Niniejsze opracowane zawiera materiał zebrany z różnych skryptów, opracowań i notatek.
Opracował: KamDom
Olsztyn 2013
Wydział Prawa i Administracji
Uniwersytet Warmińsko Mazurski
[
PROCES KARNY
]
[wykłady: prof. J. Kasprzak]
uzupełnione na podstawie:
-„Polskie Postępowanie Karne”- T. Grzegorczyk, J. Tylman; Warszawa 2011
-„Postępowanie karne” – BECK, Warszawa 2012
1
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
1
Spis treści
Prawo karne procesowe a inne dziedziny nauki – interdyscyplinarność procesu karnego ........... 16
2
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
2
3
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
3
4
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
4
Notes
5
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
5
Definicja procesu karnego
Proces karny a postępowanie karne – można wyróżnić 3 szkoły odnośnie tych zagadnień
1) proces karny i postępowanie karne to synonimy, nazwy posiadające ten sam zakres, można
je używać zamiennie. Jest to pogląd typowy dla podejścia praktycznego.
2) proces karny jest czymś więcej niż postępowanie karne, proces karny to pojęcie szersze; w
ramach procesu karnego występuje postępowanie karne.
Postępowanie karne jest zespołem norm prawnych, które służą do urzeczywistnienia prawa
karnego materialnego.
Obok postępowania karnego istnieje inna wiedza mieszcząca się w pojęciu procesu karnego;
jest to wiedza: z postępowania dowodowego (nie mieści się w KPK), historia postępowania
karnego, teoria dotycząca postępowania karnego, teoria odnosząca się do zasad
procesowych (jako naczelnych dyrektyw); często do tego zakresu wiedzy wchodzą też
zagadnienia prawno – porównawcze (postępowanie w sprawach nieletnich, ochrona
tajemnicy, system organów ochrony prawa, prawo karne islamu, postępowanie karne).
Proces karny to normy postępowania karnego + inne normy + wiedza teoretyczna z zakresu
teorii filozofii prawa lub prawa porównawczego.
3) pojęcie procesu karnego ujmowane jest wąsko; nadrzędne jest pojęcie postępowania
karnego.
Postępowanie karne – to normy prawne umożliwiające realizację norm prawa karnego
materialnego.
Proces karny – to konkretne postępowanie w konkretnej sprawie; odniesienie się do
konkretnej rozprawy.
Postępowanie karne – to zespół norm prawnych o charakterze procesowym (czyli regulującym
pewne procedury) służącym do realizacji zasad prawa karnego materialnego.
Z dziejów procesu karnego
3 formy procesu karnego
proces skargowy – proces rozpoczyna skarga, która wpływa do niezależnego, niezawisłego
podmiotu; sprawa jest rozpatrywana przed tym podmiotem; obowiązuje zasada
kontradyktoryjności (spór między stronami); sprawę rozstrzyga arbiter. Proces ten cechuje
jawność rozprawy;
proces inkwizycyjny – całe postępowanie prowadzi jeden organ – jest on jednocześnie
oskarżycielem i sędzią, często łączy też w sobie funkcję obrony. Proces ten cechuje tajność
rozprawy. Oskarżony staje się przedmiotem postępowania bez szeregu uprawnień.
proces mieszany – przeplatają się wątki skargowości z wątkami inkwizycyjności; taki
charakter ma większość procesów współczesnych; postępowanie przygotowawcze (zbieranie
materiałów i dowodów) ma z reguły formę inkwizycyjną, a przed sądem skargową (akt
oskarżenia jest pewnego rodzaju skargą).
Postępowanie karne jest bardzo stare. Jego istnienie datuje się od czasów istnienia państwa
(tworzono określone normy, które czegoś zakazywały lub coś nakazywały, co przyczyniło się do
powstania prawa karnego materialnego; obok tych norm powstawały normy prawa
procesowego). Gdy organizacje państwowe stawały się mocniejsze i wytwarzano bardziej
skomplikowany system norm prawnych, proces karny stawał się bardziej skomplikowany.
6
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
6
Egipt
W starożytnym Egipcie najwyższym (naczelnym) sędzią był Faron, przenosił on często na swoich
urzędników prawo do sądzenia, ale w najważniejszych sprawach decydował on.
- proces skargowy
- rozpoczęcie procesu skarga urzędnika dworskiego lub innej osoby
- korzystano z opinii biegłych – pierwszymi byli lekarze
Babilonia - Kodeks Hammurabiego
- Dokumenty sądowe zachowane na glinianych tabliczkach.
- pierwszy pomnik prawa z kwestiami procesowymi;
- podstawową formą procesu była forma skargowa. Proces skargowy bez rozróżnienia na sprawy
karne i cywilne.
- sędzia musiał być bezstronny; gdy sędzia był stronniczy to groziła mu kara (w tym także kara
śmierci); Niezawisły sędzia rozstrzyga sprawę, był związany poprzednimi wyrokami.
-Znano pojęcie prawomocności wyroku. Inny sędzia nie mógł zmienić wydanego wyroku – gdyby
zmienił wyrok już spisany na tabliczce zaopatrzonej pieczęciami miał być oskarżony
pozbawieniem godności sędziego.
- urzędnicy dworscy mieli prawo oskarżania.
- Oskarżać mógł każdy wolny obywatel ale jeśli oskarżenie było nieprawdziwe fałszywego
oskarżyciela dosięgła kara. Znano bowiem już w tym czasie zeznania świadków i
odpowiedzialność za fałszywe zeznania. Fałszywe oskarżenie mogło skończyć się karą śmierci dla
pomawiającego
- Dokładna regulacja dowodów:
* zeznania świadków
* przyznanie się do winy
* opinie biegłych
*pomówienie dowodem – fałszywe oskarżenia traktowano jako przestępstwo
- znano też coś w rodzaju opinii biegłych. Jak lekarz popełnił błąd w sztuce, wówczas pytano
innego lekarza.
- prawo talionu – „oko za oko ząb za ząb”
- Zwracano uwagę na opatrzność. Gdyby nie można bło rozstrzygnąć to dowodem były
sądy boże, które polegały na przeprowadzeniu próby (np. przepłynięcie Eufratu czy Tygrysu –
jeżeli osoba się nie utopiła, to znaczy, że była niewinna).
