Determinanty dochodu narodowego

–

model keynesowski

. Globalny popyt,

polityka fiskalna i handel

zagraniczny

Wykład 4

dr Katarzyna Szarzec

1

Wykład 4

LITERATURA zalecana, w szczególności:

•

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, rozdział 22, ss.70-93.

•

A. Baszyński, B. Kalinowska, M. Knapińska, Makroekonomia. Państwo w
gospodarce (ćwiczenia i przykłady), 2006, rozdział 2.

•

A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec, Makroekonomia. Rynek w gospodarce
(ćwiczenia i przykłady), 2007, rozdział 4.

Gospodarka amerykańska, lata 1954–1991

Wyszczególnienie

Przeciętny udział

w realnym

PNB

Odchylenie

standardowe

Korelacja z

realnym

PNB

Realny PNB

1,000

0,017

1,00

Konsumpcja

0,542

0,009

0,77

Inwestycje, w tym:

0,242

0,068

0,92

dobra konsumpcyjne

0,076

0,049

0,78

2

dobra konsumpcyjne

trwałego użytku

0,076

0,049

0,78

inwestycje brutto

0,167

0,082

0,91

Wydatki rządowe

0,222

0,020

0,05

Eksport

0,087

0,056

0,38

Import

0,094

0,049

0,72

USA – udział wydatków rządowych w PKB w: 1900 r.– 7,3%, 1928 r. – 10,4%.

Ź

ródło: R.J. Barro, Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 35.

Model rozszerzonej gospodarki

Podmioty:
•

gospodarstwa domowe

•

przedsiębiorstwa

•

budżet państwa

•

zagranica

3

•

zagranica

Y = C + I + G + NX

gdzie:

–

C – wydatki konsumpcyjne

–

I – wydatki inwestycyjne

–

G – wydatki rządowe

–

NX – eksport netto

–

Y – wielkość produktu

Państwo w gospodarce

• Wpływ państwa na gospodarkę poprzez:

– Wydatki państwa na służbę zdrowia, oświatę,

obronę narodową, administrację i inne cele –
jest to znaczący składnik popytu globalnego.

– Podatki – znaczna część dochodów podmiotów

4

– Podatki – znaczna część dochodów podmiotów

gospodarujących jest im „odbierana” w formie
podatków, co zmniejsza ich konsumpcję.

• Polityka fiskalna – decyzje rządu dotyczące

wydatków i podatków.

Budżet państwa

• Budżet państwa – plan finansowy zawierający

wydatki państwa i sposoby ich sfinansowania
(dochody), ustalany na okres roku.

• Funkcje budżetu:

fiskalna, redystrybucyjna, alokacyjna i

– stabilizacyjna (stymulacyjna)

5

– stabilizacyjna (stymulacyjna)

• Saldo budżetu państwa:

– Deficyt budżetowy – nadwyżka wydatków nad

dochodami budżetowymi

– Nadwyżka – nadwyżka dochodów budżetowych nad

wydatkami

Rodzaje wydatków z budżetu państwa

• Wydatki zw. na przeznaczenie:

– związane z tradycyjnym pełnieniem przez

państwo takich funkcji jak: obrona narodowa,
administracja i wymiar sprawiedliwości;

– związane z realizacją celów społecznych

6

– związane z realizacją celów społecznych

„państwa dobrobytu” (oświata, kultura, ochrona
zdrowia, świadczenia socjalne itp.);

– wynikające z pełnienia przez państwo funkcji

interwencyjnych gospodarce;

– obsługa długu publicznego.

