1. Powstanie zobowiązania

Źródła powstania zobowiązania

 Czynność prawna

Podstawowe zdarzenie prawne, które prowadzi do powstania stosunku cywilnoprawnego.

 Umowa (consensus i disconsensus)

 Czynności jednostronne. Przy czynnościach jednostronnych zawsze zaciąga

zobowiązanie podmiot, który składa oświadczenie. Np. oświadczanie publiczne

 Czynności wielostronne (umowa spółki).

 Czynności szczególne (zawarcie małżeństwa).

 Czynności złożone, kompleksowe (umowa dyskontowa).

 Orzeczenie sądu

 Deklaratoryjne- np. zasądzenie odszkodowania.

 Konstytutywne- kształtują, modyfikują stosunek prawny:

 ex tunc- z mocą wsteczną

 ex nun- z mocą po wydaniu orzeczenia



Akt administracyjny.

Znaczenie minimalne, sytuacje sporadyczne. Obecnie znaczenie decyzji administracyjnej
przejawia się w zezwoleniach administracyjnych

Zezwolenie (decyzja administracyjna) → Umowa →Skutek, zależy od istnienia
zezwolenia

 Czyn niedozwolony

 Inne zdarzenie

 Bezpodstawne wzbogacenie

 Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia

2. Zobowiązanie niezaskarżalne

Zobowiązanie niezupełne (naturalne) polega na tym, że mimo istnienia między wierzycielem
a dłużnikiem więzi obligacyjnej, wierzyciel pozbawiony jest możliwości przymusowego
wyegzekwowania świadczenia, a dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za niespełnienie
świadczenia. Funkcjonują w obrocie prawnym, ale maja małe znaczenie.

Dług implikuje odpowiedzialność – jest dług jest odpowiedzialność (zobowiązania pełne).

Jest dług, ale nie ma odpowiedzialności (zobowiązanie naturalne). Oznacza to, ze dług jest
niezaskarżalny

 Dobrowolność świadczenia przez dłużnika

 Brak przymusu państwowego

 Ochrona dłużnika

Zobowiązania naturalne mają mniej intensywną ochronę prawną niż zobowiązania pełne (są
niezaskarżalne);

 Powództwo o świadczenie wytoczone przez wierzyciela zostanie oddalone (dług jest

niezaskarżalny)

 Powództwo dłużnika o zwrot świadczenia też sąd oddali, bo dług jest niezaskarżalny.

Zobowiązania pełne też są niezaskarżalne – tylko te które nie są jeszcze wymagalne.

3. Obligationes reales

Obligationes reales- Są sprzężone są z pewną sytuacją prawnorzeczową (własność albo
posiadanie), a skutkiem tego sprzężenia jest to, że są one, niezależnie od tego, w stosunku
do kogo powstały, skierowane przeciwko aktualnemu właścicielowi albo aktualnemu
posiadaczowi rzeczy, której roszczenie dotyczy, np. roszczenie posiadacza o wykup gruntu,
na którym wzniósł budynek.

Tak jak na schemacie- co gdy zmiana stron stosunku rzeczowego  W

3

wstępuje w stosunek

rzeczowy, ale i obligacyjny o zarząd: ma i udział i wiąże go umowa [stosunek
prawnorzeczowy determinuje zakres stosunku obligacyjnego].

4. Względność więzi obligacyjnej (res inter alios acta)

Więź między stronami stosunku zobowiązaniowego ma charakter względny. Wierzycielowi
przysługują uprawnienia względem określonego dłużnika, a dłużnik zobowiązany jest do
świadczenia na korzyść określonego wierzyciela. Wobec tego ochrona prawna jest skuteczna
tylko wobec określonej osoby, a nie wobec wszystkich. W pewnych przypadkach to ochrona
jest zwiększona, a więc skuteczna wobec osób trzecich. Jest to konsekwencja uznania za
nieważną czynność prawna dłużnika za działania nielojalne (na niekorzyść wierzyciela).

Res inter alios acta – czynność dokonana między określonymi osobami nie powinna szkodzić
innym.

Czynność między A – B jest nieskuteczna względem C.

Konsekwencje:

 Prawo podmiotowe wierzyciela jest skuteczne tylko wobec dłużnika (osoba trzecia-

tertius).

W --------> D

 Roszczenie nie jest skuteczne wobec osoby trzeciej.

W-----------> D

T

Zobowiązanie między W a D nie tworzy żadnych obowiązków dla T (może stworzyć tylko
uprawnienia). Pactum in favorem tertii - umowa na rzecz osoby trzeciej (393).

Rozszerzenie wzglednej skutecznosci wiezi obligacyjnej

→ ex lege:

 art. 59 actio ad rem
 actio pauliana- wyłom od zasady klasycznej

majątek:

W

D

 niektóre prawa obligacyjne wpisane do KW (tylko p. rzeczowe)



zobowiązania realne- powstają na tle sytuacji prawnorzeczowej. Obligationes reales-
muszą być zawsze dwie strony stosunku prawnego.

Tak jak na schemacie- co gdy zmiana stron stosunku rzeczowego  W

3

wstępuje w stosunek

rzeczowy, ale i obligacyjny o zarząd: ma i udział i wiąże go umowa [stosunek prawno
rzeczowy determinuje zakres stosunku obligacyjnego].

→ ex contractu- są niedopuszczalne
→ w prawie niemieckim rozszerzenie niektórych roszczeń odszkodowawczych, w celu
ochrony osoby trzeciej.

5. Zasady deontologii

Chodzi tu o kodeksy etyk zawodowych. Pierwsze kodeksy deontologiczne pojawiły się w
Europie w latach 70-80 i przyjmowały różne nazwy. Tworzono grupy zachowań
odpowiednich dla zawodowców, profesjonalistów (zwłaszcza wobec partnerów umów).

Charakter prawny tych „kodeksów” i ich cechy.

 nie są aktami normatywnymi
 nie są wzorcami umownymi
 regulują zachowanie się profesjonalistów na rynku dóbr i usług, czyli są

regulatorami obrotu cywilnoprawnego.

Znaczenie prawne.

Kodeksy deontologiczne mają znaczenie prawne w różnych sferach, tj.:

W zakresie prawa zobowiązań



Mogą wyznaczać kryteria staranności zawodowej

 Naruszenie może być oceniane jako delikt, jednak reguły deontologiczne nie mają

charakteru powszechnego, funkcjonują w ramach danej korporacji.

 Mogą wyznaczać kryteria prawidłowego wykonania zobowiązania (354 kc)
 Inne…

W zakresie prawa handlowego

 Reguły deontologiczne mogą być podstawą zaskarżania uchwał zgromadzenia

ogólnego spółki akcyjnej i uchwał wspólników spółki z o.o. Te uchwały powinny być
zgodne z regułami deontologicznymi.

Wg profesora reguły deontologiczne rzadko przywoływane w skargach kasacyjnych.

6. Typy, rodzaje modyfikacji treści świadczenia

Rodzaje modyfikacji treści świadczenia:



modyfikacja natury umownej (najczęściej): typowe klauzule modyfikujące z kc i
nietypowe, które się pojawiają.



zmiany natury ex lege (bardzo rzadko): np. waloryzacja ustawowa.



zmiany natury sądowej: np. waloryzacja sądowa, rebus sic stantibus, ius moderandi

Zmiana treści stosunku obligacyjnego następuje tu po powstaniu tego stosunku, ale strony
mogą w umowie przewidzieć możliwość i sposób zmiany, umieszczając w niej odpowiednie
klauzule, klauzule profuturowe:



Klauzule adaptacyjne - w umowach długoterminowych (inwestycyjnych),
automatyczna zmiana treści umowy bez dalszych porozumień stron, w razie
wystąpienia okoliczności wskazanych w umowie, np. zmiana stawek podatkowych.
Jej celem eliminacja przyszłej waloryzacji.



Klauzule uwalniające (salwatoryjne) - klauzule przewidujące, że w razie
bezskuteczności (nieważności) określonych postanowień umownych lub w razie ich
niewykonalności (niemożliwości wykonania) - inne postanowienia umowne zostają
utrzymane w mocy, a bezskuteczne (nieważne, niewykonalne) zostaną zastąpione
innymi. Wykorzystywane zwłaszcza w państwach germańskich. Klauzule
salwatoryjne wyłączają zastosowanie art. 58 § 3.



Klauzule waloryzacyjne- w zobowiązaniach pieniężnych:

 Klauzula złota.
 Klauzula waluty.
 Klauzule indeksowe.



Inne klauzule.

7. Wyzysk

Art. 388. § 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub
niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla
siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy
przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać
zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy
jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.
§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

Spór o charakter prawny instytucji wyzysku:

Wyzysk to zdarzenie cywilnoprawne traktowane niekiedy w literaturze jako wada
oświadczenia woli, chociaż nie zostało tak określone bezpośrednio przez ustawodawcę.

Konstrukcja prawna umowy z elementem wyzysku:

 Strona podmiotowa- osoba wyzyskana i podmiot wyzyskujący.
 Strona przedmiotowa- dysproporcja świadczeń.

Przesłanki wyzysku:

 Obiektywne:

•

Rażąca dysproporcja świadczeń w chwili zawarcia umowy.

•

Przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony.

 Subiektywna:

•

Świadome wykorzystanie stanowiska wyzyskanego.

Skutki prawne:

Roszczenie po stronie wyzyskiwanego:

 Roszczenie o wyrównanie świadczenia.
 Żądanie unieważnienia umowy (w przepisie powinno to być określone jako

„rozwiązanie” umowy).

Sekwencja roszczeń:
W pierwszej kolejności wyzyskiwany musi skorzystać z roszczenia o wyrównanie świadczeń,
jeżeli postąpiłby odwrotnie - sąd oddali powództwo, ponieważ art. 388 przewiduje też pewną,
minimalną ochronę podmiotu wyzyskującego (dopłać, a nie od razu z grubej rury rozwiązanie
umowy).

Termin dochodzenia roszczeń jest terminem prekluzyjnym (2lata).

8. Actio Pauliana- przesłanki i skutki

Dłużnik odpowiada za zobowiązania całym swym majątkiem, jaki ma w chwili
wymagalności wierzytelności.
Wierzyciel jest narażony na to, że dłużnik zachowa się nielojalnie doprowadzając się do stanu
niewypłacalności w drodze czynności dokonanych na korzyść osoby trzeciej. Zastosowanie
skargi pauliańskiej prowadzi do orzeczenia bezskuteczności czynności prawnej dokonywanej
z pokrzywdzeniem wierzyciela. W następstwie wierzyciel może bezpośrednio zaspokoić się
od osoby trzeciej.

PRZESŁANKI

PRZESŁANKI OBIEKTYWNE

PRZESŁANKI SUBIEKTYWNE

1. Istnienie wierzytelności (skarga

obejmuje również wierzytelność
przyszłą)

2. Dłużnik dokonuje czynności z osobą

trzecią

3. Osoba trzecia uzyskuje korzyść

majątkową

1. Działanie dłużnika było świadome

2. Osoba trzecia wiedziała o

zachowaniu dłużnika lub mogła się w
łatwy sposób dowiedzieć (zła wola)

4. Dłużnik działał w celu

pokrzywdzenia wierzyciela

SKUTKI

Stosunek Wierzyciel → Dłużnik

Wierzytelność nadal istnieje, wierzytelność ta określa zakres odpowiedzialności osoby
trzeciej. Wyrok nie kreuje solidarności odpowiedzialnej między wierzycielem a dłużnikiem.

Stosunek Wierzyciel → Osoba Trzecia

•

Możliwość egzekucji z majątku osoby trzeciej. Odpowiedzialność ograniczona cum
viribus patrimonii.

•

Skarga pauliańska jest egzekucyjna, a w sytuacji osoby trzeciej nic się nie zmienia,
musi ona tylko ZNIEŚĆ egzekucję.

•

Sytuacja osoby trzeciej



 ZNOSI egzekucję

 Płaci świadczenie (spłaca cudzy

dług)

 Donos dla innych wierzycieli

•

•

Konstrukcja bezskuteczności względnej. Darowizna Dłużnik → Osoba trzecia jest
ważna ale bezskuteczna wobec wierzyciela, bo może z niej prowadzić egzekucję.

Stosunek Osoba Trzecia → Dłużnik

Zwrot tego co świadczyłem. Jakiś rodzaj odpowiedzialności dłużnika wobec os. Trzeciej
(nie regres).

9. Odpowiedzialność osobista i rzeczowa

Odpowiedzialność osobista ma charakter odpowiedzialności majątkowej, do majątku osoby
odpowiedzialnej skierowane są środki przymusu ze strony wierzyciela.

 Każde zobowiązanie ją rodzi

 Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym.