Od czasu starożytnego Babilonu można datować niektóre metody śledcze. np.:
3 metody pozyskiwania współpracownika – informatora przez służby śledcze:
1. za pieniądze – kupienie informatora – metoda najskuteczniejsza
2. przekonanie do słuszności działania – na zasadach ideowych
3. wykorzystanie posiadanych informacji na temat osoby - przymknąć oko na przestępstwo
czy wykroczenie w zamian za informacje o poważniejszym przestępstwie
7
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
7
Grecja
proces grecki to typowy przykład procesu skargowego
kontradyktoryjność
były różne rodzaje sądów – ogromna różnorodność
we wszystkich państwach greckich wykształciła się i funkcjonowała instytucja retora. Retor
przygotowywał mowę będącą skargą (przygotowywał do rozprawy). Strona miała się tej
mowy nauczyć i ją powiedzieć, również odpowiedź na skargę była tak przygotowywana (nie
było zastępstwa procesowego).
każdy musiał sam wnieść skargę przed oblicze sędziego i ją utrzymywać, oskarżony musiał
sam się bronić. Powód składał skargę a pozwany odpowiadał na skargę.
dowody: zeznania świadków, przyznanie się oskarżonego kończyło sprawę.
Swobodna ocena dowodów
zaczęto stosować tortury w stosunku do cudzoziemców czy niewolników oskarżonych o
popełnienie jakiegoś czynu.
W tamtym okresie datują się już pierwsze formy postępowania przygotowawczego.
Postępowanie było publiczne, a więc każdy obywatel miał możliwość uczestniczenia w
procesie, postępowanie było jawne, ustne i kontradyktoryjne (strony przedstawiały
argumenty, kontrargumenty i świadków). Zeznania świadków niebędących obywateli danego
miasta-państwa musiały być poprzedzone torturom.
Starożytny Rzym
- W starożytnym Rzymie prawo karne było prymitywne (o wiele mniej rozwinięte niż prawo
cywilne). Rozpoczynało się od zwykłego prawa talionu (oko za oko), później zaczęło ewoluować
do formy skargowej i stopniowo zaczęło przybierać (w okresie cesarstwa) formę inkwizycyjną. W
końcowym okresie istnienia cesarstwa rzymskiego mamy do czynienia wyłącznie z forma
inkwizycyjną, stosowanie trybu cognitio extra ordinem – zezwolenie na naruszenie wszelkiego
prawa do obrony, dopuszczało stosowanie tortur oraz analogii.
- Rzymianie niczego ważnego nie wymyślili jeśli chodzi o prawo karne (było to prawo
prymitywne)[w przeciwieństwie do prawa cywilnego]
Okres klasyczny: proces skargowy, sędzia, urzędnik, prawo do obrony, proces ustny, jawny,
dowody z zeznań świadków, wypowiadają się lekarze badający rany, osoby, które maja
potwierdzić prawdziwość dokumentów.
Okres poklasyczny: proces inkwizycyjny. Sprawy były rozpatrywane przez prefekta danej
prowincji.
bardzo szeroko stosowano analogie, wystarczyło, że coś zagrażało państwu;
szeroko stosowano tortury;
kwalifikowana kara śmierci (bardzo często przez ukrzyżowanie – jest to śmierć przez
uduszenie, ciało człowieka rozciągano do tego stopnia, że człowiek nie był w stanie oddychać,
w płucach zbierał się płyn wysiękowy i człowiek dusił się pod wpływem tego płynu;
ukrzyżowanie pochodziło z Azji Mniejszej z plemion hetyckich).
8
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
8
cognitio extra ordinem
- (proces Jezusa Chrystusa) – w schyłkowym okresie to namiestnik
decydował o przeprowadzonym procesie. Proces Jezusa przebiegał według rzymskiej procedury
karnej zwanej cognitio extra ordinem (rozpoznania poza porządkiem), która polegała na tym, że
namiestnik sądził osobiście i jednoosobowo, mając dużą swobodę w ocenianiu: co jest
przestępstwem i w wymiarze kary. Zgodnie z obowiązującą w tym okresie zasadą
jawności proces powinien toczyć się publicznie. W przypadku Jezusa postępowanie po części było
tajne, ale tylko dlatego, że oskarżający Go Żydzi nie chcieli wejść do siedziby pogańskiego
namiestnika, gdyż obawiali się rytualnego zanieczyszczenia przed świętem Paschy. Publicznie
postawiono więc jedynie zarzuty i wydano wyrok. Dowodami w rzymskim procesie mogły być
dokumenty, zeznania świadków i oczywiście przesłuchanie oskarżonego. Piłat nie musiał skazywać
Jezusa. Nie mając pewności, jak postąpić, zawsze mógł zastosować znaną i praktykowaną ówcześnie
procedurę zwrócenia się do cesarza o pomoc prawną, tzw. consultatio iudicis, by w ten sposób
niejako podzielić się odpowiedzialnością za przyszły wyrok z instancją wyższą.
Piłat mógł od razu uniewinnić Jezusa i wypuścić Go lub poprzestać na chłoście jako formie
ostrzeżenia. W takim przypadku mógł nawet skazać samych oskarżycieli za tzw. calumnia, czyli
umyślne wniesienie bezpodstawnej skargi karnej. A miał ku temu wszelkie podstawy — „wiedział
bowiem, że z zawiści go wydali” [21]. W takim przypadku oskarżycielom groziła dokładnie taka sama
kara, jakiej żądali wobec oskarżonego.
9
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
9
Proces muzułmański
VII – VIII w. – geniusze w zakresie prawa karnego, szereg rozwiązań prawa karnego i
procesowego stosowanych jest do dnia dzisiejszego;
Wyprzedzili Europę o prawie 1000 lat
inne źródła prawa – w islamie prawo jest częścią wiary;
Oskarżony w procesie muzułmańskim musi mówić prawdę! – tak nakazuje mu bóg.
Islam to normy religijne, postępowanie człowieka i prawo (prawo naturalne);
prawo jest spisane w Koranie, Koran oraz Summa Proroka są źródłem prawa, natomiast
postępowanie karne zostało stworzone przez człowieka;
normy postępowanie karnego nie mogą być sprzeczne z prawem boskim;
O procesie muzułmańskim możemy mówić już w czasach Mahometa. Można wyróżnić dwie
formy procesu muzułmańskiego.
o
postępowanie policyjne
– proces inkwizycyjny- przeznaczone dla przestępczości
potokowej – czyli drobnej kradzieży, oszustw. Już w VIII w. tworzono katalogi
przestępców i żebraków, rozróżniano przestępstwa (wyróżniano dokonanie rozboju czy
kradzieży „na policjanta” – przestępcy przebierali się w strój policjanta).
To postępowanie polegało na szybkim schwytaniu sprawcy i wymierzeniu natychmiast
kary. Postępowanie często dokonywane przy złapaniu sprawcy na gorącym uczynku.
