UKŁAD KRĄŻENIA

SERCE

1. LOKALIZACJA - serce znajduje się w śródpiersiu, od tyłu sąsiaduje z przełykiem, od przodu na niewielkiej przestrzeni przylega do klatki piersiowej, po bokach styka się z opłucną, a od dołu przylega do przepony. W śródpiersiu jest położone niesymetrycznie 1/3 serca leży po stronie prawej, a 2/3 po stronie lewej. W rzucie na kręgosłup serce znajduje się na wysokości IV-VIII kręgu piersiowego. Waga serca u kobiet waha się w granicach 230-280g, u mężczyzn 280-340g .

2. ŚCIANA ZEWNĘTRZNA SERCA - na powierzchni serca wyróżnia się: podstawę serca zwróconą ku górze i w prawo, koniuszek serca skierowany w dół i w lewo, powierzchnią mostkowo-żebrową, powierzchnię płucną (wycisk sercowy na płucu lewym), powierzchnię przeponową i prawy brzeg serca graniczący z płucem prawym. Na ścianie serca widoczne są zagłębienia zwane bruzdami serca: bruzda wieńcowa - biegnie dookoła serca na granicy przedsionków i komór, bruzdy międzykomorowe przednia i tylna. Bruzdy międzykomorowe odpowiadają swoim przebiegiem przegrodzie międzykomorowej. Przedsionki oddzielone są od siebie przegrodą międzyprzedsionkową. Przedsionki od komór oddziela przegroda przedsionkowo-komorowa, w której zlokalizowane są otwory (ujścia przedsionkowo-komorowe prawe i lewe) umożliwiające przepływ krwi z przedsionków do komór

3. BUDOWA ŚCIANY SERCA - Serce objęte jest błoną surowiczą zwaną osierdziem. Osierdzie ma dwie blaszki zewnętrzną (ścienną) i wewnętrzną (trzewną), zwaną także nasierdziem. Pomiędzy tymi dwoma blaszkami znajduje się szczelinowata jama osierdzia wypełniona płynem.

• Nasierdzie - składa się z nabłonka jednowarstwowego, płaskiego i tkanki łącznej przylegającej do śródsierdzia. W tej tkance są liczne włókna sprężyste i komórki tłuszczowe. Nabłonek zwrócony jest do jamy osierdziowej.

• Śródsierdzie - tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana serca. W obrębie przedsionków są dwie warstwy mięśni: zewnętrzna (powierzchowna) wspólna dla obu przedsionków i wewnętrzna (głęboka), oddzielna dla obu przedsionków. W obrębie komór występują trzy warstwy mięśni: zewnętrzna (skośna), środkowa (okrężna) i wewnętrzna (podłużna). Warstwy wewnętrzna i środkowa są oddzielne dla każdej z komór.

W obrębie śródsierdzia znajduje się układ przewodzący serca. Układ przewodzący serca zbudowany jest ze specjalnie zmodyfikowanych pod względem budowy komórek mięśniowych. Są one bogate w sarkoplazmę, a miofibryle występują tylko na obwodzie włókien. Oprócz komórek mięśniowych występują tu również sploty nerwowe Wyróżnia się w nim:

1. Węzeł zatokowo-przedsionkowy - leży w ścianie przedsionka prawego

2. Węzeł przedsionkowo-komorowy - składa się z dwóch części, jedna znajduje się w ścianie prawego przedsionka, a druga na granicy przedsionków i komór.

3. Pęczek przedsionkowo-komorowy - biegnie w przegrodzie międzykomorowej (Ryc. 1 )

• Wsierdzie - zbudowane jest ze śródbłonka, pod którym znajduje się warstwa tkanki łącznej luźnej z włóknami sprężystymi. Z tą warstwą ściany związane jest pojęcie szkieletu serca. Szkielet tworzony jest przez występujące między przedsionkami i komorami zbudowane z tkanki łącznej włóknistej dwa pierścienie włókniste, oraz występujące pomiędzy nimi dwa trójkąty włókniste. Częścią szkieletu jest również błoniasta część przegrody międzykomorowej.

