WYKŁAD 7

29.XI.05

ENTOPROCTA

Budowa morfologiczna i anatomiczna:

• Osobnik dorosły (zooid)- kielich osadzony na łodyżce

• Pojedyncze osobniki przytwierdzone są do podłoża przy pomocy stopki

• Osobniki kolonijne rozwijają się na płożącym stolonie

• Ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem i kutikulą (martwą)

• Pierwotna jama ciała wypełniona mezenchymą (IV listek zarodkowy)

• W kielichu

• Jelito kończące się otworem gębowym i odbytowym

• Zwój nerwowy

• Para protonefrydioów i gonady na dnie kielicha

• Kieszeń lęgowa, gdzie rozwijają się larwy

• Narządy płciowe prostej budowy- obojnaki

Biologia i ekologia:

• Rozmnażają się bezpłciowo, przez pączkowanie

• Rozwija się kolonia

• Larwy osiadają i rozpoczynają pączkowanie

• W larwach mogą rozwijać się pączki, w których występują miniaturowe dojrzałe osobniki męskie i żeńskie

• Rozmnażanie płciowe odgrywa mniejszą rolę

• Dymorfizm płciowy

• Mogą też występować kolonie jednopłciowe lub dwupłciowe

• Samozapłodnienie występuje rzadko

• Zapłodnienie wewnętrzne w jajniku lub jajowodzie

• Larwa jest zmodyfikowaną trochoforą

• Duże możliwości regeneracyjne- wytwarzają ciało przetrwalnikowe

Ekologia:

• Mieszkańcy mórz strefy przybrzeżnej

• Mogą żyć w wielkich skupieniach

• Żywią się detrytusem

• Mogą być komensalami

ECHIUROIDEA- Szczetnice

Protocoelomata- prajamowce

Budowa organizmu:

• Długość 3-100 cm

• Walcowaty kształt ciała

• Po stronie brzusznej występuje para haczykowatych szczeci lub wieniec mniejszych szczeci z tyłu ciała

• U form dorosłych zatarta symetria

• Tylko układ rzęsek przypomina metamerię

• U form larwalnych występuje symetria metameryczna

• Część przedgębowa przypomina protostomium pierścienic

• Płat ten może się wydłużać tworząc kurczliwy przydatek, którym szczetnice chwytają pokarm

• Wór powłokowo-mięśniowy zbliżony do pierścienic

• Gruby oskórek

• Warstwa łącznotkankowa

• Mięsnie podłużne i skośne

Jama ciała

• Wtórna jama ciała podobna do pierścienic (brak poprzecznych przegród)

• Jest obszerna, wysłana otrzewną

• W płynie wypełniającym jamę ciała znajdują się:

• komórki pełzakowate

• komórki czerwone

• celomocyty (z hemoglobiną)

• amebocyty

• komórki płciowe

układ pokarmowy

• otwór gębowy u nasady płatowego płata przygębowego wyposażony w aparat rzęskowy

• występuje jelito przednie, środkowe i tylne (ze stekiem)

• jelito środkowe umięśnione

• jelito przyczepione jest do środkowej części ciała przy pomocy krezki

układ wydalniczy

• u larw wysteruje jedna para protonefrydiów

• u dorosłych 1-3 par metanefrydiów z ujściami po stronie brzusznej

układ krążenia

• zamknięty

• naczynia grzbietowe nad jelitem oraz naczyniem brzusznym

układ nerwowy

• układ silnie uproszczony (tryb życia)

• brak zwoju mózgowego

• występuje obrączka okołogardzielowa i pnie nerwowe

układ rozrodczy

• zwierzęta rozdzielnopłciowe

• zaznaczony dymorfizm płciowy

• samice większe niż samce

• samce mają też silnie rozproszone ciało (brak otworu gębowego i odbytowego)- pasożytuje u samicy

• zapłodnienie wewnętrzne

• na determinacją płciową wpływ wywierają warunki ekologiczne

• występuje neotenia (dojrzewanie samców w okresie larwalnym)

• gamety występują w jamie ciała i wydalane są za pośrednictwem metanefrydiów

• pelagialna larwa- trochofora

Biologia:

