14 Organizowanie produkcji w ro Nieznany (2)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Barbara Arciszewska

Organizowanie produkcji w rolnictwie 321]01].Z4.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Ludwika Maria Felińska
mgr inż. Stanisław Malinowski

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Maria Majewska

Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

programu jednostki modułowej 321[01].Z4.01,

„Organizowanie produkcji w rolnictwie”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik hodowca koni.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Popyt i podaż produktów oraz usług w rolnictwie

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Analiza potencjału produkcyjnego w rolnictwie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Struktura organizacyjna gospodarstwa rolnego

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Polityka strukturalna, dochodowa i ubezpieczeniowa w rolnictwie

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Polityka podatkowa i kredytowa w rolnictwie

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć
6. Literatura

40
45

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu podstawowych zasad organizacji produkcji

w rolnictwie. Ponadto wzbogacisz swoją wiedzę o analizę potencjału produkcyjnego
w rolnictwie.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś się mieć już
ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści
jednostki modułowej. Podzielono go na pięć rozdziałów, ściśle ze sobą powiązanych
i realizowanych w logicznej kolejności,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić poziom opanowania zagadnień dotyczących
organizacji produkcji w rolnictwie,

−

wiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych,

−

sprawdzian postępów, czyli przykładowy zestaw zadań pytań, dzięki któremu sprawdzisz
poziom opanowania wiedzy i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.
W materiale nauczania zostały przedstawione również treści dotyczące zwolnień i ulg

podatkowych w rolnictwie. Ćwiczenia zamieszczone w rozdziale: polityka podatkowa
i kredytowa możesz wykonać korzystając z programów finansowo-księgowych, wykorzystując
umiejętności ukształtowane na zajęciach z technologii informacyjnej.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

321[01].Z4.01

Organizowanie produkcji

w rolnictwie

321[01].Z4.04

Zarządzanie gospodarstwem rolnym

Schemat układu jednostek modułowych

321[01].Z4.03

Zastosowanie marketingu

w zarządzaniu

gospodarstwem rolnym

321[01].Z4.02

Prowadzenie Wspólnej Polityki Rolnej

Unii Europejskiej

321[01].Z4

Ekonomika i zarządzanie

gospodarstwem rolnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji rynkowej i ekonomicznej oraz doradztwa
specjalistycznego,

−

oceniać efekty produkcyjne i ekonomiczne wybranych działalności produkcji roślinnej
i zwierzęcej,

−

określać cele i funkcje przedsiębiorstwa,

−

korzystać z komputera i jego oprogramowania,

−

pracować w grupie nad rozwiązywaniem problemów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami i kategoriami ekonomicznymi,

−

określić związek rolnictwa z gospodarką narodową,

−

scharakteryzować podmioty funkcjonujące na rynku rolnym i określić ich funkcje,

−

określić cechy rynku rolnego i rynku usług oferowanych przez gospodarstwa hodujące
i użytkujące konie,

−

rozróżnić czynniki kształtujące popyt i podaż produktów rolnych i usług,

−

obliczyć i zinterpretować wskaźniki elastyczności popytu i elastyczności podaży,

−

wyjaśnić mechanizm kształtowania się cen na produkty rolne i usługi,

−

dokonać analizy rynku hurtowego i giełdy towarowej,

−

określić procesy integracyjne w agrobiznesie,

−

scharakteryzować podstawowe czynniki produkcji w rolnictwie i uzasadnić możliwość
ich substytucji,

−

obliczyć i zinterpretować podstawowe wskaźniki substytucji czynników produkcji,

−

określić właściwości technik wytwórczych w rolnictwie,

−

określić efekty i obliczyć wskaźniki efektywności inwestycji,

−

obliczyć koszty i opłacalność produkcji rolniczej,

−

określić cele, zadania i narzędzia polityki rolnej,

−

zinterpretować przepisy prawa regulujące działalność rolniczą,

−

obliczyć dochód z produkcji rolnej,

−

obliczyć podatek rolny i wypełnić dokumenty podatkowe,

−

scharakteryzować rodzaje ubezpieczeń w rolnictwie oraz dokonać analizy ofert różnych
firm ubezpieczeniowych,

−

skorzystać z usług instytucji i organizacji działających na rzecz wsi i rolnictwa,

−

wyjaśnić rolę infrastruktury w rozwoju obszarów wiejskich,

−

zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące ochrony środowiska,

−

określić korzyści z handlu zagranicznego produktami rolnymi i żywnościowymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Popyt i podaż produktów oraz usług w rolnictwie

4.1.1. Materiał nauczania

Opracowanie i realizacja skutecznego programu wymaga zrozumienia postępowania

konsumenta na rynku. Postępowanie konsumenta na rynku jest zachowaniem celowym,
zmierzającym do nabycia dóbr, które dają maksymalne zaspokojenie potrzeb przy określonym
dochodzie.

Potrzeba jest stanem istotnego niezaspokojenia, tzn. odczucia braku „czegoś”, której

uświadomienie motywuje do likwidacji takiego stanu. Dokonując zakupu produktu
konsument kieruje się pragnieniami, tj. „życzeniami” odnośnie specyficznych dóbr, które
zaspakajają określoną potrzebę. Konsument wybiera te produkty, które lepiej zaspakajają jego
potrzeby i rozwiązują określone problemy. Potrzeby uruchamiają cały proces zakupu,
a motywy określają konkretne zachowania. Nabywając produkty konsument kupuje
satysfakcję, co oznacza, że dokonuje wyboru spośród produktów konkurujących ze sobą
rodzajem, zakresem, stopniem i ceną uzyskiwanej satysfakcji. Każdy konsument ma własną
skalę preferencji i kieruje się indywidualnymi kryteriami wyboru produktu. Na ich podstawie
dokonuje oceny użyteczności różnych produktów, w stosunku, do której ma pewne
oczekiwania. Dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb nabywca kupując produkt, kieruje się nie
tylko jego użytecznością, ale również bierze pod uwagę koszt jego zdobycia. Najczęściej
wybiera ten produkt, który posiada największą postrzeganą wartość w stosunku do ceny.
Całkowity koszt pozyskania produktu obejmuje nie tylko cenę, lecz również pozafinansowe
koszty, na które składają się trud i czas z jego zdobyciem.

Rynek produktów rolno-żywnościowych ma wiele specyficznych cech związanych

z samymi produktami, kształtowaniem się podaży, charakterem popytu, liczbą i strukturą
uczestników rynku, a także ich wzajemnymi powiązaniami. Znaczna część produktów
ż

ywnościowych kupowana jest codziennie. Można przewidywać, że wraz ze zmianą struktury

punktów sprzedaży detalicznej (rozbudowa supermarketów) będzie się upowszechniał inny
model zakupów – jednorazowo duża ilość produktów na cały tydzień.

Pojęcie popytu związane jest z zachowaniem się kupujących na rynku, ze sposobami, za

pomocą, których określają one rodzaje dóbr i usług, jakie chcą kupić, a także z ilościami, na
które zgłaszają zapotrzebowanie.
Popyt to ilość towaru, jaki nabywcy gotowi są zakupić przy różnych poziomach ceny,
w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne niż cena)
pozostają stałe.

Oprócz ceny, na popyt na dane dobro, czy usługę mają wpływ także czynniki poza

cenowe:

−

liczba nabywców,

−

dochody nabywców,

−

reklama,

−

zmiany cen dóbr i usług konsumpcyjnych,

−

zmiany cen dóbr i usług substytucyjnych,

−

czynniki niewymierne, takie jak: gusty, tradycja, moda, religia, itp.
Na podaż produktów rolno-żywnościowych składają się :

−

produkty wytwarzane w kraju przez gospodarstwa rolnicze,

−

produkty spożywcze przetworzone w zakładach przetwórczych,

−

produkty importowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podaż to ilość dóbr i usług zaoferowanych do sprzedaży na danym rynku, przy danej cenie
i w określonym czasie, przy założeniu, że inne czynniki (inne niż cena) pozostają stałe.

Oprócz ceny, na podaż danego dobra czy usługi mają wpływ czynniki pozacenowe:

−

ceny czynników do produkcji,

−

technologia produkcji,

−

liczba producentów,

−

warunki finansowe, np. wysokość podatków,

−

oczekiwania producentów i sprzedawców dotyczące kształtowania się ceny rynkowej
towaru w przyszłości.

Cena danego towaru lub usługi to ilość pieniędzy, jaką nabywca klient jest gotów

zapłacić za produkt, by zaspokoić swoje różnorodne potrzeby. Cena jest pieniężnym wyrazem
wartości. W wymianie barterowej („towar za towar”) ceną, którą musimy zapłacić za
jednostkę towaru, jest określona (tyle samo warta) ilość innego towaru. Cena, przy której
wielkość popytu zrównuje się z wielkością podaży, nazywamy ceną równowagi rynkowej.

Równowaga rynkowa jest to stan rynku, przy którym występuje zgodność między

wielkością i strukturą popytu i podaży. Jest to pewien ideał, do którego rynek ciągle zdąża,
ale i tego idealnego stanu nigdy nie osiąga. W gospodarce dynamicznej idealny stan
równowagi jest niemożliwy do osiągnięcia. Równowagę rynkową można przedstawić za
pomocą formuły D = S. W krótkich okresach podaż może się odchylać od popytu i jest to
zjawisko normalne. W dłuższym okresie natomiast rynek osiąga stan równowagi, ponieważ
następują stopniowe, wzajemne dostosowania poszczególnych elementów rynku. Rynek
łatwiej i szybciej osiąga stan równowagi, gdy mechanizm rynkowy działa w miarę
swobodnie. W utrzymaniu równowagi rynkowej, oprócz innych czynników, najważniejszą
rolę odgrywają ceny.

Poziom i struktura popytu zmieniają się także pod wpływem zmian ceny poszczególnych

produktów.

Elastyczność cenowa popytu (Ec) jest to zmiana popytu pod wpływem zmiany cen

poszczególnych produktów. Tak więc jest to zmiana popytu na zmianę cen. Siłę reakcji
popytu na zmianę ceny rynkowej mierzy się przy pomocy współczynnika prostej cenowej
elastyczności popytu. Informuje ona o wpływie ceny danego dobra na gotowość i zdolność
klientów do zakupów tego dobra.
Ec= procentowa zmiana ceny /procentowa zmiana popytu
Popyt zmienia się w sposób istotny pod wpływem zmiany dochodów nabywców. Wraz ze
wzrostem dochodów ludności rośnie popyt, gdy rosną ceny dóbr to popyt na te dobra na ogół
spada, rośnie natomiast na ogół ich podaż. Dochody oddziałują selektywnie na poziom
i strukturę popytu.

Elastyczność dochodowa popytu (Ed) jest to zmienna popytu pod wpływem zmiany

wielkości dochodów nabywców. Elastycznością dochodową popytu nazywamy też reakcję
popytu na zmianę dochodów.
Ed = procentowa zmiana popytu/ procentowa zmiana dochodów.

Do rynków zorganizowanych zalicza się giełdy, aukcje i rynki hurtowe.
Giełdy są instytucjami non profit (nie pracującymi dla zysku). Ze względu na zakres

operacji giełdy towarowe dzielą się na wielobranżowe oraz wyspecjalizowane (cukrowe,
zbożowe). Giełdy towarowe handlujące artykułami rolnymi są szczególnym rodzajem rynku
zorganizowanego, na którym odbywają się transakcje kupna – sprzedaży w określonym
stałym czasie i miejscu, zgodnie z określonymi zasadami, zwyczajami i obowiązującymi
regulaminami. Transakcje na giełdach dokonywane są przez pośredników (maklerów,
brokerów), działających w interesie klienta, na zasadach uczciwości kupieckiej bez obecności
samego towaru w swojej fizycznej postaci.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Towary dopuszczone do obrotu giełdowego muszą spełniać kilka warunków:

−

obowiązują standardy jakości i ciężaru,

−

popyt i podaż muszą być duże, aby duża liczba firm występujących w obrocie umożliwiła
przejęcie kontroli nad handlem jednej lub kilku najsilniejszym firmom,

−

rynek musi być wolny od nacisku lobby branżowych lub/i agencji rządowych,

−

towar musi być względnie trwały lub nadający się do przechowywania.
Uczestnikami giełdy są:

−

członkowie – są to osoby fizyczne lub osoby wyznaczone przez firmę,

−

brokerzy (maklerzy),

−

uczestnicy zwani członkami stowarzyszonymi,

−

goście – to osoby, które mogą dokonywać transakcji za pośrednictwem członków giełdy
i maklerów.