Ograniczona odpowiedzialność osobista:



Do pewnej wyodrębnionej masy majątkowej, traktowanej w jego majątku jako

osobna całość (odpowiedzialność cum viribus patrimonii)



Dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem ale tylko do pewnej wysokości
ograniczonej kwotowo, niezależnie od wysokości długu (odpowiedzialność pro
viribus parimonii)

Odpowiedzialność rzeczowa jest niezależna od odpowiedzialności osobistej, chociaż może
równocześnie istnieć z odpowiedzialnością osobista tej samej osoby. Powstaje w przypadku
zabezpieczenia wierzytelności ograniczonym prawem rzeczowym w postaci zastawu lub
hipoteki. Wierzycielowi przysługuje prawo zaspokojenia się z obciążonej rzeczy.
Odpowiedzialność ten ponosi każdy właściciel rzeczy obciążonej.

 Rodzą ją szczególne czynności prawne (np. zastaw).
 Odpowiedzialność określonym przedmiotem majątkowym.
 le droit de suivre- prawo pościgu

Relacja- odpowiedzialność osobista i odpowiedzialność rzeczowa

Odpowiedzialność osobista nie wyłącza rzeczowej i odwrotnie (współistnienie
odpowiedzialności osobistej i rzeczowej).

Obie odpowiedzialności są jurydycznie równorzędne, tzn. wierzyciel ma prawo wyboru
skorzystania z jednej z odpowiedzialności. Ograniczeniem tego prawa tzw. subsydiarność
(najpierw korzystam z jednej odpowiedzialności, a potem z drugiej). Regułę posiłkowości
może wprowadzić ustawa lub umowa.

W literaturze teza, że odpowiedzialność rzeczowa zawsze idzie w pierwszej kolejności przed
odpowiedzialnością osobistą, bo to wynika z charakteru tej odpowiedzialności  wg SN jest
to wątpliwe.

10. Niemożność spełnienia świadczenia

Niemożność pierwotna

Niemożność następcza

Dłużnik nie ponosi odpowiedzialności

•

Jest to nieważność bezwzględna
powstaje z mocy prawa (ex lege)

•

Niemożność istnieje w chwili
zawarcia umowy

•

Zawarta umowa nie wywołuje
skutków prawnych

•

Na nieważność bezwzględną może
powołać się każdy kto ma w tym
interes prawny

•

Sąd bierze tę nieważność z urzędu

•

Nie podlega konwalidacji

•

Odpowiedzialność odszkodowawcza
w przypadku złej woli w granicach
ujemnego interesu umowy

•

Zobowiązanie wygasa

•

Dotyczy świadczeń oznaczonych
indywidualnie

•

Jeżeli niemożliwość dotyczy tylko
części świadczenie to zobowiązanie
wygasa tylko w tej części

•

Gdy rzecz została zbyta, utracona lub
uszkodzona wierzyciel zamiast
świadczenia niemożliwego może
żądać surogatów świadczenia

•

W sytuacji gdy jedno ze świadczeń
wzajemnych stało się niemożliwe
wskutek okoliczności niezależnych
strona, która miała to świadczenie
spełnić, nie może żądać świadczenia
wzajemnego.

11. Zasada walutowości

Zasada walutowości oznaczała ochroną waluty narodowej - zobowiązania w Polsce musiały
być wyrażane w walucie polskiej, także w wyrokach sąd zasądzał należności w walucie
krajowej. Wyjątki regulowało wówczas prawo dewizowe.

Od 2009 r. zasada walutowości zniknęła - obecnie jest swoboda wyrażania zobowiązań też
w innych walutach.

12. Datio in soutum

Art. 453. Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela
inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady,
dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

Świadczenie w miejsce wypełnienia polega na tym, że dłużnik (w porozumieniu z
wierzycielem) zamiast świadczenia pierwotnego spełnia na rzecz wierzyciela inne
świadczenie . Jeżeli wierzyciel przyjmie świadczenie zastępcze, to zobowiązanie wygasa.

Do świadczenia w miejsce wykonania mają zastosowanie ogólne przesłanki ważności
czynności prawnych. Umowa więc ta może być w konkretnych okolicznościach nieważna,
miedzy innymi z powodu sprzeczności z ustawą czy zasadami współżycia społecznego.

Przesłanki datio in solutum

•

Zgoda wierzyciela na przyjęcie innego świadczenia (umowa między wierzyciele a
dłużnikiem)

•

Faktyczne spełnienie innego świadczenia

Funkcja instytucji.

•

Sposób wykonania zobowiązań.

•

Sposób wygaśnięcia zobowiązań.

•

Inne możliwe funkcje w obrocie prawnym (np. ucieczka przed inflacją, funkcja
waloryzacyjna).

Skutki prawne świadczenia (wykonania porozumienia)

•

Zobowiązanie gaśnie.

•

Skutki wtórne: możliwość powstania roszczeń z rękojmi przy sprzedaży rzeczy.

W wypadku gdy nowe świadczenie jest obarczone wadami to ze względu na brzmienie art.
453 KC wierzycielowi przysługują jedynie uprawnienia wynikające z stosowania
odpowiednio przepisów o rękojmi za wady. Natomiast nie może domagać się spełnienia
pierwotnego zobowiązania, które wygasło.

Zakres zastosowania instytucji

Przeniesienie własności nieruchomości/ ruchomości w celu wykonania zobowiązania.

Chwila nabycia własności nieruchomości przez bank ma skutek datio in solutum.

13. Nowacja

Art. 506. § 1. Jeżeli w celu umorzenia zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą
wierzyciela spełnić inne świadczenie albo nawet to samo świadczenie, lecz z innej podstawy
prawnej, zobowiązanie dotychczasowe wygasa (odnowienie).

§ 2. W razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie
stanowi odnowienia. Dotyczy to w szczególności wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od
dłużnika weksel lub czek.
Art. 507. Jeżeli wierzytelność była zabezpieczona poręczeniem lub ograniczonym prawem
rzeczowym ustanowionym przez osobę trzecią, poręczenie lub ograniczone prawo rzeczowe
wygasa z chwilą odnowienia, chyba że poręczyciel lub osoba trzecia wyrazi zgodę na dalsze
trwanie zabezpieczenia.

Odnowienie (novatio) zobowiązania jest umową między dłużnikiem a wierzycielem.
Umowa ta jest zawierana w celu umorzenia zobowiązania. Dłużnik zobowiązuje się za zgodą
wierzyciela spełnić inne świadczenie, niż to, do którego był zobowiązany lub spełnić to
samo świadczenie lecz z innej podstawy prawnej. Przesłanką ważności umowy nowacyjnej
jest istnienie między stronami ważnego dawnego zobowiązania ( może to być nawet
zobowiązanie przedawnione).

Celem instytucji utworzenie nowego zobowiązania na tle zobowiązania wygasłego.
Strony wybierają taką konstrukcję, ponieważ mają w tym interes.

Oświadczenie stron

Umowa nowacyjna powinna zawierać wyraźne lub dorozumiane oświadczenie stron, że
dokonują odnowienia zobowiązania (animus novandi), a mają mają zamiaru zaciągnięcia
kolejnego zobowiązania. Sama zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi
odnowienia. Dotyczy to w szczególności przypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika
weksel lub czek.

Forma umowy

Umowa nowacyjna nie wymaga zachowania szczególnej formy. Wyjątkowo przepisy
szczególne mogą przewidywać dla określonego zobowiązania zachowanie szczególnej formy.
Dopuszczane jest zawarcie umowy odnowienia pod warunkiem.

Skutki umowy nowacyjnej:



Wygasa dotychczasowe zobowiązanie dłużnika. Przyjmuje się, że wygaśnięcie
zobowiązania nastąpiło z zaspokojeniem wierzyciela. Między dłużnikiem a
wierzycielem powstaje nowy stosunek obligacyjny, który równi się od
dotychczasowego albo świadczeniem albo podstawa prawną świadczenie.



Wygasają związanie z zobowiązaniem prawa akcesoryjne (poręczenie lub
ograniczone prawo rzeczowe ustanowione przez osobę trzecią.) chyba że jest zgoda na
dalsze trwanie zabezpieczenia. Wówczas te prawa będą zabezpieczać nowe
świadczenie.

14. Datio in solutum a nowacja

Datio in solutum

Novatio

Umowa w-d.

Umowa w-d.

Element realny (element
świadczenia).

Brak elementu realnego (brak elementu świadczenia).

Zmiana przedmiotu świadczenia
przy zachowaniu tożsamości
całego zobowiązania.

Umorzenie zobowiązania poprzedniego i kreacja nowego
(nowe jurydycznie)

Skutkiem prawnym wygaśnięcie
zobowiązania.

Wygaśnięcie zobowiązania poprzedniego i pojawienie
się nowego (szerszy skutek).

Brak regulacji dotyczącej
zabezpieczenia, skutki ogólne

Co do zasady wygasają związanie z zobowiązaniem
prawa akcesoryjne, chyba że poręczyciel lub osoba
trzecia dająca zabezpieczenie wyraża zgodę na dalsze
trwanie zabezpieczenie.

Zakres zastosowania instytucji –
szerokie, każde zobowiązanie
może być objęte datio in solutum.

Brak ogr. przedmiotowych. Spór o niektóre kategorie
zobowiązań: np. czy zobowiązanie naturalne może być
odnowione? (wątpliwości).

15. Potrącenie (compensatio)

To całkowite lub częściowe umorzenie zobowiązań między podmiotami, które względem
siebie są jednocześnie dłużnikami i wierzycielami.

Rodzaje potrącenia

 Umowne (dwustronne)
 Ustawowe (jednostronne) – występuje na skutek realizacji uprawnienia prawa

kształtującego poprzez oświadczenie woli złożone przez jeden z podmiotów
skierowany do drugiego.

Cel potrącenia
Służy uproszczeniu obrotu i prowadzi do realizacji zobowiązań bez udziału przymusu
państwowego oraz bezpośredniego spełnienia świadczenia, gdy jest niecelowe.

Przesłanki potrącenia



Dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami (obie
wierzytelności nie muszą wynikać z tego samego stosunku prawnego)



Przedmiotem świadczenia obu stron są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości
oznaczone co do gatunku



Obie wierzytelności muszą być wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub
innym organem państwowym, tj. musi upłynąć termin ich spełnienia



Wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenie, musi być zaskarżalna

Charakter prawny oświadczenia o potrąceniu.
Potrącenie jednostronne jest uprawnieniem kształtującym (prawem podmiotowym).
Potrącenie jest skutkiem powstającym ex lege, ale wymaga złożenia oświadczenia woli
partnerowi (nie komu innemu), gdy potrącenie stało się możliwe – oświadczenie ma moc
wsteczną. Można je złożyć osobiście lub per procura.

Skutki potrącenia

 Skutek kompensacyjny. Obie wierzytelności umarzają się wzajemnie. Jeżeli miały

różną wysokość (do wysokości niższej)

 Skutek o charakterze temporalnym. Skutek następuje z mocą wsteczną, od momentu

stanu potrącalności. Znaczenie praktyczne skutku:

 Wyłączenie stanu opóźnienia dłużnika, dłużnik otrzymuje korzyść uboczną,

dodatkową. Ponieważ skutki są wsteczne (kompensacja z mocą wsteczną) –
dłużnik nie jest już w opóźnieniu (skutek wtórny). Fizycznie opóźnienie jest,
ale prawnie nie ma (dłużnik nie płaci odsetek)

Wyłączenie potrącenia ex lege

 Wierzytelności niepodlegające zajęciu
 Wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania
 Wierzytelności z czynów niedozwolonych
 Wierzytelności co do których wyłączone jest potrącenie przez przepisy szczególne

Ponadto potrącenie jest wyłączone w sytuacji gdy nastąpiło zajęcie wierzytelności przez
osobę trzecią. Wyłącza to umorzenie tej wierzytelności przez potrącenie tylko wtedy gdy
dłużnik stał się wierzycielem swego wierzyciela dopiero po dokonaniu zajęcia albo gdy jego
wierzytelność stała się wymagalna po tej chwili, a przy tym dopiero później aniżeli
wierzytelność zajęta.
Dodatkowo dopuszcza się wyłącznie umowne potrącenia między skonkretyzowanymi
podmiotami (ważne ZWS).

!Możliwe jest potrącenie wierzytelności przedawnionej!
Jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

16. Compensatio lucri cum damno

Potrącenie zysku ze stratą - sytuacja w której jedno zdarzenie szkodzące, staje się dla
poszkodowanego źródłem zarówno straty jak i korzyści, np. na skutek niewłaściwego
remontu zawalił się dom - strata, ale odzyskano i sprzedano cegły - zysk.

Wszelkie korzyści, o jakie poszkodowany ewentualnie wzbogacił się w następstwie
zdarzenia powodującego szkodę, należy zaliczać na poczet odszkodowania.

Podstawową przesłanką stosowania kompensacji stanowi tożsamość zdarzenia, którego
następstwem jest szkoda, jak i odniesiona korzyść. Wpływa ona na miarkowanie
odszkodowania.

17. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu

Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego dotyczy jedynie świadczeń,
których przedmiot można złożyć do depozytu sądowego (np. pieniądze, kosztowności,
papiery wartościowe).

Skutki ważnego złożenia świadczenia do depozytu sądowego są takie same jak spełnienie
świadczenia. Zobowiązanie dłużnika w ten sposób wygasa, a wierzyciel jest zobowiązany do
zwrotu dłużnikowi kosztów przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Do złożenia
przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego jest uprawniony tylko dłużnik (nigdy nie
zobowiązany)

Jest to surogat wykonania zobowiązania!

Surogat ponieważ:

 Zmierza do wykonania zobowiązania

 Wierzyciela trzeba zawiadomić o złożeniu przedmiotu świadczenia do depozytu

sądowego ( na piśmie, jak tego nie zrobi jest odpowiedzialny za wynikłą skodę)

 Dłużnik może się rozmyślić i odebrać przedmiot z depozytu sądowego

 Wierzyciel może oświadczyć że przyjmuje przedmiot z depozytu sądowego

Przesłanki/ przyczyny

 Jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie kto jest

wierzycielem albo nie zna miejsca zamieszania lub siedziby wierzyciela

 Jeżeli wierzyciel nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej ani przedstawiciela

uprawnionego do przyjęcia świadczenia

 Powstał spór KTO jest wierzycielem

 Z powodu innych okoliczności dotyczących osób wierzyciela świadczenie nie może

być spełnione

 Jeżeli przepisy szczególne tak stanowią

Tryb składnia przedmiotu o depozytu sadowego

W postępowaniu o złożenie przedmiotu do depozytu sądowego sąd nie bada prawdziwości
twierdzeń zawartych we wniosku. Złożenie przedmiotu może być dopiero dokonane po
uzyskaniu zezwolenia sądu.

Wniosek dłużnika → postępowanie nieprocesowe → zezwolenie sądu (zaskarżalne apelacją)

Skutki ważnego złożenia przedmiotu do depozytu sądowego



Zobowiązanie wygasa, tak jak przez spełnienie świadczenia



Dłużnik może się uchylić od spełnienia świadczenia do rąk wierzyciela, odsyłając go

do depozytu sądowego po odbiór złożonego tam przedmiotu świadczenia

 Ustaje obowiązek dłużnika zachowania rzeczy

 Ustaje obowiązek dłużnika zapłaty odsetek



Na wierzyciela przechodzi ryzyko przypadkowej utraty rzeczy

18. Waloryzacja sądowa

Art. 358

1

.

§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może
po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić
wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w
orzeczeniu lub umowie.
§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może
wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z
prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
§ 5. Przepisy § 2 i 3 nie uchybiają przepisom regulującym wysokość cen i innych świadczeń
pieniężnych.

Zasada waloryzacja stanowi odstępstwo od zasady nominalizmu. Zasada ta polega na tym, że
w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien
otrzymać równowartość ekonomiczną wierzytelności w chwili jej powstania.

Waloryzacji świadczenia pieniężnego może dokonać również sąd w drodze konstytutywnego
orzeczenia. Wyrok zasądzający świadczenie, które zostało zwaloryzowane ma charakter
kształtujący.
Waloryzacja sądowa świadczenia pieniężnego, wynikającego z jednego stosunku prawnego,
może być przeprowadzona kilkakrotnie.
Przesłanki

•

Dotyczy to zobowiązań pieniężnych ab initio.

•

Istotna zmiana siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania.

Kryteria

•

Sąd rozważa interesy stron.

•

Zasady współżycia społecznego.

Rodzaje rozstrzygnięć podejmowanych przez sąd.

•

Zmiana wysokości świadczenia.

•

Zmiana sposobu spełnienia świadczenia.

Miernik wartości

Nie istnieje jeden uniwersalny miernik waloryzacji. Jest on określany in concreto, zależy od
konkretnych okoliczności konkretnego przypadku, o mierniku wartości decyduje sędzia.

Wyłączenie waloryzacji sądowej

Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może
wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z
prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

19.

Waloryzacja umowna

Waloryzacja umowna – zastrzeżenie umowne, przez które strony umawiają się, że wysokość
świadczenia pieniężnego zostanie ustalona wg innego niż pieniądz miernika wartości.
Waloryzacja umowna ma na celu zabezpieczenie obu stron kontraktu przed ryzykiem zmiany
wartości pieniądza. Gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną to nie jest
dopuszczalna waloryzacja sądowa.

Wyróżniamy następujące klauzule waloryzacyjne:

•

Klauzula walutowa – przyjmuje za miernik wartości obcą walutę.

•

Klauzula złota – za miernik wartości przyjmuje się aktualną ceną określonej ilości
złota.

•

Klauzula towarowa – za miernik wartości przyjmuje się aktualną cenę wybranego
towaru.

•

Klauzula indeksowa – za miernik wartości przyjmuje się wartość jakiegoś wskaźnika
np. inflacji

•

Klauzula uposażenia – za miernik wartości przyjmuje się np. przeciętne miesięczne
wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw.

20. Rebus sic stantibus

Art. 357¹. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby
połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego
strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron,
zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania,
wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może
w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu
poprzedzającym.

Zmiana stosunków społeczno-gospodarczych miedzy powstaniem zobowiązania a jego
wykonaniem zasadniczo nie powinna mieć wpływu na treść świadczenia należnego
wierzycielowi. Odzwierciedleniem takiej koncepcji jest zasada pacta sunt servandanda
(umów należy dotrzymywać).

Jednakże zgodnie z art. 357¹ KC jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków
spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziłby jednej
ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidziały przy zawieraniu umowy, sąd może
po rozważeniu interesu stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć:

•

sposób wykonania zobowiązania

•

wysokość świadczenia lub nawet

•

orzec o rozwiązaniu umowy

Rozwiązując umowę, sąd może w miarę potrzeby orzec rozliczeniu stron.

Klauzula rebus sic stantibus nie wyłącza zasady pacta sunt servanda, a jedynie ją łagodzi, tj.
pozwala w pewnych okolicznościach uwzględnić wpływ zamian społeczno-gospodarczych na
treść i wykonanie zobowiązania.

Klauzula rebus sic stantibus ma zastosowanie tylko do zobowiązań wynikających z
umów!

Przesłanki



nadzwyczajna zmiana stosunków – zmiana o charakterze powszechnym , która
dotyczy stosunków społeczno-gospodarczych



nadzwyczajna zmiana stosunków powoduje, ze świadczenie byłoby połączone z
nadmierną trudnością, lub groziło by rażącą stratę po jednej stronie – musi
istnieć związek przyczynowy między sytuacja a trudnościami lub stratą.

 Strony nie przewidziały przy zawarciu umowy wpływu nadzwyczajnych zmian

stosunków na łączące ich zobowiązanie.

Skutki

Klauzulę rebus sic stantibus stosuje sąd. Może on dokonać zmiany w treści zobowiązania
poprzez:



Oznaczenie sposobu wykonania zobowiązania – zmiana miejsca, czasu, sposobu



Oznaczenie wysokości świadczenia – może podwyższyć lub obniżyć wysokość
świadczenia.



Rozwiązania umowy – sąd w razie potrzeby może orzec rozliczenie stron, jeżeli
umowa została w całości wykonania nie może dojść do rozwiązania na podstawie 357¹
KC.

Sąd wydaje orzeczenie na żądanie stron, które może być zgłoszone w postaci zarzutu przed
sądem. Żądanie takie może zgłosić każdy podmiot będący stroną stosunku obligacyjnego, a
tym również osoby prowadzące profesjonalną działalność gospodarczą.

Sąd wydając rozstrzygnięcie na podstawie art. 357¹ KC, powinien wziąć pod uwagę

 Interesy obu stron

 Zasady współżycia społecznego

21. Porównaj waloryzację sądową a klauzule rebus sic stantibus

Problem.

Waloryzacja sądowa.

Klauzula rebus sic stantibus.

Zasięg przedmiotowy.

„Verba legis”, zobowiązanie
pieniężne od początku (nie od
transformacji).

Zobowiązanie pieniężne i
niepieniężne.

Zasięg podmiotowy.

Z jednym wyłączeniem (art. 358

1

-

osoba prowadząca
przedsiębiorstwo, jeżeli
świadczenie pozostaje w związku z
prowadzeniem tego
przedsiębiorstwa.)

Powszechny, bez wyłączeń.

Przesłanki.

Istotna zmiana siły nabywczej
pieniądza w czasie trwania
stosunku obligacyjnego.

- nadzwyczajna zmiana
stosunków (przykłady w art. 269
kodeksu zobowiązań). Będzie to
m.in. inflacja, zaprzestanie
produkcji, nadzwyczajne cła.

Sposób dokonania
zmiany treści
zobowiązania.

Z inicjatywy jednej ze stron (nie z
urzędu).

Też z inicjatywy jednej ze stron.

22. Zobowiązanie solidarne

Zobowiązanie solidarne to zobowiązania, w których, w razie wystąpienia wielości wierzycieli
lub dłużników, ustawodawca wprowadza szczególne zasady dotyczące sposobów spełnienia
i odbioru świadczenia.

Źródłem solidarności może być czynność prawna stron albo przepisy prawa.

Dopuszczalne jest zarówno w ramach solidarności biernej, jak i czynnej aby dłużnik bądź
dłużnicy byli zobowiązani w sposób odmienny względem wierzyciela lub wierzycieli
solidarnych.

23. Solidarność dłużników (solidarność bierna)

Występuje w sytuacji wielości dłużników. Solidarność bierna prowadzi do możności żądania
przez wierzyciela, aby całe świadczenie lub jego część została spełniona według jego
wyboru przez: jednego, część lub wszystkich łącznie dłużników, przy czym spełnienie
całego świadczenia choćby przez jednego dłużnika zwalnia pozostałych.

Zaspokojenie wierzyciela nie polega jedynie na spełnieniu świadczenia głównego, ale
również świadczeń zastępczych (np. świadczenie w miejsce wykonania).

Solidarność dłużników wzmacnia pozycję wierzyciela, ma on prawo wyboru dłużnika, od
którego spełni świadczenie (ius electionis).

Cechy solidarności biernej:



Po stronie zobowiązanej występuje kilka podmiotów



Wierzycielowi przysługuje wierzytelność spełnienia o spełnienie jednego
świadczenia



Spełnienie świadczenia w całości (i należyty) prowadzi do wygaśnięcia
zobowiązania



Dłużnicy zostają solidarni aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela



W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych może on
żądać zwrotu od współdłużników części świadczenia (regres)



Ryzyko niewypłacalności jednego z dłużników solidarnych ponoszą pozostali
dłużnicy, część dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między pozostałych
współdłużników.

Charakterystyka prawna zobowiązania solidarnego

Zasada reprezentacji wzajemnej na

korzyść dłużnika

Zasada indywidualizacji więzi prawnej

Działanie lub zaniechanie jednego z

dłużników nie może szkodzić

współdłużnikom

Zobowiązanie może być solidarne, chociażby

każdy z dłużników był zobowiązany w

sposób odmienny albo chociażby wspólny

dłużnik był zobowiązany w sposób

odmienny względem każdego z wierzycieli

1. Skuteczność zdarzeń prawnych

powstałych miedzy wierzyciele a
jednym z dłużników i wpływ tego
zdarzenia na współdłużników. Jeżeli
zdarzenie wpływa na sytuację
współdłużników.

2. Przykłady: wykonanie zobowiązania

przez jednego dłużnika zwalnia
resztę. Zwłoka w wykonaniu
świadczenia przez wierzyciela wobec
dłużnika ma skutek także wobec
współdłużników.

3. Sytuacje nieobjęte reprezentacją

wzajemną (nie ma skutku wobec
współdłużników):

 Przedawnienie

 Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się

solidarności względem jednego
dłuznika

1. Indywidualne kształtowanie się więzi

prawnej między W-D1 i W-D2 w
różnych

fazach

stosunku

obligacyjnego

2. Istnienie więzi solidarnej nie

wyklucza indywidualizacji sytuacji
prawnej poszczególnych dłużników

3. Przykłady: różne terminy spłaty,

miejsca

zakres

podstaw

odpowiedzialności.

Zarzuty dłużników

Zarzuty osobiste

Zarzuty wspólne

Zarzuty przysługują wyłącznie

określonemu dłużnikowi wobec

wierzyciela

(np. brak zdolności dłużnika do czynności

Zarzuty wspólne przysługują wszystkim
dłużnikom ze względu na sposób
powstania lub treść zobowiązania- np.
nieważność czynności prawnej ze
względu na niezachowanie zastrzeżonej
formy.

prawnych)

24. Solidarność wierzycieli (solidarność czynna)

Polega na tym, że kilku wierzycieli jest uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić
całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli
dług wygasa względem wszystkich.