• Wyłącznie organizmy morskie

• prowadzą osiadły tryb życia, zagrzebują się w mule

Filogeneza:

• Wykazują podobieństwo do wieloszczetów

• Charakter bruzdkowania

• Trochofora

• Występowanie szczeci i metanefrydiów

• Podobny sposób tworzenia gonad

• Brak segmentacji może wiązać się z osiadłym trybem życia

SIPUNCULATA- Sikwiaki

• Ok.320 gatunków

COELOMATA- Wtórojamowce

Budowa:

• Dwuboczna symetria ciała

• Dobrze rozwinięty III listek zarodkowy (mezoderma)

• Wtórna jama (coeloma)

• Wysłana nabłonkiem celomatycznym tworzy:

• Otrzewną trzewną

• Otrzewną ścienną

• Zawiązki coelomy powstają metamerycznie- warunkuje ogólną metamerię ciała

• Czasem wtórna jama ciała ogranicza się do gonocoelu (jama gonad) i jamy osierdziowej

Układ wydalniczy:

• Metanefrydia

• Zasadnicza I para w każdym segmencie

• Czasem pełnią funkcje przewodów wyprowadzających gamety

Systematyka:

• Tentaculata- czułkowce

• Annelida- pierścienice

• Onychophora- pratchawce

• Tardigrada- niesporczaki

• Pentostomida- wrzechy

• Arthropoda- stawonogi

• Echinodermata- szkarłupnie

• Enteropneusta- jelitodyszne

• Chordata- strunowce

TENTACULATA- Czułkowce

Występowanie:

• Zwierzęta wodne, prowadzące osiadły tryb życia

Budowa:

• Ciało zróżnicowane na 3 odcinki

• Na II odcinku występuje wieniec czułków

• Na tylnym odcinku znajdują się trzewia

• Wtórna jama ciała w środkowym i tylnym odcinku

• Ciało okryte osłonką oskórkową impregnowano solami wapnia

• Gonady rozwijają się w otrzewnej

• Występuje układ krwionośny

• W rozwoju występuje larwa trochofora

Filogeneza:

• Z uwagi na budowę należą do grupy Vermes

• Od Annelida różnią czułkowce:

• Odmienny typ bruzdkowania

• Sposób tworzenia się coelomy

• Zajmują pozycję pośrednią między Protostomia i Deuterostomia

Systematyka:

Lofoforata:

• Gromada: Phoronidea

• Gromada: Brachiopoda- ramienionogi

• Gromada: mszywioły

BRACHIOPODA

Charakterystyka ogólna:

• Zwierzęta morskie żyjące w strefie przybrzeżnej (do 300m, max. 500m)

• W zasadzie formy osiadłe przytwierdzają się do dna morza, muszli mięczaków, koralowców

• Znane są od kambru, rozkwit w okresie ordowiku, jury i kredy (25 000 gatunków)

• Obecnie 375 gatunków

Budowa organizmu:

• 1mm- 10cm

• przypominają małże, gdyż mają ciało okryte dwuklapową skorupką (brzuszna i grzbietowa)

• skorupki są połączone zamkiem i mięśniami zwierającymi ciało zróżnicowane na:

• Epistom- fałd zakrywający otwór gębowy

• Ramiona- orzęsione, wokół otworu gębowego

• Tułów (metasoma)- tył tułowia stanowi stylik

• Stylik wysuwający się z pod skorupek produkuje substancję cementową

• Fałd płaszcza produkuje dwuwarstwową skorupkę

Układ nerwowy i narządy zmysły:

• Pierścień przełykowy (zwój grzbietowy i brzuszny), nerwy boczne

• Statocysty, kolce na skorupce maja zakończenia nerwowe- dotykowe

Układ pokarmowy:

• Przełyk, żołądek (Zawieszony na krezce) i jelito tylne

• Gruczoł wątrobowy

• Lofofor- pomaga w pobieraniu pokarmu

Oddychają całą powierzchnią ciała

Układ krwionośny:

• Otwarty

• Serce występuje w krezce grzbietowej

• Naczynia otwierają się do wtórnej jamy ciała

• Krew ma tylko osocze

Układ wydalniczy:

• Para metanefrydiów

Rozmnażanie:

• Rozdzielnopłciowe

• Gonady powstają w nabłonku celomatycznym

• Gamety są wyprowadzane przez metanefrydia

Filogeneza:

• Konserwatywna w rozwoju

• Od ery paleozoicznej nie wykazują zmian (6000 mln lat)

BRYOZA

Ogólna charakterystyka:

• Gatunki morskie, kosmopolityczne

• Występują w strefach przybrzeżnych (200-8200m)

• Tworzą kolonie przypominające mchy

• Niektóre gatunki z mórz zimnych budują wapienne domki i tworzą rafy

• Ok. 4000 gatunków

• Kolonie żyją 1-12 lat

Budowa kolonii:

• Kolonie (zoaria) są złożone ze zintegrowanych morfologicznie osobników

• Kolonie (do 24 cm) pełzają lub biernie unoszą się w wodzie

• Kolonia o średnicy 50 cm składa się z mln. Osobników

Budowa organizmu:

• Osobniki wchodzące w skład kolonii (zooidy) mają wielkość do 1 mm

• Oskórek wydziela szkielet zewnętrzny (cystid), który może być przykryty wieczkiem

• Organizm znajdujący się w cystidzie

• polipoid zbudowany jest z:

• epistomu (płat nadgębowy)

• lofoforu (płat z osadzonymi 16-116 czułkami)

• i tułowia

• u morskich mszywiołów polipoidy mogą być zróżnicowane morfologicznie i funkcjonalnie

• gastrozoity

• heterozoity

• ciało pokryte gruczołowym naskórkiem z chityną

układ nerwowy

• zwój mózgowy nadprzełykowy

• pierścień otaczający przełyk

układ wydalniczy

• celomocyty magazynują zbędne metabolity

• przeładowane ekskrementami komórki powodują obumieranie polipoidów

rozmnażanie

• osobniki hermafrodytyczne, częste samozapłodnienie

• rozmnażanie wegetatywne

• pączkowanie założyciela kolonii- ancestruli

• rozmnażanie przez pączki zimowe (statoblasty)

Filogeneza

• Znane z syluru

• W kredzie nastąpił rozkwit mszywiołów

ARTICULATA- Członowce

• Występowanie metamerii ciała

• Podział ciała na segmenty (metamery)

• Przysadki pełniące funkcji lokomotoryczne

• Segmentacja homonomiczna

• Segmentacja heteronomiczna

• Tendencja do zlewania się segmenty i powstawania tagmów

• Powstają odcinki głowa- tułów- odwłok lub głowotułów- odwłok

• Proces cefalizacji (głowa- cephalon, caput)

• Powstaje wtórna jama ciała- coeloma

• Rozwój celoblastyczny celomy

• Zawiązki formują się kolejno od tyły z zawiązków (celoblastów)

Rozwój układu nerwowego:

• Pierwotne występuje układ typu drabinkowego

• W każdym segmencie występuje para zwojów połączonych nerwami bocznymi (komisury)

• Zwoje są połączone przez 2 wzdłużne pnie nerwowe

• Występuje po stronie brzusznej- poniżej jelita, z wyjątkiem nadprzełykowych zwojów głowowych (mózg i obrączka okołoprzełykowa)

• U wielu stawonogów biologicznie aktywnych, które jednak wykazują metameryzację

Układ krążenia

• Główne naczynie krwionośne- serce zlokalizowane jest grzbietowo

• wykazuje metameryzację (metameryczne ostia przez które krew przenika z jamy ciała do serca)

Układ wydalniczy

• Metanefrydialny

Występowanie:

• Ponad 1 mln gatunków

• Miękkie pokrycie ciała- zwierzę zamieszkuje środowiska wodne i jest przystosowane do oddychania

• Sztywne pokrycie ciała- zwierzę zamieszkuje środowisko lądowe

Systematyka:

• Annelida- pierścienice

• Onychophora- pratchawce

• Tardigrada- niepsorczaki

• Pentostomida- wrzechy

• Arthropoda- stawonogi

• Echinodermata- szkarłupnie

• Enteropneusta- jelitodyszne

• Chordata- strunowce

ZOOLOGIA- WYKŁAD

43

---