Wydatki sektora publicznego,

2003 (% PKB)

Kraj

Ogółem

Obrona

Edukacja

(2002)

Zdrowie

Australia

34,9

1,84

4,85

6,41

Kanada

39,3

1,17

5,17

6,92

Dania

53,0

1,52

8,51

7,47

Francja

54,4

2,54

5,63

7,71

Niemcy

46,8

1,42

4,77

8,68

7

Niemcy

46,8

1,42

4,77

8,68

Włochy

48,2

2,47

5,63

6,77

Japonia

36,9

1,88

4,75

6,31

Hiszpania

38,2

1,60

5,09

6,12

Szwecja

56,4

1,10

4,45

5,49

Wielka
Brytania

45,1

2,84

5,32

6,86

USA

36,6

3,78

5,71

6,78

Guide to Economic Indicators, The Economist, 2006, s. 76.

Wydatki rządowe (G) – model keynesowski

• Wydatki z budżetu państwa (G) na dobra i usługi

zwiększają popyt globalny (AD=C+I+G).

• Przyjmuje się, że G mają charakter autonomiczny

względem wielkości produkcji.

– Dlatego uwzględnienie wydatków państwa w

8

– Dlatego uwzględnienie wydatków państwa w

modelu keynesowskim powoduje zwiększenie
popytu globalnego i produktu w punkcie
równowagi.

Wpływ wydatków państwa (G) na produkt

w punkcie równowagi

AD

AD=C+I+G

AD=C+I

AD

9

Y

45

o

AD=C+I

Ca+I

G

Y

e1

Y

e2

Y

45

o

Podatki

• Podatki – przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne

ś

wiadczenia pieniężne pobierane przez państwo na

podstawie przepisów prawa w celu uzyskania dochodów
na pokrycie wydatków państwowych.

• Rodzaje podatków: dochodowe, pośrednie, majątkowe,

inne.

• Inne dochody budżetu państwa: opłaty, cła, dochody z

10

• Inne dochody budżetu państwa: opłaty, cła, dochody z

prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

• Wpływy podatkowe – udział w PKB:

– Szwecja, 2004 – ok. 50% PKB
– USA, 2004 – ok. 25% PKB
– Japonia, 2004 – ok. 25% PKB
– Strefa euro, 2004 – ok. 40% PKB

Podatki – model keynesowski

• Państwo poprzez podatki wypływa na popyt

globalny.

• Założenia:

– podatki są proporcjonalne do dochodu,

jako t oznaczamy stawkę podatkową, a Yt to wielkość
wpływów podatkowych do budżetu.

11

wpływów podatkowych do budżetu.

• Uwzględnienie w analizie podatków sprawia, że

dochód rozporządzalny jest mniejszy od
wytwarzanego produktu. Tym samym mniejsza jest
konsumpcja, gdyż maleje jej część zależna od
rozmiarów dochodu.

Funkcja konsumpcji z uwzględnieniem

podatków

• funkcja konsumpcji – związek między bieżącymi

dochodami (dochodem rozporządzalnym) a
wydatkami konsumpcyjnymi:

C=Ca+ksk*Yd=Ca+ksk*(1-t)*Y

12

gdzie:

– Ca – autonomiczny popyt konsumpcyjny

– ksk (MPC) – krańcowa skłonność do

konsumpcji;

– Yd=(1-t)*Y – dochód do dyspozycji

– t – stawka podatkowa

Podatki i produkt równowagi

AD

AD=Ca+MPC*Y+I

AD

13

Y

45

o

AD=Ca+MPC(1–t)Y+I

Ca+I

Y

e2

Y

e1

45

o

Y

Uwaga: MPC=ksk

Podatki i wydatki a produkt równowagi

AD=Ca+ksk*(1-t)*Y+Ia+Ga

AD

AD=C+I+G

AD=C+I

AD

14

Y

45

o

Ca+I

G

Y

e1

Y

e2

Y

45

o

Wpływ wielkości produkcji na wpływy

podatkowe i saldo budżetu państwa

Yt

Yt, G

15

Y

1

Y

G

• poniżej produkcji Y1 występuje deficyt budżetowy,
• powyżej produkcji Y1 występuje nadwyżka w budżecie.

gdzie: Yt – wpływy do budżetu z

tytułu podatków

Mnożnik w gospodarce zamkniętej z państwem

1

M

=

• mnożnik – o ile zwiększy się dochód na skutek zmiany

popytu autonomicznego o jednostkę.

