyczajnych.

- na mocy decyzji Prezydenta (rozwiązanie Sejmu)

Jest to klasyczny element zachowania równowagi między egzekutywą a legislatywą. Przypadki, gdy prezydent może rozwiązać Sejm zostały enumerowane w Konstytucji:

1. obligatoryjnie, w procesie tworzenia rządu - w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta, bądź niezdolnośic do wybrania własnego składu rządu

2. fakultatywnie, w procesie uchwalania ustawy budżetowej - w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4 miesięcy

Rozwiązanie dokonywane jest w formie zarządzenia prezydenta. Nie wymaga ono kontrasygnaty, konieczne jest tylko wcześniejsze (niezobowiązujące) zasięgnięcie opinii marszałków Sejmu i Senatu.

Skutki prawne skrócenia kadencji polegają na przedterminowym przeprowadzeniu wyborów. Zarządzane są one przez Prezydenta i muszą odbyć się nie później niż w okresie 45 dni od samorozwiązania lub rozwiązania Sejmu.

Zasada dyskontynuacji - wszelkie sprawy i wnioski nie zakończone w Sejmie czy w Senacie traktuje się jako ostatecznie załatwione w sensie niedojścia do skutku. Wyjątkiem jest tu komisja śledcza, ta jeśli przedłożyła swoje sprawozdanie poprzedniemu sejmowi, może ono zostać rozpatrzone w nowej kadencji. Zasada dyskontynuacji nie odnosi się do prezydenta. Następca przejmuje „bagaż” spraw niezałatwionych przez swojego poprzednika.

Pierwsze posiedzenie Sejmu zwołuje prezydent nie później niż 30 dni od dnia wyborów albo w ciągu 15 dni gdy kadencja uległa skróceniu. Treścią pierwszego posiedzenia jest ukonstytuowanie nowo wybranego Sejmu lub Senatu. Pierwszemu posiedzeniu przewodniczy Marszałek Senior wybrany przez prezydenta spośród najstarszych wiekiem posłów. Posłowie składają ślubowanie. Następnie przeprowadza się wybór Marszałka Sejmu, a później, już pod jego przewodnictwem wybór wicemarszałków i sekretarzy Sejmu. Na pierwszym posiedzeniu dymisję składa urzędująca Rada Ministrów. Nie później niż w okresie miesiąca nowy premier złoły wniosek o udzielenie nowemu rządowi wotum zaudania.

Sposoby funkcjonowania parlamentu: sesyjność vs pernamencja.

• sesyjność - w ramach kadencji parlamentu wyodrębnia się krótsze odcinki czasowe tzw. sesje, w ramach których izby mogą się zbierać na posiedzenia plenarne. Prawo powoływania sesji przysługuje z reguły głowie państwa. System ten występuje w większości państw. W Polsce do 1989r. też występowała.

Zasada pernamencji polega na tym, iż okres kadencji ma charakter jednolity. W całym okresie trwania kadencji przewodniczący lub prezydium izby może zwoływać jej posiedzenia. Wyeliminowany zostaje wpływ organu pozaparlamentarnego. W Konstytucji art. 109 : „Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.”

Posiedzenie Sejmu, to zgromadzenie pełnego składu izby w celu obradowania nad sprawami objętymi porządkiem dziennym. Posiedzenia trwa tak długo, aż porządek dzienny zostanie wyczerpany. W Polsce posiedzenia odbywają się w terminach ustalonych przez Prezydium Sejmu (wówczas muszą oni wysłuchać opinii Konwentu Seniorów) lub przez całą izbę - na zakończenie poprzedniego posiedzenia Sejm ustala termin następnego. Samo zwoływanie posiedzeń Sejmu należy do Marszałka.

Porządek dzienny ustala Marszałek Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów. Następnie kluby, koła poselskie lub grupy co najmniej 15 posłów mogą zgłaszać wnioski o uzupełnienie porządku dziennego. Propozycje są przedmiotem obrad Konwentu Seniorów i jeżeli jednogłośnie postanowi on o ich przyjęciu bądź odrzuceniu, to sprawa jest załatwiona. Jeżeli jednak nie ustala się jednolitej opinii, wówczas sprawa zmiany w porządku dziennym staje się przedmiotem głosowania w Sejmie (to dokładnie o to kłóciła się opozycja z PiSem, który nie poddał porządku dziennego pod głosowanie - w sprawie budżetu ostatnio).

Posiedzenia Sejmu są jawne. Zasada ta ma charakter zupełny, tzn. obejmuje:

1) jawność i publiczność obrad, rozumianą jako stworzenie możliwości bezpośredniej obserwacji przebiegu obrad przez publiczność i środki masowego przekazu.