Szurta to policja, sahib asz – szurta to szef policji. Wolno było stosować tortury. Oprócz
szefa policji tortury mógł stosować nadzorca bazaru – muhtasib (postępowanie quasi –
policyjne). Kara była wykonywana natychmiast – chłosta lub kary mutylacyjne[hańbiące
kary cielesne polegające na pozbawieniu skazanego poszczególnych części ciała].
o
postępowanie sądowe
– proces sądowy odbywał się przed sędzią (kadi). Panowały tu
inne zasady: nie wolno było stosować tortur, przyznanie się jest podstawą dowodów,
stosowano dowody ze świadków (z legalną teorią dowodów) – świadkami najczęściej byli
mężczyźni, zeznaniom jednego mężczyzny odpowiadały zeznania dwóch kobiet. Istniały
rygorystyczne wymogi odnośnie świadków – musiała być to osoba uczciwa,
prawdomówna, musiała posiadać dobrą opinię w środowisku, nie mogła pochodzić z
rodziny strony przeciwnej. Czasem wymagano zeznań 4 świadków (np. w sprawach o
cudzołóstwo – surowa kara jeśli oskarżony pozostawał w związku małżeńskim).
Zabójstwo i uszkodzenie ciała były ściganie z oskarżenia prywatnego. Brak instytucji
winy, zamiast tego rozpatruje się zamiar
procesem muzułmańskim kierowały następujące zasady
o
odpowiada karnie tylko człowiek
[ostatnie procesy, w których uczestniczyło zwierzę – rok 1913
– Szwajcaria]
o
za popełnienie przestępstwa odpowiada karnie tylko człowiek dorosły (osoba dorosła to
osoba, która osiągnęła dojrzałość płciową/seksualną: dziewczyna od pierwszej
miesiączki, chłopak od kiedy jest zdolny do aktu płciowego), dziecko nie odpowiada za
popełnienie przestępstwa
o
odpowiada człowiek psychicznie zdrowy, nie popełnia przestępstwa człowiek chory
psychicznie.
o
Zasada in dubio pro reo – w razie wątpliwości na korzyść oskarżonego
o
Instancyjność
W prawie muzułmańskim jest instytucja zabójstwa pośredniego – handlarz narkotykami zabija
poprzez rozprowadzanie narkotyków.
10
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
10
Średniowiecze
1. Funkcjonuje prawo zemsty – pokrzywdzony i jego rodzina mogli się mścić według zasady prawa
talionu.
2. Wprowadzenie procesu skargowego – PROCES WCZESNOGERMAŃSKI
- Charakteryzował się dużym formalizmem
- Wprowadzone zostały normy jak ma wyglądać skarga, odpowiedź na skargę i odpowiedź na
odpowiedź
- Wygłaszano odpowiednią treść przysięgi – jeśli któraś ze stron pomyliła się to przegrywała.
- Wadą było to że wielu rzeczy nie można było udowodnić i rozstrzygnąć sprawy, w związku z
tym zaczęły pojawiać się ordalia – sądy boże.
Ordalia – formy:
1. Pojedynek (ale można było wystawić zamiast siebie zastępców)
2. Próba gorącego żelaza – przeprowadzenie podejrzanego po rozpalonych prętach. Nie
patrzono na to czy są oparzenia, bo zawsze były, ale na to jak goją się rany.
3. Próba gorącej wody - podejrzany miał za zadanie wyciągnięcie gołą ręką z kociołka z
wrzątkiem przedmiotu leżącego na jego dnie. Przy lżejszych przestępstwach wystarczyło
zanurzyć dłoń po nadgarstki, przy cięższych nawet po łokcie. Brak oparzeń i sposób
gojenia się ran był dowodem winy lub niewinności.
4. Próba zimnej wody – stosowana w procesie o czary. Woda jako żywioł czysty nie
przyjmie człowieka skalanego grzechem.
Gdy ktoś tonął, był niewinny, gdy unosił się na
powierzchni wody, miał związek z "mocami piekielnymi".
5. próba suchego chleba suchego sera – najbardziej racjonalna forma sądu bożego. Dawano
takie pożywienie oskarżonemu, jeżeli się krztusił to znaczy, że był winny.
3. Proces średniowieczny ewoluował w kierunku procesu inkwizycyjnego, wiek XVI.
Oskarżony został pozbawiony prawa do obrony. Podstawowym rodzajem dowodu było
przyznanie się oskarżonego do popełnionego czynu, w tym celu szeroko stosowano tortury.
Przyznanie się było królową dowodów – CONFESIO EST REGINA PROBATIONEM.
Tortury dzieliły się na 2 grupy:
o Stosowane w czasie śledztwa: Tortury poprzez ból miały skłonić oskarżonego, żeby się
przyznał i wskazał współsprawców. Najpierw pokazywano sale tortur i omawiano
zastosowanie każdego z urządzeń. Nie można było prowadzić procesu jeśli oskarżony nie
wyraził zgody - takiego skazanego okładano kamieniami tak, że nie mógł się ruszać, raz
dziennie dawano mu kromkę suchego chleba, łyk ustanej wody, leżał w celi aż się zgodzi;
jak umarł nie można było skonfiskować jego majątku co miało miejsce w momencie
przegranego procesu.
o Stosowane podczas kwalifikowanej kary śmierci: łamanie kołem, powieszenie głową w
dół i przecinanie, ukrzyżowanie. Takie tortury były często publicznym widowiskiem.
Stosowano je w ramach prewencji generalnej.
HISTORIA:
1. Piekarski, który chciał zabić króla Zygmunta III Wazę, był umysłowo chory, był
torturowany, następnie skazany na śmierć za naruszenie majestatu króla. Miał zginąć
rozerwany końmi.
2. Polska była pierwszym krajem na świecie, gdzie konstytucją sejmową z 1776 r.
zabroniono barbarzyństwa procesów o czary i stosowania tortur w postępowaniu
karnym. W latach 40 – tych XVIII w. przeprowadzono proces, na mocy którego spalono
14 – 17 kobiet oskarżonych o czary. To właśnie ten proces przyczynił się do tego, że
podjęto tą konstytucję sejmową.
11
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
11
CONSTITUTIO CRIMINALIS CAROLINA
–uznawana za pierwszą wielką kodyfikację czasów nowożytnych
Constitutio Criminalis Carolina była kodeksem karnym, obejmującym zarówno prawo karne
procesowe, jak i materialne. Jej postanowienia stanowiły normatywne ugruntowanie
dotychczasowego rozwoju prawa karnego. Choć miała obowiązywać jedynie posiłkowo, jej
znaczenie okazało się znacznie większe i ze względów praktycznych jej powszechne stosowanie
stało się faktem. Był to pierwszy akt prawny, który hamował zapędy władców w materii
procesowej, ustalał zasady postępowania na różnych etapach procesu. Wprowadzał gwarancje
procesowe. Był to akt niemiecki, który wprowadzał proces inkwizycyjny.