Solidarność czynna może powstać jedynie na podstawie czynności prawnej, natomiast nie
powstaje ex lege.

Cechy solidarności czynnej:



Po stronie uprawnionej występuje kilka podmiotów



Dłużnik jest zobowiązany tylko do jednego świadczenia



Co do zasady dłużnik może spełnić świadczenie według swojego wyboru do rąk
któregokolwiek z wierzycieli solidarnych, jeżeli jednak jeden z wierzycieli wytoczy
powództwo, to dłużnik powinien świadczyć do jego rąk.



Spełnienie świadczenia do rąk któregokolwiek z wierzycieli prowadzi do
wygaśnięcia zobowiązania



W razie spełnienia świadczenia do rąk jednego z wierzycieli, treść stosunku
prawnego pomiędzy współwierzycielami rozstrzyga o tym, czy i w jakich
okolicznościach jest on odpowiedzialny wobec współwierzycieli

25. In solidum

Solidarność nieprawidłowa polega na tym, że kilku dłużników ma obowiązek spełnienia
identycznego świadczenia na rzecz tego samego wierzyciela. Obowiązki tych dłużników
wynikają z różnych tytułów prawnych, a ustawa ani czynność prawna nie zastrzega miedzy
nimi solidarności. Każdy z dłużników odpowiada za całość świadczenia. Wierzyciel może
żądać całości lub części świadczenia od każdego z dłużników Spełnienie świadczenia przez
któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

Cechy instytucji:

 Kilka odrębnych instytucji

 Wierzycielem jest ten sam podmiot

 Każdy z dłużników ma spełnić takie samo świadczenie rodzajowo np. odszkodowanie.

 Skutki spełnienia świadczenia przez D1 zwalniają D2 (przypomina solidarność, ale nie

wynika z przepisów tylko z konstrukcji)

 Między dłużnikami nie ma solidarności wynikające z umowy lub z ustawy

 Brak tytułu prawnego

Dominuje pogląd, że do in solidum stosujemy przepisy dotyczące odpowiedzialności
solidarnej, sic! (oczywiście prof. Bączyk jest innego zdania). Kontrowersje pojawiają się przy
stosowaniu takiej analogii do art. 376 KC (regres).

26. Regres

Zaspokojenie wierzyciela przez dłużnika lub dłużników solidarnych powoduje powstanie
problemu wzajemnych rozliczeń między dłużnikami

W szerokim znaczeniu są to wszystkie roszczenia o charakterze kompensacyjnym,
powstające w wyniku zobowiązania przez jednego z dłużników, oparte na różnych tytułach
prawnych

W wąskim znaczeniu na regres na tle zobowiązań solidarnych i niepodzielnych.

Sytuacje, w których powstaje regres:

 Między dłużnikami solidarnymi

 Między wierzycielami solidarnymi

 Między dłużnikami świadczeń niepodzielnych

 Między wierzycielami świadczeń niepodzielnych

Powstanie roszczenia regresowego – tylko po zapłacie. Wyjątkiem jest regres w
zobowiązaniach wekslowych.

Dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych, jeśli z treści
stosunku nie wynika nic innego.

Część przypadającego na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników
(zasada proporcjonalności rozłożenia ryzyka).

Prawna regulacja regresu:

 Kodeksowa



Pozakodeksowa – lex specialis np. prawo wekslowe

Funkcje regresu



Repartycyjna (rozłożenie ciężaru świadczenia po równo na wszystkich dłużników)



Etyczna (sprawiedliwość kontraktowa)



Prewencyjna (ciężar regresu poniesie ten który najbardziej zawinił)

27. Subrogacja (cessio legis, cesja ustawowa)

Instytucja prawa cywilnego polegająca na wstąpieniu w prawa zaspokojonego wierzyciela.

Elementy konstytutywne:



3 podmioty: wierzyciel, podstawiony (subrogowany), dłużnik.

 Przesłanki subrogacji:



Istnienie wierzytelności (nie ma subrogacji wierzytelności przyszłej).

 Zaoferowanie świadczenia przez osobę trzecią



Przyjęcie świadczenie przez wierzyciela (jak nie ma przyjęcia to nie ma subrogacji).



Istnienie tytułu prawnego subrogacji.

Skutki subrogacji, których źródłem jest art. 518 (skutki ex lege):



Zwolnienie definitywne dłużnika.

 Nabycie przez W2 zobowiązania.



Nabycie przez W2 także zabezpieczeń umacniających wierzytelność, np.
poręczyciel wstępuje w inne zabezpieczenia.

Cel instytucji.

Umocnienie pozycji prawnej osoby trzeciej płacącej dług – zapewnienie ochrony prawnej tej
osobie, a nie dłużnikowi (m.in. przez zasadę tożsamości i kontynuacji).

Stworzenie szczególnego tytułu prawnego do żądania zwrotu tego, co świadczył subrogowany
wierzycielowi – gdyby tego szczególnego tytułu nie było – miałby tylko ogólne środki
prawne. Świadczenie surogacyjne to nie regres!!

Zasięg przedmiotowy:

 Wierzytelności pieniężne.



Inne wierzytelności też – brak przeszkód ku temu, każda wierzytelność wchodzi w grę
(otwarta kwestia).

28. Regres a subrogacja

Subrogacja

Regres

Podmioty:

Podmioty obu stron stosunku
zobowiązaniowego:

- wierzyciel

-wierzyciel subrogowany

-dłużnik

Podmioty jednej strony stosunku
zobowiązaniowego:

-wierzyciele lub dłużnicy

Rodzaj
stosunku
łączącego
podmioty:

- stosunek zewnętrzny

- stosunek wewnętrzny

Istota:

- wstąpienie w prawa zaspokojonego
wierzyciela.

- żądanie od pozostałych dłużników
(lub wierzycieli) zwrotu stosownej
części spełnionego przez siebie (lub
odebranego przez siebie) świadczenia

Cel
instytucji:

- Umocnienie pozycji prawnej osoby
trzeciej płacącej dług

- Dokonanie rozliczeń pomiędzy
dłużnikami (lub wierzycielami)
solidarnymi lub świadczeń
niepodzielnych.

29. Cesja

Cesja (przelew) – wierzyciel może przenieść wierzytelność na osobę trzecią bez zgody
dłużnika, chyba, że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu lub właściwości
zobowiązania.

Przedmiotem przelewu mogą być zarówno całe wierzytelności, jak i ich części. Możliwy jest
także przelew wierzytelności warunkowych i terminowych oraz wierzytelności przyszłych.

Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę związane z nia prawa w szczególności
roszczenie o zaległe odsetki.

Podstawa cesji jest umowa (sprzedaż, darowizna, zamiana).

Skutkiem prawnym jest definitywna zmiana wierzyciela (co do zasady), ale są też
tymczasowe, np. cesja fiducjarna – powiernicza.

Funkcje cesji

 Funkcja transferowa (definitywne zbywanie wierzytelności).
 Funkcja gwarancyjna (przelew jako zabezpieczenie wierzytelności.)
 Funkcja egzekucyjna (cesja jako ułatwienie egzekucji.)
 Funkcja płatnicza (zapłata wierzytelności)

Umowa cesji.



Umowa konsensualna, może być warunkowa lub zastrzeżona terminem.



Umowa kauzalna (kauza zabezpieczająca, causa cavendi - fiducjarna).

Moment skuteczności cesji.



Sam moment zawarcia umowy cesji (a tempore facti).



Wobec dłużnika cesja jest skuteczna dopiero po uzyskaniu informacji o tej cesji (a
tempore scientiae)

Skutki przelewu

W wyniku przelewu w miejsce dotychczasowego wierzyciela występuje nabywca
wierzytelności. Nie ma to jednak wpływu na treść samego zobowiązania. Nabywcy
przysługują te same uprawnienia, które dotąd służyły zbywcy, przy czym, jeśli wierzytelność
była zabezpieczona rzeczowo, do oceny przelewu należy stosować przepisy dotyczące
zastawu i hipoteki.

Zarzuty dłużnika

Co do zasady przelew nie zmienia sytuacji dłużnika. Zgodnie z art. 531 § 1 KC, dłużnikowi
przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko
zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.

Zarzuty zbywcy

Jeżeli dłużnik, który otrzymał o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy,
spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, zbywca może się powołać wobec
dłużnika:



Na nieważność przelewu

 Na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej

Tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia były one dłużnikowi wiadome. Dotyczy to
również innych czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a nabywcą
wierzytelności.

23. Rodzaje cesji

Cesja fiducjarna

U podstaw tej cesji leży 450 kc – pactum fiduciae, czyli tzw. porozumienie powiernicze.
Celem takiej cesji jest zabezpieczenie, jest to cesja niedefinitywna.

Jeżeli kredytobiorca nie wykona umowy kredytowej, to bank może dochodzić wierzytelności
od dłużnika (D). Jeżeli kredytobiorca wykona, to strony przewidują tzw. cesję zwrotną, 2
warianty:

 Ponowna umowa obu stron – 509.
 Skutek bezpośredni.

Problem: bank dokonał dalszej cesji, mimo że kredytobiorca spłacił kredyt  co to znaczy?
Dalsza cesja jest skuteczna, ale kredytobiorca będzie mógł się powoływać na treść umowy i
żądać odszkodowania (471).
Cesja fiducjarna ma wszystkie elementy cesji, z tym, że towarzyszy jej pactum fiduciae, który
ma charakter zabezpieczenia osobistego.

Cesja cicha – cesja dokonana bez wiedzy dłużnika

Za plecami dłużnika, element nacisku na cedenta. Cesja powiernicza cicha – ten element
jest dodatkowym naciskiem. Element wzmocnienia cesji fiducjarnej – przez powstanie groźby
powiadomienia dłużnika.

Cesja globalna – tzw. multicesja, wiele wierzytelności/pakiet wierzytelności.
Czy można w jednej umowie przenieść wszystkie moje wierzytelności na rzecz innej osoby –
sporna sytuacja, są obawy, że działa się na niekorzyść wierzycieli.

Tzw. cesja windykacyjna – w celu dochodzenia wierzytelności przez windykatorów.
W obrocie prawnym od pewnego czasu występują różne podmioty dochodzące roszczeń nie
we własnym imieniu, ale w interesie innych wierzycieli. Zdarza się, że nawet banki
powierzają dochodzenie własnych wierzytelności takim firmom windykacyjnym. Które mogą
mieć różny status prawny.
Windykator (cesjonariusz) dochodzi należności od dłużnika i następnie strony dokonują
rozliczenia. Należności uzyskuje cedent i płaci prowizję jako instrument dochodzenia
wierzytelności.

24. Faktoring.

Faktoring – rodzaj transakcji handlowych, w którym wyspecjalizowana instytucja finansowa
(z reguły spółka z udziałem banku) nabywa w drodze cesji od przedsiębiorstw handlowych
lub przemysłowych niewymagalne roszczenia o zapłatę kwot należnych im z tytułu
prowadzonej działalności, zwłaszcza ze sprzedaży.

Podziały factoringu mogą być bardzo różne:

 Właściwy / pełny.
 Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi faktor.
 Faktor nabywa wierzytelności definitywnie, bez prawa tzw. regresu.
 Ten factoring jest droższy, bo ryzyko większe.

 Niepełny / niewłaściwy.

 Ryzyko niewypłacalności dłużnika ponosi przedsiębiorca.
 Cesja nie ma skutku definitywnego; strony przewidują różne mechanizmy powrotu

wierzytelności do cedenta, w razie niewypłacalności dłużnika. Najczęściej
wprowadzana jest klauzula automatycznego powrotu.

 Wg niektórych jest to rodzaj pożyczki wierzytelności, którą faktorant powinien

zwrócić faktorowi.

 Tańszy factoring.

Factoring wierzytelności przyszłych – tzw. factoring zamówieniowy, którego przedmiotem są
tylko wierzytelności przyszłe.

25. Umowy z udziałem osób trzecich

Co do zasady umowa kształtuje stosunek prawny tylko między wierzycielem a dłużnikiem.
Umowa stron nie może nakładać na inne podmioty obowiązku określonego zachowania.
Jednakże wyjątkowo dopuszczalne jest, aby umowa stron dotyczyła osoby trzeciej w ten
sposób, ze:

 Osoba trzecia ma spełnić określone świadczenie (art.391 KC)

 Osoba trzecia przez umowę z dłużnikiem zobowiązuje się zwolnić go od świadczenia

na rzecz wierzyciela (art. 392 KC)

 Dłużnik zobowiązuje się względem wierzyciela, że będzie świadczył na rzecz osoby

trzeciej (art. 393 KC)

Umowa o świadczenie przez osobę trzecią

Jedna strona określana jako przyrzekający (gwarant), przyrzeka drugiej osobie (beneficjent
gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone
świadczenie. Umowa należy do kategorii umów gwarancyjnych.

