16. Typy lekcji

Typ lekcji - to taka jej odmiana, która wynika z realizacji funkcji dydaktycznych w toku procesu nauczania i uczenia się oraz z organizacji pracy na lekcji, zastosowanych metod czy środków dydaktycznych. Typy lekcji zazębiają się z rodzajami lekcji.

Maria Nagajowa wyróżnia typy lekcji oparte na metodach nauczania: (albo może tylko przytacza czyjeś sądy… nie wiem)

1. Typ lekcji opartej na metodzie heurystycznej - podstawą jest strategia dochodzenia do nowej wiedzy pod kier. N

2. Typ lekcji opartej na metodzie oglądowej - podstawą jej jest strategia ukierunkowana na rozwój procesów emocjonalnych.

Przedstawienie dzieła literackiego w zespoleniu z wy­jątkowo starannie i celowo przygotowanymi, tematycznie i emocjo­nalnie bliskimi temu dziełu środkami, np. reprodukcjami dzieł pla­stycznych, fotogramami bądź twórczością plastyczną uczniów; muzyką odtworzoną z płyt bądź z taśmy albo twórczością muzyczną i ru­chową uczniów; filmem, inscenizacją utworu itp. Funkcją jednost­ki metodycznej jest wywołanie głębszego i pełniejszego przeżycia uczniów. Bogactwo środków zastosowanych w metodzie oglądowej wpływa na odbiór utworu, ale nie jest jedyną metodą; samo bo­wiem opracowanie utworu odbywa się za pomocą jednej z metod słow­nych; heurezy, metody problemowej bądź nawet podającej (np. opo­wiadanie nauczyciela). Warunkiem udania się lekcji są absolutnie sprawne urządzenia techniczne i doskonała organizacja.

3. Typ lekcji opartej na metodzie podającej - podstawą jest strategia przyswajania przez uczniów gotowej wiedzy.

4. Typ lekcji opartej na metodzie problemowej - podstawą jest strategia samodzielnego dochodzenia uczniów do nowej wiedzy.

Ogniwa lekcji problemowej:

• Stworzenie sytuacji problemowej:

1. przypomnienie wiedzy i umiejętności ucznia już przyswojonych, a będących podstawą rozwiązania problemu; może to być sprawdzenie pracy domowej;

2. podanie materiału zawierającego problem łatwy do dostrzeżenia przez ucznia (np. przykłady językowe, teksty literackie, swobodne wypowiedzi, przedmioty - reprodukcje, fotografie itp., fakty, zdarzenia itp.);

3. dostrzeżenie w materiale problemu i sformułowanie go.

• Rozwiązanie problemu (opracowanie nowego materiału):

1. ewentualne zgromadzenie dalszego materiału stanowiącego dostateczną podstawę pracy;

2. ustalenie planu rozwiązywania problemu przez wyodrębnienie problemów szczegółowych, jeżeli problem jest obszerny i trudny;

3. obserwacja i analiza materiału; porównywanie, szukanie podobieństw, różnic i związków; ocenianie; wnioskowanie; uogólnianie; stawianie hipotez, odrzucanie ich i sprawdzanie;

4. sformułowanie ostatecznego rozwiązania problemu i sprawdzenie słuszności tego rozwiązania (czyli po prostu zebranie i usystematyzowanie nowego materiału).

• Praktyczne zastosowanie nowego materiału.

• Zadanie pracy domowej.

5. Typ lekcji opartej na metodzie zajęć praktycznych - podstawą jej jest strategia umiejętności uczniów i samodzielność działania.

Struktura:

• Faza orientacyjna (10 - 15 min.):

1. ewentualne sprawdzenie pracy domowej, jeżeli jej treść wiąże się z celem i treścią lekcji;

2. uświadomienie uczniom celu lekcji;

3. ustalenie zasad i reguł, które mają ćwiczyć;

4. ewentualny pokaz wzorowej czynności, w której wykonywaniu mają się uczniowie ćwiczyć.

