Akwarium słodkowodne
dla bystrzaków

Autor: Maddy Hargrove, Mic Hargrove

T³umaczenie: Emilia Hahn

ISBN: 978-83-246-2037-1

Tytu³ orygina³u:

Freshwater Aquariums

For Dummies 2/e

Format: 180x235, stron: 320

Dopuœæ swoje rybki do g³osu

Uwielbiasz spêdzaæ czas z nosem przyklejonym do szyby, obserwuj¹c bajecznie

kolorowe ryby? Uwa¿asz akwaria za wyj¹tkowo estetyczny i oryginalny element

wystroju wnêtrz? Kochasz zwierzaki, ale brak czasu nie pozwala Ci na posiadanie

¿adnego z nich, prócz wyrozumia³ych wodolubnych pupili? Uczyñ z ich hodowli swoje

hobby i zacznij siê czuæ w œwiecie akwarystyki jak ryba w wodzie!
Naprawdê bardzo ³atwo jest zostaæ dobrym akwaryst¹. Wszystko, czego Ci potrzeba,

to odrobina pomocy, by wytrwaæ. Ten przyjazny poradnik odpowie na wszystkie Twoje

pytania, pocz¹wszy od za³o¿enia zbiornika i wyboru odpowiednich gatunków ryb,

po przygotowanie bezpiecznej wody akwariowej, wykorzystywanie chemii i informacje

odnoœnie do cyklu azotowego. Nauczysz siê ³¹czyæ w akwarium ró¿ne ryby, czyœciæ

¿wir, radziæ sobie z inwazj¹ glonów oraz prezentowaæ swoje zwierz¹tka w albumach

fotograficznych i na wystawach.
Rady z³otej rybki:

•

Zak³adanie s³odkowodnego akwarium.

•

Wybieranie najlepszych ryb.

•

Korzystny zakup sprzêtu.

•

Utrzymywanie czystego, zdrowego œrodowiska.

•

Pokonywanie akwarystycznych pu³apek.

•

Rozmna¿anie zwierz¹tek.

•

Prowadzenie dokumentacji swoich rybek.

Ponadto znajdziesz tu dekalogi: 10 fajnych akwarystycznych gad¿etów, 10 naukowych

praw rybiego œwiata oraz 10 mocnych postanowieñ zwi¹zanych z posiadaniem

akwarium.
DODATEK SPECJALNY:

Dane i liczby dotycz¹ce najw³aœciwszego akwarium

Spis treci

O autorach .............................................................................................................................. 19

Podzikowania od autorów ..................................................................................................... 21

Wstp ...................................................................................................................................... 23

Dlaczego dla bystrzaków? .............................................................................................................................. 23
Naiwne zaoenia .......................................................................................................................................... 24
Jak korzysta z ksiki .................................................................................................................................... 24
Jak podzielona jest ksika ............................................................................................................................. 24

Cz I: Podstawy akwarystyki .................................................................................................................. 24
Cz II: Ryby. Jak o nie dba ................................................................................................................... 24
Cz III: Woda, chemia i roliny .............................................................................................................. 25
Cz IV: Rozmnaanie i inne fajne rzeczy .................................................................................................... 25
Cz V: Dekalogi .................................................................................................................................... 25

Ikony wykorzystane w ksice ......................................................................................................................... 25
Co dalej ....................................................................................................................................................... 26

Cz I: Podstawy akwarystyki .....................................27

Rozdzia 1: Na pocztek kilka rad ........................................................................................... 29

Zobacz akwarium z szerokiej perspektywy ..................................................................................................... 30

Gdzie postawi zbiornik? .......................................................................................................................... 30
Jakiego rodzaju zbiornik i podstaw mam kupi? ......................................................................................... 30
Co woy do akwarium? ........................................................................................................................... 31
Jak dziaa sprzt akwarystyczny? ................................................................................................................ 31

Opieka nad nowymi wodnymi pupilkami ........................................................................................................ 31

Dlaczego ryby tak bardzo si od siebie róni? ............................................................................................ 32
Które ryby s dla mnie najlepsze? .............................................................................................................. 32
Na co zwróci uwag przy zakupie ryb? ..................................................................................................... 32
Czym karmi ryby? ................................................................................................................................... 33
A jeli moje ryby zachoruj? ...................................................................................................................... 33

Zrozumie zagadnienia dotyczce wody, chemii wody i ywych rolin ............................................................... 33
Wysza szkoa akwarystyki ............................................................................................................................. 34

Czy mog rozmnaa swoje ryby? .............................................................................................................. 34
Jak prowadzi zapiski na temat moich ryb? ................................................................................................. 34
Na czym polegaj wystawy ryb? ................................................................................................................. 34
Czy s inne rodzaje akwariów? .................................................................................................................. 34

6

Akwarium sodkowodne dla bystrzaków

Rozdzia 2: Akwarystyka w praktyce ....................................................................................... 35

Zalety akwarium ........................................................................................................................................... 35
Jakiego rodzaju akwarium chcesz mie? .......................................................................................................... 37

Akwarystyka sodkowodna ........................................................................................................................ 37
Akwarystyka morska ................................................................................................................................. 39
Zbiornik z wod sonaw .......................................................................................................................... 40

Organizacja to klucz do sukcesu ..................................................................................................................... 40

Rozdzia 3: Znajd dobre miejsce ............................................................................................ 43

Temperatura pomieszczenia i jej wpyw .......................................................................................................... 43

Nikczemne okna ....................................................................................................................................... 44
miercionone drzwi ................................................................................................................................. 44

Czsto uczszczane miejsca i dzieci (równa si K-A-T-A-S-T-R-O-F-A) ........................................................ 45
róda wody ................................................................................................................................................ 46

Sprawd ródo ........................................................................................................................................ 46
Urzdzenie do podmiany wody ................................................................................................................. 46

Inne czynniki ................................................................................................................................................ 47

Meble i miejsce ......................................................................................................................................... 47
Elektryka ................................................................................................................................................. 47
Czyszczenie .............................................................................................................................................. 47

Rozdzia 4: Zbiornik i podstawa ............................................................................................... 49

Zanim kupisz zbiornik ................................................................................................................................... 49

Woda jest cika ....................................................................................................................................... 50
Wydawaj pienidze z gow ...................................................................................................................... 50
Przyjrzyj si zestawom startowym ............................................................................................................... 50
Znale  wolne miejsce .............................................................................................................................. 51
We ludzi pod uwag ............................................................................................................................... 51
Zdecyduj, gdzie zrobi zakupy .................................................................................................................. 52

Z czego zrobione s akwaria .......................................................................................................................... 53

Akwarium szklane .................................................................................................................................... 53
Akwaria akrylowe ..................................................................................................................................... 54
Akwaria plastikowe ................................................................................................................................... 55

Akwaria rónorodne i w niezwykym stylu ....................................................................................................... 55

Akwarium cienne .................................................................................................................................... 55
Akwarium wbudowane w cian ................................................................................................................ 56
Akwaria-meble ......................................................................................................................................... 56
Akwaria w ksztacie walca ......................................................................................................................... 57

Wybór waciwego zbiornika .......................................................................................................................... 57

Rozmiar akwarium ................................................................................................................................... 57
Ksztat zbiornika ...................................................................................................................................... 57
Gsto obsady ......................................................................................................................................... 58

Wybór waciwej podstawy ............................................................................................................................ 58

Drewniane szafki pod akwaria ................................................................................................................... 58
Stelae metalowe z ktowników lub metalu gitego .......................................................................................... 59
Szafki do samodzielnego montau .............................................................................................................. 59
Stelae z innych materiaów ....................................................................................................................... 59
Szafki wielofunkcyjne ................................................................................................................................ 59
Szafki profilowane .................................................................................................................................... 59

Spis treci

7

Waciwe ustawienie szafki ............................................................................................................................ 60

Sprawd podogi i ciany ........................................................................................................................... 60
Sprawd prd .......................................................................................................................................... 60

Przemieszczanie akwarium ............................................................................................................................ 60

Rozdzia 5: Co woy, a czego nie wkada do zbiornika ....................................................... 61

Wskazówek szukaj w naturalnym rodowisku ryb ............................................................................................. 62
Wszystko na temat podoa ............................................................................................................................ 62

wirek ..................................................................................................................................................... 63
Podoe a pH .......................................................................................................................................... 63
Jakiego podoa unika .............................................................................................................................. 64
Rozmiar wirku i zagroenia zwizane z piaskiem ....................................................................................... 64
Dodawanie podoa do zbiornika ............................................................................................................... 65

Skaki, drewno i sztuczne roliny .................................................................................................................... 65

Kamienie do akwarium sodkowodnego ...................................................................................................... 66
Drewno do zbiornika sodkowodnego ......................................................................................................... 66
Roliny plastikowe .................................................................................................................................... 67

Inne dekoracje akwarystyczne ......................................................................................................................... 68

Niebezpieczne dekoracje mog wywoa problemy ....................................................................................... 68
Plastikowy nurek i inne dziwactwa ............................................................................................................. 69

Wskazówki i sztuczki przydatne podczas aranacji akwarium ........................................................................... 70