Rys. 1. Organizacja obrotu na rynku terminowym przyszłościowym „FUTURES” [2, s. 64]

Obrót zwierzętami na aukcjach dotyczy koni, bydła, owiec i trzody chlewnej. W Polsce

przykładem instytucji organizującej ofertowe przetargi zwierząt rzeźnych jest PEK-POL.

Sesje przetargowe odbywają się co dwa tygodnie i charakteryzują się następującymi

cechami:

−

uczestnikami po stronie podaży są przedstawiciele dużych gospodarstw rolnych oraz
pośrednicy. Kupującymi są natomiast reprezentanci rzeźni lokalnych i przemysłowych
głównie z dużych aglomeracji miejskich,

−

warunkiem przystąpienia do sesji jest wpłacenie stosownego wadium zabezpieczającego
transakcję,

−

po zawarciu transakcji oraz dopełnieniu niezbędnych formalności zwierzęta obierane są
od sprzedającego.

Kupujący

Sprzedający

Firma maklerska

Członek giełdy

Członek Izby

Rozliczeniowej

Członek Izby

Rozliczeniowej

Giełda

Złożenie oferty sprzedaży

i zlecenia zakupu oraz

licytacja ceny

Izba rozliczeniowa

Rejestracja transakcji

i rozliczanie

(nie znają się wzajemnie)

Dla kupujących Izba

Rozliczeniowa jest

sprzedawcą kontraktu

Dla sprzedających Izba

Rozliczeniowa jest

kupującym kontrakt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Występujące w Polsce aukcje zwierząt hodowlanych, np. aukcja koni w Janowie Podlaskim,
mają charakter okazjonalny i niezinstytucjonalizowany. Przeprowadzane są w sposób
tradycyjny w specjalnie dostosowanym na te okazje pomieszczeniu.

Aukcje elektroniczne są przetargiem ofert, czyli sprzedażą zwierząt na podstawie opisu,

zawierającego określenie rasy, płci, wagi żywej i niezależną ocenę zakwalifikowanego
zwierzęcia jako tuszy z wykorzystaniem stawki EUROP. Jest tam również ujęte nazwisko
i adres sprzedającego. Nadesłane oferty sprzedaży z charakterystyką zwierząt umieszcza się
w katalogach dostępnych dla wszystkich potencjalnych kupców za pomocą łączy
elektronicznych na dwie godziny przed rozpoczęciem aukcji. Przed rozpoczęciem licytacji
obsługa aukcji sprawdza upewnia się, czy wszyscy potencjalni kupcy zaznaczyli swoją
obecność w systemie. Prowadzący aukcję licytator podaje cenę wywoławczą i zachęca do
licytowania pierwszej partii towaru. Cena ta pojawia się równocześnie na monitorach
wszystkich kupujących uczestników aukcji. Dodatkowo dostępny jest konkretny opis
aktualnie licytowanych sztuk zwierząt. Od momentu rozpoczęcia aukcji do czasu otrzymania
pierwszej oferty zakupu cena wywoławcza obniża się. Jeżeli minie 15 sekund od zgłoszenia
pierwszej oferty i nie pojawi się cena konkurencyjna, wówczas uważa się transakcję za
zawartą. Podczas licytacji zachowana jest pełna anonimowość poszczególnych kupujących.
Jedynie obsługa aukcji zna dane personalne nabywcy zwierząt. Oferent, który zakupił towar
jest automatycznie powiadamiany o tym fakcie, a pozostali uczestnicy są informowani, że
partia została sprzedana. Na zakończenie sprzedaży wszyscy uczestnicy otrzymują raport ze
sprzedaży, który uwzględnia ceny dla każdej kategorii zwierząt.
Rynki hurtowe to zorganizowane miejsca spotkań kupujących ze sprzedającymi,
wyposażone w miejsce prezentacji próbek, lub całych partii towarów. Cechą tych ryków jest
duża skala transakcji, obecność towaru, sprzedaż w określonych porach dnia, obecność na
wspólnej przestrzeni wielu instytucji wspomagających i towarzyszących (oddziały banku,
urzędów celnych, instytucji kontroli jakości, magazyny i przechowalnie o odpowiedniej
infrastrukturze technicznej). Na rynkach tych występują różne formy sprzedaży, sprzedaż
aukcyjna, komisowa, spółdzielcza. Właścicielami rynków hurtowych są najczęściej branżowe
organizacje wytwórców lub/i handlowców. Rynki hurtowe przez obecność towaru w jednym
miejscu, wpływają na podnoszenie poziomu jakości. W aglomeracjach miejskich występują
rynki wtórne – dystrybucyjne. Do funkcji rynków hurtowych należy zaliczyć stabilizowanie
cen, które dokonuje się przez koncentrację, standaryzację, zmianę asortymentu
produkcyjnego na handlowy, w tym kompletowanie dostaw, zaspokajanie potrzeb
konsumentów.

Rynki hurtowe

Kondycjonowanie

−

Sortowanie

−

Pakowanie

−

Konsolidacja

Kontrola

−

Jakość

−

Fitosanitarna

−

Sanitarna

Usługi

−

Bankowe

−

Celne

−

Transportowe

Informacja

−

Celna

−

Podażowa

−

Popytowa

Rys. 2. Funkcje hurtowych rynków towarowych [2, s. 47]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są potrzeby?
2. Jaki jest związek działalności gospodarczej z potrzebami człowieka?
3. Co rozumiesz pod pojęciem popytu i podaży?
4. Jakie czynniki mają wpływ na wielkość i strukturę popytu oraz podaży?
5. W jakich warunkach występuje równowaga rynkowa i cena równowagi rynkowej?
6. Co to jest elastyczność dochodowa i cenowa popytu?
7. Jakie znasz rodzaje rynków zorganizowanych?
8. Jakie funkcje spełniają hurtowe rynki towarowe?
9. Jak jest zorganizowany obrót towarami na rynku terminowym?
10. Jakie różnice występują w obrocie towarów na poszczególnych formach rynku

zorganizowanego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz i przedstaw graficznie cenową elastyczność popytu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć cenową elastyczność popytu,
2) zaznaczyć na wykresie spadek ceny,
3) zaznaczyć na wykresie wzrost popytu,
4) narysować krzywą popytu (D),
5) zapisać wnioski.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do zadania,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź analizę działalności określonego rynku hurtowego lub giełdy towarowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film „Giełda” i „Giełdowe transakcje terminowe”,
2) zaobserwować zawierane transakcje handlowe na giełdzie towarowej lub określonym

rynku hurtowym,

3) zapisać notatkę z działalności obserwowanego rynku.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film „Giełda”,

−

film „Giełdowe transakcje terminowe”,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Zaplanuj aukcję koni arabskich w Janowie Podlaskim lub koni innej rasy w dowolnym

miejscu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić kosztorys wyjazdu,
2) określić cel wyjazdu,
3) zaobserwować transakcje handlowe zawierane podczas aukcji,
4) nagrać film z aukcji koni,
5) zapisać notatkę z przeprowadzanych transakcji handlowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kamera z kasetą video,

−

program wycieczki.

Ćwiczenie 4

Sporządź zestawienie cech wspólnych i odróżniających aukcje od innych rynków

zorganizowanych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć film z aukcji koni,
2) sporządzić w tabeli zestawienie cech wspólnych i różnicujących aukcje od innych

rynków zorganizowanych,

3) wyniki zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

film z aukcji koni,

−

telewizor z odtwarzaczem,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić rodzaje potrzeb?
2) zdefiniować popyt i podaż?
3) wymienić czynniki wpływające na popyt i podaż?
4) określić równowagę rynkową i cenę równowagi?
5) obliczyć elastyczność cenową?
6) scharakteryzować rynki zorganizowane?
7) wymienić funkcje rynków zorganizowanych?
8) scharakteryzować zasady organizacji obrotu towarami na

rynkach terminowych?

9) przeprowadzić aukcję koni?

Tak



Nie



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Analiza potencjału produkcyjnego w rolnictwie

4.2.1. Materiał nauczania

Produkcja rolna jest rezultatem połączenia w procesie wytwórczym pracy żywej, ziemi

i pracy uprzedmiotowionej (kapitału). Praca żywa, ziemia i kapitał są czynnikami produkcji.
Praca żywa to celowe wydatkowanie fizycznej i umysłowej energii ludzi w procesie
wytwarzania produktów. W rolnictwie praca żywa obejmuje rozmaite czynności, jak np. siew,
orka, przyrządzanie pasz, przewóz produktów itp. Zdolność i umiejętność wykonywania
określonych rodzajów pracy nazywamy siłą roboczą. Stosowanie siły roboczej
w gospodarstwach hodujących konie wymaga istnienia ludzi zdolnych do pracy,
o odpowiednich umiejętnościach i kwalifikacjach.

Czynnikami utrudniającymi proces dostosowywania siły roboczej do zasobów ziemi są:

−

brak dostatecznego kapitału w rolnictwie,

−

mała podzielność siły roboczej, spowodowana określonym trybem funkcjonowania
rodziny,

−

ograniczone możliwości uzyskania stałej lub sezonowej pracy poza rolnictwem,

−

niechęć ludności do zmiany środowiska.

Siła robocza jest nierównomiernie wykorzystywana w rolnictwie w ciągu roku, w okresie od
maja do końca października przypada w produkcji roślinnej ok. ¾ ogółu nakładów pracy, a na
drugie półrocze zaledwie ¼. Sezonowość pracy w rolnictwie jest bardzo trudna do
przezwyciężenia. Niedobór jak i nadmiar rąk do pracy jest zjawiskiem niekorzystnym.
Ziemia pełni w rolnictwie funkcję środowiska glebowo-klimatycznego. W którym dzięki
rozmaitym procesom biochemicznym i agrotechnicznym dokonuje się rozwój roślin
uprawnych. W procesie produkcji rolnej wykorzystuje się właściwości ziemi takie jak:
ż

yzność, przestrzenność, położenie klimatyczne, położenie ekonomiczne. Dla rolnika ważna

jest ilość i jakość ziemi, którą użytkuje rolniczo, ponieważ warunki glebowe wywierają
bezpośredni wpływ na organizację gospodarstwa, jego efekty produkcyjne i ekonomiczne.
Kapitał obejmuje rozmaite rodzaje obrotowych środków produkcji oraz różne rodzaje
trwałych środków produkcji. W rolnictwie istotne znaczenie ma rozpatrywanie środków
produkcji ze względu na źródło ich pochodzenia.
Środki produkcji dzielimy na:

−

nabywane przez rolnictwo w innych działach gospodarki. Są to środki o charakterze
towarowym. Tworzą one tzw. zewnętrzne przepływy środków produkcji. Do grupy tej
zaliczamy prawie wszystkie dobra i usługi inwestycyjne, jak np. maszyny, materiały
budowlane, usługi budowlano-montażowe, itp., a także pokaźną część materiałów i usług
używanych w bieżącej działalności produkcyjnej, jak np. nawozy mineralne, pasze
przemysłowe, energia elektryczna, części zamienne, itp.,

−

wytwarzane na własny użytek przez różne gałęzie rolnictwa.
Proporcje między tymi dwiema grupami środków produkcji są wskaźnikiem

uprzemysłowienia rolnictwa – miarą powiązania z ogólnokrajową sferą produkcji materialnej.

Biorąc pod uwagę funkcję w procesie produkcji, nakłady kapitału możemy podzielić na

trzy rodzaje:

−

zwiększające (bezpośrednio) wielkość produkcji,

−

zastępujące pracę żywą,

−

chroniące procesy wytwórcze.
Do pierwszej grupy zaliczamy: stado podstawowe, trwałe plantacje i urządzenia

melioracyjne, a spośród środków obrotowych – nawozy mineralne, obornik, pasze, środki
ochrony roślin, materiał siewny i zarodowy, usługi weterynaryjne, itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do drugiej grupy należą środki trwale, takie jak: maszyny i narzędzia, środki

transportowe, siłę pociągową i różnego rodzaju urządzenia techniczne oraz środki obrotowe,
takie jak: materiały pędne, energię elektryczną, części zamienne, herbicydy, usługi
maszynowe, pasze dla koni itp.

Do trzeciej grupy zaliczamy różnego rodzaju budynki i budowle (szopy, garaże, silosy)

oraz wydatki związane z użytkowaniem tych środków.