Przyrzekający daje gwarancje, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie lub spełni
świadczenie. Dłużnik i wierzyciel nie mogą nałożyć na osobę trzecią takiego obowiązku, stąd
też z takiej umowy nie wynikają dla osoby trzecie żadne skutki prawne.

Umowa o świadczenie przez osobę trzecią jest umową rezultatu. W konsekwencji
nieosiągnięcie prze wierzyciela gwarantowanego rezultatu rodzi odpowiedzialność dłużnika
(przyrzekającego) za ewentualną szkodę wierzyciela. Dla powstania tej odpowiedzialności nie
jest istotne, czy przyrzekający dołożył należytych starań zmierzających do spełnienia
świadczenia przez osobę trzecią.

Jeżeli gwarant przyrzekł, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie, to jego
odpowiedzialność ogranicza się do tzw. ujemnego interesu umowy, tj. szkody, jaką
wierzyciel poniósł przez to, że nie doszło do zawarcia umowy.

Jeżeli gwarant przyrzekł, że osoba trzecia spełni świadczenie, to ponosi odpowiedzialność
za wszelkie szkody, jakie poniósł wierzyciel w następstwie niespełnienia świadczenia
przez osobę trzecią.

W praktyce umowa z art.391 KC wg niektórych autorów stała się pierwowzorem umowy
gwarancyjnej (bankowej).Osoba trzecia zobowiązuje się, że wykona istniejące zobowiązanie.
To trochę przypomina poręczenie.

Nie myl umowy z 391 z gwarancją bankową:

 391-zawsze odszkodowanie

 Gwarancja bankowa- zawsze świadczenie pieniężne, zapłata sumy gwarancyjnej.

Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia

Umowa o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia jest umową, w której osoba trzecia
zobowiązuje się względem dłużnika zwolnić go od obowiązku świadczenia z istniejącego
już stosunku prawnego na rzecz jego wierzyciela. Umowa taka może również dotyczyć
świadczenia przyszłego.

Jest to umowa o zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia (umowa o przejęcie
wykonania). Nie myl z przejęciem długu!

Wierzyciel nie jest stroną takiej umowy i nie zmienia ona sytuacji prawnej wierzyciela (nadal
przysługuje mu wierzytelność od dłużnika). Umowa inter partes nie wywołuje żadnych
skutków prawnych wobec wierzyciela - wierzyciel może nawet o niej nie wiedzieć.

Jeżeli dłużnik wykona zobowiązanie, powstaje odpowiedzialność odszkodowawczą. Osoba
trzecia staje się dłużnikiem, a dłużnik ze stosunku W-D – wierzycielem.

W jaki sposób osoba trzecia może wykonać zobowiązanie:

 Sam zaspokoić wierzyciela.

 Dać odpowiednie zabezpieczenie.

Skutki umowy o zwolnienie dłużnika od obowiązku świadczenia są następujące:



Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność względem dłużnika za to, że wierzyciel nie
będzie żądał od niego spełnienia świadczenia



Jeżeli wierzyciel będzie domagał się od dłużnika spełnienia świadczenia, to dłużnik
może od osoby trzeciej żądać naprawienia wynikłej z tego szkody.

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem tertii) jest umową, w
której zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej.

Jest to szczególny rodzaj zobowiązania, w którym dłużnik ma spełnić świadczenie nie wobec
wierzyciela, a wobec osoby nie będącej strona umowy i nie biorącej w niej udziału. Z umowy
takiej nie wynikają dla osoby trzeciej obowiązki ani tez uprawnienia względem wierzyciela.
Osoba ta ma natomiast odnieść określoną korzyść majątkową wynikającą ze spełnienia prze
dłużnika na jej rzecz świadczenia zastrzeżonego w umowie. Umowa taka nie stanowi
odrębnego typu umowy i nie występuje w obrocie jako umowa samodzielna. Przyjmuje się,
że jest to jedynie zastrzeżenie modyfikujące umowę zasadniczą.

Z treści umowy wynika:

 Obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia na rzecz osoby trzeciej

 Prawo osoby trzeciej do żądania we własnym imieniu i bezpośrednio od dłużnika

określonego świadczenia.

Umowy na rzecz osoby trzeciej się nie domniemywa.

W umowie o świadczenie na rzecz osoby trzeciej dłużnik jest określany jako przyrzekający,
a wierzyciel jako zastrzegający.

Stosunek pokrycia – stosunek między wierzycielem i dłużnikiem. Stosunek wyznaczony
przez umową zasadniczą, w której zastrzeżono świadczenie na rzecz osoby trzeciej. Stanowi
ona causa zobowiązania na rzecz osoby trzeciej, a nie wierzyciela, natomiast wierzyciel nie
może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia.

Stosunek zapłaty – stosunek między dłużnikiem i osoba trzecią. Wynika z niego roszczenie
osoby trzeciej przeciwko dłużnikowi o spełnienie świadczenia. Dłużnikowi przysługują
wobec osoby trzeciej , obok zarzutów osobistych, wszelkie zarzuty wynikające ze stosunku
pokrycia.

Stosunek waluty – stosunek między wierzycielem a osoba trzecią. Stosunek wskazuje,
dlaczego wierzyciel w umowie z dłużnikiem zawarł zastrzeżenie, że świadczenie powinno
być spełnione na rzecz osoby trzeciej, ważność tego stosunku decyduje o prawidłowości

przysporzenia na rzecz osoby trzeciej, na stosunek waluty nie mogą się powoływać we
wzajemnych stosunkach dłużnik i osoba trzecia.

Istnieje możliwość odwołania zastrzeżenia jednostronnie do czasu przyjęcia świadczenia
przez osobę trzecia.

Osoba trzecia nabywa definitywnie prawo do żądania świadczenia dopiero z chwilą
złożenia oświadczenia, że chce ona z dokonanego na jej rzecz świadczenia skorzystać.
Oświadczenie takie może być złożone którejkolwiek ze stron umowy, tj. dłużnikowi lub
wierzycielowi. Po złożeniu takiego oświadczenia przez osobę trzecią zastrzeżenie, co do
obowiązku świadczenia na jej rzecz nie może być odwołane ani zmienione.

Powstanie roszczenia na linii T-D warunkiem jest akceptacja, przyjęcie świadczenia przez
T. Nie sam akt przyjęcia, ale wola przyjęcia. Od tej daty rodzi się stosunek obligacyjny na
linii T-D.

26. Zwalniające a kumulatywne przejęcie długu

Zwalniające (rozłączne) przejęcie.

Kumulatywne przejęcie długu.

Regulacja
prawna:

- uregulowane w kc.

-twór praktyki, nieuregulowane w
kc poza wybiórczymi przepisami

Istota:

-Następuje zastąpienie jednego
dłużnika drugim.

-Zwiększenie ilości dłużników
odpowiadających za ten sam dług.

Źródła przejęcia:

-umowa między wierzycielem a
osobą trzecią za zgodą dłużnika

- umowa między dłużnikiem a
osobą trzecią za zgodą wierzyciela.

- umowa między dłużnikiem a
osobą trzecią, zgoda wierzyciela
nie jest potrzebna.

- ex lege

Forma umowy:

- na piśmie pod rygorem
nieważności (również zgoda).

- brak określonej formy

- ciężar dowodu obciąża tego, kto
wywodzi z tego skutki prawne.

Zmiany
przedmiotowe:

- wygaśnięcie niektórych
zabezpieczeń

- trwanie wszystkich zabezpieczeń

Zmiany
przedmiotowe:

- nowy dłużnik wierzyciela w tej
samej sytuacji prawnej.

- powiększona liczba dłużników
odpowiada solidarnie.

-regres

27. Zbycie przedsiębiorstwa jako kumulatywne przejęcie długu

Art. 55 4
Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie
ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub
gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo
zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości
nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a
według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez
zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

Charakterystyka:

Źródło odpowiedzialności zbywcy i nabywcy oraz przystąpienie do długu następuje ex lege.

Odpowiedzialność solidarna zbywcy i nabywcy obejmuje zobowiązania związane
prowadzeniem przedsiębiorstwa, za pozostałe zobowiązania odpowiada zbywca.

Nabywca jest odpowiedzialny solidarnie, chyba że w chwili nabycia przedsiębiorstwa nie
wiedział o zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności (dobra wiara).

Nabywca odpowiada całym swoim majątkiem, jednak jego odpowiedzialność ogranicza się
do wartości nabytego przedsiębiorstwa wg stanu w chwili nabycia, a wg cen w chwili
zaspokojenia wierzyciela.

Odpowiedzialność nabywcy nie może zostać ograniczona, ani wyłączona, norma ma
charakter ius cogens.

28. Bezpodstawne wzbogacenie

Bezpodstawne wzbogacenie to uzyskanie, bez podstawy prawnej korzyści majątkowej
prowadzącej do powstania obowiązku jej zwrotu (wydania w naturze, a jak nie jest to
możliwe to wydania jej wartości). Odpowiedzialność wzbogaconego nie może wykraczać
poza granice wzbogacenia.

Podstawą powstania roszczenia o zwrot korzyści

 Wzbogacenie określonego przedmiotu

 Zubożenie innego przedmiotu

 Związek pomiędzy wzbogaceniem a zubożeniem

 Brak podstawy prawnej dla przesunięcia majątkowego.

Nienależne świadczenie polega na tym, że zubożały sprowadza do wzbogacenia innego
podmiotu, działając w przekonaniu, że wykonuje istniejące zobowiązanie w celu
zaspokojenie wierzyciela.

Bezpodstawne wzbogacenie równi się od nienależnego świadczenia tym, że w przypadku
bezpodstawnego wzbogacenia rzeczywiście wzbogaconemu nie należy się korzyść w postaci
świadczenia.

29. Kiedy świadczenie nienależne nie podlega zwrotowi?

Nienależne świadczenie polega na tym, że zubożały sprowadza do wzbogacenia innego
podmiotu, działając w przekonaniu, że wykonuje istniejące zobowiązanie w celu
zaspokojenie wierzyciela.

Rodzaje świadczenia nienależnego:



Condictio indeiti ( ten, kto świadczenie spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie
był zobowiązany wobec osoby, której świadczył)



Condictio causa finita (zobowiązanie między stronami wprawdzie istniało, ale
odpadła podstawa prawna)



Condictio causa data causa non secuta (nie został osiągnięty cel świadczenia)



Conditio sine causa (czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna
i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia

Sytuacje w których nie można żądać świadczenia nienależnego (art.411 KC)

Świadczenie spełnione świadomie

Gdy spełniający świadczenie wiedział, że nie
był do świadczenia zobowiązany. Nie dotyczy
to sytuacji gdy spełniając świadczenie:

 Zastrzegł jego zwrot

 Spełnił świadczenie w celu uniknięcie

przymusu

 Spełnił świadczenie w wykonaniu

nieważnej czynności prawnej

Jak wynika z orzecznictwa SN same
wątpliwości co do tego, czy istnieje obowiązek
świadczenia, nie mogą być utożsamiane z
pozytywną wiedzą o braku obowiązku
świadczenia.

Świadczenie odpowiadające ZWS

W sytuacji gdy spełnienie świadczenia czyni
zadośćuczynienia zasadom współżycia
społecznego, osoba spełniająca świadczenie
nie może żądać jego zwrotu.

Zgodnie z art. 117KC po upływie terminu

Świadczenie w celu zadośćuczynienia

przedawnionemu roszczeniu

przedawnienia można uchylić się od
zaspokojenia roszczenia. Jeżeli dłużnik spełni
świadczenia, choćby nawet o tym nie wiedział,
że roszczenie uległo przedawnieniu, nie może
żądać jego zwrotu.

Świadczenie niewymagalne

Jeżeli świadczenie nastąpiło przed nadejściem
terminu płatności, ale odpowiada
zobowiązaniu,

względy

praktyczne

przemawiają przeciwko nakazaniu zwrotu
świadczenia. Z nadejściem wymagalności
roszczenia świadczący i tak byłby
zobowiązany do jego świadczenia.

30. Zasada aktualności wzbogacenia

Art. 409 KC
Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał,
zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się
korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

W chwili podniesienia roszczenia o zwrot uzyskanej korzyści nie ocenia się jedynie jej
wartości ale także sprawdza się czy w ogóle jeszcze istnieje. Tak więc zobowiązany do
zwrotu korzyści w naturze może zwolnić się z tego obowiązku wykazując, że korzyść zużył
lub utracił tak że nie jest już wzbogacony. Jest to tzw. zużycie konsumpcyjne. Jeżeli jednak
przy zachowaniu należytej staranności wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem
zwrotu korzyści odpowiada również za przypadkową utratę lub uszkodzenie przedmiotu,
chyba że doszłoby o tego także wtedy gdyby ten przedmiot znajdował się we władaniu
zubożonego.

Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto korzyść uzyskał, w chwili
zamknięcia rozprawy jest większy, niż byłby, gdyby nie doszło do bezpodstawnego
wzbogacenia.

