2000.11.16 uchwała SN I KZP 33/00 OSNKW 2000/11/93
glosa krytyczna: Marszał K. OSP 2001/12/183
Przewidziany w art. 443 k.p.k. zakaz reformationis in peius nie odnosi się do wypadku uchylenia przez sąd odwoławczy postanowienia o umorzeniu postępowania w sprawie z oskarżenia prywatnego z powodu pojednania się stron (art. 492 § 1 k.p.k.), połączonego z zawarciem przez strony ugody (art. 494 § 1 k.p.k.).
Przewodniczący: sędzia SN J. Bratoszewski (sprawozdawca).
Wyrok z dnia 3 lipca 2007 r., II KK 336/06
(…)
Wynikający z art. 443 k.p.k., tzw. pośredni zakaz reformationis in peius, według którego w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania wolno w dalszym postępowaniu wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy orzeczenie to byłoby zaskarżone na niekorzyść oskarżonego, w przeciwieństwie do poprzednio obowiązującego art. 408 k.p.k. z 1969 r., ograniczającego omawiany zakaz wyłącznie do kary, rozciąga zakaz ten na wszelkie inne rozstrzygnięcia, a więc również na ustalenia faktyczne.
IV KK 143/08 - postanowienie z dnia 6 listopada 2008 r.
Zakaz określony w art. 443 k.p.k. współkształtuje właściwość i skład sądu pierwszej instancji ponownie rozpoznającego sprawę.
Wyrok z dnia 10 lutego 2009 r., V KK 243/08
Określony w art. 443 k.p.k. tzw. pośredni zakaz reformationis in peius oznacza, że w toku ponownego postępowania można wydać (z wyjątkiem sytuacji wskazanych w art. 434 § 3 k.p.k.) „orzeczenie surowsze niż uchylone” tylko wtedy, gdy orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego. Przedmiotowo zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego w postępowaniu ponownym (identycznie jak w postępowaniu odwoławczym) został ujęty szeroko, obejmując swoim zakresem każde pogorszenie sytuacji procesowej oskarżonego. W zakresie surowości orzeczenia, które może być wydane w postępowaniu ponownym należy brać pod uwagę ustalenia faktyczne, kwalifikację prawną czynu, orzeczoną karę oraz zastosowane środki karne, a także wszystkie możliwe następstwa tych rozstrzygnięć dla sytuacji prawnej oskarżonego.
W razie uchylenia wyroku, zaskarżonego również na niekorzyść oskarżonego (tylko co do kary) i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, wyrażony w art. 443 k.p.k. tzw. pośredni zakaz reformationis in peius stoi na przeszkodzie - w dalszym postępowaniu - uzupełnieniu opisu czynu przypisanego oskarżonemu o nową, niekorzystną dla oceny tego czynu okoliczność „zbiegnięcia z miejsca zdarzenia”, choćby wynikała ona z przyjętych w uzasadnieniu uchylonego wyroku ustaleń faktycznych.
Wyrok z dnia 1 czerwca 2009 r., V KK 2/09 (BPK 7/09)
Orzeczenie surowsze - w rozumieniu art. 443 k.p.k. - to każde takie orzeczenie, które zawiera rozstrzygnięcia mniej korzystne, z punktu widzenia oskarżonego, w porównaniu z orzeczeniem uchylonym.
Przy porównaniu z kolejnym rozstrzygnięciem, należy brać pod uwagę nie tylko orzeczoną karę i zastosowane środki karne, ale również ustalenia faktyczne, kwalifikację prawną czynu, a także wszystkie możliwe następstwa tych rozstrzygnięć dla sytuacji prawnej oskarżonego.
Ocena kolejno zapadających rozstrzygnięć - z punktu widzenia kryterium ich surowości, wskazanego w art. 443 k.p.k. - nie może ograniczać się wyłącznie do porównania wysokości kar orzeczonych w poszczególnych wyrokach, ale musi uwzględniać całą sytuację prawną oskarżonego kształtowaną tymi orzeczeniami. Trzeba uznać, że już samo zmodyfikowanie opisu czynu oskarżonego przez wprowadzenie do niego ustaleń dalej idących co do sposobu działania, zastosowania bardziej drastycznych form realizacji czynności wykonawczej przypisanego przestępstwa - w porównaniu z ustaleniami przyjętymi w wyroku uchylonym w wyniku postępowania apelacyjnego przeprowadzonego na skutek wniesienia środka odwoławczego wyłącznie na korzyść oskarżonego, może stanowić realne pogorszenie jego sytuacji, np. w wyniku spowodowania zastosowania rygorów przewidzianych w części ogólnej kodeksu karnego.
Uchylenie takiego orzeczenia jako rezultat postępowania odwoławczego toczącego się wyłącznie w następstwie wniesienia apelacji na korzyść oskarżonego sprawia, że nie ma już powrotu do traktowania - jako odrębnych przestępstw - czynów włączonych poprzednio (nawet błędnie) w jedno przestępstwo.