Rozdzia 6: Wyposaenie i inne kwestie techniczne ............................................................... 73

Filtracja nie jest wcale taka straszna ................................................................................................................ 73

Filtracja mechaniczna ................................................................................................................................ 74
Filtracja biologiczna .................................................................................................................................. 75
Filtracja chemiczna ................................................................................................................................... 76

Przyjrzyjmy si dokadnie rodzajom systemów filtracyjnych ............................................................................... 76

Filtry podwirowe ..................................................................................................................................... 76
Filtry gbkowe .......................................................................................................................................... 77
Inne filtry wewntrzne ............................................................................................................................... 77
Filtry kaskadowe ....................................................................................................................................... 78
Gowica wodna ........................................................................................................................................ 79
Filtry kanistrowe ....................................................................................................................................... 79
Filtry fluidyzacyjne .................................................................................................................................... 79
Filtry diatomowe ....................................................................................................................................... 80
Filtry pulsacyjne ....................................................................................................................................... 80
Naturalna filtracja z udziaem rolin ........................................................................................................... 81

Przyjrzyjmy si grzakom i termometrom ....................................................................................................... 81

Grzaki przystosowane do cakowitego zanurzenia ....................................................................................... 81
Grzaki, których cz musi wystawa ponad powierzchni wody .................................................................. 82
Jak ogrzewa akwarium ............................................................................................................................. 82

Generujemy bbelki za pomoc kamieni napowietrzajcych i pomp powietrznych .............................................. 83

Pompa powietrzna .................................................................................................................................... 83
Kamienie napowietrzajce i cyrkulacja powietrza ......................................................................................... 84

Wyki do napowietrzania, zawory i rozdzielacze powietrza ............................................................................. 85

Wyki do napowietrzania ......................................................................................................................... 85
Rozdzielacze powietrza ............................................................................................................................. 86

8

Akwarium sodkowodne dla bystrzaków

Jak najlepiej owietli akwarium ...................................................................................................................... 86

Przyjrzyjmy si rodzajom arówek .............................................................................................................. 87
Jak wybra pokryw .................................................................................................................................. 88

Cz II: Ryby. Jak o nie dba ...................................... 91

Rozdzia 7: Anatomia ryb ......................................................................................................... 93

W jaki sposób ryba si porusza? ..................................................................................................................... 94

Petwa grzbietowa .................................................................................................................................... 94
Petwa ogonowa ....................................................................................................................................... 94
Petwa odbytowa ...................................................................................................................................... 95
Petwy piersiowe ....................................................................................................................................... 95
Petwy brzuszne ....................................................................................................................................... 95
Petwa tuszczowa ..................................................................................................................................... 96
Pywanie .................................................................................................................................................. 96

Oddychanie .................................................................................................................................................. 96

Zastosowanie skrzeli ................................................................................................................................. 96
Wykorzystanie narzdu bdnikowego ........................................................................................................ 97

Zmysy ......................................................................................................................................................... 98

Wzrok ..................................................................................................................................................... 98
Such ....................................................................................................................................................... 99
Wch ....................................................................................................................................................... 99
Smak ....................................................................................................................................................... 99
Czucie ................................................................................................................................................... 100

Osmoza i stopie zasolenia wody ................................................................................................................. 100

Ryby, które nie pij wody ........................................................................................................................ 100
Ryby, które musz pi wod .................................................................................................................... 101

Rozpoznawanie cech charakterystycznych w celu zidentyfikowania ryby ........................................................ 101

Ksztat ciaa ........................................................................................................................................... 101
Taksonomia ........................................................................................................................................... 102
Pcherz pawny ...................................................................................................................................... 103
Ubarwienie i jego funkcja ........................................................................................................................ 103

Rozdzia 8: Znajd gatunek dla siebie .................................................................................... 105

Sodkowodne tropikalne ryby i bezkrgowce .................................................................................................. 106

a cowate .............................................................................................................................................. 106
Karpiecoksztatne i yworódki ................................................................................................................ 107
Sumoksztatne ........................................................................................................................................ 110
Ksaczowate .......................................................................................................................................... 113
Nietypowe ksaczowate ........................................................................................................................... 115
Kozowate ............................................................................................................................................... 117
Pielgnice afrykaskie ............................................................................................................................. 118
Pielgnice amerykaskie .......................................................................................................................... 119
Karpiowate ............................................................................................................................................ 122
Dziwaki ................................................................................................................................................. 124
Sodkowodne tropikalne bezkrgowce ....................................................................................................... 125

Spis treci

9

Sodkowodne zimnowodne ryby i bezkrgowce ............................................................................................. 126

Karpie koi .............................................................................................................................................. 126
Zota rybka ............................................................................................................................................ 127
Zimnowodne bezkrgowce ...................................................................................................................... 128

Gatunki wyhodowane sztucznie .................................................................................................................... 129

Rozdzia 9: Kupowanie ryb .................................................................................................... 131

Wybór dobrego sprzedawcy ......................................................................................................................... 131

W poszukiwaniu sklepu akwarystycznego ................................................................................................. 132
Wana jest wspaniaa obsuga .................................................................................................................. 132
Wygld sklepu ........................................................................................................................................ 133

Typy sklepikarzy: dobrzy, li i paskudy ........................................................................................................ 134

Pracowite Pszczóki ................................................................................................................................ 134
Odpychajce Pasoyty ............................................................................................................................ 135
Sklepy z Trójkta Bermudzkiego ............................................................................................................. 135

Nawizanie dobrej relacji ze sklepikarzem ..................................................................................................... 136
Wybieramy zdrowe ryby .............................................................................................................................. 136

Nie kupuj najnowszych ryb w sklepie ....................................................................................................... 136
Nie udawaj doktora Dolittle .................................................................................................................... 137
Zacznij od czego prostego ...................................................................................................................... 137
Zacznij do tego, co znasz ........................................................................................................................ 137
Wypatruj oznak dobrego zdrowia ............................................................................................................. 138
Poznaj temperament ryby ........................................................................................................................ 138

Kupno waciwej ryby .................................................................................................................................. 138

Rozdzia 10: Pokarm. Karmienie wodnych przyjació ............................................................ 141

Dieta podstawowa ....................................................................................................................................... 141

Czego potrzebuj Twoje ryby .................................................................................................................. 142
Przekarmianie ........................................................................................................................................ 142
Niedoywianie ........................................................................................................................................ 142
Podawanie waciwej iloci pokarmu ........................................................................................................ 143

W jaki sposób eruj Twoje ryby? ................................................................................................................ 143

Kiedy rybki przestaj je ........................................................................................................................ 144
Misoercy ............................................................................................................................................. 145
Wegetarianie .......................................................................................................................................... 145
Ryby, które zjadaj wszystko, co wpadnie do zbiornika .............................................................................. 145

Rodzaje pokarmu ........................................................................................................................................ 146

Porównanie pokarmów gotowych i mroonych .......................................................................................... 146
Pokarmy liofilizowane ............................................................................................................................. 147
Spirulina ................................................................................................................................................ 147
Pokarm ywy — co, co ryby naprawd kochaj i co chc je ................................................................... 147
Artemia ................................................................................................................................................. 148
Pierwotniaki ........................................................................................................................................... 148
Wrotki ................................................................................................................................................... 149
Rureczniki, ochotka, larwy komara i ddownice (fuj!) .............................................................................. 149

Karmienie narybku ...................................................................................................................................... 149

Nicienie mikro ........................................................................................................................................ 149
Pokarmy pynne, sproszkowane i wspomagajce wzrost ............................................................................. 149

10

Akwarium sodkowodne dla bystrzaków

Rozdzia 11: Choroby i leczenie ............................................................................................. 151

Lepiej zapobiega… ................................................................................................................................... 151

Codzienne rodki zaradcze ...................................................................................................................... 151
Cotygodniowe rodki zaradcze ................................................................................................................. 153
Comiesiczne rodki zaradcze .................................................................................................................. 154

Powszechne dolegliwoci i kuracje ................................................................................................................ 154

Powszechne infekcje bakteryjne ................................................................................................................ 154
Zaparcia ................................................................................................................................................ 155
Puchlina ................................................................................................................................................ 155
Martwica petw ...................................................................................................................................... 155
Arguloza (splewka) ................................................................................................................................ 156
Choroba welwetowa ................................................................................................................................ 156
Ospa rybia (ichtioftirioza) ....................................................................................................................... 157
Pleniawki .............................................................................................................................................. 157
Przywry ................................................................................................................................................. 157
Dziurawica ............................................................................................................................................. 157
Pasoyty jelitowe .................................................................................................................................... 158
Due pasoyty skórne .............................................................................................................................. 158
Fleksibakterioza (choroba baweniana) ..................................................................................................... 158
Wytrzeszcz ............................................................................................................................................. 158
Posocznica ............................................................................................................................................. 159
Przywry Gyrodactylus ............................................................................................................................. 159
Choroby wywoywane przez orzski ......................................................................................................... 159
Zaburzenie funkcjonowania pcherza pawnego ........................................................................................ 159
Gru lica ryb ........................................................................................................................................... 159