• formuła mnożnika dla gospodarki zamkniętej z wydatkami

rządowymi i podatkami (M):

16

)

1

(

*

1

1

t

ksk

M

−

−

=

Przykład:
ksk=0,8 ; t=0,1
to: M=3,57
W gospodarce wskutek wzrostu wskaźnika konsumentów
producenci zwiększyli swoje inwestycje o 100.
SKUTEK: ∆Y=∆I * M = 100 * 3,57=357

Mnożnik zrównoważonego budżetu

• Jednoczesne zwiększenie wydatków i

zebranych podatków o tę samą kwotę
zwiększa wartość produktu równowagi. Ten
mechanizm to mnożnik zrównoważonego

17

mechanizm to mnożnik zrównoważonego
budżetu.

Dług publiczny

• Deficyt budżetowy – trzeba go sfinansować…:

– wzrost stawek podatkowych, ale…
– zaciągnięcie długu publicznego

• Dług publiczny – suma pozostałych do spłacenia

wszystkich pożyczek państwowych.

• Sposoby zaciągania długu:

18

• Sposoby zaciągania długu:

– emisja bonów skarbowych i obligacji skarbu państwa
– pożyczki zaciągane w instytucjach finansowych

krajowych i zagranicznych, u rządów innych państw

– zaciągniecie długu przez rząd w banku centralnym –

tzw. emisja „pustego pieniądza” – w „normalnych”(!)
krajach prawnie zabroniona!

Saldo budżetu państwa (% PKB)

Kraj

1990

1995

2000

2004

2005

Dług
publiczny
% PKB

Kanada

-6,5

-4,3

2,3

0,6

1,7

26,3

Dania

-0,8

-2,6

1,4

2,9

4,5

7,5

Francja

-2,4

-4,5

-1,5

-2,9

-2,0

44,0

19

Niemcy

-4,0

-2,7

-1,9

-2,7

-2,2

58,4

Włochy

-12,0

-6,5

-2,6

-3,4

-3,7

98,6

Wielka
Brytania

-2,5

-5,2

1,1

-3,6

-3,1

40,6

USA

-4,7

-2,4

1,1

-4,4

-3,7

45,8

Guide to Economic Indicators, The Economist, 2006, s. 82.

Polska, 2006r.

(Mały Rocznik Statystyczny 2007, GUS)

• Dochody budżetu państwa – 197,64 mld PLN, w

tym udziały:

– Podatki pośrednie – 64,5%
– Podatki dochodowe – 24,0%

• Wydatki budżetu państwa – 222,7 mld PLN, w

tym udziały:

20

tym udziały:

– Dotacje do FUS – 11,0%
– Dotacje do Funduszu Emerytalno-Rentowego – 6,7%
– Obsługa długu publicznego – 12,5%
– Wydatki bieżące jednostek budżetowych – 18,9%

• Państwowy dług publiczny ogółem – 504,9 mld

PLN, tj. 47,7% PKB

Wymiana z zagranicą – eksport netto

• Eksport netto (różnica między

eksportem a importem) – cześć
popytu globalnego

• Udział eksportu i importu w

PKB jest znaczny i w

21

globalizującej się gospodarce
wykazuje tendencję rosnącą.

• Zmiany w eksporcie netto

wpływają na zmiany produkcji
krajowej

Gospodarka amerykańska, lata 1954–1991

Wyszczególnienie

Przeciętny udział

w realnym

PNB

Odchylenie

standardowe

Korelacja z

realnym

PNB

Realny PNB

1,000

0,017

1,00

Konsumpcja

0,542

0,009

0,77

Inwestycje, w tym:

0,242

0,068

0,92

dobra konsumpcyjne

0,076

0,049

0,78

22

dobra konsumpcyjne

trwałego użytku

0,076

0,049

0,78

inwestycje brutto

0,167

0,082

0,91

Wydatki rządowe

0,222

0,020

0,05

Eksport

0,087

0,056

0,38

Import

0,094

0,049

0,72

USA – udział wydatków rządowych w PKB w: 1900 r.– 7,3%, 1928 r. – 10,4%.