• Faza operacyjna (30 - 35 min.):

1. wykonywanie zadań pod kontrolą n-la;

2. systematyczne ćwiczenia odpowiednio urozmaicone;

3. zadanie pracy domowej.

6. Typy lekcji poświęconych opracowaniu nowego materiału - ich funkcją jest zapoznanie uczniów z nowymi wiadomościami z zakresu nauki o języku, ortografii, interpunkcji, historii i teorii literatury, wiedzy o filmie, radiu i telewizji oraz nowymi umiejętnościami z nimi związanymi.

Odmiany w zależności od metody opracowania nowego materiału i od przyjętej strategii:

1. lekcja oparta na metodzie podającej (przyjmująca za podstawę strategię przyswajania przez uczniów gotowej wiedzy;

2. lekcja oparta na metodzie problemowej (przyjmująca za podstawę strategię samodzielnego dochodzenia uczniów do nowej wiedzy);

3. lekcja oparta na metodzie heurystycznej (przyjmująca za podstawę strategię dochodzenia uczniów do nowej wiedzy pod kierunkiem n-la);

4. lekcja oparta na metodzie zajęć praktycznych (przyjmująca za podstawę strategię rozwijającą umiejętności uczniów, wyrabiającą samodzielność działania);

5. lekcja oparta na metodzie oglądowej (przyjmująca za podstawę strategię ukierunkowaną na rozwój procesów emocjonalnych)

Odmiany lekcji poświęconych opracowaniu nowego materiału uwzględniają wszystkie funkcje dydaktyczne stąd niezależnie od metody nauczania przyjętej za podstawę opracowania nowego
materiału mają one jednakową strukturę, na którą się składają następujące ogniwa z orientacyjnym przydziałem czasu dla lekcji godzinnej:

1. Sprawdzenie pracy domowej (ok. 3 do 5 min.)

2. Wprowadzenie (ok. 3—5 min.)

3. Opracowanie nowego materiału (ok. 15—20 min.)
4. Zebranie i usystematyzowanie nowego materiału (5 min.)

5. Zastosowanie praktyczne nowe materiału, tj. ćwiczenia doskonalące umiejętności, pogłębiające zrozumienie wiedzy i umiejętność stosowania jej w praktyce (ok. 10 min.)

6. Zadanie pracy domowej (ok. 2 min.)


Jeżeli materiał opracowuje się na lekcji dwugodzinnej, przydział czasu na poszczególne ogniwa zmienia się, np. 1. ogniwo — 10 min, 2. ogniwo — 15 min, 3. ogniwo — 20 min+ 20 min, 4. ogniwo — 10 min, 5. ogniwo — 10 min, 6. ogniwo — 5 min.

Tym, co różnicuje poszczególne odmiany, jest ogniwo 3., które może być realizowane różnymi metodami.

Na jednej lekcji można stosować więcej niż jedną metodę, np. heurezę — z metodą
opartą na działaniu uczniów, metodę podającą — z heurezą, metodę problemową — z oglądową bądź podającą. Nauczyciel powinien mieć świadomość, w którym momencie jaką metodę stosuje i po co.

7. Typy lekcji poświęconych utrwalaniu wiadomości i umiejętności

1. lekcja powtórzeniowa, funkcje:

• wzmocnienie stopnia zapamiętania wiadomości, wydoskonalenie umiejętności oraz utrwalenie nawyków, np. po lekcji na temat różnych części zdania prowadzi się lekcję, na której uczniowie ćwiczą rozbiór zdania na jego części;

• Usystematyzowanie, uporządkowanie większego materiału wprowadzanego cząstkami na kilku lekcjach, np. po lekcjach omawiających Pana Tadeusza prowadzi się lekcję pt. Co można powiedzieć koledze cudzoziemcowi o Panu Tadeuszu? Uczniowie układają plan pracy i według niego powtarzają przyswojoną już wiedzę, posiłkując się fragmentami tekstu.