2) dostępność dokumentów i materiałó stanowiących przedmiot bieżących obrad Sejmu

3) dostępność dokumentów i materiałów rejestrujących przebieg obrad (druków sejmowych, sprawozdań stenograficznych itp.)

Sejm może jednak w trosce o dobro państwa utajnić obrady.

Komisje sejmowe i senackie mogą to robić łatwiej, postanawiają po prostu o odbyciu posiedzenia zamkniętego. Komisja Odpowiedzialnośći Konstytucyjnej i Komisja ds. Służb Specjalnych działają z ograniczeniem zasady jawności.

Obradami Sejmu kieruje Marszałek lub w jego zastępstwie wicemarszałek, mając do pomocy dwóch sekretarzy Sejmu. Posłowie pragnący wziąć udział w debacie zapisują się do głosu u jednego z sekretarzy. W posiedzeniach może brać udział Prezydent, Prezes Rady Ministrów i inni członkowie rządu (zwyczajowo powinni), prezes Trybunału Konstytucyjnego, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, prezes NIK, Rzecznik PO oraz prezes NBP - mają oni prawo do zabierania głosu poza kolejnością. Po wyczerpaniu debaty odbywają się jawne głosowania. Sejm podejmuje swoje uchwały zwykłą większością głosów (więcej „za” niż „przeciw”, nie licząc wstrzymujących się od głosu) przy obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów. Zmiany Konstytucji lub Regulaminu Sejmu wymagają niekiedy większości bezwzględnej, wówczas głosów za musi być więcej niż głosów przeciw i wstrzymujących się. Większość kwalifikowana np. 3/5 lub 2/3.

5. Organizacja wewnętrzna

Organy kierownicze Sejmu, Senatu: Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów

Organy pomocnicze: komisje, sekretarze

Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów i komisje sa organami izb, co oznacza iż muszą się składać z posłów, a ich skład musi być kształtowany bezpośrednio przez izbę.

W Konstytucji 1997r. Prezydium Sejmu straciło charakter organu konstytucyjnego, tym samym podstawowe miejsce kierownicze przypadło marszałkowi. Kandydata na Marszałka Sejmu może zgłaszać grupa co najmniej 15 posłów. Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów przy obecności ½ izby. Tak samo wybiera się wicemarszałków, ich liczba jest nieograniczona. W Senacie wicemarszałków jest trzech. Stanowisko Marszałka przypada członkowi klubu z koalicji, mimo tego powinien on być neutralnym arbitrem. Przepisy prawa nie mówią nic o możliwości odwołania Marszałka. Należy jednak przyjąć, że nie jest to zakazana (ze względu na polityczność tego stanowiska).

Kompetencje Marszałka Sejmu:

- reprezentowanie Sejmu (z czym wiąże się przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym konstytucyjnym organom państwa)

- zwłoływanie posiedzeń Sejmu

- kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów

- czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu

- udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy

- administrowanie Sejmem - w tym powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Sejmu i (po zasięgnięciu opinii Szefa) jego zastępców

Zewnętrzne zadania Marszałka (z ich powodu trzeba go uznać jako drugą, osobę w państwie):

- jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego

- sprawuje zastępstwo Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu lub w razie opróżnienia urzędu prezydenta

- zarządza wybory prezydenckie

Wicemarszałkowie Sejmu są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów oraz zastępcami Marszałka w zakresie jego wewnątrzsejmowych zadań (co do zewnętrznych kompetencji Marszałka, to zastępuje go raczej Marszałek Senatu).

Prezydium Sejmu utraciło w nowej Konstytucji status organu konstytucyjnego. Podstawą jego istnienia jest regulamin Sejmu oraz ustawa o „wykonywaniu mandatu posła i senatora”. Prezydium składa się z Marszałka i wicemarszałków. Zadania Prezydium:

- związane z organizacją prac Sejmu - ustalanie planu prac Sejmu, tygodni w których odbędą się posiedzenia

- związane z pracami organów Sejmu, a zwłaszcza organizowanie współpracy między komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działań

- związane z tokiem prac sejmowych - opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw i uchwał

- związane z sytuacją prawną posłów - stosowanie kar, odpowiedzialności regulaminowej

- związane z regulaminem Sejmu - dokonywanie jego wykładni, inicjowanie zmian

Konwent Seniorów - jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych. Jest to organ polityczny, w ramach którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu. Skład:

- Marszałek

- wicemarszałkowie Sejmu

- przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich

- przedstawiciele porozumień liczących co najmniej 15 posłów

- przedstawicieli kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą

Formalnie rzecz biorąc Konwent jest tylko organem doradczym wobec Prezydium, w rzeczywistości odgrywa jednak poważną rolę - z resztą personalne powiązanie składu Konwentu i Prezydium powodują zatarcie dystansu między nimi.