Do prowadzenia procesów produkcyjnych w rolnictwie niezbędne są wszystkie rodzaje

rodków produkcji. Największy wpływ na wzrost produkcji rolnej wywierają środki produkcji

z pierwszej i drugiej grupy.

Sprzężenie kapitału z innymi czynnikami produkcji

Kapitał może zastępować lub uzupełniać inne czynniki produkcji tj. pracę żywą lub

ziemię. Tego rodzaju sprzężenia mogą występować także między poszczególnymi rodzajami
kapitału.

Zastępowanie jednego czynnika drugim nosi nazwę substytucji, natomiast uzupełnianie

nazywamy komplementarnością czynników produkcji. Na przykład użytkowanie ciągnika
wymaga zatrudnienia kierowcy i użycia środków obrotowych w postaci paliwa, części
zamiennych, usług remontowych i maszyn towarzyszących. Wzrost stada podstawowego
powoduje wzrost zapotrzebowania na pracę żywą, paszę, usługi weterynaryjne oraz budynki
i urządzenia. Tego rodzaju zależności jest bardzo wiele. W rolnictwie nie ma nakładów
prostych, a większość ma charakter sprzężony. Ma to duże znaczenie w procesie reprodukcji
czynnika kapitału w rolnictwie. Pełne wykorzystanie obiektu inwestycyjnego warunkującego
efektywność wymaga prawie zawsze poniesienia dodatkowych nakładów na inwestycje
towarzyszące oraz na rozszerzenie bieżącej działalności produkcyjnej. Na efektywność
inwestycji melioracyjnych wpływa np. nawożenie mineralne i dodatkowe nakłady związane
z utrzymaniem odpowiedniego stanu eksploatacyjnego tych urządzeń. Efektywność nakładów
na stado podstawowe zależy od żywienia zwierząt. Wzajemne wspomaganie występuje
również w obrębie środków obrotowych. Pasze wysokobiałkowe podnoszą efektywność
spasania pozostałych pasz, nawożenie obornikiem zwiększa efekt nawożenia mineralnego.
Struktura stosowanego w rolnictwie kapitału ma podobnie jak jego poziom istotne znaczenie
w procesie produkcji. Czynnikiem takim może być ziemia, praca żywa lub kapitał. Poziom
zużycia kapitału wyznacza zazwyczaj pułap możliwości produkcyjnych w większości
gospodarstw. Rolnicy stosują mniej kapitału w porównaniu z innymi czynnikami produkcji.
Zużywają na jednostkę produkcji nieproporcjonalnie dużo więcej pozostałych czynników
produkcji. Czynnikiem pozostającym w „minimum” może być jakość czynników produkcji,
w tym również czynnika kapitału. Niski poziom techniczny i wadliwe materiały użyte do
produkcji maszyn i narzędzi rolniczych powodują przerwy w pracy i większe zużycie paliwa
oraz części zamiennych, zaś niska jakość stosowanych środków chemicznych w rolnictwie
obniża skuteczność ich działania oraz powoduje skażenie gleby.

Określenie i ograniczenie czynnika limitującego produkcję prowadzi do polepszenia

procesów reprodukcji w rolnictwie. W naszym rolnictwie indywidualnym czynnikami
limitującymi są niektóre rodzaje czynnika kapitałowego oraz poziom wiedzy rolniczej.

Kapitał w procesie substytucji czynników produkcji

Kapitał odgrywa podwójną rolę w procesie substytucji czynników produkcji

w rolnictwie. Może zastępować pracę żywą, wraz z pracą żywą może substytuować ziemię
w procesie intensyfikacji rolnictwa. Zastępowanie pracy kapitałem wyraża się wzrostem
technicznego uzbrojenia pracy. Określa się to mianem procesu mechanizacji. Natomiast
zastępowanie ziemi kapitałem lub pracą żywą wpływa na wzrost intensywności użytkowania
ziemi. Proces ten określa się mianem intensyfikacji rolnictwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Substytucja prowadzi do zmiany technik wytwarzania np. mechanizacja oznacza

przechodzenie z technik ekstensywnych pod względem wykorzystania czynnika pracy na
techniki

intensywne,

pracochłonnych

pracooszczędne,

często

także

z kapitałooszczędnych na kapitałochłonne. Poza wymienionymi głównymi rodzajami
substytucji w relacjach kapitał – inne czynniki produkcji, istotną rolę w rolnictwie odgrywa
substytucja samych nakładów kapitałowych, np. zastępowania obornika nawozami
mineralnymi, jednych pasz innymi paszami, ziarna siewnego własnego ziarnem
kwalifikowanym. W praktyce występuje zjawisko malejącej stopy substytucji. Stanowi ona
stosunek oszczędności (ubytku) nakładów czynnika zastępowanego do przyrostu nakładów
czynnika zastępującego. Zjawisko to stwarza barierę ekonomiczną dla przedłużenia procesu
zamieniania czynników produkcji. Dochodzą do tego trudności o charakterze ogólnym,
a mianowicie różnego rodzaju ograniczenia mające swe źródło w polityce społecznej
i ekonomicznej. Niedostateczna podaż kapitału lub ich wysoka cena mogą hamować przebieg
procesów mechanizacji lub intensyfikacji produkcji rolnej. Możliwe są również zjawiska
rosnącej lub stałej stopy substytucji.

Czynnik

zastępowany

Czynnik zastępujący

Rys. 3. Malejąca stopa substytucji [6, s. 33]

Krzywa na rysunku pokazuje różne kombinacje nakładów. Przesunięcie krzywej od

strony lewej do prawej oznacza zmianę techniki produkcji.

Opłacalność substytucji kapitału

Malejąca stopa substytucji nie oznacza malejącej efektywności technik wytwarzania. Aby

substytucja była opłacalna, konieczne jest uwzględnienie cen uczestniczących w procesie
wytwórczym czynników produkcji, tj. wyrażenie zarówno oszczędności nakładów, jak
i przyrostów nakładów w jednostkach pieniężnych. Granicę efektywnej substytucji wyznacza
punkt, w którym wartość przyrostu oszczędności czynnika zastępowanego zrówna się
z kosztem przyrostu czynnika zastępującego:

x DX

= C

x DX

–

cena czynnika zastępowanego,

–

cena czynnika zastępującego,

–

wielkość oszczędności (ubytków) czynnika zastępowanego (mierzona

w jednostkach naturalnych),

– wielkość dodatkowych nakładów czynnika zastępującego (mierzona w jednostkach

naturalnych).

Granicę opłacalności substytucji obliczamy:

x DX

1 =

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Można również wyliczyć każdy element równania przy założeniu, że inne jego elementy

są nam znane, np.: przy jakich minimalnych cenach czynnika zastępowanego, substytucja jest
opłacalna:

x DX

albo przy jakich cenach minimalnych czynnika zastępującego substytucja jest opłacalna.

x DX

Efektywność inwestycji

Efektem inwestycyjnym jest uzyskanie korzyści ekonomicznej lub społecznej. Jeżeli

nakład inwestycji i uzyskany dzięki niemu efekt wyrażony jest wartościowo, to można
obliczyć wskaźnik efektywności inwestycji.

∆

i =

∆

P – przyrost wartości produkcji,

I – nakłady inwestycyjne.

Wskaźnik ten określa, ile jednostek (jaka wartość) przyrostu produktu przypada na

jednostkę poniesionych nakładów inwestycyjnych.
Efektywność inwestycji można również ocenić stosując następujące metody:

−

okres zwrotu nakładów inwestycyjnych,

−

stopa zysku (tzw. prosta stopa zwrotu),

−

dyskontowe: aktualnej wartości netto, wewnętrznej stopy zwrotu.

Okres zwrotu nakładów inwestycyjnych określa czas, jaki upływa od poniesienia nakładów
inwestycyjnych do chwili ich odzyskania w postaci dochodu z inwestycji.
Efektywność procesów produkcyjnych wiąże się ze sposobem wykorzystania czynników
produkcji oraz wzajemnymi proporcjami między nimi. Biorąc pod uwagę te relacje,
rozróżniamy następujące techniki wytwarzania:

−

pracochłonne lub pracooszczędne,

−

kapitałochłonne i kapitałooszczędne,

−

ziemiochłonne lub ziemiooszczędne.
Współczynniki dotyczące relacji między poszczególnymi czynnikami produkcji można

podzielić na:
1. współczynniki wyposażenia ziemi w siłę roboczą i środki trwałe:

−

liczba zatrudnionych na 100 ha UR (L/Z),

−

wartość trwałych środków produkcji na 1 ha UR (M/Z),

2. współczynniki technicznego uzbrojenia siły roboczej w ziemię:

−

powierzchnia UR na 1 zatrudnionego (Z/L),

−

wartość środków trwałych na 1 zatrudnionego (M/L).

3. wskaźniki dotyczące relacji między poszczególnymi rodzajami nakładów dzieli się na:

−

nakłady pracy żywej na 1 ha UR (L/Z),

−

nakłady rzeczowe na 1 ha UR (C/Z).

4. wskaźniki określające efektywność technik wytwarzania:

−

wskaźnik wydajności pracy (P/Z),

−

wskaźnik wydajności ziemi (P/Z),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wskaźnik wydajności środków trwałych (P/M),

−

wskaźnik opłacalności produkcji (P/K),

−

wskaźnik pracochłonności produkcji (L/P),

−

wskaźnik ziemiochłonności (Z/P),

−

wskaźnik kapitałochłonności produkcji (C/K).

P – produkcja czysta lub końcowa,
L – nakłady pracy żywej (dni, osób lub wartościowo),
Z – areał użytków rolnych,
M – wartość majątku produkcyjnego,
C – wartość nakładów materiałowych, usług i amortyzacji,
K – pełne koszty produkcji (pracy, kapitału i ziemi).

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie podstawowe czynniki produkcji występują w rolnictwie?
2. Na czym polega zjawisko komplementarności czynników produkcji?
3. Na czym polega zjawisko substytucji czynników produkcji?
4. W jaki sposób obliczysz stopę substytucji?
5. W jaki sposób wyznaczysz granicę efektywnej substytucji?
6. W jaki sposób określisz opłacalność substytucji?
7. Co jest efektem inwestycji?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz stopę substytucji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ubytek spasania ziemniaków – ∆Z,
2) obliczyć przyrost spasania pasz treściwych – ∆T,
3) obliczyć stopę substytucji – ∆Z / ∆T,
4) obliczenia wpisać do tabeli,

Spasanie

Ziemniaków

Pasz treściwych

∆

Stopa substytucji

∆

Z / ∆T

526
488
348
401
372
209
205

343
357
362
355
382
383
371

5) zapisać wnioski z ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do zadania,

−

wzór tabeli,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Oblicz wskaźniki efektywności inwestycji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć czas zwrotu nakładów inwestycyjnych,
2) obliczyć stopę zysku,
3) ocenić czy inwestycja jest uzasadniona.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia zadania:

−

nakłady inwestycyjne – 50 000 zł,

−

planowane dochody z inwestycji w wysokości:

−

pierwszy rok – 10 000 zł,

−

drugi rok – 15 000 zł,

−

trzeci rok – 20 000 zł,

−

czwarty rok – 20 000 zł,

−

wzory efektywności ekonomicznej,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oblicz wskaźniki określające efektywność technik wytwarzania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) porównać techniki wytwarzania w gospodarstwie A i B,
2) obliczyć wskaźniki wydajności pracy i pracochłonności,
3) obliczyć wskaźniki wydajności środków trwałych,
4) obliczyć wskaźniki wydajności ziemi i ziemiochłonności,
5) zapisać wnioski z przeprowadzonych obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzory wskaźników,

−

założenia do ćwiczenia:

gospodarstwo A

gospodarstwo B

produkcja końcowa brutto w zł

70 000

140 000

powierzchnia UR w ha

wartość środków trwałych produkcji w tys. zł

100

150

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) scharakteryzować

podstawowe

czynniki

produkcji

w rolnictwie?

2) wyjaśnić zjawisko komplementarności czynników produkcji?
3) wyjaśnić zjawisko substytucji czynników produkcji?
4) obliczyć stopę substytucji?
5) wyznaczyć granicę efektywnej substytucji?
6) określić opłacalność substytucji?
7) uzasadnić potrzebę inwestowania?
8) określić efekty inwestycji?
9) scharakteryzować techniki wytwarzania?