Carolina wprowadziła do prawa karnego materialnego i procesowego szereg przełomowych
unowocześnień (m.in. przyjęcie zasady publicznoprawnej w ściganiu przestępstw,
określenie winy jako podstawy odpowiedzialności karnej, zniesienie systemu kar
kompozycyjnych (od łac. compositio – ugoda – rodzaj kary pieniężnej), przyjęcie zasady prawdy
materialnej i zasady racjonalnych środków dowodowych w procesie karnym przy jednoczesnym
radykalnym zwiększeniu surowości kar w porównaniu z czasami średniowiecza.
Czas powstania tej konstytucji datuje się pod koniec lipca 1532 w Ratyzbonie. Uchwalona przez
Sejm Rzeszy, ogłoszona przez Karola V w 1532.
Znajdowały się wyraźne reguły dowodowe. Podstawowymi dowodami były donosy, informacje
uzyskane od współpracowników itp. (współcześnie jest to metoda materiałów operacyjnych,
narodziła się ona w Mezopotamii w postaci pozyskiwania pewnego rodzaju agentów i
współpracowników). Było przewidziane jacy świadkowie mają się pokazać.
- Carolina nie pozwalała sędziom na dowolność
- Był to akt schyłkowy średniowiecza
- formalizm procesowy
- Carolina znała aż 7 rodzajów kary śmierci (była to kara stopniowalna):
zwykłe:
1. ścięcie (kara szlachecka)
2. powieszenie (kara chłopska)
kwalifikowane:
3. ćwiartowanie (tylko za zdradę kraju)
4. utopienie (dla kobiet)
5. spalenie
6. pogrzebanie żywcem
7. łamanie kołem (za morderstwo, które Carolina odróżniała od zabójstwa umyślnego i
nieumyślnego na podstawie kryterium woli np. trucicielstwo, zabójstwo z odległości)
Przy przestępstwach zagrożonych kwalifikowaną karą śmierci możliwe zaostrzenie jej
wykonania poprzez rozszarpywanie ciała rozpalonymi kleszczami i wleczenie końmi na miejsce
stracenia (np. za mord szlachcica lub bliskiego przyjaciela).
W Polsce, dla stanu szlacheckiego się nie przyjęła, mimo że zostało spolszczona i wydana
(1563 - Bartłomiej Groicki „Postępek sądów w sprawach około karania na gardle”). Szlachta
wołała obyć się bez tortur i pozostawała przy formie procesu skargowego. Przyjęła się tylko
wśród mieszczaństwa i czasami w sprawach wiejskich.
12
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
12
Oświecenie
Oświecenie to czas reform. Odstąpiono od tortur i procesów o czary. Jako pierwszy kraj odeszła
Polska - przy pomocy Konstytucji Sejmowej z 1776 r. Jeden z ostatnich procesów o czary
odbywał się w 1775 r. (w Doruchowie k. Wielunia). Tam kilkanaście kobiet poddano próbom
wody, a potem umieszczono w beczkach mających specjalne otwory na głowę. Oczywiście
okrucieństwo okraszono religijnymi hasłami — na beczkach kryjących storturowane ciała tych
kobiet umieszczano bogobojne napisy. W końcu kobiety spalono. A jeśli któraś z nich miała
córkę, nie omieszkano na wszelki wypadek jej wychłostać. Sprawa w Doruchowie poruszyła
opinię szlachecką, sejm podjął stosowne uchwały.
WIEK XIX
Na początku wieku XIX powoli odchodzono od procesu inkwizycyjnego w stronę formy
mieszanej. Doprowadziły do tego nieprzerwane wojny oraz rodzący się powoli kapitalizm, kiedy
to następuje masowa emigracja ludzi ze wsi do miast (nie mieli oni pracy ani pieniędzy, więc
skłaniali się ku przestępczości).
Paryż w okresie Napoleona był najniebezpieczniejszym miejscem na świecie. Prefekt Paryża w
celu uzdrowienia tego problemu powołał służbę śledczą, na czele których stanął Eugeniusz
Franciszek Vidocq (był bardzo inteligentny i sprytny, miał na koncie ponad 18 ucieczek z
więzienia). Gdy został kolejny raz złapany dostał od prefekta propozycję nie do odrzucenia, miał
stanąć na czele służby śledczej, albo zostanie dożywotnio zesłany na galerę. Swoich
współpracowników dobierał spośród kryminalistów, świetnie znali oni środowisko przestępcze i
znali metody ich działania, co było źródłem ich ogromnych sukcesów. Po kilku latach Paryż stał
się jednym z najbezpieczniejszych miast świata. Vidocq położył podwaliny pod służbę policyjną.
Zaczął gromadzić kartoteki, wprowadził kombinację operacyjną (przenikanie do sfery
przestępców).
Wiek XIX to wiek rozwoju nauki i techniki, a więc wszelkie nowinki naukowo-techniczne były
wykorzystywane w procesie karnym (można było np. wykryć truciznę w organizmie,
identyfikować krew na narzędziu zbrodni). Rozwinęła się medycyna sądowa oraz narodziła się
kryminalistyka (za sprawą Hansa Grossa). W 1893 r. Hans Gross wydał Podręcznik dla sędziów
śledczych, urzędników policyjnych, żandarmów itd.
Od tej daty przyjmuje się początek nauki kryminalistyki.
Nowinki techniczne miały wpływ na formy procesu. Zaczęły powstawać teorie procesowe, by
wyeliminować świadków, by sędzia wydawał wyrok na podstawie dowodu naukowego, który
przeprowadzał biegły (często zdarzały się sytuacje, gdzie biegły popełniał błędy, składał błędne
opinie).
Za tymi nowościami naukowymi poszła również fala zmian procesu karnego. Powstał np. Kodeks
Procedury Karnej Rosji z 1864 roku (bardzo postępowy- przewidywał duży zakres dowodów
rzeczowych typu naukowego). Widząc wadliwość dowodu ze świadków nastąpiła fascynacja
dowodami zbierane za pomocą nauki i techniki. Zrodziła się tendencja do zastępowania
wszelkich dowodów dowodami naukowymi (np. opiniami biegłych, których uważano za
nieomylnych).
Edmund Locard – szkoła, by świadkami byli naukowcy, wg niego najważniejsze są ślady
przestępstwa, ekspertyzę powinni przeprowadzić naukowcy. Świadkowie są mniej ważni. Locard
udowadniał wyższość dowodów rzeczowych nad zeznaniami świadów.