Skazanie oskarżonego za czyn zarzucony mu wprawdzie odrębnie w akcie oskarżenia, ale włączony potem w zakres innego przestępstwa przy pierwszym rozpoznaniu sprawy, a następnie - przy ponownym rozpoznaniu - przypisany jako oddzielne przestępstwo, z zasady będzie orzeczeniem surowszym w rozumieniu art. 443 k.p.k.
II KK 36/09 - postanowienie z dnia 5 sierpnia 2009 r. (BSN 9/2009)
1. Zakaz orzekania na niekorzyść oskarżonego w wypadku braku środka odwoławczego wniesionego na jego niekorzyść oznacza, że ani w postępowaniu odwoławczym, ani w postępowaniu ponownym, jego sytuacja nie może ulec pogorszeniu w jakimkolwiek zakresie, w tym również w sferze ustaleń faktycznych powodujących, lub tylko mogących powodować, negatywne skutki w sytuacji prawnej oskarżonego.
2. Ocena co do tego, czy zmiana przez sąd ad quem ustalenia dotyczącego czasu (miejsca) zawarcia przez współoskarżonych porozumienia przestępnego albo ustalenia dotyczącego czasu (miejsca) przekazania przez jednego ze sprawców szczegółów planu działania przestępnego drugiemu ze sprawców narusza zakaz reformationis in peius, powinna być dokonywana na tle niepowtarzalnych realiów konkretnej sprawy.
V KK 2/09 - wyrok z dnia 1 czerwca 2009 r. (BSN 10/2009)
1. Orzeczenie surowsze w rozumieniu art. 443 k.p.k., to każde orzeczenie, które zawiera rozstrzygnięcia mniej korzystne z punktu widzenia oskarżonego w porównaniu z orzeczeniem dotychczasowym. W ramach tej oceny uwzględnieniu podlega nie tylko kara lub zastosowany środek karny, ale również ustalenia faktyczne, kwalifikacja prawna czynu, a także wszystkie możliwe następstwa tych rozstrzygnięć dla sytuacji prawnej oskarżonego.
2. Skazanie oskarżonego za czyn zarzucony mu wprawdzie odrębnie w akcie oskarżenia, ale włączony potem w opis innego przypisanego przestępstwa przy pierwszym rozpoznaniu sprawy, a następnie - przy ponownym rozpoznaniu sprawy - przypisanie takiego czynu jako oddzielnego przestępstwa, z zasady będzie orzeczeniem surowszym w rozumieniu art. 443 k.p.k.
Wyrok SN z dnia 23 września 2010 r., II KK 232/10 (BPK 4/10)
1. Do pogorszenia sytuacji oskarżonego doszło (…) w zakresie rzeczywistego wymiaru kary orzeczonej rozważanym wyrokiem. Wprawdzie karę grzywny wymierzono oskarżonemu w niższym niż poprzednio rozmiarze, jednak należy uznać, iż dla wskazanej oceny zasadnicze znaczenie ma fakt skazania oskarżonego na karę pozbawienia a nie ograniczenia wolności. Rzecz jasna, samo tylko pozostające poza sporem stwierdzenie, że kara pozbawienia wolności jest karą surowszego rodzaju niż kara ograniczenia wolności, nie byłoby wystarczające dla przesądzenia, że orzeczenie zapadłe po ponownym rozpoznaniu sprawy jest dla (oskarżonego) mniej korzystne. Należy bowiem dostrzec, że pierwotnie orzeczona kara ograniczenia wolności została oskarżonemu wymierzona w sposób bezwzględny i podlegała wykonaniu, obecnie zaś wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności zostało warunkowo zawieszone. Dlatego też dla prawidłowego porównania, pod kątem surowości, kolejno wydanych wobec oskarżonego orzeczeń, jak wymaga tego unormowanie art. 443 k.p.k., niezbędne jest dokonanie kompleksowej oceny sytuacji prawnej oskarżonego, wynikającej z każdego z tych orzeczeń, w tym uwzględnienie całości konsekwencji prawnych, jakie niesie za sobą kolejne orzeczenie o karze.
2. (Mając na względzie, że) sytuacja oskarżonego nie może ulec pogorszeniu w żadnym aspekcie (należy) zważyć na możliwe skutki niepomyślnego przebiegu okresu próby warunkowego zawieszenia wykonania wymierzonej mu obecnie kary pozbawienia wolności. Sprowadzają się one do ewentualnego zarządzenia wykonania tej kary - w rozmiarze 1 roku, gdy tymczasem najdalej idące następstwo uchylania się przez oskarżonego od odbywania poprzednio orzeczonej bezwzględnie kary 10 miesięcy ograniczenia wolności, sprowadzałoby się do orzeczenia zastępczej kary pozbawienia wolności w rozmiarze 5 miesięcy (art. 65 § 2 k.k.w.). Ewentualności nastąpienia omawianych skutków nie sposób usunąć z pola widzenia, skoro 3-letni okres próby warunkowego zawieszenia wymierzonej obecnie oskarżonemu kary rozpoczął swój bieg w styczniu bieżącego roku. Taką też konsekwencję należy traktować w kategoriach zwiększenia dolegliwości orzeczenia w stosunku do wynikającej z odbycia kary wymierzonej orzeczeniem poprzednim.
3
ART. 443 K.P.K.