Nie zawsze oznacza to istnienie w majątku wzbogaconego korzyści w pierwotnej postaci.
Można wyróżnić cztery sytuacje:

a. Nie ma już ani korzyści pierwotnie uzyskanej, ani wzbogacenia (np. bezpodstawnie
uzyskana butelka wina potłukła się);

b. Jest i korzyść i wzbogacenie (butelka nadal jest w posiadaniu wzbogaconego);

c. Nie ma korzyści pierwotnie uzyskanej, ale jest wzbogacenie (wino zostało wypite, ale w
ten sposób zaoszczędzono planowany wydatek, albo stłukła się butelka, ale uzyskano

odszkodowanie);

d. Jest korzyść pierwotnie uzyskana, ale nie ma wzbogacenia (bezpodstawnie uzyskana
butelka wina została schowana, ale wzbogacony, sądząc, że powiększyły się jego zapasy,
wypił inne wino, czego wcześniej nie planował).

Jeżeli istnieje wzbogacenie, wzbogacony obowiązany jest wydać korzyść albo jej surogaty
bądź wartość. Jeśli natomiast nie ma już wzbogacenia (pkt d), zobowiązanie restytucyjne
wygasa, nawet mimo istnienia nadal przedmiotu, który bezpodstawnie wszedł do
majątku wzbogaconego.

31. Ius retentionis

Art. 461. § 1. Zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili
zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz
oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej (prawo zatrzymania).

§ 2. Przepisu powyższego nie stosuje się, gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu
niedozwolonego albo gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub
użyczonych.

Prawo zatrzymania – to wynikające z przepisów prawo dłużnika do odmowy spełnienia
świadczenia do czasu wykonania lub zabezpieczenia świadczenia wierzyciela
przysługującego mu z odrębnej podstawy prawnej.

Zgodnie z 461 § 1 KC zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do
chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu:

 Roszczeń o zwrot nakładów

 Roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez rzecz

Powyższej zasady nie stosuje się:



Gdy obowiązek wydania rzeczy pochodzi z czynu niedozwolonego

 Gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętych, wydzierżawionych lub użyczonych

Jest to uprawnienie o charakterze względnym i wywołuje tylko skutki miedzy stronami.

32. Kara umowna

Kara umowna jest przewidziana w umowie sankcją cywilnoprawną za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania.

Gdy zastrzeżono karę umowną pojawia się problem, które roszczenie przysługuje
wierzycielowi - b czy c?

Generalna reguła - roszczenie c zastępuje roszczenie b, jeżeli strony nie postanowiły inaczej.

c < b

c > b  W do tego dąży - doping dla dłużnika

c = b - rzadko występuje

Treść klauzuli obejmującej karę umowną (zawsze jako klauzula umowna)

W umowie podstawowej (np. sprzedaży) strony zamieszczają klauzulę, że w razie
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania dłużnika obciążą świadczenia
pieniężne. Dłużnik zapłaci karę umowną w sposób ustalony , obliczony w umowie.

Roszczenie wierzyciela powstaje w razie wskazanym w umowie postaci niewykonania,
nienależytego wykonania zobowiązania np. opóźnienie dłużnika, wady przedmiotu.

Źródło obowiązku zapłaty kary umownej

Źródło zawsze w jakiejś umowie. De lege lata brak ustawowej kary umownej (kiedyś tak
było, ustawowa kara umowna - 485).

Prawne skutki zastrzeżenia kary umownej

Art. 423 - przepis dyspozytywny (jeżeli strony nie ustaliły inaczej).

Wierzyciel ma do wyboru:

 Odszkodowanie na zasadach ogólnych.

 Karę umowną - zastępuje odszkodowanie. Zapłata kary umownej oznacza

wygaśnięcie roszczeń b i c – podstawowy skutek.

Dalsze skutki:



Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z obowiązku świadczenia płacąc
karę umowną.



Żądanie kary umownej nie jest zależne od wystąpienia szkody (Radwański
inaczej) - zasada prawna 7 sędziów SN z 2007

Rodzaje kar umownych w kc

 Zasadą jest kara umowna alternatywna - 483.

 Jeżeli strony umówią się inaczej kara umowna kumulatywna (b + c).

 Inne kary umowne.

Miarkowanie kary umownej

Gdy c > b dłużnik mówi, że kara umowna jest za wysoka. Występuje z procesem o
zmniejszenie kary umownej. 2 kryteria:



Zobowiązanie zostało w znacznej części wykonanie - ocena ad casum.

 Kara umowna jest rażąco wygórowana - tzn., np. odbiega od szkody w sposób

znaczący. Nie stosujemy wtedy art. 5!!- stanowisko dominujące.

Miarkowanie nie nastąpi nigdy z urzędu!!

Charakter prawny - ius moderandi, ale moderacja nie może być arbitrażowa.

Miarkowanie kary umownej ma charakter ius cogentis - nie można go wyłączyć.

Znaczenie w obrocie prawnym - ogromne.

33. Świadczenie ciągłe

Jeżeli świadczenie ma charakter ciągły, mówimy że powstaje stosunek obligacyjny o
charakterze ciągłym. Zatem charakter świadczenia przesądza charakter stosunku
obligacyjnego.

Świadczenie dłużnika jest stałym, permanentnym zachowaniem się dłużnika.
Istota:



Określone stałe zachowanie się dłużnika w czasie trwania stosunku obligacyjnego
(element permanentności).



Zachowanie to ujmuje się jako jedno świadczenie, rozciągnięte w czasie z punktu
widzenia stosunku obligacyjnego (element jedności świadczenia).

34. Swiadczenie okresowe

Gdy dłużnik powinien spełnić na rzecz wierzyciela szereg świadczeń jednorazowych w
określonych odstępach czasu, przy czym suma tych świadczeń nie jest z góry określona.

Świadczenie okresowe i jego cechy:

 Występuje jeden stosunek zobowiązaniowy.
 Cykliczne, powtarzające się zachowanie dłużnika.
 W odstępach czasowych, które określa umowa.

Każde zachowanie się dłużnika ma charakter samoistny jurydycznie, tzn. że to świadczenie
może być przedmiotem obrotu prawnego, np. cesji, liczymy od niego odsetki

35. Odsetki

Odsetki to wynagrodzenie za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co
do gatunku ustalane w zależności od wartości oraz czasu korzystania z cudzego kapitału.
Odsetki są świadczeniem ubocznym przy świadczeniu pieniężnym. Jeżeli więc nie istnieje
świadczenie główne, nie istnieje podstawa do pobierania odsetek. Odsetki mają postać
świadczeń okresowych.

Rodzaje odsetek

 Zwykłe

Za korzystanie z cudzego kapitału, tzw. kapitałowe. Ich rozmiar zależy od czasu
korzystania z cudzego kapitału. Pełnią funkcję wynagrodzenia dla właściciela kapitału.

 Odsetki za opóźnienie

Dłużnik jest w późnieniu, nie spełnił świadczenia w terminie. Odsetki za opóźnienie pełnią
funkcję odszkodowawczą, a ich wysokość zależy od czasu trwania opóźnienia.
Wyróżnia się odsetki za opóźnienie zwykłe i kwalifikowane.

 Odsetki z bonifikaty (zbonifikowane)

Tzw. interkaralne. Zostaną odpowiednio pomniejszone w związku z wcześniejszą spłatą
odsetek zwykłych. „Nagroda” za korzystanie krócej z cudzego kapitału.
Nie jest zasadą, że można kapitał spłacić wcześniej- zatem zbonifikowanie musi być w ogóle
przewidziane.

Postać odsetek

 Pieniężne.
 W formie niepieniężnej. [nie myl z zadatkiem, wadium, kaucją]

Podstawowe funkcje odsetek



Funkcja wynagrodzenia

- przy odsetkach zwykłych.



Funkcja odszkodowawcza

- odszkodowanie w związku z opóźnieniem (odsetki za

opóźnienie).



Funkcja waloryzacyjna

zrodziła się w judykaturze, dotyczy zarówno odsetek

zwykłych, jak i za opóźnienie; jej sens: szkoda  z powodu zasady kompensacji liczy
się zasądzona suma odszkodowania, ale i też odsetki (powiększają sumę
odszkodowania).



W związku z ustawą z 2003 r. – funkcja dyscyplinująca (duży kontrahent narzuca coś
małemu partnerowi).

Podstawowe funkcje: funkcja wynagrodzenia i odszkodowawcza.
Wtórne funkcje: waloryzacyjna i dyscyplinująca.

Tytuły pobierania odsetek

Roszczenie o odsetki musi wynikać z tytułu prawnego:

 Z czynności prawnej (najczęściej umowa).
 Z ustawy (np. 481- odsetki za opóźnienie).
 Z orzeczenia sadu (orzeczenia działowe, np. podział współwłasności).
 Wyjątkowo z decyzji administracyjnej lub rozstrzygnięcia sądu arbitrażowego.

Prawo żądania odsetek wynika zawsze z jakiegoś tytułu prawnego!

1. Płatność odsetek.

Art. 360. [Termin płatności odsetek] W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu
płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy
pieniężnej jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.
Art. 360 jest przepisem dyspozytywnym, jest to kwestia umowna.

2. Rodzaje stóp procentowych w czasie trwania stosunku obligacyjnego.

•

Stała.

•

Zmienna.

TK orzekł, że zmienna stopa procentowa jest zgodna z Konstytucją.

Charakter prawny roszczenia o odsetki (E!)

Dwie zasadnicze cechy:

a.

Odsetki są roszczeniem akcesoryjnym, zależą od należności głównej, jeżeli nie ma
należności głównej, to nie ma odsetek.

b.

Po powstaniu roszczenie o odsetki się jurydycznie usamodzielniają. Przejawy tej
samodzielności:

•

Można zbyć roszczenie o odsetki (cesja).

•

Można dochodzić roszczenia o odsetki (tzw. „proces próbny”- jeżeli uda się uzyska
odsetki, to tym bardziej uda się zasądzić należność główną).

•

Przejęcie

długu odsetkowego (przy poręczeniu tylko odsetek).

•

Roszczenie o odsetki przedawnia się samodzielnie.

Dług może mieć swoją strukturę prawną:

Kapitał (dług główny)  inny los prawny

+

Odsetki (dług uboczny)  inny los prawny, gdy już powstanie.

Przedawnienie roszczenia o odsetki.

Roszczenie o odsetki przedawnia się wg własnego reżimu, zawsze 3 lata, a roszczenie
główne 10 lat co do zasady.

W praktyce gospodarczej pojawiło się pytanie, w jakim terminie przedawniają się odsetki,
gdy należność główna przedawnia się w okresie krótszym niż trzy lata.
Odsetki przedawniają się w tym terminie, co należność główna, z zasady akcesoryjności,
bo to, co akcesoryjne (odsetki) nie może się przedawniać później niż należność główna.

36. Wzorce umów

Art. 384 KC Ustalony przez jedną stronę wzorzec umowy, a w szczególności ogólne warunki
umów, wzory umów regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu
umowy.

Wzorce umów to wydawane w ramach masowego obrotu typowymi usługami i towarami, na
podstawie art. 384 i 385 K wzorce umów dotyczą głównie stosunków z udziałem
konsumentów.

Oznacza to, że treść danego stosunku obligacyjnego regulowana jest przez dwa dokumenty:

 Umowę indywidualną.

 Wzorzec umowny.

Tzn.:

I. - Skutek kreatywny i kompozycyjny co do treści stosunku. Wiąże, bo wystąpił
consensus merytoryczny między stronami.

II. – Wiąże, bo zostały spełnione przesłanki formalne związania z 384 kc- quasi
consensus, sfingowany consensus, inaczej też consensus formalny.

Cechy wzorów umów:

 Tworzy je jeden z kontrahentów stosunku obligacyjnego
 Cel jest uzupełnienie i standaryzacja treści indywidualnej
 Konieczne jest doręczenie dokumentu (wzorca) przed zawarciem umowy, a w

stosunku niekonsumenckich ważny jest fakt ażeby kontrahent mógł łatwo zapoznać
się ze wzorcem

 Wzorzec umowy wiąże gdy zostaną spełnione przesłanki art.384 (doręczenie).

Consensus nie jest potrzebny.

 Wzorce umów nie są aktami normatywnymi w znaczeniu konstytucyjnym
 Wzorce umów należy odróżnić od wewnętrznych instrukcji danego usługodawcy (np.

akty wewnętrzne)

Wzorce umów to regulator charakterystyczny w obrocie cywilnoprawnym, nie występuje w
prawie administracyjnym i finansowym.

Zalety

Wady

 Przyspieszenie obrotu towarowego.

 Obniżenie kosztów zawierania umów.

 Obniżenie kosztów prowadzenia

przedsiębiorstwa.

 Możliwość porównywania ofert.

 Brak procesów negocjacyjnych.

 Możliwość kalkulacji ryzyka.

 Na pierwszym planie interes

usługodawcy.