4. KOMORY SERCA

Przedsionek prawy - sześcian o nieregularnej budowie, ścian przednia zawiera uwypuklenie zwane uszkiem prawym. W ścianie górnej znajduje się ujście żyły głównej górnej, a w ścianie tylnej ujścia żyły głównej dolnej i zatoki wieńcowej serca. W miejscu ujścia żyły głównej dolnej znajduje się zastawka półksiężycowata. W przegrodzie między przedsionkowej znajduje się otwór owalny.

Komora prawa - piramida, podstawą zwrócona do prawego przedsionka. Na podstawie tej piramidy znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe prawe zamknięte zastawką trójdzielną i ujście pnia płucnego zamknięte zastawką półksiężycowatą. Z pnia płucnego krew wpływa do stożka tętniczego.

Zastawka trójdzielna zapobiega cofaniu się krwi do prawego przedsionka podczas skurczu komory prawej. Jej trzy płatki przyczepione są do pierścienia przedsionkowo-komorowego prawego. Od strony komór płatki przytrzymywane są przez zaczynające się na mięśniach brodawkowatych struny ścięgniste co uniemożliwia ich zapadanie się do przedsionków podczas skurczu komory.

Przedsionek lewy - kształt podobny do prawego, posiada uszko. Na dolnej ścianie znajduje się ujście przedsionkowo-komorowe lewe zamknięte zastawką dwudzielną. Umocowanie zastawki jest analogiczne jak dla zastawki trójdzielnej.

Komora lewa - jest dłuższa od lewej i ma od niej grubsze ściany. Kształtem również przypomina piramidę podstawą skierowaną w stronę lewego przedsionka. Na podstawie obok ujścia przedsionkowo-komorowego lewego znajduje się zamknięte trójpłatkową zastawką półksiężycowatą ujście aorty (tętnicy głównej).

NACZYNIA KRWIONOŚNE

1. NACZYNIA SERCA

1. Tętnice wieńcowe - Źródłem zaopatrzenia mięśnia sercowego w krew są tętnice wieńcowe, prawa i lewa. Osierdzie natomiast otrzymuje krew od tętnicy piersiowej wewnętrznej oraz bezpośrednio od aorty piersiowej. Tętnica wieńcowa lewa bierze swój początek w lewej zatoce aorty i biegnie między pniem płucnym, a uszkiem lewym serca. Po krótkim przebiegu dzieli się na dwie gałęzie gałąź międzykomorową przednią i gałąź okalającą. Tętnica wieńcowa prawa rozpoczyna się w prawej zatoce aorty. Wychodzi spod uszka prawego serca następnie wnika do bruzdy wieńcowej i po przejściu na powierzchnię przeponową serca przyjmuje nazwę gałęzi komorowej tylnej.

2. Żyły serca - w większości uchodzą do wspólnego zlewiska, jakim jest zatoka wieńcowa i za jej pośrednictwem do prawego przedsionka. Dopływami zatoki wieńcowej są:

• żyła wielka serca

• żyła mała serca

• żyła średnia serca

• żyła tylna komory lewej

• żyła skośna przedsionka lewego

2. BUDOWA ŚCIAN NACZYŃ KRWIONOŚNYCH - W układzie krwionośnym wyróżnia się tętnice, żyły i naczynia włosowate. Oprócz połączeń tętnic z żyłami za pomocą naczyń włosowatych spotyka się również bezpośrednie zespolenia tętniczo-żylne zwane anastamozami. Ściany żył i tętnic wykazują budowę trójwarstwową. Idąc od światła narządu wyróżnia się: błonę wewnętrzną, środkową i zewnętrzną.

• Błona wewnętrzna zbudowana jest ze śródbłonka oraz leżącej pod nim tkanki łącznej luźnej z włóknami sprężystymi o przebiegu podłużnym, szczególnie dobrze rozwinięta w ścianach tętnic. Włókna sprężyste na granicy błon wewnętrznej i środkowej tworzą błonę sprężystą wewnętrzną.