13
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
13
Polska
W chwili odzyskania niepodległości w Polsce obowiązywało wiele systemów prawnych:
1) Teren zaboru rosyjskiego: 1864- KPK
2) Teren zaboru pruskiego: 1874- KPK
3) Teren zaboru austriackiego: 1864 KPK
1928
– uchwalono KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO. Wszedł w życie 01.01.1929 zniósł
wszelkie regulacje, które powstały w trakcie zaborów.
Kodeks ten przewidywał 2 formy postępowania przygotowawczego:
I.
Dochodzenie – prowadzono o sprawy drobne, przestępstwa potokowe. W dochodzeniu
możliwy był tzw. proces zapiskowy: przewidywano go przy przestępstwach potokowych
(drobne kradzieże, pobicia). Był to proces szybki ponieważ cały materiał zbierał policjant.
Nie przesłuchiwał on świadków, prowadził jedynie rozpytania, z których sporządzał
notatki urzędowe stanowiące dowód w sprawie zastępujący protokół. Przesłuchiwany
był jedynie podejrzany. Proces zapiskowy to procedura uproszczona mająca na celu
szybkość postępowania i oddanie sprawy do sądu grodzkiego. Policja prowadziła
dochodzenie pod nadzorem prokuratury.
II.
Śledztwo – w tej formie rozpoznawano sprawy bardziej skomplikowane. Wymagało
sporządzenia protokołu. Prowadził je sędzia śledczy, który mógł zlecać różne zadania
policji, część śledztwa prowadził sam, decydował o tymczasowym aresztowaniu, potem
przekazywał sprawę do prokuratora, który miał przygotować akt oskarżenia, wnieść
pozew i oskarżać.
Postępowanie sądowe było dwuinstancyjne. Istniały 3 rodzaje sądów:
a. sąd grodzki – orzekał w I instancji
b. sąd okręgowy – orzekał w II instancji
c. sąd apelacyjny – sąd II instancji od wyroków sądów okręgowych
d. Sąd Najwyższy – kasacje od wyroków
1932 – Kodeks Karny prof. Makarewicza (nie był on procesualistą)
Po II wojnie światowej dalej stosowano KPK z 1929 r., aż do lat 50 – tych. Obowiązują już inne
ustawy dotyczące zbrodniarzy wojennych (tryb doraźny);
1944 – KPK Wojska Polskiego – wzorowano go na aktach prawnych radzieckich (szeroko
stosowana analogia, ograniczone postępowanie dowodowe, ograniczona swobodna ocena
dowodów przez sędziego).
1952 – praca Andrzeja Wyszyńskiego (prawa ręka Stalina) – „Teoria dowodów w radzieckim
procesie karnym”. Lansował tzw. dowolną ocenę dowodów. Generalna zasada: wszystko mogło
naruszać dobro państwa socjalistycznego.
.
14
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
14
W 1955 zlikwidowano Informację Wojskową – utworzona na podobieństwo służb radzieckich,
była pewnego rodzaju kontrwywiadem i organem śledczym w wojsku.
Od 1956 roku powstaje Wojskowa Służba Wewnętrzna – pion kontrwywiadu, pion
dochodzeniowo-śledczy, pion prewencyjny.
1956 roku powołana zostaje Służba Bezpieczeństwa
Po okresie Stalinowskim rozpoczyna się proces demokratyzacji procesu karnego, likwidacja
instytucji sędziego śledczego. Wzrastają uprawnienia prokuratora; ma on duże możliwości, które
przeszły do KPK z 1969 r.
KPK z 1969
r. był nowoczesnym kodeksem, był zwarty. KPK dawał pełne uprawnienia
prokuraturze. Prokurator stosował warunkowe umorzenie, zatwierdzał akt oskarżenia, stosował
środki zapobiegawcze (tymczasowe aresztowanie).
Obecnie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
decyduje sąd rejonowy – art. 250 KPK.
Zwiększono zakres prawa do obrony, wprowadzono instytucje oskarżyciela posiłkowego, który
mógł wnosić wnioski dowodowe.
Sądy:
a. Powiatowe
b. Wojewódzkie
c. Sąd Najwyższy
Postępowanie przygotowawcze: śledztwo i dochodzenie
Prokurator odgrywał ogromną rolę
Prowadzone przez milicję obywatelską i
inne organy, np. Służba Bezpieczeństwa,
Wojskowa Służba Wewnętrzna,
Wyspecjalizowane Jednostki Związku
Pogranicza
1997
–Kodeks Postępowania Karnego – obowiązuje obecnie. Ciągle nowelizowany i
poprawiany. Podkreśla zasady i gwarancje procesowe. O tymczasowym aresztowaniu decyduje
sąd – inaczej niż w KPK z 1969. 2003 – poważna nowelizacja wprowadzająca szereg nowych
instytucji. Zmiany spowodowane są koniecznością upodobnienia naszej procedury do prawa UE.
15
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
15
Funkcje procesu karnego
1. Funkcja porządkująca, zwana także regulacyjną – Wyraża się w tym, że prawo reguluje
-skomplikowany przecież –przebieg postępowania, wyznacza porządek czynności, ich
sekwencję, spełnia role koordynatora czynności procesowych. Stwarza prawną
podstawę i ramy działania uczestników postępowania oraz określa formę
podejmowanych czynności. Ważna dla podmiotów stosujących i uczących się prawa.
Normy prawne są w określony sposób poukładane:
- normy dotyczące postępowania przygotowawczego (np. dowody, śledztwo,
dochodzenie)
- normy dotyczące postępowania jurysdykcyjnego (np. etapy rozprawy głównej)
- normy procesowe dotyczące prawa międzynarodowego (np. ENA – Europejski Nakaz
Aresztowania)
2. Funkcja instrumentalna, zwana także prakseologiczną. Prawo karne procesowe tak
kształtuje postępowanie karne, aby mogło osiągać wyznaczone mu cele. Głównym celem
postępowania karnego jest dyrektywa „trafnej reakcji karnej”, wyrażająca wskazanie,
aby każdy winny i tylko winny, poniósł odpowiedzialność, na jaką w świetle prawa
zasłużył.
3. Funkcja gwarancyjna – prawo karne procesowe szeroko rozumiane (policja,
żandarmeria, CBA) jest uregulowane ustawowo. Żaden organ nie może działać dowolnie
czyli bez upoważnienia ustawowego. Wyznaczone są nieprzekraczalne ramy
ograniczenia swobód, z drugiej zaś strony wskazane są działania, które mogą
podejmować organy w celu realizacji swych zadań, by strzec wymiary sprawiedliwości.