Tak



Nie



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Struktura organizacyjna gospodarstwa rolnego

4.3.1. Materiał nauczania

Struktura organizacyjna to układ stanowisk pracy, komórek organizacyjnych, pionów

organizacyjnych i ewentualnie większych elementów wraz z ustalonymi między nimi różnego
typu powiązaniami.

Struktura organizacyjna określa:

−

stopień rozkładu zadań, obowiązków i uprawnień poszczególnych pracowników,

−

zasady rozmieszczania osób posiadających umiejętności specjalistyczne, tak by mogły
być najlepiej wykorzystane,

−

kanały niezbędnej łączności z dołu do góry, z góry na dół i w kierunkach poziomych,

−

zadania i przedmiot kooperacji pomiędzy poszczególnymi stanowiskami pracy
i komórkami organizacyjnymi,

−

sposób przystosowania się poszczególnych składników organizacyjnych przedsiębiorstwa
do zmian zachodzących w otoczeniu.
Wzajemne powiązania stanowisk pracy i komórek organizacyjnych mają różny charakter.
Najczęściej spotykanymi rodzajami więzi organizacyjnych są:

−

więź służbowa, której istotą są zależności zachodzące między podwładnym,
a przełożonym,

−

więź funkcjonalna łączy pracowników, którzy z racji zróżnicowanej wiedzy
i umiejętności są zobowiązani pomagać lub doradzać innym bez prawa do podejmowania
decyzji,

−

więź techniczna wynika z tego, że działania pracowników wzajemnie zazębiają się,

−

więź informacyjna, polegająca na przekazywaniu sobie informacji niezbędnych do
realizacji zadań i podejmowania decyzji.
Struktura organizacyjna określa podział pracy i pokazuje powiązania między różnymi

funkcjami. Opisuje również strukturę hierarchii i władzy w przedsiębiorstwie oraz
przedstawia układ odpowiedzialności. Zapewnia trwałość i ciągłość, umożliwiającą
przedsiębiorstwu przetrwanie, mimo przychodzenia i odchodzenia poszczególnych osób, oraz
skoordynowanie jej stosunków z otoczeniem.

Każda struktura organizacyjna powinna spełniać trzy podstawowe wymogi:

−

być wystarczająco trwała, aby zapewnić nieprzerwane funkcjonowanie przedsiębiorstwa,

−

umożliwiać przeprowadzanie zmian i przystosowanie do zmieniających się warunków,

−

zapewnić realizację celów, które stawia sobie grupa ludzi tworzących przedsiębiorstwo.
Struktura funkcjonowania przedsiębiorstwa to ustalenie długofalowych celów i sposobów

ich realizacji.

Struktura organizacyjna jest wynikiem oddziaływania wielu czynników:

−

strategii działania i rozwoju przedsiębiorstwa,

−

charakteru otoczenia przedsiębiorstwa,

−

stosowanych technologii,

−

zasobów ludzkich,

−

wielkości przedsiębiorstwa i jego terytorialnego rozmieszczenia.
Cele przedsiębiorstwa określają typ komórek organizacyjnych, wymaganą liczbę

i intensywność więzi organizacyjnych oraz wymogi dotyczące koordynacji i integracji celów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Typy struktur organizacyjnych

Do podstawowych cech struktury organizacyjnej zaliczamy:

−

rozpiętość kierowania,

−

spiętrzenie kierownictwa,

−

podział uprawnień do podejmowania decyzji,

−

podział pracy,

−

system informacyjny.
Rozpiętość kierowania jest to liczba podwładnych, którzy są podporządkowani

bezpośrednio jednemu przełożonemu. Nie może ona być zbyt duża, bo wówczas kierownik
nie jest w stanie wykonywać skutecznych funkcji w stosunku do wszystkich podwładnych –
ma trudności z wygospodarowaniem dostatecznej ilości czasu na pracę własną, z efektywną
kontrolą pracowników.
Spiętrzenie kierownictwa to liczba szczebli hierarchicznych w strukturze organizacyjnej.
Zasięg kierowania oznacza liczbę osób bezpośrednio i pośrednio podległych jednemu
kierownikowi.
Podział uprawnień do podejmowania decyzji obejmuje stosunki służbowe nadrzędności
i podporządkowania między poszczególnymi komórkami organizacyjnymi. Określa relacje
między kierownikami i pracownikami wykonawczymi oraz kierownikami wyższych
i niższych szczebli.
Podział pracy dotyczy współdziałania, których wyrazem są więzi między komórkami.
System informacyjny obejmuje ogół metod i środków zbierania, przetwarzania,
przechowywania i udostępniania informacji przy wykorzystaniu środków technicznych.
Wyróżniamy struktury płaskie i smukłe.

Struktury płaskie charakteryzują się małym spiętrzeniem kierowania, czyli małą liczbą

szczebli hierarchicznych i dużą rozpiętością kierowania na poszczególnych szczeblach.

Struktury smukłe cechują się dużą liczbą szczebli hierarchicznych i małą rozpiętością

kierowania. Komórki organizacyjne są niewielkich rozmiarów.

Zaletami struktur smukłych są:

−

stworzenie możliwości bieżącej i wnikliwej kontroli podwładnych przez ich kierownika,

−

bezpośrednie oddziaływanie kierownika na pracowników przez wydawanie poleceń,
instruowanie, konsultowanie,

−

stworzenie drogi awansu pionowego.
Do wad struktur smukłych zalicza się:

−

długi przepływ informacji,

−

możliwość pojawienia się błędów w procesach decyzyjnych, wynikających ze
zniekształcenia i opóźnienia informacji,

−

biurokratyzację i wzrost kosztów zarządzania.
W praktyce, właściwy typ struktury zakłada ograniczenie liczby szczebli zarządzania do

minimum. Zasada jedności rozkazodawstwa stwierdza, że każda osoba w przedsiębiorstwie
powinna podlegać bezpośrednio jednemu tylko przełożonemu.

Ze względu na podział uprawnień do podejmowania decyzji rozróżniamy struktury

liniowe, funkcjonalne i liniowo – sztabowe.
Struktura liniowa jest historycznie najstarszą formą struktury organizacyjnej. Podstawą tej
struktury jest zasada jedności rozkazodawstwa. Każdy z wykonawców podporządkowany jest
poleceniom jednego i tylko jednego kierownika, kierownik ten zaś poleceniom tylko jednego
bezpośredniego przełożonego.

Zaletami struktur liniowych są:

−

prostota i zrozumiałość zależności organizacyjnych,

−

możliwość jasnego wyznaczenia kompetencji i odpowiedzialności,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

łatwość utrzymania dyscypliny,

−

możliwość udzielania jasnych wskazówek, instrukcji i poleceń.
Do wad struktur liniowych zalicza się:

−

małą elastyczność (przedsiębiorstwo o takiej strukturze powoli reaguje na zmienne
warunki otoczenia),

−

konieczność orientowania się kierownika we wszystkich zakresach działalności
przedsiębiorstwa,

−

zwiększenie prawdopodobieństwa podejmowania decyzji nietrafnych,

−

skłonność do biurokratyzacji.
W praktyce struktury liniowe występują w małych przedsiębiorstwach oraz

w przedsiębiorstwach z mało zróżnicowanym programem produkcji.
Struktura funkcjonalna oparta jest na zasadzie podporządkowania każdego z wykonawców
poleceniom wielu bezpośrednich przełożonych. Każdy kierownik wyspecjalizowany jest
w określonych czynnościach i tylko w tym zakresie wydaje polecenia wykonawcom, którzy
są zarazem podwładnymi pozostałych kierowników na danym szczeblu. Zgodnie z zasadą
specjalizacji pracy kierowniczej podwładny może mieć kilku przełożonych, z których każdy
jest odpowiedzialny za jeden, wąsko ograniczony obszar działania przedsiębiorstwa.

Efektywne zarządzanie w ramach tej struktury wymaga ścisłej współpracy

wyspecjalizowanych kierowników, wzajemnego zaufania i zrozumienia, umiejętności
rozwiązywania nieuniknionych konfliktów.

Zalety struktury funkcjonalnej to przede wszystkim:

−

fachowość podejmowanych decyzji,

−

skrócenie dróg przesyłania informacji,

−

zwiększenie umiejętności przystosowawczych do zmian otoczenia.
Do wad struktury funkcjonalnej można zaliczyć:

−

nakładanie się i krzyżowanie uprawnień decyzyjnych, co przejawia się w sprzeczności
poleceń,

−

częste sytuacje konfliktowe i preferowanie przez wyspecjalizowanych kierowników
własnego zakresu działania,

−

trudności w koordynacji i kontroli,

−

poczucie niepewności i niestabilności u przełożonych i podwładnych,

−

manipulowanie pleceniami przez podwładnych,

−

struktura ta stosowana jest przez mniejsze przedsiębiorstwa o ograniczonym
asortymencie wyrobów.

Struktura liniowo-sztabowa łączy elementy struktury liniowej i funkcjonalnej. Opiera się na
idei połączenia zalet struktury liniowej i funkcjonalnej z jednoczesnym wyeliminowaniem
wad tych struktur. Pomocnicze czynności kierownicze grupowane są w specjalnych
komórkach, noszących nazwę sztabów, których zadaniem jest pomaganie kierownikom przy
wykonywaniu

podstawowych

czynności.

Komórki

sztabowe

grupują

wysoko

wykwalifikowanych fachowców. Typowe zadania sztabu to przygotowanie wariantów
decyzyjnych, zdobywanie, porządkowanie i ocena informacji, koordynowanie działań innych
komórek czy nadzór nad realizacją przekazanej do wykonania decyzji. Komórki sztabowe
mogą występować na wszystkich szczeblach hierarchicznych, lecz zazwyczaj grupowane są
przy stanowisku kierownika naczelnego.

Zalety struktury liniowo-sztabowej to przede wszystkim:

−

jasne określenie związków uprawnień i odpowiedzialności dla każdego stanowiska
organizacyjnego,

−

fachowe przygotowanie procesu decyzyjnego dzięki wykorzystaniu wiedzy specjalistów,

−

odciążenie komórek liniowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

prostota i przejrzystość konstrukcji,

−

względna łatwość w koordynowaniu działań poszczególnych stanowisk i komórek
organizacyjnych.
Do najważniejszych wad należy:

−

niebezpieczeństwo pojawienia się konfliktów pomiędzy linią i sztabem,

−

niebezpieczeństwo funkcjonowania sztabu w roli „szarej eminencji”,

−

niebezpieczeństwo przerzucania lub niedoceniania przez komórki liniowe rad i opinii
formułowanych przez komórki sztabowe.

Projektowanie struktury organizacyjnej polega na ustaleniu liczby i rodzaju komórek
organizacyjnych, dokonaniu podziału zadań między nimi, określeniu szczebli zarządzania
i rozmieszczeniu uprawnień do podejmowania decyzji. Między wyodrębnionymi komórkami
organizacyjnymi określić należy więzi organizacyjne wynikające z podziału pracy i podziału
uprawnień do decydowania, a więc więzi techniczne i służbowe.

Do prawidłowego zaprojektowania struktury organizacyjnej niezbędne jest dokonanie

klasyfikacji celów przedsiębiorstwa. Powinien on być sformułowany w sposób elastyczny, ale
wyraźnie wskazujący na rzeczywisty charakter dążeń kierownictwa. Celem ogólnym może
być maksymalizacja zysku poprzez produkcję konkretnych dóbr lub świadczenie określonych
usług. Po sformułowaniu celu ogólnego należy go podzielić na cele cząstkowe. Podział ten
powinien uwzględniać zasadę adekwatności i rozłączności.

Zgodnie z zasadą adekwatności zakres celów cząstkowych powinien zapewnić pełną

realizację celu ogólnego.

Zasada rozłączności stwierdza, że wyodrębnione cele powinny być wyraźnie

rozgraniczone. Dalszy podział w ramach każdego celu szczegółowego wyodrębnia zadania
cząstkowe, a te wyodrębniają czynności.

Zgodnie z zasadą specjalizacji poszczególnym pracownikom należy przydzielić możliwie

jednorodne zadania, ponieważ prowadzi to do wzrostu ekonomiczności działania.

Każdemu stanowisku należy przyporządkować:

−

zadania, dla których dane stanowisko jest tworzone, oraz wynikające z tych zadań
obowiązki pracownika,

−

uprawnienia oraz potrzebne wyposażenie,

−

zakres odpowiedzialności.
W wyniku prac projektowych powstają podstawowe dokumenty organizacyjne:

−

schemat struktury organizacyjnej,

−

regulamin organizacyjny.