Lekcje te nie mają wyraźnej struktury.

2. lekcja sprawdzająca nabyte wiadomości i umiejętności - jej funkcją jest kontrola stopnia przyswojenia wiedzy, umiejętności i nawyków. Rodzaje:

• Lekcje, na których uczniowie piszą prace klasowe, tj. wy­pracowania bądź sprawdziany z nauki o języku.

• Lekcje, na których nauczyciel odpytuje z zakresu przyswojonej i utrwalonej wiedzy, a przy tym wystawia oceny

• Lekcje, na których uczniowie wypełniają specjalnie skonstruowane testy.

Lekcje te nie mają wyraźnie ustalonej struktury

Wincenty Okoń wyróżnia cztery odrębne toki kształcenia:

1. tok podający - uczniowie przyswajają wiedzę w gotowej postaci;

2. tok problemowy - uczniowie samodzielnie dochodzą do wiedzy; tok ten opiera się na działalności uczniów, którzy rozwiązują problemy;

3. tok operacyjny - uczniowie uczą się oddziaływać na rzeczywistość;

4. tok ekspozycyjny - uczucia i postawy uczniów są ukierunkowywane za pośrednictwem procesów emocjonalnych.

Wyróżnionym tokom kształcenia przyporządkować można następujące typy lekcji:

1. lekcja podająca, zakłada następujące fazy:

• sprawy organizacyjne, przygotowanie uczniów do pracy;

• sprawdzenie zadania domowego;

• przedstawienie, opracowanie nowych treści nauczania;

• zintegrowanie nowych wiadomości z już nabytymi, systematyzacja;

• utrwalenie nowo zdobytych wiadomości przez stosowanie ich w nowych sytuacjach;

• wyjaśnienie pracy domowej.

Ponadto, można wyróżnić następujące podtypy lekcji podającej:

• lekcje kombinowane;

• lekcje, gdzie wprowadzany jest nowy materiał;

• lekcje utrwalające wiadomości;

• lekcje prowadzące do uogólniania i systematyzowania materiału;

• lekcje kształtujące umiejętności i nawyki;

• lekcje których celem jest sprawdzenie wiadomości uczniów;

2. lekcja problemowa:

• przygotowanie klasy do pracy;

• w nawiązaniu do poprzednich zajęć, kontrola pracy domowej;

• stworzenie sytuacji problemowej, uczniowie formułują problem główny i związane z nim zagadnienia;

• określenie planu pracy, formułowanie przez uczniów różnych rozwiązań problemu;

• sprawdzenie propozycji rozwiązania problemu (teoretyczne bądź praktyczne)

• systematyzacja i utrwalenie nowych wiadomości;

• zastosowanie zdobytych wiadomości w nowych sytuacjach praktycznych bądź teoretycznych - w czasie lekcji lub w formie pracy domowej;

3. lekcja operacyjna:

• przygotowanie uczniów do pracy, sprawdzenie pracy domowej;

• uświadomienie uczniom celów zajęć;

• określenie zasad i reguł, według których ma być wykonane zadanie;

• wzorowy pokaz nauczyciela określonej czynności;

• pierwsze próby wykonywane są przez uczniów pod okiem nauczyciela;

• ćwiczenie czynności (urozmaicone);

• zadanie pracy domowej, której celem jest utrwalenie nabytej sprawności;

4. lekcja ekspozycyjna:

• przygotowanie klasy do pracy;

• prezentacja uczniom informacji dotyczących eksponowanego dzieła oraz jego twórcy;

• uczestnictwo uczniów w ekspozycji (może być powtarzana - cała lub tylko fragmenty);

• dyskusja dotycząca wartości dzieła;

• twórcza aktywność uczniów w zależności od charakteru dzieła;

---