Źródła prawa karnego procesowego
Konstytucja RP z 1997 r.;
ustawy
KPK – 1997
Ustawa o ustroju Sądów Powszechnych
Ustawa o prokuraturze
Ustawa o adwokaturze
Ustawa o radcach prawnych
Ustawa o policji
Ustawa o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wywiadu
Ustawa o żandarmerii Wojskowej
Ustawa o Straży Granicznej
Ustawa o CBA
Ustawa o świadku koronnym
ratyfikowane umowy międzynarodowe dotyczące międzynarodowego procesu karnego –
normy dotyczące ekstradycji, listu gończego, listu żelaznego, prawo unijne;
rozporządzenia – najczęściej Ministra Sprawiedliwości, Ministra Spraw Wewnętrznych.
Często będące aktami wykonawczymi do ustaw, regulujące określone tryby.
16
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
16
Prawo karne procesowe a inne dziedziny nauki – interdyscyplinarność procesu
karnego
1) Prawo karne materialne
Proces karny urzeczywistnia normy prawa karnego materialnego, oferuje metody,
narzędzia i instrumenty służące tej realizacji.
2) Kryminalistyka
Nauka o metodach popełniania przestępstwa, ścigania sprawców i zapobiegania
przestępstwom. Szerokie zastosowanie w realiach procesu karnego. Hans Gross:
„Kryminalistyka wkracza tam, gdzie normy prawa karnego nic więcej już powiedzieć nie
mogą”. Normy procesu karnego dają podstawę do wykorzystania instytucji
kryminalistyki, a kryminalistyka nadaje „treść” normom postpowania. np. normy
postępowania zezwalają na oględziny. Kryminalistyka natomiast mówi o tym w jaki
sposób te oględziny będą przeprowadzane. Całe postępowanie dowodowe jest
przesiąknięte zagadnieniami kryminalistyki. Kryminalistyka daje wiedzę na temat metod
badawczych. Podstawę prawną do przeprowadzenia badań daje KPK.
3) Nauki sądowe – medycyna sądowa, psychologia sądowa, psychiatria sądowa
4) Kryminologia – prognoza przestępczości
Inne nauki poza naukami prawnymi to te nauki, które mogą być wykorzystane w procesie
dochodzenia, uczestniczą w fazie dowodowej; więc na dobra sprawę wszystko.
Cele kodeksu
art. 2
§ 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby:
1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba
niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności,
2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie
okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania
karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu
poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,
3) uwzględnione zostały prawnie chronione interesy pokrzywdzonego,
4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.
§ 2. Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.
Systemy prawa:
System kontynentalny (prawo tworzy parlament)
System angloamerykański (pomieszanie precedensu z prawem stanowionym przez
parlament)[
common law + precedens + prawo stanowione przez parlament]
System prawa muzułmańskiego (prawo pochodzi od Boga, jest to prawo naturalne)
17
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
17
Naczelne zasady procesowe
Pojęcie naczelnych zasad
Naczelne zasady procesowe
to podstawowe, swoiste normy, określające główne cechy procesu, wskazujące i
podkreślające to, co na tle całokształtu przepisów jest ważniejsze i ogólniejsze w
stosunku do szczegółów mniej istotnych. Jako ogólne idee obejmujące węzłowe
zagadnienia w procesie i wyznaczające model procesu są one społecznie ważnymi
dyrektywami uregulowania najbardziej istotnych kwestii procesowych.
Doktryna ujmuje zasady procesowe w znaczeniu:
abstrakcyjnym – to niełączące się (nieodnoszące się bezpośrednio, wprost) z żadnym
systemem procesowym ogólne wskazania możliwego kierunku rozwiązania w ustawie
istotnego zagadnienia procesowego, to ogólna idea rozstrzygnięcia węzłowej kwestii
prawnej w procesie, niezwiązana z konkretnym ustawodawstwem. W toku tworzenia
systemu procesowego ustawodawca, wybierając jedną z dwóch (występujących w
parze) przeciwstawnych zasad, przystosowuje ją do odpowiednio przez siebie
pojmowanych potrzeb praktycznych. Dokonuje tego, ograniczając daną zasadę przez
wprowadzanie odstępstw (wyjątków) na rzecz przeciwstawnej zasady abstrakcyjnej;
1. prawo naturalne (zasady uniwersalne dla ludzkości, np. prawo do życia,
sprawiedliwości)
2. tradycje prawa nowożytnego
3. prawo stanowione
konkretnym – to odpowiednia (jednoimienna) zasada abstrakcyjna w postaci takiej, w
jakiej została zaakceptowana i ujęta w danym systemie procesowym; to zasada
abstrakcyjna, wtłoczona w ramy obowiązującego ustawodawstwa, dostosowana do
konkretnych możliwości jej realizacji, a szczególnie do potrzeby ochrony wartości,
których realizacji ma ona służyć. I dopiero ta konkretna zasada obowiązuje, tak jak
norma prawna, i można ją – tak jak normę – naruszyć.
1. Kodeksowe – uregulowane w kodeksie bezpośrednio, to takie, których definicje lub
podstawowy zarys zawarte są w obowiązującym ustawodawstwie, zwłaszcza w
jednym, specjalnym przepisie. np. zasada prawdy materialnej, prawa do obrony,
swobodnej oceny dowodów
2. Pozakodeksowe – prawnie niezdefiniowane ale można je wyprowadzić z
poszczególnych przepisów KPK, np. zasada szybkości postępowania, zasada
kontradyktoryjności.
Zasada – to naczelna dyrektywa, według której budowane są inne normy prawa karnego
procesowego i według założeń której powinien przebiegać cały proces.
18
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
18
Zasada kontradyktoryjności i zasada śledcza
Zasada kontradyktoryjności
(nazywana też zasadą sporności, niekiedy zasadą walki) to dyrektywa,
w myśl której proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron (podmiotów)
przed bezstronnym arbitrem.
Zasada ta polega na tym, że podczas postępowania jurysdykcyjnego dochodzi do sporu pomiędzy
stroną oskarżenia i stroną obrony.
Zasada ta oparta jest na rozdzieleniu funkcji procesowych – oskarżenia (ścigania), obrony i
orzekania (rozstrzygania). Funkcje te wykonywane są przez różne podmioty, między którymi
zawiązuje się trójczłonowy stosunek procesowy – w pełnej, klasycznej postaci między oskarżycielem,
oskarżonym i sądem (organem procesowym), z tych względów proces kontradyktoryjny określany
jest jako proces trójpodmiotowy.