Komisje sejmowe - są wyspecjalizowanymi organami wewnętrznymi Sejmu, zajmującymi się rozpatrywaniem, opiniowaniem i przygotowywaniem spraw dotyczących przedmiot obrad Sejmu. Przygotowują one akty i rozstrzygnięcia, które są następnie podejmowane przez Sejm (same nie dysponują możliwością ich podejmowania). W praktyce jednak Sejm przyjmuje najczęściej ustawy w brzmieniu zgodnym z propozycjami odpowiednich komisji.

Rozróżnia się komisje stałe i nadzwyczajne. Utworzenie komisji stałych przewiduje regulamin Sejmu. Istnieje 28 komisji stałych - 20 resortowych (problemowych), tj. powiązanych z ministerstwami i 8 zajmujących się innymi problemami jak np. Komisja Integracji Europejskiej.

Komisje nadzwyczajne tworzone są przez Sejm doraźnie dla zajęcia się konkretną sprawą. Zostają rozwiązane po wykonaniu „misji”.

Komisje sejmowe mogą składać się wyłącznie z posłów. Zasadą jest reprezentacja wszystkich klubów poselskich w każdej komisji. Pracami komisji kieruje prezydium, wybierane przez samą komisję. W każdym czasie może ona dokonywać zmian w składzie swojego prezydium.

Sekretarze Sejmu - są to posłowie w liczbie 20, wybierani przez Sejm. Stanowiska te nie są zaliczane w poczet organów Sejmu, ponieważ nie przysługują im żadne odrębne kompetencje. Pomagają oni Marszałkowi - prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów składane na piśmie, obliczają głosy itp.

Organizacja wewnętrzna Senatu. Muszą w nim istnieć: Marszałek, trzej wicemarszałkowie i komisje. Konstytucja milczy o instytucji prezydium. Niemniej jednak istieje ono, podobnie jak Konwent Seniorów.

Senat: 100 senatorów, mniejsza liczba komisji. Przepisy konstytucyjne wymagają, by niektóre akty Senatu były podejmowane w ramach ściśle wyznaczonych terminów, stąd jest tu inne tempo prac niż w Sejmie.

W Senacie istnieje 14 komisji, w tym dwie o charakterze funkcjonalnym. Senat nie może powołać Komisji Śledczej.

Foramami politycznej organizacji posłów i senatorów są kluby, koła i zespoły.

Kluby i koła muszą być zorganizowane na zasadzie politycznej, tj. grupować członków prezentujących określoną orientację polityczną. Może to,lecz nie musi być, przynależność do jednej partii - przykładem tu kluby UW, PSL, UP.

Dla zorganizowania klubu wymagana jest liczba co najmniej piętnastu posłów, bądź siedmiu senatorów. Jeżeli jest ich mniej, to mogą zrzeszyć się w koło poselskie. Kluby są z mocy prawa reprezentowane w Konwencie Seniorów, a z mocy zwyczaju w Prezydium izby i komisji (choć to nie zawsze realne). Istnieją też pewne różnice w finansowaniu klubów i kół z budżetu Kancelarii Sejmu (Senatu).

Rolą klubów i kół jest stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć.

6. Status prawny posłów i senatorów

Mandat parlamentarny - 3 znaczenia:

1) wynikające z wyborów pełnomocnictwo udzielone członkowi parlamentu przez wyborców

2) całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty

3) określenie oznaczające funkcję członka parlamentu

Pierwsze uprawnienia wynikające z mandatu poseł (senator) uzyskuje w dniu ogłoszenia wyników wyborów. Pełnię praw uzyskuje jednak dopiero po złożeniu ślubowania. Mandat wyjątkowo może wygasnąć w trakcie kadnecji, jeżeli poseł odmówił złożenia ślubowania, utracił prawo wybieralności, zrzekł się mandatu, zmarł, objął jedno ze stanowisk wymienionych w art. 103 Konstytucji lub złożył fałszywe oświadczenie w postępowaniu lustracyjnym. Pozbawić mandatu może również Trybunał Stanu, jeżeli poseł naruszył zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania takiego majątku.

W Polsce mandat jest wolny, a nie imperatywny (żadnych instrukcji sejmikowych, wskazań od wyborców itp.) Idea mandatu wolnego opiera się na założeniu, ze poseł reprezentuje cały Naród, a nie tylko swoich wyborców - nie istnieje między nimi prawna zależność.