Regulamin organizacyjny zawiera podział zadań, uprawnień i odpowiedzialności w przekroju
całego przedsiębiorstwa.
Następnym etapem jest opracowanie systemu informacyjnego. System ten powinien
obejmować:

−

opracowanie zasad gromadzenia, rejestrowania i przechowywania informacji,

−

opracowanie kanałów informacyjnych i wyznaczenie nośników informacji oraz terminów
ich przekazywania,

−

opracowanie instrukcji obiegu dokumentów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co określa struktura organizacyjna w przedsiębiorstwie?
2. Jakie podstawowe rodzaje więzi organizacyjnych występują w przedsiębiorstwie?
3. Jakie są podstawowe cechy struktury organizacyjnej?
4. Jakie podstawowe czynniki należy uwzględnić przy ustalaniu rozpiętości kierowania?
5. Jakie typy struktur organizacyjnych można wyróżnić ze względu na rozpiętość

i spiętrzenie kierowania?

6. Jaka jest różnica pomiędzy strukturą liniową, funkcjonalną i liniowo-sztabową?
7. Jakie są wady i zalety struktury liniowej, funkcjonalnej i liniowo-sztabowej?
8. Jakie wyróżniamy fazy projektowania struktury organizacyjnej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj strukturę organizacyjną dla gospodarstwa hodującego i użytkującego konie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) scharakteryzować działalność gospodarstwa,
2) dokonać klasyfikacji celów przedsiębiorstwa,
3) określić cel ogólny,
4) podzielić cel ogólny na cele cząstkowe,
5) określić zadania główne i cząstkowe w obrębie każdego celu,
6) określić liczbę i rodzaj komórek organizacyjnych,
7) określić liczbę szczebli zarządzania,
8) przydzielić komórkom organizacyjnym lub poszczególnym pracownikom zadania,
9) przyporządkować każdemu stanowiskowi pracy zadania, wyposażenie, zakres

odpowiedzialności,

10) określić rodzaj struktury,
11) napisać notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Narysuj schemat struktury organizacyjnej gospodarstwa hodującego i użytkującego konie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować na podstawie ćwiczenia 1 schemat struktury organizacyjnej gospodarstwa,
2) określić zalety i wady tej struktury,
3) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Oceń strukturę organizacyjną gospodarstwa hodującego i użytkującego konie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ocenić strukturę pod kątem stopnia autonomizacji celów i zadań,
2) ocenić strukturę pod kątem występowania sporów kompetencyjnych,
3) ocenić strukturę pod kątem rozpiętości kierowania,
4) ocenić strukturę pod kątem rozmieszczenia uprawnień decyzyjnych,
5) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opis gospodarstwa,

−

schemat struktury organizacyjnej gospodarstwa,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) uzasadnić

ważność

struktury

organizacyjnej

w organizowaniu produkcji w rolnictwie?

2) scharakteryzować

podstawowe

rodzaje

więzi

organizacyjnych?

3) określić podstawowe cechy struktury organizacyjnej?
4) scharakteryzować typy struktur organizacyjnych?
5) scharakteryzować strukturę liniową, funkcjonalną i mieszaną

oraz wskazać ich wady i zalety?

6) opracować strukturę organizacyjną?
7) narysować schemat struktury organizacyjnej?
8) ocenić strukturę organizacyjną?

Tak



Nie



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Polityka

strukturalna,

dochodowa

i ubezpieczeniowa

w rolnictwie

4.4.1. Materiał nauczania

Polityka strukturalna w odniesieniu do wsi i rolnictwa jest skierowana na zmiany

struktury rolnictwa (struktury agrarnej, proporcji i cech stosowania czynników produkcji,
systemu gospodarowania) oraz jego otoczenia (handlu i przemysłu rolno-spożywczego),
a także regionu.

Struktura agrarna określana jest jako:

−

procentowy udział ziemi znajdującej się w użytkowaniu poszczególnych grup własności,

−

procentowy udział poszczególnych grup obszarowych w całej liczbie gospodarstw lub
w ogólnej ich powierzchni,

−

procentowy udział gospodarstw pogrupowanych według określonej cechy produkcyjnej.

Cele polityki strukturalnej:

−

uzyskanie racjonalnego poziomu i struktury produkcji żywności, zgodnie z wymogami
tzw. bezpieczeństwa żywnościowego,

−

osiągnięcie odpowiedniej stopy efektywności produkcji,

−

osiągnięcie możliwie korzystnego parytetu dochodowego w rolnictwie,

−

zachowanie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska naturalnego,

−

rozwój społeczności wiejskich poprzez wzbogacenie wiejskiego rynku pracy
i infrastruktury wiejskiej oraz zachowanie tradycji kulturowych.

Najważniejszym celem polityki strukturalnej Unii Europejskiej jest zmniejszenie różnic
w poziomie rozwoju między różnymi regionami. Ma ona zapewnić harmonijny ich rozwój,
sprzyjać tworzeniu miejsc pracy na wsi poza rolnictwem, a więc dawać możliwości
dodatkowego źródła utrzymania dla rodziny wiejskiej.
Polityka strukturalna Unii Europejskiej opiera się na czterech zasadach:

−

koncentracji – gdy środki finansowe są przeznaczone dla regionów o najtrudniejszej
sytuacji ekonomicznej,

−

partnerstwa – polegająca na współpracy pomiędzy Komisją Europejską, a władzami
krajowymi, regionalnymi i lokalnymi,

−

programowania – gdy pomoc przeznaczona jest na taki program, który ma na celu trwałe
rozwiązanie problemu danej gałęzi gospodarki lub regionu,

−

dodatkowości – gdy pomoc udzielana przez Unię Europejską jest tylko uzupełnieniem
wkładu danego kraju w jego rozwój.
Najbardziej dostrzegalne zmiany w rolnictwie polskim w okresie ostatniego półwiecza

nastąpiły w zasobach siły roboczej. Uprzemysłowienie i postępująca urbanizacja wpłynęły na
emigrację znacznej liczby osób ze wsi do miast. W pierwszym rzędzie dotyczy to grup
najbardziej mobilnych, a więc młodzieży i osób lepiej wykształconych. Porównania
międzynarodowe wskazują, że struktura wieku zatrudnionych w rolnictwie jest między
innymi funkcją zaawansowania procesów koncentracji ziemi.

W latach dziewięćdziesiątych wśród przemian strukturalnych najważniejsze zmiany

miały miejsce w przemianach własnościowych. Zmiany w strukturze własnościowej
dokonywały się za pośrednictwem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Proces
przejmowania państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej do Zasobu Agencji Własności
Skarbu Państwa praktycznie został zakończony w 1995 roku. Ostatecznie Agencja przejęła

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mienie 1 666 państwowych przedsiębiorstw gospodarstw rolnych w skład, którego wchodziły
grunty o powierzchni 3 750 tys. ha. Jednocześnie z przejmowaniem ziemi trwał proces
restrukturyzacji i zagospodarowywania.

Rozwój ekonomiczny prowadzi do zmian także w strukturze wyposażenia technicznego

gospodarstw rolnych. Wzrost udziału maszyn i narzędzi w strukturze kapitału oznacza wyższą
produktywność pracy żywej oraz większe dostosowanie do potrzeb i wymogów
nowoczesnego procesu produkcyjnego. Zmiany strukturalne w zasobach kapitału są
dodatkowo intensyfikowane strukturą nakładów inwestycyjnych. Główne tendencje tych
zmian to:

−

spadek udziału wydatków na budynki i budowle,

−

wzrost udziału wydatków na mechanizację, w tym zwłaszcza na maszyny i narzędzia
rolnicze.

Obecnie polityka strukturalna ma trzy cele priorytetowe:

−

wspierać regiony opóźnione w rozwoju (PKB na 1 mieszkańca mniejszy niż 75%
przeciętnego PKB w UE) oraz regiony słabo zaludnione (poniżej ośmiu mieszkańców na
jeden km²),

−

służyć regionom stojącym przed potrzebą restrukturyzacji gospodarczej i społecznej.
Dotyczy to obszarów przechodzących przemiany w przemyśle oraz biednych obszarów
wiejskich i obszarów zurbanizowanych, na których występuje upadek działalności
gospodarczej,

−

przeciwdziałać bezrobociu.

Polityka dochodowa

Dochód stanowi różnicę między wartością produkcji, a kosztami jej pozyskania. Ocena

sytuacji dochodowej ludności należącej do różnych grup społeczno-zawodowych jest
utrudniona, gdyż dochody od dawna stanowią jedną z poufnych stron życia każdego
człowieka. W gospodarstwach domowych rolników, występuje swoiste powiązanie
gospodarstwa rolnego jako warsztatu pracy z gospodarstwem domowym.

W okresie transformacji w Polsce nastąpił głęboki spadek dochodów ludności związanej

z rolnictwem. W latach 1995-2002 spadek realnego dochodu do dyspozycji brutto rolniczych
w gospodarstwach domowych wyniósł ponad 50%. Dochody ludności rolniczej kształtowane
są przez wiele różnych czynników, które można podzielić na dwie grupy. Grupa pierwsza
obejmuje czynniki wewnętrzne związane z gospodarstwem rolnym, a druga grupa to czynniki
zewnętrzne, niezależne od rolnika.

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE DOCHODY ROLNIKÓW

WEWNĘTRZNE

ZEWNĘTRZNE

−

wielkość zasobów produkcyjnych gospodarstwa,

−

relacje pomiędzy czynnikami produkcji,

−

efektywność wykorzystania zasobów,

−

cechy kierownika gospodarstwa i jego rodziny

−

relacje cen na produkty rolne i środki do
produkcji,

−

wielkość transferów z rolnictwa i do rolnictwa,

−

zakres działania systemu świadczeń społecznych,

−

warunki do rozwoju działalności pozarolniczej,

−

dostępność miejsc pracy poza rolnictwem,

−

oddziaływanie

instrumentów

WPR

Unii

Europejskiej

Rys. 4. Podział czynników kształtujących dochody rolników. [6, s. 161]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Spośród czynników wewnętrznych stosunkowo najistotniejszy wpływ na dochody

rolnicze ma obszar gospodarstwa. Jest to czynnik przesądzający o potencjale produkcyjno-
ekonomicznym gospodarstwa rolnego. Wraz ze wzrostem obszaru gospodarstwa wzrasta
dochód rolniczy i dochód osobisty oraz spożycie na jedną osobę fizyczną w rodzinie rolnika.
Z wielkością obszaru gospodarstwa ściśle związana jest wartość środków trwałych. Czynnik
ten substytuuje oraz wspomaga pozostałe czynniki wytwórcze.

Związek wielkości obszaru gospodarstwa i sposobu gospodarowania z poziomem

dochodów rolniczych jest coraz częściej korygowany przez wzrost znaczenia czynnika
ludzkiego.

W gospodarce rynkowej przystosowywanie się rolników do nowych, trudnych i mało

znanych warunków wymaga, aby rolnicy wykazywali się przedsiębiorczością, elastycznością
działania oraz umiejętnością podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Cechy te, powiązane
z ilością (skład osobowy rodziny rolniczej) i jakością (wiek, płeć, wykształcenie) zasobów
ludzkich w istotny sposób, różnicują efektywność gospodarowania, wpływając w ten sposób
na dochody rolnicze.

Grupa czynników zewnętrznych kształtujących dochody rolnicze jest związana z:

−

polityką rolną,

−

polityką makroekonomiczną,

−

ogólnym rozwojem kraju.
Główną przyczyną pogarszania się sytuacji dochodowej polskiego rolnictwa w okresie

transformacji były niekorzystne relacje cen. W strukturze przedmiotowej cen rolnych
wyróżnia się:

−

ceny środków do produkcji rolnej,

−

ceny usług produkcyjnych dla rolnictwa,

−

ceny produktów rolnych.
Stosunek zmian cen produktów sprzedawanych przez rolników do zmian cen środków

produkcji nabywanych przez rolników określany jest wskaźnikiem nożyc cen. Informuje on,
w jakim kierunku i w jakim tempie zmieniają się relacje korzyści (dochodów) z wymiany
między rolnictwem a gałęziami zaopatrującymi rolnictwo w środki produkcji i usługi. Jeżeli
ceny produktów rolnych sprzedawanych przez rolników rosną szybciej niż ceny towarów
i usług zakupywanych, to wskaźnik nożyc cen jest większy niż 100. W tej sytuacji rolnicy
zyskują na wymianie handlowej z otoczeniem rolnictwa.
Istotnym czynnikiem wpływającym na dochody rolnicze są transfery – do i z rolnictwa.
W skład ich wchodzą obciążenia finansowe, dotacje, kredyty preferencyjne.
Budżetowy system zasilania zewnętrznego rolnictwa odbywa się dwoma drogami:

−

wydatki przeznaczone na KRUS,

−

rodki przeznaczone na tzw. cele rozwojowe (modernizacja i restrukturyzacja rolnictwa,

doradztwo, tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich).