Czste przyczyny chorób .............................................................................................................................. 160

Zatrucie dwutlenkiem wgla .................................................................................................................... 160
Za jako wody ..................................................................................................................................... 160
Zatrucie metalem ................................................................................................................................... 161
Zatrucie substancjami chemicznymi ......................................................................................................... 161
Niewaciwa dieta ................................................................................................................................... 161
Przekarmienie ........................................................................................................................................ 161
Przestraszone ryby .................................................................................................................................. 162

Domowe lekarstwo: kpiel w roztworze soli ................................................................................................... 162
Metoda Sherlocka Holmesa ......................................................................................................................... 162
Wykorzystanie zbiorników kwarantannowych i leczniczych ............................................................................. 163

Cel i zalety kwarantanny ......................................................................................................................... 163
Okres kwarantanny ................................................................................................................................. 163
Spisywanie wydarze .............................................................................................................................. 164
Zbiornik ................................................................................................................................................ 164

Zakadanie zbiornika leczniczego ................................................................................................................. 164
Zrozumienie istoty rodków leczniczych ........................................................................................................... 165

Spis treci

11

Cz III: Woda, chemia i roliny .................................167

Rozdzia 12: Woda wodzie nierówna ..................................................................................... 169

Porównanie rónych rodzajów wody ............................................................................................................. 169

Woda wodocigowa ................................................................................................................................ 169
Deszczówka ........................................................................................................................................... 171
Zalety wody butelkowanej (nie Perrier) ................................................................................................... 171
Woda ze studni (nie licz na ni) .............................................................................................................. 172

Nabieranie wody z naturalnych zbiorników wody (czyli dlaczego musisz zapomnie o tym zym pomyle) .......... 172
Wlewanie wody do akwarium ....................................................................................................................... 173
Nie ma jak w domu ..................................................................................................................................... 173

Rozdzia 13: Ta szalona chemia ............................................................................................ 175

Zrozumienie zastosowania preparatów ......................................................................................................... 175

Kiedy uywa preparatów? ...................................................................................................................... 176
Dokadne przestrzeganie instrukcji ........................................................................................................... 176

Preparaty potrzebne podczas zakadania akwarium ....................................................................................... 176

Preparat do czyszczenia szyb ................................................................................................................... 176
Neutralizator chloru ................................................................................................................................ 177
Preparaty do uzdatniania wody ............................................................................................................... 177
Biostartery ............................................................................................................................................. 177
Bakterie w butelce ................................................................................................................................... 178
Bakterie na podou ................................................................................................................................ 178
Preparat do usuwania zmtnienia wody .................................................................................................... 178

Preparaty potrzebne do pielgnacji akwarium .................................................................................................... 178

Preparat do usuwania zanieczyszcze biologicznych ...................................................................................... 178
Sól akwarystyczna ................................................................................................................................... 178
Preparaty do zmiany poziomu pH ........................................................................................................... 179
Preparaty uzdatniajce dostosowane do potrzeb pielgnic .......................................................................... 179

Preparaty do pielgnacji rolin ..................................................................................................................... 179

Stwórz wasny las deszczowy ................................................................................................................... 179
Wzrost rolin .......................................................................................................................................... 180
Nawozy w tabletkach .............................................................................................................................. 180
Zwalczanie glonów ................................................................................................................................. 180

Preparaty do zwalczania chorób u ryb .......................................................................................................... 181

Rozdzia 14: Cykl azotowy i testy wody ................................................................................. 183

Pozbywanie si odchodów ryb ...................................................................................................................... 183
Dojrzewanie akwarium ................................................................................................................................ 184
Rozpoczcie cyklu azotowego ....................................................................................................................... 184

Wspomaganie rozwoju bakterii Nitrosomonas (dobrych bakterii numer jeden) ............................................ 186
Wspomaganie rozwoju bakterii Nitrobacter (dobrych bakterii numer dwa) ...................................................... 186
Przyspieszmy to troch ............................................................................................................................ 186
Zapobieganie syndromowi nowego zbiornika ............................................................................................ 187

Sprawdzanie poziomu amoniaku, azotanów, azotynów i pH .......................................................................... 188

Regularne podmiany wody ...................................................................................................................... 188
Utrzymywanie waciwego poziomu pH ................................................................................................... 189

Pomiar twardoci ogólnej wody .................................................................................................................... 190

12

Akwarium sodkowodne dla bystrzaków

Rozdzia 15: Skadamy wszystko w cao ........................................................................... 193

Zakadanie tropikalnego zbiornika sodkowodnego ........................................................................................ 194
Zakadanie zbiornika zimnowodnego ............................................................................................................ 196
Zakadanie prostego oczka wodnego dla zotych rybek ................................................................................... 198
Jeszcze jedna rzecz ...................................................................................................................................... 199

Rozdzia 16: ywe roliny w akwarium sodkowodnym ......................................................... 201

Jak roliny funkcjonuj w akwarium .............................................................................................................. 202
Rodzaje rolin ............................................................................................................................................ 203

Roliny pywajce ................................................................................................................................... 204
Roliny korzeniowe ................................................................................................................................. 204
Sadzonki ................................................................................................................................................ 205
atwe gatunki rolin ............................................................................................................................... 205

Warunki akwariowe przyjazne dla rolin ....................................................................................................... 205

Wymagania dotyczce temperatury .......................................................................................................... 205
Podoe do ukorzeniania ......................................................................................................................... 206
Filtracja ................................................................................................................................................. 206
Nawoenie ............................................................................................................................................. 206
Owietlenie ............................................................................................................................................ 206
Odywki ................................................................................................................................................ 207

Zakup i transportowanie rolin .................................................................................................................... 207

Zbieranie rolin w naturalnych warunkach ................................................................................................ 207
Zakup rolin u sprzedawcy ...................................................................................................................... 207
Jak przywie  roliny do domu w jednym kawaku ..................................................................................... 208
Aklimatyzacja ......................................................................................................................................... 208

Problemy z rolinami ................................................................................................................................... 208

Oznaki zego stanu zdrowia ..................................................................................................................... 209
Glony .................................................................................................................................................... 209
Preparaty akwarystyczne ......................................................................................................................... 210

Techniki obsadzania zbiornika rolinami .......................................................................................................... 210

Rozdzia 17: Wybór gatunków rolin do akwarium ................................................................ 211

Roliny do obsadzenia przedniej czci zbiornika ........................................................................................ 212

Kryptokoryna Wendta (Cryptocoryne wendtii) ......................................................................................... 212
Mikrantemum okrgolistne (Micranthemum umbrosum) .......................................................................... 212
Hemiantus zwyczajny (Hemianthus micranthemoides) ............................................................................ 213
Lileopsis brazylijski (Lilaeopsis brasiliensis) ............................................................................................. 214
Aponogeton okienkowy (Aponogeton fenestralis) ..................................................................................... 214
Anubias nana (Anubias barteri var. Nana) .............................................................................................. 214

Roliny do obsadzenia tylnej czci zbiornika .................................................................................................... 215

Rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum) ........................................................................................... 215
Nurzaniec spiralny (Vallisneria spiralis) ................................................................................................... 216
Moczarka argentyska (Egeria densa) ...................................................................................................... 216
Kabomba karoliska (Cabomba caroliniana) ............................................................................................ 217
Anubias Bartera (Anubias barteri var. barteri) ......................................................................................... 217
Ludwigia poca (Ludwigia repens) ....................................................................................................... 218

Spis treci

13

Echinodorus „Oriental” .......................................................................................................................... 218
abienica amazoska (Echinodorus amazonicus) ..................................................................................... 219
Heterantera paskowana (Heteranthera zosterifolia) ....................................................................................... 219

Roliny pywajce ....................................................................................................................................... 219

Limnobium poudniowoamerykaskie (Limnobium la1evigatum) ............................................................... 219
Rzsa drobna (Lemna minor) ................................................................................................................. 220

Roliny stawkowe ........................................................................................................................................ 220

Piscja osokowata (Pistia stratiotes) .......................................................................................................... 220
Hiacynt wodny (Eichhornia crassipes) ..................................................................................................... 221

Akwarium ma wyglda naturalnie ............................................................................................................... 221

Rozdzia 18: Jak sobie radzi z problemami .......................................................................... 223

Problemy z rybami ...................................................................................................................................... 223

Zanim otworz sklep akwarystyczny ......................................................................................................... 224
Powrót do zbiornika ............................................................................................................................... 224
Rozdzielanie walczcych ryb ................................................................................................................... 224
Obserwacja rannej ryby ........................................................................................................................... 224
Rozwizywanie problemu agresji ............................................................................................................. 224

Rozwizywanie problemów z pobieraniem pokarmu ...................................................................................... 225

Nakonienie ryb do erowania .................................................................................................................. 225

Problemy ze sprztem .................................................................................................................................. 225

Problem z zapchanym filtrem .................................................................................................................. 225
Przeanalizuj problemy z grzak ............................................................................................................... 225
Owietlenie wpado do akwarium ............................................................................................................. 226
Jeli arówka strzeli ................................................................................................................................. 226
Migoczce witao ................................................................................................................................... 226