Szczegółowe cechy mandatu:

- uniwersalność - poseł reprezentuje cały naród

- niezależność - ani wyborcy, ani organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania

- nieodwołalność - powyżsi nie mogą doprowadzić do wygaśnięcia jego mandatu

W Polsce mówi się też o mandacie zawodowym - poseł, to zawód. Podnosi to kwalifikacje, wiedzę, doświadczenie parlamentarzystów powtarzających kolejne kadencje. Akcentuje jednak związek posła z ugrupowaniem, z którym związali swoje losy - co może osłabić niezależność konieczną do kierowania się dobrem Narodu.

Gwarancje niezależności: immunitet i zasada imcompatibilitas (niepołączalności).

Funkcje immunitetu:

- ochrona niezależności członków parlamentu i zagwarantowanie im swobody wykonywania mandatu

- ochrona niezależności i autonomii parlamentu

Dwie postaci immunitetu:

- materialny - wyłączenie piastuna immunitetu spod działania materialnego prawa karnego (to co zrobi poseł, to nie przestępstwo, co by to nie było_

- formalny - ograniczenie dopuszczalności ścigania go za czyny będące przestępstwem (to co zrobił jest przestępstwem, ale dostanie mu się za to później)

W Konstytucji z 1997r. immunitet materialny dotyczy tylko „działalności wchodzącej w zakres sprawowania mandatu poselskiego” - pod warunkiem, że nie dochodzi do naruszania praw osób trzecich (naruszenie czyjegoś dobrego imienia nie podchodzi pod immunitet). Za działania objęte tym immunitetem poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem.

Immunitet formalny ma charakter zupełny (wszelkie czyny popełnione przez posła w czasie wykonywania mandatu). Nie dotyczy tylko odpowiedzialności cywilnej, pracowniczej, zawodowej itp.

Immunitet ten może zostać uchylony. Dwie formy uchylenia:

- przy zgodzie zainteresowanego posła

- uchylenie na mocy uchwały Sejmu (kiedyś wymagało to 2/3 głosów, dziś Konstytucja nic o tym nie mówi, ale ciągle jest to w regulaminie Sejmu. Odmowa uchylenia immunitetu powoduje zawieszenie biegu przedawnienia w postępowaniu karnym.

Nietykalność - oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody Sejmu (Senatu). Zatrzymanie jest dopuszczalne, gdy podyktowane jest to stanem wyższej konieczności lub obrony koniecznej; dopuszczalne także gdy poseł zostanie ujęty na gorącym uczynku. Wówczas trzeba powiadomić o tym Marszałka, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

Zasada niepołączalności:

- formalnej - zakaz łączenia mandatu z innymi stanowiskami państwowymi

- materialna - zakaz podejmowania określonej działalności zawodowej

Zasada niewybieralności dotyczy tylko prezydenta - po wybraniu poseł może zrezygnować z innych funkcji, stanowisk - prezydent nie może.

Nie można łączyć mandatu z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Senatu i Prezydenta, w administracji rządowej, ze stanowiskiem ambasadora. Nie można też jednocześnie wykonywać urzędu sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, funkcjonariusza policji i służb ochrony państwa, żołnierza w czynnej służbie wojskowej.

Uprawnienia i obowiązki posłów i senatorów:

• związane z działalnośćią Izby

- udział w posiedzeniach Sejmu i komisji, których jest członkiem

- prawo kandydowania i zasiadania w organach Sejmu

- prawo organizowania się w kluby

- prawo zgłaszania interpelacji, zapytań

• związane z wykonywaniem mandatu

- obowiązek informowania wyborców o swojej pracy

- prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od członków Rady Ministrów

- prawo uzyskiwania informacji i materiałów oraz wglądu w działalność administracji rządowej, terytorialnej i spółek służby państwa

- prawo do podejmowania interwnecji w organach adm. rz. i sam. teryt.

• wynikające z indywidualnej sytuacji prawnej posła (senatora):

- prawo do diety parlamentarnej

- prawo do bezpłatnych przejazdów środkami transportu publicznego na terenie kraju

- prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych

- prawo do korzystania z funduszy świadczeń socjalnych

- obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym - bezpośrednio po wyborze, później raz do roku i 2 miesiące przed kolejnymi wyborami

Jeżeli poseł zdecyduje się wziąć bezpłatny urlop w dotychczasowym miejscu pracy staje się posłem zawodowym i przysługuje mu wówczas co miesięczne stałe uposażenie.

Komisja Etyki Poselskiej - rozpatruje sprawy wynikające z Rejestru Korzyści majątkowych i oświadczeń poselskich. Skład: po jednym reprezentancie każdego klubu. Kandydatów zgłaszają przewodniczący klubów. Członek Komisji może wnieść sprzeciw wobec członkostwa w Komisji innego kandydata - wówczas uprawnienie muszą zgłosić nową kandydaturę. Skład Komisji wybieraniy jest przez Sejm w głosowaniu łącznym.

I to by byłona tyle.

---