Polityka ubezpieczeń. Podstawowe pojęcia dotyczące ubezpieczeń
Ubezpieczenie z punktu widzenia ekonomicznego jest narzędziem gospodarczym
zapewniającym zainteresowanym jednostkom wyrównanie – za umówioną opłatą –
przyszłych potrzeb majątkowych spowodowanych przez określone zdarzenia losowe, punktu
widzenia prawnego – jest to umowa zainteresowanych stron.
Stosunek ubezpieczenia powstaje z mocy prawa (ubezpieczenie obowiązkowe) lub na
podstawie umowy (ubezpieczenie dobrowolne).
Ubezpieczycielem jest osoba prawna lub fizyczna zajmująca się ubezpieczeniem
i dystrybucją funduszu ubezpieczeniowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ubezpieczającym jest osoba prawna lub fizyczna zawierająca umowę ubezpieczenia
i zobowiązana do płacenia składki ubezpieczenia oraz w niektórych wypadkach, upoważniona
do otrzymania odszkodowania.
Ubezpieczonym jest zwykle osoba zawierająca umowę ubezpieczenia.
Suma ubezpieczenia jest to kwota pieniężna, którą określa ubezpieczający przy zawarciu
umowy ubezpieczenia. Jest ona zwykle podstawą do wyliczenia składki i określa górną
granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.

Całokształt prawnych stosunków ubezpieczeń w Polsce regulowany jest przez:

−

ustawę o działalności ubezpieczeniowej,

−

przepisami kodeksu cywilnego.
W praktyce rozróżnia się dwa rodzaje ubezpieczeń: obowiązkowe i dobrowolne.
W ubezpieczeniach obowiązkowych ogólne warunki ubezpieczenia ustalane są przez

Ministra Finansów w stosownym rozporządzeniu. Ubezpieczyciel prowadzący działalność
ubezpieczeniową w zakresie tego ubezpieczenia nie może odmówić ubezpieczającemu
zawarcia umowy tego ubezpieczenia.

Aktualnie ubezpieczeniami obowiązującymi są:

−

ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych
(samochody osobowe, ciągniki rolnicze) za szkody powstałe w związku z ruchem tych
pojazdów,

−

ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych
zdarzeń losowych,

−

ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego,

−

inne ubezpieczenia.

Ubezpieczenia dobrowolne (na wniosek) – jednym z rodzajów jest tzw. kompleksowe
ubezpieczenie majątku ruchomego gospodarstw rolnych prowadzone przez PZU S.A., w tym
wypadku rolnik zawierając tylko jedną umowę (polisę) ubezpieczenia kompleksowego, może
ubezpieczyć cały swój majątek:

−

mienie ruchome,

−

uprawy,

−

zwierzęta,

−

dodatkowo ruchomości domowe – od kradzieży z włamaniem i rabunkiem.

Ubezpieczenia społeczne dzielą się na:

−

ubezpieczenia obowiązkowe (z mocy ustawy),

−

ubezpieczenia dobrowolne (na wniosek).
W systemie ubezpieczeń społecznych, ubezpieczeniu obowiązkowemu podlegają

następujące rodzaje ubezpieczenia: wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz
ubezpieczenie emerytalno-rentowe.

W systemie ubezpieczeń społecznych w rolnictwie obok ubezpieczeń obowiązkowych

istnieją ubezpieczenia dobrowolne. Ubezpieczenie na wniosek jest dobrowolną umową
dwustronną zawartą między osobą zainteresowaną a Kasą Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego (KRUS). Ustawa przewiduje możliwość wystąpienia z wnioskiem o objęcie
ubezpieczeniem dobrowolnym w każdym czasie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Jakie są cele polityki strukturalnej?
2) Na jakich zasadach oparta jest polityka strukturalna?
3) Co charakteryzuje strukturę agrarną?
4) Na czym polegają i od czego zależą zmiany struktury obszarowej?
5) Jakie czynniki kształtują poziom dochodów ludności rolniczej?
6) Jakie znasz instrumenty polityki podtrzymywania dochodów ludności wiejskiej?
7) Co to są tzw. „nożyce cen”?
8) Jaka jest różnica pomiędzy ubezpieczającym a ubezpieczonym?
9) Jakie są najważniejsze rodzaje obowiązkowych ubezpieczeń w gospodarstwie rolnym?
10) Co to są tzw. ubezpieczenia kompleksowe?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj główne tendencje zmian strukturalnych w Polsce i na świecie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przedstawić w tabeli na podstawie rocznika statystycznego zmiany, które zaszły od 1990

roku w powierzchni użytków rolnych oraz udział gospodarstw indywidualnych w jej
zagospodarowaniu,

2) przedstawić strukturę indywidualnych gospodarstw rolnych według grup obszarowych

użytków rolnych od 1990 roku,

3) przedstawić na wykresie słupkowym przeciętną powierzchnię gospodarstwa w Polsce od

1990 roku,

4) przedstawić w tabeli strukturę użytkowania gospodarstw rolnych w UE i w Polsce,
5) porównać przeciętną powierzchnię gospodarstwa w Polsce z powierzchnią w wybranych

krajach Unii Europejskiej,

6) przedstawić areał użytków rolnych przypadających na jednego mieszkańca w Polsce

i wybranych krajach Unii Europejskiej,

7) napisać wnioski z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

roczniki statystyczne,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj dynamikę dochodów realnych w gospodarstwach rolnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapisać w tabeli dane dotyczące struktury ludności w gospodarstwach rolnych według

ródeł utrzymania w 1980, 2000 i 2005 roku (w %),

2) zapisać w tabeli dane dotyczące dynamiki dochodów realnych w gospodarstwach rolnych

w1980, 2000 i 2005 roku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) przedstawić strukturę dochodów rodzin rolniczych na 1 osobę w 1980, 2000 i 2005 roku.
4) porównać strukturę dochodów rolniczych z dochodami wybranych krajów Unii

Europejskiej,

5) napisać wnioski z wykonanego ćwiczenia i przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

roczniki statystyczne,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zaplanuj i przeprowadź wywiad z pracownikiem KRUS.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować listę pytań dotyczącą ubezpieczeń rolniczych, zabezpieczenia na starość,
2) zapoznać się z materiałem przygotowanym przez pracownika KRUS,
3) wypełnić polisę ubezpieczeniową,
4) przeprowadzić wywiad z pracownikiem KRUS,
5) zapisać wnioski z wywiadu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wzory kwestionariusza wywiadu,

−

wzory polis ubezpieczeniowych,

−

literatura z rozdziału 7 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić cele polityki strukturalnej?
2) określić zasady polityki strukturalnej?
3) zdefiniować strukturę agrarną?
4) wypełnić polisę ubezpieczeniową?
5) scharakteryzować

zmiany

jakie

zaszły

polityce

strukturalnej, dochodowej?

6) wymienić

scharakteryzować

rodzaje

ubezpieczeń

w rolnictwie?

7) wyjaśnić pojęcie „nożyce cen”?

Tak



Nie



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Polityka podatkowa i kredytowa w rolnictwie

4.5.1. Materiał nauczania

Na wielkość dochodów gospodarstw rolnych wpływają obciążenia finansowe

Pomniejszają one dochody globalne. Na obciążenia finansowe gospodarstw w Polsce składają
się: podatek rolny, opłaty, obowiązkowa składka ubezpieczenia społecznego oraz różnego
rodzaju ubezpieczenia majątkowe zarówno obowiązkowe jak i dobrowolne.

Cele polityki podatkowej:

−

korygowanie alokacji zasobów,

−

redystrybucja dochodów,

−

stabilizacja aktywności gospodarczej.
Wymiar podatku wpływa na poziom dochodu, tym samym oddziałuje na rozwój

produkcji

Podatek zbyt niski nie spełnia żadnej roli i przestaje być jakimkolwiek

instrumentem realizacji celów fiskalnych i wykorzystywania go jako instrumentu polityki
rolnej. Duże obciążenia podatkowe zwłaszcza w długim okresie zmuszają do wzrostu
przedsiębiorczości. Efektem powinna być poprawa efektywności wykorzystywania środków
produkcji, modernizacja oraz aktywizacja całych regionów. Zbyt duże obciążenia podatkowe
zwłaszcza w okresach kryzysu wpływając na wielkość akumulacji w gospodarstwach rolnych
może w znacznym stopniu wpływać negatywnie na ich rozwój.
Podatkiem nazywamy świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym,
nieodpłatnym, pobierane przez państwo lub inny podmiot publiczno-prawny (np. samorząd
terytorialny) z chwilą powstania stanu faktycznego przewidzianego ustawą.

Rodzaje podatków

W ogólnym zarysie podatki dzieli się na bezpośrednie i pośrednie.
Podatki bezpośrednie są pobierane od konkretnych osób bądź obciążają składniki

majątku. Natomiast podatki pośrednie płacone są w cenie nabywanych dóbr i usług i dla
finalnego odbiorcy są niewidoczne. Odprowadza je producent lub usługodawca, wliczając je
do kosztów prowadzonej działalności.

Rodzaje podarków według sposobu ich poboru

Bezpośrednie

Pośrednie

−

dochodowy (od przedsiębiorstw i osób
fizycznych)

−

podatek rolny,

−

podatek od nieruchomości,

−

podatek od spadków i darowizn,

−

podatek od posiadania psów.

−

podatek od towarów i usług (VAT),

−

podatek akcyzowy,

−

podatek od gier.

Rys. 5. Rodzaje podatków według sposobu ich poboru [6, s, 170]

Płatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne lub prawne, a także jednostki organizacyjne
nie mające osobowości prawnej będące właścicielami lub posiadaczami użytków rolnych,
lasów i gruntów pod zabudowaniami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego
o powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy.
Przedmiotem opodatkowania w podatki rolnym jest gospodarstwo rolne użytkujące rolniczo
grunty o powierzchni większej niż 1 ha fizyczny lub, gdy obszar użytków rolnych przekracza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1 ha przeliczeniowy. O przeznaczeniu gruntów dla celu podatku rolnego rozstrzygają dane
wpisane do ewidencji gruntów i budynków.

Wyłączeniu spod opodatkowania podatkiem rolnym podlegają następujące rodzaje gruntów:

−

niektóre grunty związane z gospodarką wodną,

−

nieużytki,

−

grunty pod lasami i zarejestrowanymi parkami,

−

działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych, będącymi
emerytami lub inwalidami I i II grupy,

−

grunty zajęte na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza,

−

wpisane do rejestru zabytków,

−

wyłączone na cele nierolnicze na podstawie ostatecznych decyzji administracyjnych.
Podstawą opodatkowania jest liczba hektarów przeliczeniowych gruntów wchodzących

w skład gospodarstwa.

„Hektar przeliczeniowy” jest umowną jednostką, odzwierciedlającą możliwość osiągania

dochodu z gospodarstwa. Przeliczenie powierzchni gruntów na hektary przeliczeniowe
uwzględnia takie czynniki jak: położenie gospodarstwa w jednym z czterech okręgów
podatkowych oraz rodzaj użytków rolnych i ich klasę. Zaliczanie gminy i miasta do okręgu
podatkowego następuje na drodze rozporządzenia Ministra Finansów w porozumieniu
z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wojewoda na wniosek rady gminy może
w uzasadnionych wypadkach zaliczyć gminy do innego okręgu podatkowego. Stawkę
podatku rolnego określa się w stosunku do obowiązującej ceny żyta. Kwota płacona za 1 ha
przeliczeniowy jest pieniężną równowartością 2,5 q żyta obliczoną według średniej ceny
skupu, ustalonej na podstawie danych GUS. Obowiązuje przy tym zasada, że równowartość tę
ustala się dwa razy w roku, odrębnie za I i II półrocze, jako równowartość 1,25 dt żyta
obliczoną według ceny żyta odpowiednio za IV kwartał roku poprzedzającego rok podatkowy
i za II kwartał roku podatkowego. Rozmiar podatku rolnego nie zależy od tego, czy podatnik
osiąga dochody z innych źródeł. Podatek ten jest podatkiem liniowym, gdyż jest naliczany od
jednego hektara przeliczeniowego bez progresji.