Problemy ze zbiornikiem ............................................................................................................................. 226

Sprawdzanie, czy zbiornik nie przecieka ................................................................................................... 226
Zapewnij bezpieczestwo rybom .............................................................................................................. 227
Zaklejanie maego ubytku ........................................................................................................................ 227
Kiedy pknie szyba akwarium .................................................................................................................. 227

Problemy z wod ........................................................................................................................................ 227

Rozwizywanie problemów z zielenicami .................................................................................................. 227
Radzenie sobie z problemami wywoanymi przez chemikalia ...................................................................... 228
Chodzenie zbyt ciepego zbiornika .......................................................................................................... 228
Ogrzewanie zbyt zimnego zbiornika ......................................................................................................... 228

Cz IV: Rozmnaanie i inne fajne rzeczy .....................229

Rozdzia 19: Zbiornik tarliskowy ........................................................................................... 231

Decyzja o rozmnaaniu ryb akwariowych ...................................................................................................... 232

Przeamywanie kolejnych barier ............................................................................................................... 232
Zdobywanie nowej wiedzy i czerpanie z niej radoci ...................................................................................... 232
Ochrona rodowiska ............................................................................................................................... 232

Wybór sprztu ............................................................................................................................................ 233

Zbiornik ................................................................................................................................................ 233
Przykrywamy zbiornik pokryw ............................................................................................................... 233
Dekoracje ............................................................................................................................................... 233

14

Akwarium sodkowodne dla bystrzaków

Podoe ................................................................................................................................................. 234
Ruszt ikrowy .......................................................................................................................................... 234
Podkrcamy ogrzewanie .......................................................................................................................... 235
Filtracja ................................................................................................................................................. 235
Roliny dla bezpieczestwa, do rozrodu i na zacht ....................................................................................... 235

Ustawienie waciwych parametrów wody ..................................................................................................... 236

Monitorowanie pH i °dGH .................................................................................................................... 236
Temperatura wody ................................................................................................................................. 236
Czysto ................................................................................................................................................. 238

Wprowadzanie zakochanych w odpowiedni nastrój ........................................................................................ 238

Przez odek do serca ............................................................................................................................ 238
Stara sztuczka ze sztucznym deszczem ..................................................................................................... 238
Wzrost cinienia atmosferycznego ............................................................................................................ 239
Stara sztuczka ze zmian temperatury ...................................................................................................... 239
Podejcie z nowym gociem z ssiedztwa .................................................................................................. 239
Niech ryby za sob zatskni ................................................................................................................... 239

I co dalej? ................................................................................................................................................... 240

Rozdzia 20: Rozmnaamy! ..................................................................................................... 241

Przedstawiamy sobie nowoeców ................................................................................................................ 242

Postpowanie z agresywnym samcem ....................................................................................................... 242
Umawiamy ryby na drug randk ............................................................................................................ 243
Hurra, moje ryby naprawd si lubi! ...................................................................................................... 243
Do diaska, moje ryby si nienawidz! ....................................................................................................... 243

Poznajemy róne metody rozmnaania ......................................................................................................... 244

yworódki ............................................................................................................................................. 244
Ryby jajorodne ....................................................................................................................................... 244

Jak ocali wszystkich przed wszystkimi ............................................................................................................. 246

Jak ocali mam i tat przed mam i tat ....................................................................................................... 246
Jak ocali dzieci przed mam i tat ........................................................................................................... 246
Jak ocali dzieci przed dziemi ................................................................................................................. 247

Wychowanie narybku .................................................................................................................................. 248

Przechodzimy do artemii ......................................................................................................................... 248
Stwarzamy im prawdziwy dom ................................................................................................................ 248
Wybór nowego stada hodowlanego .......................................................................................................... 248

Zrozumie zagadnienia genetyczne .............................................................................................................. 248

Wybór najlepszych ryb ............................................................................................................................ 249
Uzyskiwanie nowych odmian w prawidowy sposób ...................................................................................... 249
Uzyskiwanie nowych odmian w nieprawidowy sposób ............................................................................ 249
Uzyskiwanie odmian za pomoc inbredu .................................................................................................. 249

Wybór odpowiedniego dla Ciebie gatunku .................................................................................................... 250

Gupik (Poecilia reticulata) ...................................................................................................................... 250
Pielgnica zebra (Archocentrus nigrofasciatus) ......................................................................................... 250
Skalar (Pterophyllum scalare) ................................................................................................................. 251

Kilka wskazówek na koniec .......................................................................................................................... 251

Spis treci

15

Rozdzia 21: Archiwizujemy dane i fotografujemy ryby .......................................................... 253

Prowadzimy rejestr ...................................................................................................................................... 253
Fotografowanie ryb starym sposobem ............................................................................................................ 254

Aparat ................................................................................................................................................... 255
Obiektywy .............................................................................................................................................. 256
Fotografia czarno-biaa i ciemnia .............................................................................................................. 256

Fotografowanie ryb przy uyciu techniki cyfrowej ........................................................................................... 257

Drukowanie zdj ................................................................................................................................... 257
Obróbka komputerowa zdj akwarystycznych .......................................................................................... 257

Techniki owietlenia .................................................................................................................................... 258
Techniki ustawiania ostroci ........................................................................................................................ 259
Techniki kompozycji ................................................................................................................................... 260

Zastosuj si do reguy trzech czci .......................................................................................................... 260
Szwenkowanie ........................................................................................................................................ 260
Ustawianie si do zblie ........................................................................................................................ 261

Zbiornik przeznaczony do robienia zdj .......................................................................................................... 261

Zbudowanie wasnego zbiornika do celów fotograficznych ......................................................................... 262
Wykorzystanie rónych te ....................................................................................................................... 263

Rozdzia 22: Rywalizacja na konkursach akwarystycznych ................................................... 265

Dlaczego rywalizacja w konkursach akwarystycznych jest dobra dla Twoich ryb ............................................... 266
Jak pokaza swoje ryby ................................................................................................................................ 266

Konkursy ............................................................................................................................................... 266
Wystawy ................................................................................................................................................ 267

Przygotowanie ryby do konkursu .................................................................................................................. 267

Pywaj prosto i umiechnij si .................................................................................................................. 267
Zbiornik ................................................................................................................................................ 268

Wystawiamy ryb we waciwy sposób .......................................................................................................... 269

Parametry wody ..................................................................................................................................... 269

Wytyczne dotyczce oceny: inny punkt widzenia ......................................................................................... 269

Rozmiar i waga ciaa ............................................................................................................................... 270
Kolor i petwy ........................................................................................................................................ 270
Ogólna kondycja .................................................................................................................................... 272

Przewoenie ryby na konkurs i z powrotem ................................................................................................... 272
Pamitaj, by dobrze si bawi ...................................................................................................................... 273

Rozdzia 23: Dla zaawansowanego akwarysty ...................................................................... 275

Akwarium z wod sonaw ...................................................................................................................... 275
Akwarium morskie .................................................................................................................................. 276
Rodzaje zbiorników morskich .................................................................................................................. 276
Morskie bezkrgowce .............................................................................................................................. 277

Porównanie zbiorników sodkowodnych i sonowodnych ................................................................................ 277

Zdolno do adaptacji ............................................................................................................................ 277
Dostpno ............................................................................................................................................ 278
Koszt ..................................................................................................................................................... 278
Pikno i przyjazne nastawienie ................................................................................................................ 278
Sprzt .................................................................................................................................................... 278

16

Akwarium sodkowodne dla bystrzaków

Cz V: Dekalogi ....................................................... 279

Rozdzia 24: Dziesi fajnych akwarystycznych gadetów .................................................... 281

Szczypce do manipulacji w akwarium (to sprytne co do podnoszenia cosiów) ................................................. 281
Skrobak do glonów fajny jest ........................................................................................................................ 281
Dlaczego jedna siatka nie wystarczy .............................................................................................................. 282
Skrzynka na narzdzia do przechowywania akcesoriów .................................................................................. 282
Dodatkowe wyki na wszelki wypadek ............................................................................................................ 283
Silikon akwarystyczny (ubezpieczenie na wypadek powodzi) .......................................................................... 283
Rozdzielacze powietrza do czenia fajnych mieci ......................................................................................... 283
Wiadra do rozchlapywania wody .................................................................................................................. 284
Rozdzielacz prdu ...................................................................................................................................... 284
Skrobak (czycik-cud) ................................................................................................................................. 284

Rozdzia 25: Dziesi sposobów na mimowolne umiercenie ryb ........................................ 285

Wyjedasz na wakacje i zapominasz o rybach ............................................................................................ 285
Bawisz si w doktora bez uprawnie ............................................................................................................. 285
Przygotowujesz kotu szwedzki stó z sushi ..................................................................................................... 286
Tuczysz ryby posikami z siedmiu da .......................................................................................................... 286
Mieszasz ryby z rónych bajek ..................................................................................................................... 286
Wpuszczasz zbyt wiele ryb (syndrom yki do butów) .................................................................................... 287
Nie odrabiasz zadania domowego ................................................................................................................ 287
Pozwalasz niegrzecznemu dziecku ssiada bawi si Twoimi rybami .............................................................. 287
Jeste akwaryst-hipochondrykiem ................................................................................................................ 287
Kupujesz uywany lub tani sprzt ................................................................................................................. 288