 Pojawienie się klauzul nierzetelnych.

 Wykorzystywanie dominacji.

 Zjawisko umów adhezyjnych, które

są zawierane przez przystąpienie,
brak negocjacji.

Rodzaje kontroli.



Kontrola ex lege – ustawodawca podaje konkretne rozwiązania prawne (np. priorytet
umowy indywidualnej nad wzorcem).



Kontrola sądowa – w kc jest wyraźny nacisk na ten typ kontroli.

•

Abstrakcyjna.

•

Indywidualna.

•

Sądów powszechnych.

•

Sądów niepaństwowych:

 Arbitraż ogólny.

 Arbitraż branżowy, np. w zakresie umów bankowych, np. działalność Rzecznika

Ubezpieczonych, Rzecznika Bankowego.



Kontrola administracyjna – w zakresie działalności organów nadzorczych, np.
Komisji Nadzoru Finansowego.



Inne kontrole, np. karna.

Sądowa kontrola

in abstracto

i in concreto

Zagadnienie

Kontrola in conctero

(konkretna)

58, 353, 385, 385

1

– 385

3

Kontrola in abstracto (ogólna)

385

1

– 385

3

Zasięg

stosowania

kontroli.

Na tle indywidualnego stosunku

prawnego, w razie konkretnego

sporu między partnerami, np. na

tle umowy turystycznej. Spór

toczy się, gdy zostało wytoczone

powództwo.

Kontrola odbywa się w procesie, ale w
procesie poświęconym tylko kontroli
danego wzorca. Sąd może przeprowadzić
kontrolę, gdy nie zawarto indywidualnej
umowy obligacyjnej.

Potencjalny klient może zaskarżyć wzorzec. A
także organizacja społeczna, do której zadań
statutowych należy ochrona interesów
konsumentów, powiatowy (miejski) rzecznik
konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony
Konkurencji i Konsumentów.

Kryteria oceny Art.. 385

1

konsumenta nie wiążą

postanowienia, jeżeli kształtują
jego prawa i obowiązki:

•

W sposób sprzeczny z
dobrymi obyczajami.

•

Rażąco naruszając jego
interesy.

Nie dotyczy to postanowień
określających główne
świadczenie (m.in. cena lub

Podobne kryteria. Jest to postępowanie

specjalne, szczególne – szeroko została ujęta

legitymacja czynna.

wynagrodzenie) – jeżeli zostały
sformułowane w sposób
jednoznaczny.

Forma kontroli

W konkretnym werdykcie
sądowym (merytorycznym). Sąd
daje temu wyraz w uzasadnieniu
rozstrzygnięcia; taki wyrok
zapada w konkretnym,
indywidualnym procesie.

Rozstrzygnięcie o niedopuszczalności wzorca

zapada w odpowiednim postępowaniu z kpc

(art. 479

36

– 479

45

kpc).

Skutki prawne

rozstrzygnięcia

.

a. Podmiotowe.

Wyrok rodzi skutki prawne inter
partes (inny turysta musi sam
wytoczyć oddzielne powództwo).

b. Przedmiotowe.

Eliminacja abuzywnego
(niedozwolonego) postanowienia
wzorca ze stosunku
obligacyjnego (to postanowienie
nie wiąże kontrahenta).

a. Podmiotowe.

Wyrok skuteczny erga omnes, dla
wszystkich przedsiębiorców, nie z chwilą
uprawomocnienia się, ale z chwilą wpisania
do odpowiedniego rejestru (zanim zostanie
wpisany odnosi skutki tylko inter partes).

b. Przedmiotowe.

Nie wykonanie tego wyroku rodzi
konsekwencje karne. Żadne inne
przedsiębiorstwo nie ma prawa korzystać z
tych klauzul, bo wyrok jest absolutny.
Następuje eliminacja postanowienia z
obrotu prawnego.

. Badanie

klauzul

abuzywnych.

Badanie abuzywności
postanowienia odbywa się w toku
zwykłego postanowienia
sądowego.

Badanie w toku specjalnego postępowania
sądowego.

Nieważność

klauzuli.

Istnieje możliwość uznania w toku
postępowania, że dane
postanowienie wzorca jest
nieważne. Postanowienie nie jest
tylko abuzywne, ale wręcz
nieważne (58 kc).

Takie ustalenie w postępowaniu specjalnym
jest niedopuszczalne, bo inny jest
przedmiot postępowania (abuzywność, a
nie nieważność).

Kategoria tzw. klauzul abuzywnych (z fr. l'abüs nadużycie).

Wyróżniamy wzorce umowne:

 Zawierające klauzule dozwolone.

 Zawierające klauzule niedozwolone, klauzule niepożądane.

Dwie kategorie klauzul niedozwolonych:

•

Klauzule ogólne – spełniają kryteria z 385

1

i 385

2

(tzw. czarne klauzule abuzywne).

•

Klauzule wymienione przykładowo w 385

3

(tzw. „szare”, podejrzane klauzule).

Ich cechy:

 Katalog przykładowy tworzy ustawodawca (zapamiętaj dwie, trzy takie klauzule).



Istnieje tzw. domniemanie abuzywności, ale nie chodzi o domniemanie faktyczne,
ani prawne z kpc. Chodzi o domniemanie cechy klauzuli, którą w razie wątpliwości
poczytuje się za abuzywną. To na przedsiębiorcy, usługodawcy ciąży dowód ich
nieabuzywności.

 Cel tej typologii – zaufanie do sędziego, który ma ocenić abuzywność.

 Ten katalog jest otwarty, co skutkuje twórczą wykładnią sądów.

 Klauzule podane w tym katalogu nie są przypadkowe, ale zaczerpnięte z

doświadczenia europejskiego.

Postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone (479

36-45

kpc).

Cel postępowania.

Wyłączenie możliwości stosowania klauzul niedozwolonych w przyszłości przez każdego
usługodawcę. Odpis prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo ujawnia się w
rejestrze, o którym mówi art. 479

45

.

Przebieg postępowania.

Nie jest możliwe uznanie powództwa, ani zawarcie ugody. Możliwe wniesienie skargi
kasacyjnej do SN od wyroku sądu II instancji.

Wyrok.

 Pozytywny (uwzględniający powództwo).

 Przytoczenie w całości klauzuli abuzywnej (strona opisowa).

 Stwierdzenie, że jest zakaz stosowania takiej klauzuli.

 Negatywny (oddalający).

Skutki wyroku.



Inter partes do chwili wpisania go do rejestru postanowień wzorców umownych
uznanych za niedozwolone.



Erga omnes od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca
do rejestru.

37. Spółka cywilna

Podstawowym instrumentem wykreowania konstrukcji spółki cywilnej jest umowa spółki.
Treścią stosunku obligacyjnego, jakim jest umowa spółki, jest zobowiązanie co najmniej
dwóch wspólników do działania w sposób oznaczony do osiągnięcia wspólnego celu
gospodarczego.

Warunki utworzeni:

1) Wspólników musi być co najmniej dwóch (mogą to być osoby fizyczne i prawne)
2) Wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego
3) Realizacja celu gospodarczego odbywa się poprzez działanie w sposób oznaczony, w

szczególności poprzez wzniesienie wkładów

4) Musi być zawarta umowa spółki

Majątek spółki
Spółka cywilna jest umową na podstawie której między wspólnikami powstaje stosunek
zobowiązaniowy. Majątek spółki cywilnej jest zatem majątkiem wspólnym wszystkich
wspólników. Objęty jest tzw. Wspólnością do niepodzielnej ręki, czyli wspólnością łączną.

Odpowiedzialność wspólników w spółce cywilnej jest odpowiedzialnością solidarną,
osobistą, nieograniczoną i pierwszorzędną.

38. Pojęcie konsorcjum

art. 73 Prawa bankowego:
1. Banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeni konsorcjum
bankowego.
2. W umowie, o której mowa w ust.1, banki ustalają warunki udzielenia kredytu i jego
zabezpieczenia oraz wyznaczają bank umocowany do zawarcia umowy kredytu.
3. Banki, o których mowa w ust. 1, ponoszą ryzyko związane z udzielonym kredytem
proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków finansowych do wspólnie udzielonego
kredytu.

Konsorcjum to organizacja zrzeszająca kilka

podmiotów gospodarczych

na określony czas,

w konkretnym celu. Konsorcja są tworzone najczęściej w przypadku bardzo dużych lub
ryzykownych inwestycji.

Konstrukcja prawna.

B

1

B

2

K

B

3

Umowa o powołanie konsorcjum- wspólne udzielenie kredytu. Każdy ryzykuje tylko swoją
część. Co najmniej trzy umowy kredytowe.

Kwalifikacja prawna

 Spółka (860).
 Podobne do spółki (analogia z 860).
 Odrębna konstrukcja prawna- coraz bardziej popularny pogląd.

Różne typy

 Kryterium podmiotowe: konsorcja bankowe i pozabankowe.
 Kryterium czas powstania: długoterminowe i ad hock.

Funkcje konsorcjum

 Kredytowe.
 Gwarancyjne.
 Inne.

39. Odpowiedzialność deliktowa

Odpowiedzialność deliktowa jest niezależna od istnienia między stronami stosunku
obligacyjnego. Źródłem zobowiązania w tym wypadku jest czyn niedozwolony.
Odpowiedzialność ta od kontraktowej różni się tym, że w przypadku odpowiedzialności
kontraktowej obowiązek naprawienia szkody jest następstwem niewykonania lub
nienależytego wykonania istniejącego między stornami zobowiązania.
Natomiast w odpowiedzialności deliktowej obowiązek naprawienia szkody przez osobę która
ponosi odpowiedzialność (dłużnik) , powstaje gdy poszkodowany (wierzyciel) dozna szkody
w następstwie czynu niedozwolonego.

Delikt jest wyrządzającym szkodę czyn ludzki noszący znamiona winy.

40. Szkoda (terminy!) a krzywda

Szkoda

Krzywda

Pojęcie

Szkodą jest wszelki uszczerbek
w dobrach bądź prawnie
chronionych interesach, doznany
wbrew swej woli.

Szkodą jest rzeczywista strata

Krzywdą są wszelkie negatywne
skutki dla cielesnej i psychicznej
kondycji: cierpienia fizyczne oraz
psychiczne.

oraz utracone korzyści.

Naprawienie
szkody/krzywdy

Poszkodowanemu (uszkodzenie
ciała, rozstrój zdrowia)
przysługuje

 Roszczenie o zwrot

wszelkich wynikłych z
tego powodu kosztów

 Roszczenie o rentę



Roszczenie o
jednorazowe
odszkodowanie

Wyrównaniu krzywdy służy
instytucja zadośćuczynienia
pieniężnego. Jest to forma
rekompensaty za ujemne
przeżycia, będące skutkiem
wyrządzenia szkody. Środkiem
naprawy szkody niemajątkowej jest
także żądanie zasądzenia
odpowiedniej sumy pieniężnej na
wskazany cel społeczny.

Zbywalność
roszczeń

Roszczenia mają charakter
osobisty i nie mogą zostać zbyte.
Wyjątek:

 Są już wymagalne i

zostały uznane na piśmie

 Zostały przyznane

prawomocnym
orzeczeniem

Przepis ten nie wyłącza przejścia
tych roszczeń w drodze
spadkobrania.

Roszczenia o zadośćuczynienie są
niezbywalne. Wyjątek:

 Są już wymagalne i zostały

uznane na piśmie

 Zostały przyznane

prawomocnym orzeczeniem

Roszczenie jest dziedziczne tylko
wtedy, gdy:

 Zostało uznane na piśmie

 Powództwo zostało

wytoczone za życia
poszkodowanego

Funkcje

Funkcja naprawcza

Funkcja łagodząca

Szkoda terminy:

Szkoda może mieć charakter dynamiczny, sąd ma do rozważenia trzy daty:

 Data samego zdarzenia powodującego szkodę (wypadek).

 Data orzekania (wydanie wyroku).

 Data w środku, między zdarzeniem a wyrokiem.

Sąd w zasadzie ocenia wysokość szkody w dacie orzekania, ale w uzasadnionych wypadkach
może przyjąć inną datę, np. kiedy ceny mają tendencję zniżkową, ale sąd musi uzasadnić
dlaczego przyjął taką datę, podlega to kontroli instancyjnej.

41. Związek przyczynowy w odpowiedzialności odszkodowawczej

W prawie polskim przyjęty został adekwatny związek przyczynowy.

Funkcja kreacyjna i delimitacyjna.

Sąd nie decyduje o tym arbitralnie, ale bierze pod uwagę kryteria normalności skutku:

 Zasady doświadczenia życiowego.

 Notoryczność zjawiska (zazwyczaj, powtarzalność).

 Wiedza i doświadczenie sędziego.

 Inne elementy.

