Ergonomia wykład II

Materiały wykładowe z ergonomii

(prof. dr hab. Tadeusz Juliszewski)

II rok, Wydział Technologii Żywności i Żywienia Człowieka

Wykład II

Opracowanie: Katarzyna Nietrzpiel, Joanna Libuszewska

Przestrzenne zaplanowanie stanowiska pracy

Maszynę należy projektowad do fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka.

W tym celu stosujemy tablice (atlasy) antropometryczne, które zawierają prawie wszystkie
wymiary ludzkich ciał. Służą one w równie wysokim stopniu do projektowania stanowisk pracy,
np. laboratoriów.

Stanowiska pracy projektowane są dla ok. 95% populacji.

Rys. Zakres Zmienności cech

Centyl

– wartośd graniczna rozdzielająca zakres zmienności danych antropometrycznych

w określonym stosunku procentowym.

Zakres
zmiany
wzrostu

Legenda:

- częstotliwośd występowania danej cechy

Dostosowanie wymiarów przestrzennych stanowisk komputerowych.

Parametry jakie należy spełnid do zaprojektowania stanowiska komputerowego:

- wysokośd monitora

- wysokośd klawiatury

- wysokośd siedziska

„Tablice antropometryczne”

zawierają charakterystyki centylowe dorosłej ludności polski

dla obu płci.

Centyl rzędu p

jest to taka wartośd Cp, dla której p procent populacji ma wartośd p danej

cechy mniejszą, natomiast pozostała częśd populacji czyli (100-p) procent większą niż Cp.
Centyle oblicza się z próbki losowej, przy czym

5 i 95 centyl

nazywa się odpowiednio

dolnym (C

)

górnym (C

)

, a

50 centyl medianą (C

)

. Centyl dolny i górny nazwane są

wymiarami progowymi

. Wymiaru progowego minimalnego, reprezentowanego przez

centyl C

, nie osiąga zatem 5 % populacji, natomiast poniżej wymiaru progowego,

maksymalnego, reprezentowanego przez centyl C

, znajduje się 95% populacji. Wymiar

medialny reprezentowany przez cenyl C

dzieli populację użytkowników na dwie części, z

których jedna osiąga dany wymiar, a druga nie. Interpretację graficzną centyli
przedstawiono na RYSUNKU 1.

Rys. 1 Źródło: Instytut wzornictwa przemysłowego – prace i materiały, zeszyt 149. Anna Batogowska i Jerzy
Słowikowski „Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania”

Projektowanie obiektów technicznych (maszyn, urządzeo, stanowisk pracy zawodowej i
domowej, wnętrz mieszkalnych i innych) z wykorzystaniem danych antropometrycznych
sprawdza się do

dostosowania wymiarów tych obiektów do jak największej liczby

użytkowników

. Przyjmuje się, że w technice cywilnej liczba ta wynosi

95% populacji

użytkowników

, a reprezentują ją w „Atlasie” wymiary progowe C

i C

. W praktyce

spotyka się trzy typy elementarnych zadao projektowych: projektowanie ekstremalnych-
maksymalnego i minimalnego- oraz zakresu regulacji.

Projektowanie wymiarów ekstremalnych

zilustrowano na RYSUNKU 2, przedstawiającym

stanowisko sterownicze obsługiwane przez operatora siedzącego. Obsługa wymaga
manipulowania ręką na dwu płaszczyznach, na których rozmieszczone są elementy
sterownicze.

Maksymalna odległośd k

najbardziej oddalonego elementu powinna byd

dostępna dla 95% użytkownicków

(pole zakreskowane) zatem musi odpowiadad

wymiarowi najmniejszemu z nich, reprezentowanego przez centyl C

Minimalna

odległośd dolnej powierzchni od podłogi k

powinna umożliwid swobodne umieszczenie

nóg 95% użytkowników (pole zakreskowane) musi byd zatem

zaprojektowana dla

największego użytkownika reprezentowanego przez centyl C

Rys.2 Źródło: Instytut wzornictwa przemysłowego – prace i materiały, zeszyt 149. Anna Batogowska i Jerzy
Słowikowski „Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania”