Z zasadą tą wiąże się
zasada równouprawnienia stron
, która polega na tym, że strony przeciwstawne
mają w postępowaniu karnym równe uprawnienia procesowe. Strona oskarżona jest chroniona przez
określone zasady np. prawo do obrony, oskarżony nie musi udowadniać swojej niewinności.
Zasada ta wynika z ogółu przepisów określających uprawnienia stron. Najbardziej znaczący
i charakterystyczny jest art. 367, w myśl którego przewodniczący umożliwia stronom wypowiedzenie
się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu. Jeżeli w jakiejkolwiek kwestii jedna ze stron
zabiera głos, prawo głosu przysługuje również wszystkim innym stronom. Obrońcy oskarżonego i
oskarżonemu przysługuje głos ostatni.
Do głównych przejawów zasady kontradyktoryjności w postępowaniu jurysdykcyjnym zaliczyć
należy w szczególności:
prawo składania różnego rodzaju wniosków służących obronie interesów określonych
podmiotów, w tym przede wszystkim wniosków dowodowych (art. 167, 338
§ 1 i inne)
prawo stron wypowiadania się na rozprawie co do każdej kwestii podlegającej
rozstrzygnięciu (art. 367 § 1)
prawo stron zajmowania stanowiska we wszystkich kwestiach, w których inna
strona zabiera głos, w myśl maksymy audiatur et altera pars (art. 367 § 2 Jeżeli w jakiejkolwiek
kwestii jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje również wszystkim innym
stronom. Obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługuje głos ostatni.)
prawo stron oraz ich przedstawicieli (a także biegłego) zadawania pytań każdej
przesłuchiwanej osobie (art. 171); w szczególności ma to kontradyktoryjną wymowę
na rozprawie (art. 370 § 1 )
prawo zaskarżania wydawanych decyzji oraz innych czynności
Zasada śledcza (inkwizycyjności)
polega na tym, że w procesie nie występują strony, zaś funkcje
oskarżenia, obrony i orzekania (rozstrzygania) są skumulowane w rękach jednego podmiotu –
organu procesowego, któremu podporządkowany jest cały proces. Proces śledczy nazywany jest w
związku z tym procesem jednopodmiotowym.
Zasada śledcza w procesie karnym realizowana jest w ramach postępowania przygotowawczego.
Zasada ta polega na ograniczeniu uprawnień podejrzanego (nie przysługują uprawnienia do
procesowej walki o własne racje i interesy). Organ procesowy nie ujawnia niektórych kwestii (zasada
tajności), pewne informacje są wykorzystywane w prowadzonych czynnościach. Organ ich nie
ujawnia, ponieważ inaczej oskarżony mógłby dopasować swoje zeznania do zebranych materiałów.
Organ procesowy wykorzystuje posiadane informacje i czeka na reakcję podejrzanego.
Organ procesowy musi poinformować podejrzanego, że może zapoznać się ze wszystkimi zebranymi
materiałami (przed wydaniem aktu oskarżenia). Gdy podejrzany wyrazi chęć, to sąd musi mu to
umożliwić.
19
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
19
Zasada prawdy materialnej
Zasada prawdy materialnej (nazywana także zasadą prawdy obiektywnej) to dyrektywa,
według której rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych
ustaleniach faktycznych.
Zasada ta polega na ustaleniu obiektywnej rzeczywistości i zgodnie z
art. 2 § 2 KPK
podstawę
rozstrzygnięć organów procesowych powinny stanowić prawdziwe ustalenia faktyczne.
Z tej dyrektywy wynikają 2 dalsze, bardziej szczegółowe:
1) organy procesowe obowiązane są do podejmowania wszelkich starań, aby ich ustalenia
faktyczne były zgodne z prawdą;
2) organ procesowy sprawujący kontrolę jurysdykcyjną zobowiązany jest do sprawdzenia,
czy organ, który wydał zaskarżone orzeczeniem poczynił prawdziwe ustalenia faktyczne –
w tym celu ustawa przewiduje środki zaskarżenia, a zwłaszcza system środków
odwoławczych; w ramach postępowania odwoławczego najbardziej istotną rolę odgrywa
art. 438 pkt 3 KPK, zgodnie z którym organ odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie w
razie błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on
mieć wpływ na jego treść. Jeżeli błąd w tych ustaleniach spowodowałby, że utrzymanie
orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść
oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów
(art. 440 KPK).
Ustalenia faktyczne to dokonane przez organ procesowy (na podstawie dowodów) stwierdzenia
istnienia (lub nieistnienia) faktów, o których należy orzec w decyzji (które mają stanowić
faktyczną podstawę rozstrzygnięcia). Te procesowe ustalenia – w myśl zasady prawdy
materialnej – powinny być prawdziwe. Ustalenia faktyczne występują w każdej decyzji
procesowej (nie tylko w wyrokach – także w postanowieniach, zarządzeniach); nawet jeżeli nie
zostają w niej wprost wyrażone, organ procesowy musi je uwzględnić jako podstawę swego
rozstrzygnięcia.
Zasada ta wychodzi z pojęcia prawdy. Jednak brak jest definicji prawdy. Prawda to zgodność z
obiektywną, otaczającą nas rzeczywistością.
Odwołując się do tzw. klasycznej definicji prawdy, należy przyjąć, że prawda to sąd (lub
wyrażające go zdanie) zgodny z rzeczywistością, do której się odnosi, o której orzeka.
Prawdziwość to cecha sądu zgodnego z rzeczywistością.
Pojawia się problem, czy ta prawda to zawsze pewność, że tak było, czy pewne
prawdopodobieństwo. Najczęściej jest to bardzo wysoki stopień prawdopodobieństwa i organ
wydaje decyzję w oparciu o to prawdopodobieństwo.
Ustalając prawdę organ procesowy niekiedy nie musi mieć tej prawdy obiektywnej, ale musi
mieć wysoki stopień prawdopodobieństwa. Jest to namiastka prawdy materialnej.
W procedurze karnej prawdopodobieństwo jest stopniowalne:
uzasadnione przypuszczenie – do zatrzymania osoby wystarczy uzasadnione przypuszczenie,
że popełniła ona przestępstwo (art. 244 KPK);
uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa – do wszczęcia postępowania
przygotowawczego wystarczy uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa;
subiektywna pewność – wydanie wyroku.