Ulgi i zwolnienia w podatku rolnym

Cechą charakterystyczną podatku gruntowego jest system zwolnień i ulg podatkowych,

które można zaliczyć do trzech grup.
Zwolnienia i ulgi określające ramy obowiązku podatkowego:

−

zwolnienia od podatku najsłabszych gruntów klas: V, VI i VI

co oznacza, że podatek

uwzględnia rentę różniczkową oraz gruntów położonych w pasie drogi granicznej,

−

zmniejszenie podatku (ulga) w przypadku gruntów położonych na terenach górskich
i podgórskich.

Zwolnienia i ulgi o charakterze ekonomiczno-produkcyjnym:

−

zwolnienia przez 5 lat i ulgi przez następne 2 lata w razie kupna gruntów w celu
utworzenia nowego lub powiększenia istniejącego gospodarstwa rolnego, wzięcie
w dzierżawę gruntów państwowych co najmniej na 10 lat albo zagospodarowanie
nieużytków,

−

zwolnienia przez pierwszy rok gruntów objętych melioracją lub akcją scalania
(w następnych dwóch latach przysługują ulgi),

−

ulgi inwestycyjne z tytułu wydatków poniesionych na budowę lub modernizację
budynków inwentarskich oraz obiektów służących ochronie środowiska oraz zakup
i zainstalowanie deszczowni, urządzeń melioracyjnych, urządzeń do wykorzystywania
energii z alternatywnych źródeł (wiatru, wody, słońca, biogazu), z tego tytułu odlicza się
od podatku rolnego 25% wydatków przez okres nie przekraczający 15 lat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ulgi natury socjalnej z tytułu:

−

odbywania służby wojskowej przez właściciela gospodarstwa rolnego (60%) lub członka
rodziny, który pracował w gospodarstwie (40%),

−

klęsk żywiołowych.
Obowiązują cztery terminy płatności podatku rolnego, które przypadają na dzień

15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego. Pierwszym etapem
obliczenia podatku rolnego jest określenie liczby hektarów przeliczeniowych według
odpowiednich dla danego terenu przeliczników. Następnie otrzymaną liczbę mnoży się przez
wartość 1 dt żyta ogłoszoną przez Główny Urząd Statystyczny. Otrzymaną wartość dzieli się
następnie przez liczbę kwartałów, otrzymując wartość należnej raty podatku.

Tabela 1. Współczynniki do ustalania hektarów przeliczeniowych w okręgach podatkowych [6, s. 173]

Okręgi podatkowe

III

Klasy

gleb

Grunty orne

Trwałe użytki zielone

1,90

1,75

1,60

1,40

170

1,55

1,40

1,30

1,75

1,60

1,45

1,30

1,40

1,30

1,20

1,05

III a

1,60

1,45

1,35

1,20

1,10

1,00

0,90

III b

1,35

1,25

1,15

1,00

1,20

–

IV a

1,10

1,00

0,90

0,80

0,75

0,70

0,60

0,55

IV b

0,80

0,75

0,65

0,60

0,75

–

0,50

0,45

0,40

0,35

0,30

0,25

0,20

0,15

0,10

0,05

0,15

0,10

0,05

Polityka kredytowa jest integralną częścią polityki fiskalnej wobec wsi i rolnictwa, która
oznacza sterowanie środkami pieniężnymi zaangażowanymi w gospodarce rolnej, jak również
regulowanie przepływu tych środków między rolnictwem a innymi działami gospodarki
narodowej Podstawowym celem rolniczej polityki finansowej jest regulowanie rozmiarów
ś

rodków pieniężnych zaangażowanych na wsi i w rolnictwie na poszczególne cele.

W realizacji polityki kredytowej ważną rolę pełni system bankowy.
Kredyt bankowy polega na postawieniu przez bank do dyspozycji kredytobiorcy środków
finansowych, które ten zobowiązuje się zwrócić w umówionym terminie wraz z odsetkami.
Odsetki są ceną, jaką kredytobiorca płaci kredytodawcy za korzystanie z kredytu. Cenę
kredytu stanowi także prowizja, pobierana przed lub w chwili uruchomienia kredytu
bankowego

O = (K : 100) x dx t

O – kwota odsetek,
K – kapitał,
d – stopa procentowa,
t – czas wykorzystania kredytu

Tryb przyznawania kredytów – ogólne zasady udzielania kredytu są zawarte w prawie
bankowym, a szczegółowe zasady precyzują regulaminy wewnętrzne poszczególnych
banków.

Na ogół tryb przyznawania kredytu składa się z trzech faz:

−

złożenie przez wnioskodawcę w banku wniosku o kredyt,

−

analiza wniosku kredytowego przez bank,

−

podjęcie przez bank decyzji.
Umowa kredytu oparta jest na prawie bankowym, a także, w zależności od formy

prawnej instytucji kredytującej, na przepisach prawa handlowego bądź spółdzielczego, Jest
zawierana w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, zawsze w formie pisemnej.

Treść umowy zawiera:

−

oznaczenie stron i ich reprezentantów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kwotę i walutę kredytu,

−

cel, na który kredyt zostaje udzielony,

−

zasady i termin spłaty kredytu,

−

wysokość oprocentowania i warunki jego zmiany,

−

zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

−

terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

−

wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

−

warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Formy zabezpieczenia zwrotności kredytu
Zabezpieczenia rzeczowe:

−

hipoteka jest najstarszą formą zabezpieczenia rzeczowego kredytu bankowego.
Zabezpieczenie to polega na obciążeniu nieruchomości prawem na mocy, którego bank
może dochodzić z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami zaspokojenia należności
z nieruchomości, bez względu na to, czyją stała się ona własnością. Realizacja hipoteki
następuje przez dokonanie wpisu hipotecznego na rzecz banku w księdze wieczystej
prowadzonej przez sąd rejonowy dla nieruchomości, która jest własnością kredytobiorcy,

−

zastaw – przedmiotem są rzeczy ruchome lub prawa zbywalne (wkłady oszczędnościowe,
papiery wartościowem itp.).W zastawie ogólnym przedmiot zastawu zostaje wydany
bankowi, a kredyt w ten sposób zabezpieczony nazywamy kredytem lombardowym.
Większe znaczenie ma rejestrowy zastaw bankowy, który oznacza ustanowienie zastawu
na rzeczy pozostającej we władaniu kredytobiorcy,

−

przewłaszczenie polega na przeniesienie przez kredytobiorcę na czas spłaty kredytu
prawa własności rzeczy będącej przedmiotem przewłaszczenia bez potrzeby zawierania
nowej umowy z bankiem,

−

blokada środków na rachunku bieżącym oznacza nieodwołalne zablokowanie środków
pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych kredytobiorcy lub innej osoby
wyrażającej na to zgodę,

−

kaucja gotówkowa polega na tym, że dłużnik składa w banku gotówkę lub walutę
wymienialną na nieoprocentowanym rachunku bankowym. W razie niewypłacalności
dłużnika przechodzi ona na własność banku.

Zabezpieczenie osobiste:

−

poręczenie według prawa cywilnego polega na spłaceniu przez poręczyciela całości lub
części kredytu niespłaconego w terminie przez dłużnika,

−

weksel własny in blanko,

−

gwarancja innego banku,

−

przelew (cesja) wierzytelności polega na przeniesieniu przez kredytobiorcę na bank
swego prawa do otrzymania konkretnej sumy pieniędzy przysługującej mu od osób
trzecich,

−

przystąpienie do długu kredytowego po stronie kredytobiorcy pojawia się nowy dłużnik,
który odpowiada za spłatę długu jak dłużnik – kredytobiorca,

−

polisa ubezpieczeniowa – ubezpieczenie może dotyczyć całej kwoty kredytu wraz
z odsetkami lub jego części.

Rolnicze kredyty preferencyjne – obrotowe (rolę ich przejęły dopłaty bezpośrednie)
i inwestycyjne. Obecnie w ramach kredytów inwestycyjnych dostępne są między innymi
następujące linie kredytowe:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kredyty inwestycyjne podstawowe (oznaczone symbolem IP) przeznaczone na:

−

zakup, modernizację, adaptację gospodarstw rolnych, zakładów przetwórstwa rolno-
spożywczego oraz zakładów świadczących usługi dla rolnictwa,

−

zakup stada podstawowego,

−

zakup, budowę, adaptację i modernizację myjni, obiektów do czyszczenia, sortowni,
przechowalni, zamrażalni i chłodni warzyw i owoców, pakowalni dla potrzeb
gospodarstw rolnych i zakładów przetwórstwa,

−

rekultywację gruntów rolnych, budowę, renowację i modernizację stawów rybnych,

−

dostosowanie do wymogów unijnych utrzymania kur niosek w klatkach bateryjnych.

Kredyty branżowe (oznaczone symbolem BR) przeznaczone między innymi na:

−

program wspólnego użytkowania maszyn i narzędzi rolniczych (BR/10),

−

program mleczarski (BR/16),

Kredyty na zakup gruntów ornych przeznaczone między innymi na:

−

zakup gruntów rolnych (KZ),

−

zakup nieruchomości rolnych przeznaczonych na utworzenia lub urządzenie
gospodarstwa rodzinnego (GR).

Kredyty dla młodych rolników (oznaczone symbolem MR) przeznaczone między innymi na:

−

realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, polegających na utworzeniu lub urządzeniu
gospodarstwa rolnego dającego kredytobiorcy i jego rodzinie podstawowe źródło
utrzymania,

−

utworzenie lub urządzenie działu specjalnego produkcji rolnej.
Kredyty dla grup producentów rolnych powstałych na mocy ustawy z dnia 15 września

2000 r. o grupach producentów rolnych i ich związkach (GP).

Kredyty na utworzenie lub urządzenie gospodarstwa rolnego w ramach realizacji

zaakceptowanych przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Finansów
programu osadnictwa (OR) przeznaczone na:

−

modernizację gospodarstw już istniejących, własnych lub dzierżawionych w okresie
wieloletnim,

−

utworzenie gospodarstw rolnych na gruntach Skarbu Państwa lub działów specjalnych
produkcji rolnej.

Kredyty na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie w zakresie nowych
technologii produkcji, w tym wytwarzania surowców do produkcji biokomponentów
zapewniających wysoką jakość produktu, lub w zakresie dostosowania technologii produkcji
(NT) przeznaczone na inwestycje w gospodarstwach w zakresie produkcji zwierzęcej do
wymogów sanitarnych, ochrony środowiska i utrzymywania zwierząt.