• Błona środkowa składa się z komórek tkanki mięśniowej gładkiej ułożonej spiralnie. Skurcz tych komórek powoduje zmniejszanie światła naczynia. W tkance łącznej spajającej komórki mięśniowe występują włókna sprężyste tworzące na obwodzie błony środkowej błonę sprężystą zewnętrzną.

• Błona zewnętrzna jest utworzona z tkanki łącznej włóknistej z włóknami sprężystymi o przebiegu podłużnym.

TĘTNICE	ŻYŁY
Ściana gruba w stosunku do wielkości światła	Ściana cienka w stosunku do wielkości światła
Kontur światła pofałdowany, pusty	Kontur światła gładki, w świetle często widoczne krwinki
Najgrubsza jest warstwa środkowa	Najgrubsza jest warstwa zewnętrzna, w dużych żyłach komórki mięśniowe tworzą jednolitą warstwę
Błona sprężysta wewnętrzna dobrze wykształcona	Błona sprężysta wewnętrzna słabo wykształcona (zastawki żylne)
Błona sprężysta zewnętrzna dobrze wykształcona	Brak błony sprężystej zewnętrznej

Tabela 1 Porównanie budowy mikroskopowej ścian tętnic i żył.

3. NACZYNIA WŁOSOWATE - cienkie kanaliki o średnicy w granicach 7-15 μm. Ścian naczynia włosowatego zbudowana jest z komórek śródbłonka (jedna warstwa płaskich komórek), spoczywających na błonie podstawnej oraz z przydanki włosowatej (jedna warstwa komórek gwiaździstych zwanych pericytami).

4. KRĄŻENIE PŁODOWE

W okresie życia wewnątrzmacicznego krew do organizmu płodu dopływa poprzez łożysko żyłą pępkową. Żyła pępkowa przebiega w pępowinie razem z dwiema tętnicami pępkowymi, które odprowadzają krew z organizmu płodu do łożyska, gdzie następuje jej utlenowanie i wzbogacenie w substancje odżywcze.

Żyła pępkowa po przejściu przez pierścień pępkowy i wejściu do jamy brzusznej kieruje się do wnęki wątroby, gdzie oddaje gałąź prowadzącą krew bezpośrednio do żyły głównej dolnej; nosi ona nazwę przewodu żylnego. Druga gałęzią łączy się z lewym odgałęzieniem żyły wrotnej, skąd, po przejściu drogą naczyń włosowatych wątroby, odprowadzana jest żyłami wątrobowymi do żyły głównej dolnej i dalej do prawego przedsionka, z którego większość krwi przez otwór w przegrodzie międzyprzedsionkowej - otwór owalny płynie do lewego przedsionka. Z lewego przedsionka krew dostaje się do lewej komory, skąd aortą jest rozprowadzana po całym organizmie, aby poprzez tętnice biodrowe wewnętrzne doprowadzić ją do tętnic pępkowych, którymi wraca do łożyska. Należy zaznaczyć, że część krwi z żyły głównej dolnej i cała krew z żyły głównej górnej i zatoki wieńcowej miesza się i dostaje się do prawej komory, skąd pniem płucnym niewielka jej część płynie do płuc jako krew odżywcza, a znaczna część przez przewód tętniczy (Botala) dostaje się do łuku aorty. Od chwili urodzenia po podwiązaniu i przecięciu tętnic i żyły pępkowej następuje ich zanik. Równocześnie w następstwie usamodzielnienia się krążenia organizmu noworodka zmienia się hemodynamika, w związku z czym następuje zamykanie się otworu owalnego i przewodu tętniczego (Botala). Zasadnicza zmiana jaka dokonuje się po urodzeniu w układzie krążenia to całkowite oddzielenie prawej połowy serca od lewej i krwiobiegu tętniczego od żylnego.