Rozdzia 26: Dziesi naukowych praw rybiego wiata ........................................................ 289

Rybie prawo termodynamiki ........................................................................................................................ 289
Rybie prawo metamorfozy ........................................................................................................................... 289
Rybie prawo mechaniki ............................................................................................................................... 290
Rybie prawo antymaterii .............................................................................................................................. 290
Rybie prawo odywiania ............................................................................................................................. 290
Rybie prawo towarzystwa ............................................................................................................................ 290
Rybie prawo energii potencjalnej .................................................................................................................. 291
Rybie prawo kociego jasnowidza .................................................................................................................. 291
Rybie prawo agresji ..................................................................................................................................... 291
Rybie prawo czasu ...................................................................................................................................... 291

Rozdzia 27: Dziesi postanowie noworocznych ............................................................... 293

Karmi ryby ............................................................................................................................................... 293
Czyci zbiornik .......................................................................................................................................... 293
Zredukowa celibat ..................................................................................................................................... 293
Usuwa glony ............................................................................................................................................. 294
Zmienia wkady filtracyjne ......................................................................................................................... 294
Wcza wiato .......................................................................................................................................... 294

Spis treci

17

Uywa testów akwarystycznych ................................................................................................................... 294
Zwraca uwag na moje ryby ....................................................................................................................... 294
Wymienia kamienie napowietrzajce ........................................................................................................... 294
Zmieni aranacj akwarium ........................................................................................................................ 294

Dodatek A Dane i liczby dotyczce zbiorników ..............295

Jak duy zbiornik kupi? .............................................................................................................................. 295
Przeliczniki (i inne przydatne dane) ............................................................................................................. 295
Ile ryb wpuci do akwarium? ...................................................................................................................... 296

Skorowidz ............................................................................................................................ 299

Rozdzia 7: Anatomia ryb

93

Rozdzia 7

Anatomia ryb

W tym rozdziale:



Poruszanie si.



Oddychanie.



Zmysy.



Picie.



Identyfikacja.

yby to naprawd zachwycajce stworzenia. Wystpuj w wodach naszej planety ju od
okoo 450 milionów lat. W tym czasie przystosoway si tak, by ich organizm sprawnie

funkcjonowa w wodnym rodowisku. Ksztat ciaa ryby danego gatunku, dugo petw
i inne cechy fizyczne w specjalny sposób uksztatoway si w wyniku ewolucji, by sprosta
wymaganiom rónych rodzajów rodowiska wodnego. Jeli dowiesz si wicej o fizycznej
budowie ryby, zwikszysz swoje szans na sukces w roli akwarysty zajmujcego si danym
gatunkiem ryb.

Zapoznanie si z charakterystycznymi cechami fizycznymi danego gatunku uatwi Ci zakup
zdrowych ryb i spowoduje, e skuteczniej zidentyfikujesz problemy i szybciej zdiagnozujesz
choroby. Na rysunku 7.1 pokazano podstawowy podzia anatomiczny organizmu ryby.

Rysunek 7.1.

Postaraj si po-

zna najwa-

niejsze cz ci

organizmu ryby

R

94

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

W jaki sposób ryba si porusza?

Kady z nas przynajmniej raz sta jak zaczarowany, gdy obserwowa rybki akwariowe bez
wysiku sunce w wodzie, i zastanawia si, w jaki sposób z tak atwoci poruszaj si w wodnym
rodowisku. Dlaczego ryby pywaj lepiej ni my? Odpowied jest tak naprawd bardzo prosta.

Ryby s wyposaone w zestaw petw (sze lub siedem rodzajów petw, zalenie od gatunku),
które peni funkcj narzdu ruchu. Ryby maj te przydatny narzd zwany pcherzem pawnym,
dziki któremu atwiej im unosi si w wodzie (inaczej by utony; patrz cz kocowa
tego rozdziau, zatytuowana „Pcherz pawny”, by dowiedzie si wicej na ten temat).

Ryby wyewoluoway tak, by podbi rodowisko wodne. Dziki przystosowaniom ewolucyjnym
zmieniy si w perfekcyjne maszyny do pywania. Dla odmiany — czowiek, uywajc gumowych
petw, moe osign ledwie uamek tego, co nasi wodni przyjaciele.

By poj, jak porusza si ryba, musisz zrozumie funkcj kadej petwy. Kada bowiem ma
specjalne zadanie do wykonania, a poczony wysiek wszystkich petw sprawia, e ryba
porusza si w wodzie i z atwoci pywa. Funkcjonowanie petw polega na poczeniu siy
mini i czystej gracji.

Petwa grzbietowa

Petwa grzbietowa znajduje si na grzbiecie ryby, midzy petw ogonow a gow. To ta
dobrze znana petwa, któr znasz z filmu Szczki, tnca to wody. Jeli pywajc w oceanie,
zauwaysz w okolicy tak petw, pomylisz zapewne, e lepiej byo pogra w siatkówk
plaow. Na szczcie, dla Twojego spokoju ducha, petwy grzbietowe Twoich rybek
akwariowych najczciej pozostaj pod wod.

Petwa grzbietowa peni funkcj steru, dziki któremu ryba utrzymuje równowag i moe
pyn prosto. Kontrolowanie kierunku ruchu pozwala zaoszczdzi energi. Ryba, która
nie potrafi dobrze pywa, nie przeyje zbyt dugo, poniewa nie bdzie umiaa rywalizowa
ze wspómieszkacami zbiornika o pokarm. Petwa znajduje si na „szkielecie” z promieni
chrzstnych lub kostnych (niektóre s twarde, niektóre mikkie), na którym rozpity jest
boniasty fad skóry.

Niektóre rybki akwariowe, na przykad pewne gatunki zotych rybek czy brzeszczotkowatych,
nie maj petwy grzbietowej. Pywanie sprawia im du trudno, poniewa nie potrafi
utrzyma stabilnego kierunku podczas przemieszczania si. Inne gatunki ryb, na przykad
tczankowate, maj za dwie petwy grzbietowe.

Petwa ogonowa

Petwa ogonowa jest odpowiedzialna za wykonywanie dynamicznych ruchów do przodu
i bardzo szybkie pywanie. Ryby wykorzystuj te petw ogonow, by spowolni ruch
do przodu oraz pomocniczo podczas zmian kierunku. Ta petwa (wraz z ogonem) spenia
gówn funkcj motoryczn.

Wyduenie petwy ogonowej u wielu gatunków ryb, na przykad u zotych rybek czy bojowników,
do celów wystawowych za pomoc sztucznej selekcji osobników (hodowla majca na celu
uwypuklenie podanej cechy) powoduje, e ryby wolniej pywaj. Osobniki o bardzo dugiej

Rozdzia 7: Anatomia ryb

95

petwie ogonowej prawdopodobnie nie przeyyby na wolnoci. Zota rybka o 9-centymetrowym
tuowiu i 18-centymetrowej petwie ogonowej, któr wlecze za sob po wirku jak tren sukni
lubnej, musi mie problemy z pywaniem.

Niestety, wiele gatunków ryb poddaje si selektywnej hodowli majcej na celu uzyskanie
bardzo dugiej petwy ogonowej lub petwy ogonowej o niespotykanym ksztacie. Takie ryby
z trudnoci utrzymuj równowag w wodzie. Ryby o krótszej zaokrglonej petwie mog
wykona szybki, gwatowny ruch do przodu, cho zazwyczaj pywaj wolno i z atwoci.
Najszybciej pywajce ryby zwykle maj petw dyficerkaln (dwa równomiernie rozoone paty);
petwy zaokrglone (o ksztacie przypominajcym wachlarz) s charakterystyczne dla ryb
pywajcych wolniej.

Petwa odbytowa

Petwa odbytowa znajduje si na brzusznej stronie ciaa ryby, midzy odbytem i petw
ogonow. Jej funkcj jest pomoc w utrzymywaniu równowagi — dziki niej ryba nie przewróci
si w wodzie na grzbiet. U niektórych gatunków ryb petwa odbytowa przeksztacia si
w parzyste, dwie petwy odbytowe, poczone ze sob w brzusznej czci ciaa ryby.

U ryb takich jak sodkowodne gupiki petwa odbytowa samca peni funkcj narzdu
kopulacyjnego zwanego gonopodium. Za pomoc tego kolcoksztatnego organu samiec
wprowadza nasienie do dróg rodnych samicy. Samce wielu gatunków ryb ksaczowatych, na
przykad tetry, maj specjalne haczyki na petwie odbytowej, za pomoc których zaczepiaj si
o ciao samicy podczas tara.

Petwy piersiowe

Petwy piersiowe zapewniaj rybie stabilno podczas przemieszczania si w wodzie, kiedy
„zawisa” w miejscu oraz wykonuje powolne zmiany kierunku. Te parzyste petwy umiejscowione
s w czci brzusznej ciaa ryby, tu obok skrzeli (jedna po kadej stronie ciaa). Petwy piersiowe
su do poruszania si i pozostaj stale w ruchu.