Procedura ubiegania się o kredyty preferencyjne w banku poprzedzona jest

zaopiniowaniem przez Ośrodek Doradztwa Rolniczego planu przedsięwzięcia (biznesplanu).
Musi on spełniać wymogi formalnoprawne wymagane przez Agencję Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaka jest rola i jakie są cechy podatku?
2. Jakie znasz rodzaje podatków?
3. Kto jest płatnikiem podatku rolnego?
4. Jakie są zasady konstrukcji podatku rolnego w Polsce?
5. Jakim celom służą zwolnienia i ulgi podatkowe?
6. Jakie znasz rodzaje kredytów?
7. Co stanowi cenę kredytu?
8. Dlaczego banki żądają zabezpieczenia kredytów?
9. Jakie znasz rodzaje zabezpieczeń kredytów?
10. Jakie obowiązują procedury związane z ubieganiem się o kredyt?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz wysokość podatku i określ wysokość ulgi podatkowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ilość ha przeliczeniowych w gospodarstwie,
2) określić przysługujące zwolnienia i ulgi podatkowe,
3) przeczytać ogłoszenie Prezesa GUS o cenie 1 dt żyta w poprzedzającym kwartale okresu

obliczeniowego,

4) obliczyć wysokość jednej raty,
5) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do zadania: gospodarstwo posiada grunty orne w następujących klasach
bonitacyjnych – II 5,0 ha; III a – 8,0 ha; IIIb – 15,o ha; IVa – 25, 0 ha; IV b – 10, 0 ha;
V 5,0 ha, VI – 3,0. Syn rolnika pracujący tylko w gospodarstwie rolnym odbywa
zasadniczą służbę wojskową. Rolnik w ostatnim roku powiększył gospodarstwo o grunty
znajdujące się w klasie IVb bonitacyjne,

−

tabela – Współczynniki do ustalania hektarów przeliczeniowych w okręgach
podatkowych,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Sporządź harmonogram spłat kredytu w wysokości 240 000 zł, okres spłaty – 8 lat, stopa

procentowa – 5%.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić harmonogram rat kapitałowych co kwartał, w którym odsetki są spłacane co

kwartał bez karencji w odstępach miesięcznych,

2) sporządzić harmonogram, w którym spłata kwoty kredytu następuje na koniec okresu

kredytowania, spłata odsetek w wysokości równej kwotowo z trzymiesięczną karencją,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) sporządzić harmonogram, w którym spłata odsetek i kapitału następuje jednorazowo,

w końcu okresu kredytowania,

4) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

założenia do zadania: kredyt w wysokości 240 000 zł, okres spłaty – 8 lat, stopa
procentowa – 5%,

−

komputer z oprogramowaniem FK,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Zbierz informacje z co najmniej dwóch banków na temat kredytu na zakup środka

trwałego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) uzyskać informacje z banków na temat interesującego Cię kredytu,
2) porównać oferty składane przez banki,
3) dokonać wyboru banku,
4) napisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wypełnij wniosek kredytowy i przeanalizuj umowę kredytową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować dokładnie umowę kredytową.
2) wypełnić wniosek kredytowy zgodnie z zasadami wypełniania dokumentów,
3) zapisać notatkę z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wypełnione wzory wniosków kredytowych,

−

wniosek kredytowy do wypełnienia,

−

umowa kredytowa,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

1) określić rolę i znaczenie podatków?
2) wymienić rodzaje podatków?
3) określić konstrukcję podatku rolnego w Polsce?
4) obliczyć wysokość podatku rolnego?
5) sklasyfikować kredyty?
6) scharakteryzować sposoby zabezpieczenia kredytów?
7) scharakteryzować procedury związane z ubieganiem się

o kredyt?

8) dokonać wyboru banku?
9) wypełnić wniosek kredytowy?
10) opracować harmonogram spłaty kredytów?

Tak



Nie



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przed rozpoczęciem rozwiązywania testu przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są cztery odpowiedzi, tylko jedna

jest prawidłowa.

5. Za prawidłową odpowiedź otrzymasz 1 punkt.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając znak X

w odpowiedniej rubryce. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź zaznacz kółkiem,
a następnie zakreśl prawidłową odpowiedź.

7. Pracuj samodzielnie.
8. Jeżeli będziesz miał problem z odpowiedzią na któreś zadanie, to odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego jeszcze raz.

9. Na rozwiązanie testu masz 35 minut.
10. Jeśli czas Ci pozwoli, przed oddaniem swojej pracy sprawdź odpowiedzi jeszcze raz.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Popytem nazywamy

a) ilość towaru, jaki nabywcy gotowi są zakupić przy różnych poziomach ceny,

w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne
niż cena) pozostają stałe.

b) ilość towaru, jaką producenci są gotowi są sprzedać przy różnych poziomach ceny,

w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne
niż cena) pozostają stałe.

c) ilość towaru, jaką pośrednicy są gotowi sprzedać przy różnych poziomach ceny,

w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne
niż cena) pozostają stałe.

d) ilość towaru, jaką nabywcy gotowi są zakupić, a producenci sprzedać przy różnych

poziomach ceny, w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że
inne czynniki (inne niż cena) pozostają stałe.

2. Elastyczność cenowa popytu (Ec) jest to

a) procentowa zmiana popytu pod wpływem procentowej zmiany dochodu.
b) procentowa zmiana popytu jednego dobra pod wpływem procentowej zmiany popytu

innego dobra.

c) względna zmiana popytu wywołana zmianą ceny.
d) wpływ procentowej zmiany ceny na procentową zmianę podaży.

3. Równowaga rynkowa jest to stan rynku, na którym

a) na którym popyt jest większy od podaży.
b) na którym podaż jest większa od popytu.
c) na którym popyt i podaż są równoważne.
d) liczba osób kupujących i sprzedających jest taka sama.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Giełdy towarowe są

a) szczególnym rodzajem rynku zorganizowanego, na którym spotykają się maklerzy,

by sprzedawać obligacje i akcje.

b) szczególnym rodzajem rynku sformalizowanego, na którym w określonym miejscu

i czasie na zasadzie postępowania ofertowego (bez udziału towaru) dochodzi do
przeciwstawiania popytu i podaży oraz zawarcia transakcji kupna sprzedaży towarów
masowych standaryzowanych pod względem ilości i jakości.

c) szczególnym rodzajem rynku zorganizowanego, na którym w określonym miejscu

i czasie na zasadzie przedstawienia towaru dochodzi do przeciwstawiania popytu
i podaży oraz zawarcia transakcji kupna sprzedaży towarów masowych
standaryzowanych pod względem ilości i jakości

d) rodzajem rynku, na którym występuje całokształt transakcji kupna sprzedaży

towarów.

5. Zastępowanie jednego czynnika produkcji drugim nosi nazwę

a) komplementarności.
b) siły nabywczej czynnika produkcji.
c) kliringu.
d) substytucji.

6. Wskaźnik efektywności inwestycji określa

a) ile jednostek (jaka wartość) przyrostu produktu przypada na jednostkę poniesionych

nakładów inwestycyjnych.

b) ile jednostek wartościowych kosztów przypada na jednostkę produktu.
c) wpływ nakładów inwestycyjnych na rozwój gospodarstwa.
d) ilość poniesionych kosztów na powstanie nowej inwestycji.

7. Wskaźnik wydajności pracy (P/Z) określa

a) wartość majątku trwałego na jednego zatrudnionego.
b) wartość produkcji czystej lub końcowej na jednego zatrudnionego.
c) wartość produkcji czystej lub końcowe na jeden 1 ha na użytków rolnych.
d) wartość nakładów inwestycyjnych na jeden ha użytków rolnych.

8. Techniki pracochłonne charakteryzują się

a) wysokim współczynnikiem nakładów pracy żywej na 1 ha ziemi użytkowanej

rolniczo.

b) niskim współczynnikiem nakładów pracy żywej na 1 ha ziemi użytkowanej rolniczo.
c) niskim współczynnikiem nakładów materiałowych na 1 ha ziemi użytkowanej

rolniczo.

d) wysokim współczynnikiem wartości majątku produkcyjnego na 1 ha ziemi

użytkowanej rolniczo.

9. Rozpiętość kierowania jest to liczba

a) podwładnych, którzy są podporządkowani bezpośrednio jednemu przełożonemu.
b) kierowników w zakładzie pracy.
c) szczebli hierarchicznych w strukturze organizacyjnej.
d) stanowisk pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Struktura liniowa charakteryzuje się tym, że

a) każdy pracownik ma wielu przełożonych.
b) każdy z wykonawców podporządkowany poleceniom jednego i tylko jednego

kierownika, ten zaś poleceniom tylko jednego przełożonego.

c) każdy z wykonawców podporządkowany poleceniom wielu specjalistów i sztabowi

doradczemu.

d) każdy z wykonawców podporządkowany poleceniom jednego kierownika, a ten

wszystkim specjalistom i sztabowi doradczemu.

11. Niebezpieczeństwo pojawienia się konfliktów pomiędzy linią i sztabem to wada struktury

a) liniowej.
b) funkcjonalnej.
c) sztabowo-liniowej.
d) macierzowej.

12. Podatkiem nazywamy świadczenie pieniężne o charakterze

a) przymusowym, zwrotnym, odpłatnym o ogólnym, pobierane przez państwo lub inny

podmiot publiczno-prawny (np. samorząd terytorialny) z chwilą powstania stanu
faktycznego przewidzianego ustawą.

b) dobrowolnym i zwrotnym, pobierane przez państwo lub inny podmiot publiczno-

prawny (np. samorząd terytorialny) z chwilą powstania stanu faktycznego
przewidzianego ustaw.

c) przymusowym i odpłatnym o ogólnym, pobierane przez państwo lub inny podmiot

publiczno-prawny (np. samorząd terytorialny) z chwilą powstania stanu faktycznego
przewidzianego ustawą.

d) przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym o ogólnym, pobierane przez państwo

lub inny podmiot publiczno-prawny (np. samorząd terytorialny) z chwilą powstania
stanu faktycznego przewidzianego ustawą.

13. Strukturą agrarną nazywamy

a) procentowy udział poszczególnych grup obszarowych w całej liczbie gospodarstw

lub w ogólnej ich powierzchni.

b) procentowy udział poszczególnych użytków roli w powierzchni kraju.
c) procentowy udział poszczególnych zasiewów w powierzchni zasiewów kraju.
d) procentowy udział poszczególnych własności w rolnictwie.

14. Ubezpieczenia OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego należą do

ubezpieczeń
a) dobrowolnych.
b) majątkowych.
c) obowiązkowych.
d) na wniosek.

15. Podatek rolny należy do podatków

a) pośrednich.
b) dochodowych.
c) przychodowych.
d) bezpośrednich.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16. Kredyty preferencyjne to kredyty

a) dla których stworzono korzystniejsze warunki kredytowania od powszechnie

obowiązujących.

b) których rolnicy nie muszą zwracać.
c) kupieckie.
d) w rachunku bankowym.

17. Cesja wierzytelności polega na

a) przystąpieniu do długu kredytowego.
b) poręczeniu według prawa cywilnego.
c) gwarancji innego banku.
d) przeniesieniu przez kredytobiorcę na bank swego prawa do otrzymania konkretnej

sumy pieniężnej przysługującej od osób trzecich.

18. Dochód stanowi różnicę między

a) wartością produkcji, a poniesionymi podatkami.
b) wartością produkcji, a kosztami jej pozyskania.
c) wartością produkcji, a stratami nadzwyczajnymi.
d) wartością produkcji, a kosztami bezpośrednimi.

19. Wskaźnik „nożyce cen” określa

a) stosunek zmian cen produktów sprzedawanych przez rolników do zmian cen

rodków produkcji i usług produkcyjnych nabywanych przez rolników.

b) stosunek zmian cen produktów żywnościowych przez rolników do zmian cen

rodków produkcji i usług produkcyjnych nabywanych przez rolników.

c) stosunek zmian cen produktów sprzedawanych przez rolników do zmian cen

rodków obrotowych.

d) stosunek zmian cen produktów sprzedawanych przez rolników do zmian cen

rodków transportowych.

20. Ubezpieczeniem społecznym rolników i członków ich rodziny zajmuje się

a) ZUS.
b) PZU.
c) KRUS.
d) Samopomoc Chłopska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Organizowanie produkcji w rolnictwie

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Grontkowska A., Klepacki B.: Ekonomika i zarządzanie w agrobiznesie. Format-AB,

Warszawa 2006

2. Cholewicka-Goździk K.: Marketing produktów rolno-żywnościowych. FAPA, Warszawa 1997
3. Grontkowska A.: Organizacja gospodarstw rolniczych. Cz. 1. WSiP, Warszawa 1997
4. Grontkowska A.: Podstawy ekonomiki agrobiznesu. Cz. 2. WSiP, Warszawa 2000
5. Grabowski S., Kowalski A., Adamowicz M.: Ekonomika rolnictwa i polityka rolna.

FAPA, Warszawa 1998

6. Jabłonka K., Kałuża H., Marcysiak A., Nawrocki T., Szarek S.: Ekonomika w rolnictwie,

REA s.j., Warszawa 2006

7. Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy ekonomii, Edukacja – Delfin, Warszawa 2004

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
organizowanie produkcji zwierze Nieznany
14 Organizowanie procesu wytwar Nieznany (2)
14 Organizowanie procesu techno Nieznany
04 Organizowanie produkcji roln Nieznany
14 Organizowanie produkcji wyrobów stolarskich
14 Organizowanie produkcji roślinnej
Str.14 - Karta uzbrojenia obrabiarki, Politechnika Lubelska, Studia, Studia, organizacja produkcji,
arkusz Jezyk polski poziom r ro Nieznany (14)
organizacja produkcji budowlanej6
organizacja produkcji budowlanej7
45 sekundowa prezentacja w 4 ro Nieznany (2)
14 przejscia fazoweid 15265 Nieznany (2)
Geny a organizm id 187793 Nieznany
01 Przygotowanie produkcji piek Nieznany (2)
formy organizacyjno prawne(2i5i Nieznany
piel 38 1 14 79 id 356923 Nieznany
Organizacja Bezpieczenstwa i Ws Nieznany

więcej podobnych podstron