W przypadku, gdy niemożliwe jest ustalenie niezmiennych wymiarów konstrukcji ze
względu na koniecznośd indywidualnego dostosowania urządzenia do obsługujących je
użytkowników, stosuje się odpowiednią

regulację

. Na RYSUNKU 3 pokazano właśnie taki

przypadek: tunel montażowy elementów precyzyjnych. W tunelu znajduje się szereg
okienek –wizerunków i wmontowanych na stałe rękawic gumowych. Wysokośd
wzierników jest stała, jednakowa dla wszystkich stanowisk, należy zatem zastosowad

regulowany fotel o zakresie regulacji wynoszącym r=C

-C

. Fotel z taką regulacją

zapewnia dostosowanie stanowiska do 90% użytkowników.

Rys 3. Źródło: Instytut wzornictwa przemysłowego – prace i materiały, zeszyt 149. Anna Batogowska i Jerzy
Słowikowski „Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania”

Symbol wartości wymiaru antropometrycznego

(reprezentujący zapisach operacji antropometrycznych

wartości wymiaru) składa się z numeru porządkowego, oznaczenia płci i oznaczenia centyla.

Przykład oznaczenia wartości wymiaru: zasięg dolny ręki mężczyzny wielkości progowej 5 (centyl 5),
który wynosi 688mm.

Rys 4. Źródło: Instytut wzornictwa przemysłowego – prace i materiały, zeszyt 149. Anna Batogowska i Jerzy
Słowikowski „Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania”

Rysunek 4

Użytkownik: mężczyzna

Wysokośd k osi wziernika pieca
(hutniczego, szklarskiego) nie może
byd większa niż wysokośd płaszczyzny
widzenia w pozycji stojącej (wymiar
71) najniższego wytapiacza
(mężczyzna, 5 centyl). Zapewnia to
możliwośd obserwacji wnętrza pieca
przez 95% zatrudnionych.

Rys 5. Źródło: Instytut wzornictwa przemysłowego –
prace i materiały, zeszyt 149.
Anna Batogowska i Jerzy Słowikowski
„Atlas antropometryczny dorosłej ludności Polski dla potrzeb projektowania”

Rysunek 5

Użytkownik: mężczyzna, kobieta

Odległośd k

pulpitu sterowniczego stanowiska

dyspozytorskiego od oparcia siedziska (przy
założonym zapasie miejsca l

pomiędzy tułowiem

operatora a przednią krawędzią płaszczyzny pracy)
nie może byd większa, niż maksymalny zasięg
przedni ręki (wymiar 134) dla operatora o
najmniejszej długości rąk (kobieta, 5 centyl). W tym
samym urządzeniu odległośd k

dolnej powierzchni

stanowiska od płaszczyzny podłogi nie może byd
mniejsza od wysokości górnej powierzchni kolana w
pozycji siedzącej (wymiar 129) dla operatora o
największej wysokości kolan (mężczyzna, 95 centyl) z
dodaniem odpowiedniego zapasu miejsca (na
obuwie, odzież ocieplającą i możliwośd ruchu).

Płaszczyzny czołowe pulpitów sterowniczych
powinny byd prostopadłe do linii wzroku.

Rysunek 6

Użytkownik: mężczyzna, kobieta

Wysokośd k

części chwytnej elementu sterującego od

poziomu podłogi(podestu, pomostu) nie może byd
większa ni ż maksymalny zasięg górny ręki (wymiar 96)
najniższego operatora (kobieta, 5 centyl) i mniejsza niż
maksymalny zasięg dolny ręki (wymiar 159)
potencjalnego operatora (mężczyzna, 95 centyl).
Gabaryt pionowy k tablicy sterowniczej musi spełniad
warunek
:

Rys 6. Źródło: Instytut wzornictwa
przemysłowego – prace i materiały, zeszyt 149.
Anna Batogowska i Jerzy Słowikowski „Atlas
antropometryczny dorosłej ludności Polski dla
potrzeb projektowania”