Ź

ródło: R.J. Barro, Makroekonomia, PWE, Warszawa 1997, s. 35.

Funkcja eksportu netto (NX) _1

• Założenia:

– popyt na krajowe towary ze strony podmiotów

zagranicznych nie jest zależny od stanu
koniunktury w kraju, więc eksport (X) jest
wielkością autonomiczną

– wielkość importu zależy od skłonności

podmiotów krajowych do nabywania dóbr

23

podmiotów krajowych do nabywania dóbr
zagranicznych

• NX=X – ksi*Y gdzie:

– X – eksport
– ksi – krańcowa skłonność do importu (MPI),

określa, jaka część z ostatniej jednostki dochodu
przeznaczona jest na dobra sprowadzane z
zagranicy.

Funkcja eksportu netto (NX) _2

• NX=X – ksi*Y

• Eksport – na wykresie krzywa popytu

globalnego przesuwa się równolegle w górę
o wielkość eksportu

24

o wielkość eksportu

• Import powoduje spadek skłonności do

konsumpcji dóbr krajowych (ksk spada o
wielkość ksi), co zmniejsza nachylenie
krzywej popytu globalnego.

Kompletny model gospodarki:

AD=Ca+ksk*(1-t)*Y+Ia+Ga+X–ksi*Y

AD

A

D

AD=C+I+G

AD=C+I+G+NX

25

AD=C+I+G+NX , tj.:

• C=Ca+ksk*(1-t)*Y

• I=Ia

• G=Ga

• NX=X–ksi*Y

Y

45

o

Y

e

Y

45

o

Ca+I+G

X

Mnożnik – gospodarka otwarta z państwem

ksi

t

ksk

M

+

−

−

=

)

1

(

*

1

1

• Formuła mnożnika dla gospodarki otwartej z wydatkami

rządowymi i podatkami (M):

26

Przykład:
ksk=0,8 ; t=0,1 ; ksi=0,1
to: M=2,63
W gospodarce wskutek wzrostu wskaźnika konsumentów
producenci zwiększyli swoje inwestycje o 100.
SKUTEK: ∆Y=∆I * M = 100 * 2,63=263

Podsumowanie (1)

Funkcja

Gospodarka zamknięta z G

Konsumpcji (C)

C=Ca+ksk*(1-t)*Y

Inwestycji (I)

I=Ia

Wydatków
rządowych

G=Ga

27

rządowych

Popytu globalnego
(AD)

AD=Ca+ksk*(1-t)*Y+Ia+Ga

Mnożnik

)

1

(

*

1

1

t

ksk

M

−

−

=

Podsumowanie (2)

Funkcja

Gospodarka otwarta z G

Konsumpcji (C)

C=Ca+ksk*(1-t)*Y

Inwestycji (I)

I=Ia

Wydatków
rządowych

G=Ga

28

rządowych

Eksportu netto

NX=X – ksi*Y

Popytu globalnego
(AD)

AD=Ca+ksk*(1-t)*Y+Ia+Ga+X – ksi*Y

Mnożnik

ksi

t

ksk

M

+

−

−

=

)

1

(

*

1

1

Podsumowanie (3)

• Państwo jest ważnym podmiotem na rynku,

który dokonuje wydatków rządowych,
finansowanych z dochodów (głównie
podatków).

• Wpływ rządu poprzez politykę fiskalną na

29

• Wpływ rządu poprzez politykę fiskalną na

stabilizację koniunktury gospodarczej.

• Zmiany eksportu i importu mogą znacząco

wpłynąć na wielkość produkcji krajowej.

Pytania…?

dr Katarzyna Szarzec

30