5. TĘTNICE I ŻYŁY KRĄŻENIA MAŁEGO

Krążenie małe rozpoczyna się w prawej komorze serca pniem płucnym. Z powodu niższego ciśnienia krwi jakie panuje w tętnicach krążenia małego ściana pnia płucnego jest cieńsza od ścian aorty. Pień płucny dzieli się na tętnicę płucną prawą (jest dłuższa, kieruje się do wnęki płuca prawego, oddaje trzy tętnice płatowe) i lewą (oddaje dwie tętnice płatowe). Poszczególne tętnice płatowe dzielą się na tętnice segmentowe wnikające do odpowiednich segmentów oskrzelowo płucnych. Dalszy podział tętnic przebiega analogicznie do podziału oskrzeli. Końcowe rozgałęzienia tętnic płucnych przechodzą w sieć naczyń włosowatych, które gęsto oplatają ściany pęcherzyków płucnych. Po oddaniu bezwodnika kwasowego i zaopatrzeniu w tlen krew wraca do serca żyłami. Z każdego płuca krew prowadzona jest dwiema żyłami płucnymi górną i dolną, które po przebiciu osierdzia uchodzą do przedsionka lewego serca.

6. TĘTNICE I ŻYŁY KRĄŻENIA WIELKIEGO

Naczyniem macierzystym dla wszystkich tętnic krążenia wielkiego jest aorta, czyli tętnica główna. W przebiegu aorty wyróżnia się część wstępującą, łuk aorty i część zstępującą.

• Aorta wstępująca - odchodzi od stożka tętniczego lewej komory kierując się w prawo i do góry, na wysokości drugiego stawu mostkowo-żebrowego prawego przechodzi w łuk aorty. Jej długość wynosi przeciętnie 5-7 cm, średnica około 3 cm. Rozszerzenie aorty w miejscu jej wyjścia z komory nosi nazwę opuszki aorty.

• Łuk aorty - ma mniejsze światło od aorty wstępującej, a jego długość wynosi 4,5-5,5 cm. Łuk aorty kieruje się ku górze do tyłu i na lewą stronę, biegnąc przed tchawicą i nad korzeniem lewego płuca. Na wysokości trzeciego kręgu piersiowego łuk aorty przechodzi w aortę zstępującą. Ze ściany łuku aorty odchodzą trzy duże tętnice przeznaczone dla głowy i tętnic dolnych. Są to: pień ramienno-głowowy, tętnica szyjna wspólna lewa, tętnica podobojczykowa lewa.

• Aorta zstępująca - najdłuższy odcinek aorty, sięgający w górze III-IV kręgu piersiowego (aorta piersiowa), u dołu zaś IV kręgu lędźwiowego (aorta brzuszna). Granica między aortą brzuszną i piersiową przypada na wysokości XII kręgu piersiowego w miejscu przejścia aorty przez aortowy rozwór przepony.

Z uwagi na obszar odprowadzania krwi z określonych okolic ciała wszystkie żyły krwioobiegu wielkiego można ująć w cztery grupy:

1. Układ żył serca (omówiony wcześniej)

2. Układ żyły głównej górnej - powstaje z połączenia obu żył ramienno-głowowych i żyły nieparzystej, w klatce piersiowej na wysokości pierwszego stawu mostkowo-żebrowego. Zbiera krew z obszaru głowy i szyi, klatki piersiowej i kończyn górnych

1. żyła ramienno głowowa prawa i lewa - powstają z zespolenia (po obu stronach) żył szyjnych wewnętrznych z żyłami podobojczykowymi. W miejscu ich zespolenia wytwarza się tak zwany kąt żylny. Uchodzi do nich limfatyczny przewód piersiowy i przewód limfatyczny prawy.

2. żyła szyjna wewnętrzna - zbiera krew z jamy czaszki i w przeważającej części z szyi.

3. żyła podobojczykowa - zbiera krew z całej kończyny górnej, z części przedniej klatki piersiowej i głębokich okolic szyi.

4. żyła nieparzysta - zbiera krew ze ścian klatki piersiowej i trzewi

3. Układ żyły głównej dolnej - drugi duży zbiornik krwioobiegu wielkiego, odprowadzający krew z podprzeponowych okolic ciała, zatem wszystkie żyły zbierające krew z kończyn dolnych, miednicy i brzucha. Żyła główna dolna wstępuje ku górze wzdłuż prawej strony kręgosłupa. Do jamy klatki piersiowej dostaje się przez własny otwór w środku ścięgnistym przepony, przebija osierdzie i uchodzi do prawego przedsionka.