Wiele gatunków ryb wykorzystuje petwy piersiowe do inkubacji ikry podczas rozrodu. Wiele
ryb „latajcych” przeksztacio petwy piersiowe w co na ksztat skrzyde, dziki czemu wykonuj
krótkie lizgi nad wod. Niektóre gatunki maj petwy piersiowe wyposaone w twardy kolec,
którego mog uy w obronie przed drapienikami.

Petwy brzuszne

Petwy brzuszne okazuj si pomocne w zatrzymywaniu si, utrzymywaniu równowagi ciaa
i podczas zmian kierunku. Umiejscowione s przed petw odbytow, w czci brzusznej ciaa
ryby (po jednej z kadej strony). Inne zastosowania petw brzusznych to midzy innymi
poszukiwanie pokarmu, przenoszenie ikry i walka. Te petwy s zazwyczaj mniejsze u ryb
yjcych w otwartych zbiornikach wodnych, na przykad u platek, a wiksze u niektórych
ryb dennych.

96

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

Petwa tuszczowa

Kilka gatunków ryb, takich jak tetry i niektóre sumoksztatne, ma dodatkow petw
— tuszczow, umiejscowion na grzbiecie, midzy petw grzbietow i ogonow. Akwaryci
czsto nazywaj j drug petw grzbietow. Naukowcy nie odkryli adnego praktycznego
powodu istnienia tej petwy. Nie peni adnej znanej nam funkcji. Ale jeli wyglda ciekawie,
to czemu miaoby jej nie by?

Pywanie

Specjalny ksztat ciaa ryb wspomaga ogóln wydajno pywania. Ciao ryby jest zazwyczaj
zwone od strony gowy i ogona oraz szersze w rodkowej czci ciaa (jak wielu z nas, kiedy
osigamy wiek redni). Dziki takiemu zwonemu ksztatowi ryba bez wikszego wysiku
sunie w wodzie. Gdybymy wic znale li jaki sposób na ycie w wannie, skorzystalibymy z tego
pomysu.

Jeli dokadnie przyjrzysz si swoim rybom, zauwaysz, e wikszo z nich pywa bez
adnego wysiku lub czynno ta sprawia im niewiele kopotu. To zaskakujce, poniewa
opór wody jest znacznie wikszy ni opór powietrza. Tymczasem to pynna posta wody
podtrzymuje ciar ciaa, gdy ono si porusza. Poniewa waga ciaa ryby jest zawieszona
w wodzie, ryba potrzebuje niewielkiego wydatku energii, by przezwyciy si grawitacji
— w przeciwiestwie do wysiku, który ludzie musz woy, aby porusza si w powietrzu
atmosferycznym na suchym ldzie.

Sia mini ryby jest wytwarzana dziki energii dostarczanej przez krótkie wókna rozmieszczone
na caym ciele ryby. Te liczne wókna wykonuj ruchy sekwencyjne i wytwarzaj fizyczn
energi seriami fal o ksztacie litery S. Energia jest przenoszona do ogona i pozwala si porusza.
Nastpnie petwa ogonowa porusza do tyu otaczajc j wod, dziki czemu ciao ryby
przesuwa si krótkim ruchem do przodu. Ta sekwencja wydarze pozwala rybie porusza si
w wodzie bez wikszych zakóce — które by j spowalniay.

Oddychanie

Tak jak ludzie, ryby potrzebuj tlenu, by przey. Ryby wykorzystuj tlen rozpuszczony w wodzie
i wydalaj dwutlenek wgla — produkt oddychania. Wszystkie ywe roliny w Twoim akwarium
wykorzystuj ten dwutlenek wgla, a same oddaj do wody tlen.

Zastosowanie skrzeli

W przeciwiestwie do zwierzt ldowych, ryby nie pobieraj tlenu z powietrza. Zamiast tego
pobieraj tlen bezporednio z wody za pomoc skrzeli. Skrzela s wycielone licznymi naczyniami
krwiononymi, które wspomagaj pobieranie tlenu.

Skrzela pod wzgldem budowy przypominaj ludzkie puca, z tym e s duo bardziej
wydajne. Ryby pobieraj z wody akwariowej a do 85% rozpuszczonego w niej tlenu, dlatego
tak wana jest jako wody! Dla porównania — ludzie podczas oddychania pozyskuj tylko
okoo 25% tlenu zawartego w powietrzu (oczywicie, jeli mieszkasz w zatoczonym miecie,
ilo tlenu pobierana przez Twój organizm moe spa do okoo 2%).

Rozdzia 7: Anatomia ryb

97

Woda wpywa do pyszczka ryby i przepywa przez skrzela, tam za pomoc blaszek skrzelowych
pobierany jest z niej tlen. Woda pozbawiona tlenu zostaje nastpnie szybko wydalona.

Ryby bardzo energiczne, aktywne, takie jak sodkowodny danio, musz przez cay czas pywa,
by wymusi przepyw wody przez skrzela i pobiera z niej tlen. Ryby gatunków aktywnych
udusiyby si trzymane w maym akwarium, które ograniczaoby ich ruch. Nikt nie chciaby
mieszka w zaplombowanej windzie z 20 innymi osobami. Twoje ryby te nie.

Upewnij si, czy Twój zbiornik jest wystarczajco przestronny, by ryby miay duo przestrzeni
do pywania.

Jeli przenosisz ryby z jednego miejsca w inne, musisz pamita, e skrzela s zbudowane
z delikatnej tkanki, która moe ulec uszkodzeniu, jeli wyjmie si ryb z wody. Struktura
skrzeli w duej mierze opiera si na samej wodzie. Bardzo wane jest wic, by podczas
przeprowadzki ryba pozostawaa w wodzie — unikniesz uszkodzenia skrzeli, ciaa i petw,
które zostan pozbawione oparcia wody.

Wykorzystanie narzdu bdnikowego

Pewna grupa ryb (zwana bdnikowcami lub rybami labiryntowymi), wystpujcych w Azji
i Afryce, potrafi oddycha powietrzem atmosferycznym przy uyciu specjalnego organu
zwanego labiryntem lub narzdem bdnikowym. Narzd ten, umiejscowiony w gowie za skrzelami,
wyewoluowa w celu umoliwienia rybom pobierania tlenu bezporednio z powietrza,
jako metoda dodatkowa, uzupeniajca oddychanie skrzelowe.

Do ryb labiryntowych zaliczaj si bojowniki, gurami i wielkopetwy. W swoim naturalnym
rodowisku wiele tych ryb yje w brudnych, sabo natlenionych wodach, penych dziwacznie
wygldajcych stworze. (Nie róni si to za bardzo od naszego basenu miejskiego w gorcy
dzie). Te ryby zazwyczaj maj rozszerzony tuów i due petwy.

Nazwa organu — labirynt — pochodzi od jego fizycznego ksztatu. Labirynt skada si
z wygitych kostnych blaszek pokrytych silnie unaczynionym nabonkiem, wyapujcym
poykane powietrze. Wdychane powietrze jest nastpnie zatrzymywane w fadach
przypominajcych gbk, a uzyskany w ten sposób tlen ostatecznie zostaje przekazany
do krwiobiegu.

Ryby labiryntowe mog y w znacznie mniejszym zbiorniku ni ten, który zazwyczaj si
zakada (zwykle co najmniej 40 litrów), poniewa te ryby mog pobiera tlen z powietrza. Nie
oznacza to jednak, e mona i trzeba trzyma labiryntowce w bardzo zatoczonym akwarium
lub w ekstremalnie maym zbiorniku. Cho posiady umiejtno oddychania „dodatkowym”
ródem powietrza, wydalaj do wody tyle samo zwizków organicznych, co ich
wspómieszkacy, i potrzebuj przyzwoitej przestrzeni oraz filtracji, eby y w zdrowiu.

Czsto widuje si bojowniki sprzedawane w maych kubeczkach. Powodem takiego
postpowania okazuje si to, e atwiej w ten sposób oddzieli od siebie samce, które inaczej
zaczyby walczy. Nie jest to jednak metoda, któr akwarysta powinien podpatrzy i zastosowa
w domu. Nie trzymaj bojowników w maych kulach czy w wiszcych wazach do celów
dekoracyjnych. Zapewnij im zamiast tego zdrowe rodowisko akwarium i mnóstwo miejsca.

Labiryntowce mog zapada na choroby wywoane przez zatoczenie zbiornika i z jako
wody, tak jak inne ryby. Uwierz nam na sowo, bd zdrowsze i szczliwsze we waciwie
urzdzonym akwarium. (Rybom labiryntowym powinno si zapewni tej samej wysokiej
jakoci filtracj, ogrzewanie i inne prawidowe parametry, które s standardem w przypadku
hodowli innych ryb tropikalnych). Bd Ci te duo bardziej lubi.