Typy związków przyczynowych:



Prosty. A przyczyna  B skutek

 Wieloczłonowy, tzw. bilardowy lub rozbudowany, np. przy naruszeniu tajemnicy

bankowej.

 Związek kauzalny (na tle odpowiedzialności odszkodowawczej a inne związki znane

prawu cywilnemu)

 Związek normatywny (w literaturze), charakteryzuje się 2 elementami:

 Tworzy legislator.

 Nie podlega badaniu w postępowaniu rozpoznawczym.

42. Culpa in custodiendo (wina w nadzorze)

Pojęcie nadzoru dotyczy wypadku opieki nad osobami, które z powodu wieku lub stanu
psychicznego powinny znajdować się pod pieczą innej osoby.

Osoby sprawujące nadzór powinny czynić to w taki sposób, aby w następstwie działania ich
podopiecznych nie dochodziło do wyrządzenia szkody innym. Sprawujący piczę ponoszą
odpowiedzialność za brak należytej staranności w sprawowaniu nadzoru (wina w
nadzorze). Odpowiedzialność za niepoczytalnego jest zatem oparta na zasadzie winy (osoba
znajdująca się w stanie wyłączającym świadome działania nie ponosi odpowiedzialności za
szkodę wyrządzoną w tym stanie).

Źródła zobowiązania do nadzoru

 Z ustawy ( rodzice)

 Z umowy (opiekunka do dziecka)

Przepisy o odpowiedzialności osób sprawujących nadzór stosuje się również wobec osób
wykonujących stałą pieczę nad osobą (krewni, sąsiedzi).

Podstawową cechą odpowiedzialności za niepoczytalnego – odróżniająca ją od działalności
wg. 415 jest prawne domniemanie winy w nadzorze. Dzięki temu poszkodowany jest
zwolniony od obowiązku dowodzenia winy nadzorującego.

Okoliczności wyłączające winę:

 Brak winy w nadzorze

 Wykazanie, że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru

43. Odpowiedzialność za podwładnego

Obowiązek odszkodowawczy obciąża tego, kto na własny rachunek powierza wykonanie
czynności osobie podlegającej jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego
wskazówek. Regulacja ta odnosi się zatem do sytuacji, w której powierzający wykonanie
określonej czynności jest zwierzchnikiem wykonawcy (podwładnego) – między osobami
zachodzi stosunek podporządkowania.

Źródła stosunku podporzadkowania

 Z ustawy (wojsko)

 Z umowy (stosunek pracy)

 Ze stanu faktycznego ( gospodarstwo rodzinne)

Przesłanki odpowiedzialności zwierzchnika



Wyrządzenie szkody przez podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu

czynności

 Wina podwładnego

 Związek przyczynowy między zawinionym zachowaniem podwładnego a szkodą

wynikłą

Odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie ryzyka, ponieważ na przełożonym ciąży
obowiązek odszkodowawczy niezależnie od jego winy. Przełożony nie może się zwolnić z
obowiązku odszkodowawczego wykazując brak swojej winy. Za szkodę wyrządzoną z winy
podwładnego odpowiedzialność solidarną poniosą przełożony (art.430) i podwładny
(art.415). Naprawienie szkody przez zwierzchnika stworzy po jego stronie roszczenie
regresowe względem podwładnego.

44. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy

Odpowiedzialność za zwierzęta to odpowiedzialność na zasadzie winy w nadzorze (culpa in
custodiento).

Na podstawie art. 431 § 1KC odpowiedzialność ponosi ten kto:

 Zwierzę chowa

 Posługuje się zwierzęciem

Nie ma tu znaczenia istnienie tytułu prawnego do zwierzęcia, ani to czy zwierzę pozostawało
pod nadzorem osoby ponoszącej odpowiedzialność, czy też zabłąkało się lub uciekło.

Z art. 431 KC wynika domniemanie winy. Ponoszący odpowiedzialność musi udowodnić, że
ani on ani osoba za którą ponosi odpowiedzialność nie ponoszą winy w nadzorze.

Wyjątkowo na podstawie art.431 § 2 w braku winy osoby, która zwierzę chowa lub się nim
posługuje, poszkodowany może od niej zażądać całkowitego lub częściowego naprawienia
szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego
i tej osoby, wynika że wymagają tego ZWS. Jest to odpowiedzialność na zasadzie
słuszności.

Odpowiedzialność za zwierzęta w stanie wolnym

Tych zasad nie stosuje się do zwierząt dzikich, żyjących w stanie wolnym!

Przepisy przewidują odpowiedzialność za niektóre gatunki zwierząt żyjące w stanie wolnym.
Są to:

 Prawo łowieckie (reguluje odpowiedzialność dzierżawcy lub zarządcy obwodów

łowieckich za szkody wyrządzone przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny na
uprawach rolnych)



Ustawa o ochronie przyrody (przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za
niektóre szkody wyrządzone przez zwierzęta tj. żubry wilki, rysie, niedźwiedzie i

bobry)

Samopomoc

W przypadku wyrządzenia szkody przez zwierzę na gruncie posiadacz gruntu może zająć
cudze zwierzę ( samopomoc), jeżeli zajęcia takie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia
o naprawienie szkody.

Posiadacz gruntu uzyskuje na zajętym zwierzęciu prawo zastawu.

Odpowiedzialność za wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie czegoś z pomieszczenia

Jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, która na podstawie art.433 KC ponosi ten kto
pomieszczenie zajmuje (właścicielowi, najemcy, dzierżawcy – osoba, która faktycznie
włada pomieszczeniem).

Uwolnienie się od odpowiedzialności

Wymaga wskazania jednej z przyczyn egzoneracyjnych. Zajmujący pomieszczenie musi
wykazać, że wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu nastąpiło na skutek siły wyższej:

 Na skutek siły wyższej



Z wyłącznej winy poszkodowanego ( spadnięcie na głowę złodzieja doniczki, gdy
ten wspinał się po parapecie)



Z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi
odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

Odpowiedzialność za zawalenie się budowli

Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części jest
odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka. Za szkodę wynikłą jest odpowiedzialny samoistny
posiadacza budowli (właściciel budowli, osoba władająca budowlą jak właściciel.
Zastrzeżona odpowiedzialność nie obciąża posiadacza zaleznego), chyba, że zawalenie się
budowli lub oderwanie części nie wynikało ani z braku utrzymania budowli w należytym
stanie ani za wady w budowie.

Ryzyko obciążające posiadacza samoistnego budowli zostało ograniczone do dwóch
okoliczności, a mianowicie do:

•

Braku utrzymania budoli w należytym stanie

•

Wad w budowie

Natomiast jeśli zawalenie bądź oderwanie części wynika z innych zdarzeń, to samoistny
posiadacz nie ponosi odpowiedzialności. Samoistny posiadacz nie zwolni się od
odpowiedzialności poprzez wskazanie braku winy za powstanie wad konstrukcyjnych.
Posiadacz może uwolnić się od odpowiedzialności jedynie, kiedy wykaże, że szkoda nastąpiła
na skutek:

•

Siły wyższej

•

Zachowania poszkodowanego (niekoniecznie noszącego znamiona winy)

•

Wyłącznej winy osoby trzeciej

45. Odpowiedzialność za ruch przedsiębiorstwa

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, ponosi ją ten, kto prowadzi na własny rachunek
przedsiębiorstwo lub zakład:

 Wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody

 Wytwarzający środki wybuchowe

 Posługujący się takim środkami

Zgodnie z 435 § 1 KC prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład ponosi
odpowiedzialność za szkodę na mieniu lub osobie, wyrządzoną komukolwiek za ruch
przedsiębiorstwa (chyba że siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego lub osoby trzeciej).

Okolicznością objętą ryzykiem jest bezpieczeństwo innych podmiotów związane ze
znacznym prawdopodobieństwem powstania szkód w skutek takiej działalności.

Przesłanka odpowiedzialności jest istnienie adekwatnego związku przyczynowego między
funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub zakładu jako całości a powstałą szkodą.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność (okoliczności egzonerecyjne)

 Siła wyższa

 Wyłączna wina poszkodowanego

 Wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo nie ponosi

odpowiedzialności

Ciężar dowodu spoczywa na osobie prowadzącej zakład lub przedsiębiorstwo.

46. Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny

Dominujący w doktrynie pogląd zakłada, że odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez
produkt niebezpieczny jest szczególnym rodzajem odpowiedzialności deliktowej, opartej na
zasadzie ryzyka.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny nie można z góry
wyłączać ani ograniczać. Jest to regulacja o charakterze semiimperatywnym, co oznacza że

dopuszczalne są klauzule umowne, które rozszerzają odpowiedzialność za szkody
wyrządzone przez produkt niebezpieczny.

Przepisy za szkodę wyrządzoną za produkt niebezpieczny nie wyłączają odpowiedzialności
za szkodę wynikłą na zasadach ogólnych.

Podmioty odpowiedzialne za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny:

 Producent ( w zakresie swojej działalności wytwarza produkt niebezpieczny)

 Wytwórca materiału surowca, części składowej produktu

 Producent nominalny

 Importer

 Ten kto w zakresie swojej działalności zbył ten produkt

Wszyscy odpowiadają solidarnie.

Podmiotem odpowiedzialnym do żądania za szkodę jest każdy, kto poniósł szkodę
wyrządzoną przez produkt niebezpieczny. Odpowiedzialność ta dotyczy zarówno szkody na
osobie, jak i na mieniu. Poszkodowanym może być nie tylko nabywca produktu, ale również
wszystkie osoby które mógłby ponieść szkodę na skutek ujawnienia nie niebezpiecznych
właściwości produktu.

Zasady odpowiedzialności za produkt niebezpieczny

Odpowiedzialność opiera się na zasadzie ryzyka. Producent nie odpowiada za szkody
wyrządzone za produkt niebezpieczny, jeżeli wykaże, że:

 Produktu nie wprowadził do obiegu

 Wprowadzenie produktu do obiegu nie nastąpiło w zakresie prowadzonej działalności

 Właściwości niebezpieczne ujawniły się dopiero po wprowadzeniu produktu do

obiegu

 Nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu

Przesłanki odpowiedzialności

 Wyrządzenie szkody przez produkt niebezpieczny wytworzony w zakresie

działalności gospodarczej

 Związek przyczynowy

Przedawnienie – 3 lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu
należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie. Jednak w każdym wypadku roszczenie
przedawnia się z upływem 10 lat od wprowadzenia produktu do obrotu.

47. Przedawnienie deliktowych roszczeń odszkodowawczych

Przedawnienie deliktowych roszczeń odszkodowawczych

20 lat

Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o
naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat
dwudziestu od czasu popełnienia przestępstwa bez względu na
to, kiedy poszkodowany się o szkodzie dowiedział i osobie
zobowiązanej do jej naprawienia.

3 lata

Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od
dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o
osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten
nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym
nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.

W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie
może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia,
w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie
obowiązanej do jej naprawienia.

2 lata

Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie
szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z
upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności

48. Culpa in contrahendo

Za winę w kontraktowaniu należy przyjąć wadliwość postępowania podmiotu w procesie
zawierania umowy względem kontrahenta, skutkującą odpowiedzialnością w granicach
ujemnego interesu umownego.

Zgodnie z art. 72 KC strona, która rozpoczęła lub prowadziła negocjacje z naruszeniem
dobrych obyczajów, w szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest obowiązana do
naprawienia szkody, jaką druga strona poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy.

Rozmiar odszkodowania.

Poszkodowany może domagać się naprawienia szkody poniesionej przez to, że liczył na
zawarcie umowy, która nie doszła do skutku w związku z nielojalnym zachowaniem
kontrahenta. To oznacza, że wysokość odszkodowania wyznaczona jest przez ujemny
interes umowny. Nadto szkoda musi pozostawać w normalnym związku z przyczynowym z
nielojalnym prowadzeniem negocjacji, a nie z niewykonaniem umowy, której dotyczyły
negocjacje. Pełne odszkodowanie nie może zatem obejmować zysków, które strona
osiągnęłaby, gdyby negocjowana umowa została zawarta.

Odszkodowanie wynikające z "culpa in contrahendo" powinno objąć zarówno straty, które
strona poniosła wskutek prowadzenia nieskutecznych negocjacji, jak i wyjątkowo korzyści,
które mogłaby osiągnąć, gdyby ich nie prowadziła.

49. Gwarancja konsumencka

Zgodnie z ustawą konsumencką udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej
opłaty przez oświadczenie gwaranta, które może być zamieszczone w:

 dokumencie gwarancyjnym lub

 reklamie.

Powyższe oświadczenie gwaranta odnosi się do towaru konsumpcyjnego, czyli kupionego
przez konsumenta w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą.

Określa ono obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego, w przypadku gdy właściwość
sprzedanego towaru nie odpowiada właściwości wskazanej w tym oświadczeniu.

Nie uważa się za gwarancję oświadczenia, które nie kształtuje obowiązków gwaranta.