1. żyły głębokie stóp i goleni - występują w liczbie dwóch lub trzech żył towarzyszących jednoimiennym tętnicom tych okolic

2. żyły powierzchowne kończyny dolnej

3. żyła biodrowa zewnętrzna - przedłużenie żyły udowej, kończy się na wysokości stawu krzyżowo-biodrowego, gdzie łączy się z żyłą biodrową wewnętrzną dając początek żyle biodrowej wspólnej

4. żyła biodrowa wewnętrzna

5. żyły biodrowe wspólne prawa i lewa

Żyła główna dolna oprócz obu żył biodrowych wspólnych, w trakcie swego przebiegu w jamie brzusznej przyjmuje liczne dopływy boczne, należą do nich:

• żyła jądrowa lub jajnikowa lewa

• żyła jądrowa lub jajnikowa prawa

• żyły nadnerczowe prawa i lewa

• żyły nerkowe

• żyły lędźwiowe

• żyły wątrobowe

• żyły przeponowe dolne

1. Układ żyły wrotnej

Żyła wrotna powstaje w wyniku połączenia trzech żył odprowadzających krew z nieparzystych narządów jamy brzusznej. Uczestniczą w tym żyły śledzionowa oraz krezkowe górna i dolna. Powyższe żyły powstają z sieci włosowatej jelit, trzustki i śledziony Do żyły wrotnej uchodzi również żyła żołądkowa lewa. Tak więc żyła wrotna powstaje z sieci włosowatej wymienionych narządów, a kończy się drugą siecią włosowatą w wątrobie. Układ taki nazywany jest siecią dziwną żylno-żylną. W wątrobie krew zbierana jest przez naczynia włosowate żył wątrobowych i ostatecznie uchodzi do żyły głównej dolnej.

7. UNACZYNIENIE KOŃCZYNY GÓRNEJ I DOLNEJ

Głębokie żyły kończyny górnej i dolnej towarzyszą tętnicą o tych samych nazwach w liczbie dwóch lub trzech jako żyły towarzyszące. Wyjątkiem w kończynie górnej są duże pnie końcowe tj. żyły pachowa i podobojczykowa, a w kończynie dolnej podkolanowa, udowa i biodrowa zewnętrzna, występujące pojedynczo.

Część kończyny górnej	Żyły głębokie	Żyły powierzchowne
Ręka - cz. dłoniowa	Łuki żylne dłoniowe głęboki i powierzchowny	Sieć dłoniowa palców
Ręka - cz. grzbietowa		Sieć grzbietowa palców
przedramię	Żyły promieniowa i łokciowa	Żyły odłokciowa, odpromieniowa i pośrednia przedramienia
Ramię	2 żyły ramienne (do nich uchodzi powierzchowna żyła odłokciowa)
Pacha	Żyła pachowa (połączenie żył ramiennych)
Co dalej ???	Przedłużeniem żyły pachowej jest żyła podobojczykowa, która łączy się z żyłą szyjną wew. W kącie żylnym uczestnicząc w tworzeniu żyły ramienno-głowowej	W okolicy dołu pachowego żyła pośrednia wytwarza zespolenia z żyłami odłokciową i odpromieniową, z których pierwsze uchodzi dożyły pachowej, a drugie do ramiennej.

Część kończyny dolnej	Żyły głębokie	Żyły powierzchowne
Stopa - strona grzbietowa		Sieć żylna stopy grzbietowa
Stopa - strona podeszwowa		Sieć żylna stopy podeszwowa
Podudzie	Parzyste - żyły piszczelowe przednie i tylne, żyły strzałkowe	Żyły odpiszczelowa (uchodzi do żyły udowej) i odstrzałkowa (uchodzi do żyły podkolanowej)
Dół podkolanowy	Żyła podkolanowa
Udo	Żyła udowa
Co dalej???	Na poziomie więzadła pachwinowego zgodnie z nazwą biegnącej obok tętnicy żyła udowa przedłuża się w żyłę biodrową zewnętrzną

---