98

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

Zmysy

Tak jak ludzie, ryby dysponuj picioma zmysami: smakiem, wzrokiem, suchem, dotykiem
i wchem. Wykorzystuj narzdy zmysu, gdy poszukuj pokarmu, do komunikacji midzy
osobnikami, by zwabi partnera oraz by unikn wikszych i majcych ze zamiary ryb.
Dowiedziono, e ryby ucz si radzi sobie nawet bez wicej ni jednego zmysu, jeli utrac
go wskutek fizycznego urazu lub urodz si z tak wad. Widzielimy ju ryby w najgorszym
z moliwych stanie, które mimo to przeyy. Pomyl tylko, jak wspaniale mog wyglda
i czu si, jeli zapewnimy im najlepsze moliwe warunki!

Wzrok

Oto kilka zabawnych faktów dotyczcych wzroku u ryb:

9

Wikszo ryb posiada umiejtno patrzenia w dwóch rónych kierunkach równoczenie.
Ten fizyczny fenomen znany jest pod nazw widzenia monokularnego.

9

Ryby nie potrafi równoczenie skupi obojga oczu na jednym obiekcie.

9

Ryby nie maj powiek i pi z szeroko otwartymi oczami — zapadaj w stan letargu.

9

Wikszo ryb jest krótkowzroczna i widzi ostro wszystko, co jest od nich oddalone
do okoo 30 centymetrów. Jeli zatem staniesz po drugiej stronie pokoju, szeroko si
umiechniesz i zaczniesz macha rkami, by rozbawi swoje ryby, nie oczekuj,
e na to zareaguj.

Narzd linii bocznej

Ryby wyposaone s w ciekawy organ zwany lini boczn — dziki niemu potrafi zlokalizowa
przedmioty na swojej drodze oraz w ich otoczeniu, których nie dostrzegaj za pomoc narzdu
wzroku z powodu jego ogranicze (patrz rysunek 7.2). Ta linia u niektórych gatunków ma
form zredukowan. Ryby yjce w cakowitych ciemnociach jaski wykorzystuj ten narzd,
by si porusza, a niektóre gatunki — by zlokalizowa owady nad powierzchni wody.

Rysunek 7.2. Na-

rzd linii bocz-

nej troch róni

si od naszych

zmysów

Rozdzia 7: Anatomia ryb

99

Linia boczna jest umiejscowiona po obu bokach ciaa ryby i biegnie od oka do nasady petwy
ogonowej. Narzd linii bocznej skada si z ciaek zmysowych zwanych neuromastami
(receptorów). Ciaka te skadaj si z komórek czuciowych zaopatrzonych w rzski otoczone
galaretowat substancj. Odbieraj drgania w wodzie, a te powoduj wygenerowanie w mózgu
ryby konkretnego obrazu.

Oczy

Oczy ryby czsto s due, co rekompensuje sabe owietlenie rodowiska podwodnego.
Zazwyczaj oczy znajduj si po bokach gowy, a niektóre gatunki potrafi obraca gak oczn
o 360°. Pewne gatunki bytujce w warunkach cakowitej lub czciowej ciemnoci (na przykad
lepczyk jaskiniowy) w ogóle nie maj oczu. Wskutek procesu ewolucji narzd ten cakowicie
zanik.

Niektóre ryby potrafi rozrónia na pewnych gbokociach okrelone barwy, ale du
trudno sprawia im dostosowanie si do gwatownych zmian natenia owietlenia, poniewa
ich tczówka pracuje wolno. Z tego powodu wpadaj w „szok” i mog spanikowa, gdy wiato
w akwarium zostanie gwatownie wczone lub wyczone bez ostrzeenia w pomieszczeniu,
które pozostaje nadal ciemne. Jeli zatem wczysz owietlenie akwarium tu po tym, jak
rano wstaniesz, potem zapewne zauwaysz, e Twoje ryby tkwi przyklejone do sufitu,
prawdopodobnie troch przestraszone.

W przypadku ludzkiego oka ksztat soczewki stale si zmienia w celu uzyskania waciwej ostroci
obrazu. Soczewka oka ryby nie zmienia ksztatu, ale dostosowuje ostro obrazu za pomoc
aparatu ruchowego gaki ocznej, który dosownie porusza gak oczn w przód i w ty w oczodole.

Such

Ryby nie maj zoonych narzdów suchu, takich jak my, poniewa d wik przemieszcza si
w wodzie znacznie szybciej ni w powietrzu, wic z punktu widzenia ewolucji rozwój takiego
narzdu nie by konieczny. Narzd suchowy u ryb skada si z prostego pod wzgldem
budowy ucha wewntrznego. Wibracje odebrane z otoczenia s przekazywane bezporednio
do ucha wewntrznego, w którym zostaj przetworzone na bodziec d wikowy. Wikszo
ichtiologów (naukowców zajmujcych si rybami) uwaa, e pcherz pawny u ryb wspódziaa
z elementami skadowymi ucha wewntrznego w zakresie rozpoznawania konkretnych
bod ców suchowych.

Wch

Wch peni u ryb wan rol — w znajdowaniu pokarmu i erowaniu oraz w wyszukiwaniu
odpowiedniego partnera. Ryby wychwytuj zapachy nozdrzami, które przekazuj bod ce do
wewntrznej czci narzdu wchu. Narzd wchu nie jest cakowicie poczony z ukadem
oddechowym i dziaa samodzielnie.

Smak

Ryby maj kubki smakowe rozmieszczone w otworze gbowym, na pyszczku, a w pewnych
wypadkach równie na petwach. Zakres rozpoznawanych przez ryby smaków jest bardzo
wski, wic musz stale szuka poywienia w otoczeniu z nadziej, e „natkn si” na co,

100

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

co mona by zje i dziki temu przey. U ryb sumoksztatnych wyksztaciy si wsy,
na których umieszczone s kubki smakowe, przydatne w znajdowaniu pokarmu w mtnej
czy ciemnej wodzie.

Czucie

Od dawna ludzie spieraj si, czy ryby potrafi odczuwa ból, czy nie. Byoby nam bardzo
przykro, gdybymy odkryli, e ryby czuj ból, gdy zrobimy im co, co jest dla nich bolesne.
Najlepiej zaoy, e Twoje ryby odczuwaj ból i traktowa je z szacunkiem oraz dba o nie
w równym stopniu jak o kade inne zwierztko domowe.

Osmoza i stopie zasolenia wody

Osmoza to prosty proces, za pomoc którego ryba utrzymuje waciwe stenie soli w organizmie
(patrz rysunek 7.3). Dziki osmozie czsteczki wody stale przenikaj póprzepuszczalne bony
w organizmie ryby w celu wyrównania w nim stenia soli w stosunku do zasolenia wody
w zbiorniku. Osmoza to jeden z powodów, dla których ryby sodkowodne nie mog y
w wodzie sonej i na odwrót. (Jak od kadej reguy, i od tej jest kilka wyjtków).

Rysunek 7.3.

Osmoza u ryby

sodkowodnej

Ryby, które nie pij wody

Stenie soli w pynach ustrojowych ryb sodkowodnych jest wysze ni stenie soli w wodzie,
w której ryby yj. Z tego powodu woda dostaje si do komórek organizmu wskutek procesu
osmozy. Gdyby ryby nie dysponoway sposobem na pozbycie si tego nadmiaru wody, pkyby
jak balon, który nadmuchano, a przekroczy swoj maksymaln objto, lub przypominayby
ciao czowieka po wigilijnej wieczerzy.

U ryb sodkowodnych woda jest usuwana z organizmu za pomoc nerek i ma form bardzo
rozcieczonego moczu. Umiejscowione w skrzelach wyspecjalizowane komórki, których
zadaniem jest wyapywanie soli, absorbuj j i przekazuj do krwiobiegu. Gotowy pokarm dla

Rozdzia 7: Anatomia ryb

101

ryb akwariowych zawiera bardzo mae iloci soli, dziki czemu rybom atwiej utrzyma
waciw równowag stenia soli. Ilo soli zatrzymywanej w organizmie jest tak niewielka,
e pozbycie si jej nie wymaga zbyt duego wydatku energii.

Ryby, które musz pi wod

Jeli po zapoznaniu si z akwarystyk sodkowodn zdecydujesz si trzyma ryby morskie,
musisz wiedzie, e ryby te borykaj si z dokadnie odwrotnym problemem w kwestii
zrównowaenia stenia soli w organizmie w stosunku do stenia jej w wodzie. U ryb
morskich stenie soli w ich pynach ustrojowych jest znacznie nisze ni w wodzie, dlatego
musz one stale pi wod, by zrekompensowa utrat wody z organizmu, bdcej efektem
osmozy. Woda stale przenika z organizmu do otoczenia. Gdyby ryby morskie nie piy cigle
wody, zmaryby wskutek odwodnienia.

Ryby morskie wydalaj niewielkie iloci moczu. Pozbywaj si równie z organizmu nadmiaru
soli, by utrzyma ogóln równowag osmotyczn.

