"Przedwiośnie" - powieść S. Żeromskiego — geneza powstania

"Przedwiośnie" - powieść S. Żeromskiego, wydana w Warszawie w 1924 r. Utwór

wyrosły z zaniepokojenia pisarza sytuacją polit.-społ. odrodzonego państwa

polskiego. Wewnętrzne rozbicie polityczne, nieporadność zmieniających się

rządów, nieodpowiedzialność parlamentu uwikłanego w rozgrywki międzypartyjne,

stale pogarszające się położenie gospodarcze, bezrobocie i strajki stwarzały

sytuację chaosu i wewnętrznej anarchii. "Przedwiośnie" miało być w intencji

autora ujętym na gorąco obrazem Polski współczesnej, a jednocześnie wyrazem

stosunku pisarza do opisywanych problemów. Miało być też pytaniem o przyszłą

drogę, przestrogą i wezwaniem do powszechnej dyskusji o "naprawie

Rzeczypospolitej".

Tę trudną i zawikłaną problematykę przedstawił pisarz na przykładzie typowej

pod wieloma względami biografii Cezarego Baryki, młodego człowieka, urodzonego

i wychowanego wśród Rosjan w Baku, dla którego Polska była mitem i wyidealizowaną

legendą z opowieści rodziców, budzącą ciekawość, ale i nieufność. Pogłębiały ją

doświadczenia wyniesione z rewolucyjnej Rosji. Żeromski tak prowadzi fabułę

powieści, aby umożliwić bohaterowi po powrocie do kraju stałe konfrontowanie

marzeń z rzeczywistością, ojcowskiej wizji Polski "szklanych domów" z prawdą

życia. Po krótkim pobycie w Warszawie Cezary bierze udział w wojnie 1920 roku.

Po kampanii, zaproszony przez kolegę, poznaje istniejącą jeszcze wówczas Polskę

szlachecką. Swoista uroda życia w starym ziemiańskim dworze, Nawłoci, jak

również romans z piękną właścicielką sąsiedniego majątku, zdołały na chwilę

wciągnąć bohatera, lecz nie przysłoniły mu obrazu nędzy chłopskiej i

lekkomyślnej beztroski pańskiej Nawłoci. Kolejny pobyt w Warszawie jest obrazem

szarpaniny duchowej bohatera, który miota się pośród sprzecznych idei,

przyznając rację na przemian jednej lub drugiej, aby je z kolei wszystkie

odrzucić. Z jednej strony Szymon Gajowiec, opiekun Baryki, stara się zapewnić

go, że jedyną właściwą drogą usunięcia niedostatków "chorej" Polski jest

powolne, organicznikowskie działanie. Z drugiej zaś strony kolega

uniwersytecki, Antoni Lulek, zaprzysięgły przeciwnik "burżuazyjnej" Polski,

rozjątrza gorycz Baryki swą agitacyjną napastliwością, ukazując rzeczywistość

odrodzonego państwa w barwach ponurych. Któregoś dnia, w odruchu buntu i

rozpaczy, Baryka przyłącza się do napotkanego pochodu manifestujących

robotników.

Ukazanie się "Przedwiośnia" stało się wydarzeniem nie tylko literackim, lecz

politycznym. Ostrość diagnozy, namiętność oskarżenia, a zwłaszcza zakończenie

powieści - marsz Baryki na Belweder - przyjęte zostały przez część opinii

polskiej jako wezwanie do rewolucji i wywołały ostrą nagonkę środowisk

konserwatywnych na pisarza. To najbardziej dyskusyjne dzieło Żeromskiego, obok

"Dziejów grzechu", wywołało lawinę sporów i polemik, ale przyniosło mu też

liczne wyrazy hołdu. Cezary Baryka stał się symbolicznym wcieleniem poszukiwań

młodych ludzi, dążących do przebudowy świata.

---