Rónica polega na tym, e ryby sodkowodne charakteryzuj si wysokim steniem soli
w organizmie. Maj zapewnione stae nawadnianie organizmu, poniewa woda przedostaje si
do niego z otoczenia. Nadmiar wody jest wydalany w formie moczu, dziki czemu przywraca si
równowaga osmotyczna. Ryby morskie maj niskie stenie soli w organizmie. Dochodzi do
cigego odwodnienia organizmu, poniewa woda jest oddawana do otoczenia, w którym yje
ryba. Ryby pij wod morsk, w której yj, by odzyska utracon wod i zachowa równowag
osmotyczn w organizmie.

Rozpoznawanie cech charakterystycznych
w celu zidentyfikowania ryby

Tryb ycia ryby, zwyczaje oraz sposób poruszania cakowicie zale od jej ogólnego ksztatu
i rozmiaru ciaa. Kiedy spojrzysz na ksztat pyszczka i budow petw ryby danego gatunku,
zyskasz wskazówki, dziki którym atwiej Ci bdzie odpowiedzie na pytania dotyczce sposobu
na przetrwanie, sposobu erowania i poruszania si w wodzie.

wiadomo, w jaki sposób fizyczny wygld ryby ewoluowa przez wieki w celu zagwarantowania
jej przeycia w rónym rodowisku wodnym, pozwoli Ci zidentyfikowa nienalece do danego
rodowiska gatunki i uatwi zrozumienie prawdopodobnych wymaga rodowiskowych tych
ryb. Cho nie jest to fakt naukowy, w 95% przypadków si sprawdza.

Ksztat ciaa

Specyficzny ksztat ciaa ryby moe Ci duo powiedzie na temat jej rodowiska naturalnego
i sposobu pywania. Na przykad smuka sylwetka danio prgowanego pozwala mu gadko
i bez wysiku przemieszcza si w otwartym zbiorniku wodnym za pomoc szybkich „susów”
do przodu. Danio w naturze nie wystpuje w mokradach ze stojc wod.

Róne rodzaje ryb maj inne ksztaty ciaa, dziki czemu atwiej im y w ich naturalnym
rodowisku. Na przykad, spaszczone z boku ciao paletki zmniejsza opór wody i pozwala jej
woy energi w szybkie przelizgiwanie si midzy przeszkodami (na przykad w gstej

102

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

pltaninie korzeni typowej dla ich naturalnego rodowiska) podczas pogoni za ofiar. Ta ryba
yje w zbiornikach, w których zanurzone s systemy korzeniowe drzew i inne naturalne
przeszkody.

Ryby o kulistym ksztacie ciaa, takie jak niektóre zote rybki, pywaj wolno i do szybko si
mcz. Te gatunki ryb wystpuj w zbiornikach o sabym prdzie wody.

Ryby o ciele brzusznie spaszczonym, takie jak kiryskowate, du cz ycia spdzaj,
poruszajc si tu przy warstwie podoa Twojego akwarium.

Taksonomia

Naukowcy sklasyfikowali ryby jako osobn grup zwierzt z powodu unikalnych cech
odróniajcych je od innych istot. Ssaki, takie jak wieloryby czy delfiny, nie s „rybami”
— jako zwierzta staocieplne musz podpywa do powierzchni wody, by oddycha — i przey.
Jak wiemy, ryby nie musz oddycha powietrzem atmosferycznym, poniewa potrafi
pobiera tlen z otaczajcej je wody.

Naukowcy klasyfikuj zwierzta o podobnych cechach fizycznych w due grupy. Ten system
klasyfikacji to taksonomia. Ichtiolodzy (ludzie powicajcy si badaniu ryb) podzielili
zwierzta wodne na kilka kategorii na podstawie ich cech fizycznych, dziki czemu moemy
odróni na przykad ryby od innych zwierzt wodnych.

Naukowcy sklasyfikowali ryby kostnoszkieletowe jako ryby charakteryzujce si kostnym
krgosupem, szkieletem chronicym organizm oraz stabilizujcym ciao i organy wewntrzne,
petwami, promieniami chrzstnymi lub kostnymi, oddychaniem skrzelowym, dymorfizmem
pciowym oraz czaszk chronic mózg. Okoo 90% ryb na wiecie to ryby kostnoszkieletowe.
Popularne rybki akwariowe to ryby kostnoszkieletowe.

Umiejscowienie otworu gbowego

Ksztat otworu gbowego oraz jego pooenie maj cisy zwizek ze sposobem erowania oraz
z miejscem (na dnie, w toni wodnej czy tu pod powierzchni wody), w którym ryba spdza
najwicej czasu.

Gatunki ryb, takie jak pstre srebrzysty, charakteryzujce si górnym pooeniem otworu
gbowego (skierowany jest do góry pyszczka) pobieraj pokarm z powierzchni wody, a wic
w akwarium ywi si patkami i innym pokarmem pywajcym po powierzchni wody.

Dolne pooenie otworu gbowego (otwór gbowy skierowany do dou) charakteryzuje wiele
ryb dennych, na przykad kiryski. Te ryby pobieraj pokarm z podoa akwarium oraz paskich
powierzchni skaek lub lici rolin.

Zmiennocieplno

Ryby akwariowe to zwierzta zmiennocieplne. Oznacza
to, e temperatura ich organizmu zaley od temperatury
otaczajcej je wody. Znaczenie dla temperatury ciaa

ma równie metabolizm — ryby aktywne maj odrobin
wysz temperatur ciaa ni ryby bardziej stateczne.

Rozdzia 7: Anatomia ryb

103

Otwór gbowy ryby charakteryzujcy si pooeniem kocowym (otwór gbowy na kocu
pyszczka, skierowany do przodu) jest typowy dla wielu gatunków ryb erujcych w toni
wodnej, na przykad zotych rybek czy platek. Te gatunki pobieraj pokarm, gdy ten tonie
i opada w kierunku dna.

uski

Wikszo ryb ma ciao pokryte uskami, które zachodz na siebie jak dachówki. uski to
przezroczyste tarczki chronice ciao przed urazami. Te cienkie wytwory skóry zwikszaj
równie efektywno gadkiego poruszania si w wodzie. Warstwa luzu, pokrywajca uski,
zapewnia im gadko oraz chroni ryby przed inwazj pasoytów i infekcjami.

Nie wszystkie ryby maj jednak uski. Jak zwykle bowiem jest kilka wyjtków.

U ryb kostnoszkieletowych wyróniamy kilka rodzajów usek:

9

uski ktenoidalne to uski o zbkowanych brzegach.

9

uski cykloidalne s gadkie i okrge.

9

uski ganoidalne maj ksztat rombu i wystpuj na przykad u ryb jesiotroksztatnych.

uski s wytworem skóry waciwej i zazwyczaj pozostaj bezbarwne. Ubarwienie ryby zaley
od pigmentu wystpujcego w skórze.

Pcherz pawny

Waciwie wikszo ryb powinna uton w akwarium, poniewa s one troch cisze od wody.
Szkielet i minie s w znacznym stopniu zbudowane z substancji niepywajcych w wodzie.
Pcherz pawny pozwala rybom przezwyciy ten problem. To narzd wypeniony gazem,
dziki czemu ryba utrzymuje si w toni wodnej, zamiast ton. Niektóre ryby denne nie maj
pcherza pawnego. cianki narzdu kurcz si lub rozcigaj, co pozwala regulowa zawarto
gazu w pcherzu potrzebn do unoszenia si w wodzie.

Ryby te reguluj zawarto gazu w pcherzu za pomoc przewodu powietrznego, dziki
czemu bez wysiku (lub prawie bez wysiku) unosz si w wodzie. Gruczoy gazowe
wprowadzaj gaz do pcherza, by zwikszy jego objto i umoliwi lepsze unoszenie si
w wodzie, oraz wydzielaj kwas mlekowy, dziki któremu gaz obecny w krwi przenika
do pcherza. By zmniejszy pywalno, gaz zostaje uwolniony z pcherza do krwiobiegu,
a nastpnie wydalony do wody przy uyciu skrzeli.

Kiedy ryba pynie w kierunku dna akwarium, pcherz pawny automatycznie zmniejsza
objto, a ryba „tonie”. By odwróci t sytuacj, do pcherza pawnego trzeba wpuci gaz
i tak ponownie poprawi pywalno. Kiedy ryba zdecyduje si wypyn na powierzchni,
ruch w gór powoduje uwalnianie gazu z pcherza. Inaczej ryba byaby zmuszona do zbyt
duego wydatku energii na ruch w kierunku toni wodnej.

Ubarwienie i jego funkcja

Komórki barwnikowe (zwane chromatoforami) w skórze s odpowiedzialne za ubarwienie ryby.
Róne odcienie kolorów su odstraszaniu drapieników oraz przyciganiu partnerów.
Spoeczne wykorzystanie tej cechy fizycznej nie utracio swojego znaczenia w „niewoli”

104

Cz II: Ryby. Jak o nie dba

domowego akwarium. U wielu gatunków ryb sodkowodnych oraz ryb wód sonawych
w wyniku selektywnej hodowli wyksztaciy si nowe odmiany ubarwienia. Ryby wykorzystay
je dla wasnych celów — podczas tara i dla sygnalizowania agresji.