20
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
20
Fundamentalnymi gwarancjami zasady prawdy materialnej są:
obowiązek inicjatywy dowodowej spoczywający na organach procesowych, niezależnie od
zachowania się stron procesowych,
kontradyktoryjność rozprawy sądowej i jej elementy w postępowaniu przygotowawczym,
koncentracja czasowa i miejscowa procesu w czasie rozprawy sądowej i ustawowe okresy
postępowania przygotowawczego – dzięki tym środkom uzyskuje się możliwość porównania
dowodów, a przede wszystkim skrócenie odstępu czasowego dzielącego przestępstwo od
momentu osądzenia,
kontrola sądowa postępowania przygotowawczego, która ma na celu zapobieżenie
przedostaniu się do postępowania sądowego spraw, w których nie wyjaśniono dokładnie
wszystkich istotnych okoliczności
i w których popełniono błędy dające się naprawić tylko w postępowaniu przygotowawczym,
kolegialność sądu i udział w sądzeniu przedstawicieli społeczeństwa (ławników),
- system środków zaskarżania decyzji procesowych - wprowadzenie zwyczajnych środków
zaskarżenia/zażalenia (odwołanie, apelacja) oraz nadzwyczajnych środków zaskarżenia (kasacja,
wznowienie postępowania);
Przeciwieństwem zasady prawdy materialnej jest zasada prawdy formalnej (prawdy sądowej) – to
pewien surogat prawdy materialnej; polega na ustaleniu przebiegu danego zdarzenia przez sąd. Nie
zawsze jest to jednak zgodne z prawdą materialną. Prawda formalna (proceduralna), czyli wiedza oparta
na domniemaniach, fikcjach prawnych lub zgodzie stron. W historii był szereg reguł, które pozwalały to
prawdę formalną ustalić.
Ograniczenia zasady prawdy materialnej (chodzi tu o ograniczenie możliwości dokonania
prawdziwych ustaleń faktycznych):
zakazy dowodowe – pewnych dowodów nie można przeprowadzić, chociaż mogłyby one
przyczynić się do uzyskania prawdy materialnej
art. 178 KPK – nie wolno przesłuchiwać jako świadków:
1) obrońcy lub adwokata, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady
prawnej lub prowadząc sprawę,
2) duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi;
zakaz stosowania tortur (przymusu psychicznego i fizycznego);
zakaz przesłuchania z użyciem wariografu – nie można stosować badań wariograficznych
podczas czynności przesłuchania,
zasada usprawnienia walki – organ procesowy powinien wykorzystać wszystkie istniejące
możliwości by dociekać prawdy materialnej, ale te podejmowane czynności muszą być
zgodne z procedurą karną, nie wolno stosować metod zabronionych przez KPK;
prawomocność orzeczenia (postulat tzw. pewności obrotu prawnego, inaczej nazywany
zasadą stałości wyroków lub zasadą niepodważalności decyzji prawomocnych) – jeśli nie
dojdzie do wzruszenia prawomocnego orzeczenia (kasacja, wznowienie postępowania,
postanowienie Prokuratora Generalnego), zwłaszcza gdy upłynie termin 6 miesięcy, do
uwzględnienia kasacji na niekorzyść oskarżonego lub wydania postanowienia Prokuratora
Generalnego, sprawca może czuć się niezagrożony;
immunitety procesowe,
wyrok skazujący może być wydany tylko w razie dokonania ustaleń faktycznych, świadczących
o winie oskarżonego (udowodnienia mu winy), natomiast wyrok uniewinniający wydawany
jest bądź wówczas, gdy niewinność oskarżonego została udowodniona, bądź też wówczas,
gdy nie została udowodniona ani jego wina, ani jego niewinność (decyzje niekorzystne dla
oskarżonego powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach faktycznych; natomiast decyzje
korzystne dla oskarżonego mogą opierać się na prawdziwych, korzystnych dla niego
ustaleniach faktycznych, bądź – w wypadku niedokonania ustaleń prawdziwych – na
zasadach: domniemania niewinności oraz in dubio pro reo.
21
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
21
Zasada swobodnej oceny dowodów
W historii procesu karnego możemy wyróżnić 3 zasady oceny dowodów:
zasada legalnej (ustawowej) oceny dowodów
– ustawa, czy akt prawny bardzo wysokiej
rangi stanowi jak klasyfikować dowody (wartościuje się każdy dowód). Zasada ta jest
niebezpieczna z punktu widzenia demokratycznego państwa, ponieważ nakłada na sędziego
obowiązki jak rozpatrywać dowody. Zasada ta była spotykana sporadycznie.
Wynikało z niej, wiążące sędziego, różnicowanie z góry wartości dowodów tego samego
rodzaju, np. zeznań świadków, zależnie od stanu, płci i innych cech zeznającego; zeznaniom
duchownych przyznawano większą wartość niż zeznaniom osoby świeckiej, zeznaniom
mężczyzny większą wartość niż temu, co przekazywała kobieta, zeznania szlachcica
traktowano jako lepszy dowód niż zeznania chłopa;
zasada dowolnej oceny dowodów
– organ procesowy nie jest niczym związany oceniając
materiał dowodowy; jest wolny. Może oceniać dowody według swojego uznania; sędzia
oceniał dowód tak jak chciał. Sędzia kierował się „duchem czasu” Dowolna ocena dowodów
towarzyszyła systemom totalitarnym. Zasada dowolnej oceny dowodów odwołuje się do
czegoś wyższego (np. w czasie rewolucji francuskiej ktoś nazwany został wrogiem ludu, w
hitlerowskich Niemczech nazwanym można było działającym przeciwko Rzeszy, w
stalinowskim Związku Radzieckim działalność przeciwko socjalizmowi).
zasada swobodnej oceny dowodów
– polega na tym, że organ procesowy ocenia dowody i
wyciąga z nich wnioski według swego wewnętrznego przekonania, nieskrępowany regułami
prawnymi.
Zasada ta wyrażona jest w
art. 7 KPK
, zgodnie z którym organy postępowania kształtują swe
przekonanie na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z
uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia
życiowego.
Tym samym organ procesowy ocenia swobodnie dowody, ale musi kierować się 3 wskaźnikami:
1) całokształtem przeprowadzonych dowodów,
2) zasadami prawidłowego (logicznego) rozumowania,
3) wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego – jeśli organ procesowy nie ma wiedzy
specjalnej, to powołuje biegłych.
KPK nie przewiduje żadnych reguł nakazujących uznanie pewnych faktów za udowodnione lub za
nieudowodnione. Zasada ta odnosi się zarówno do sfery ocen apriorycznych, jak i
aposteriorycznych.
Ocena aprioryczna – poprzedza przeprowadzenie dowodu; polega ona na badaniu przydatności
dowodu dla udowodnienia danej kwestii; dokonuje się więc jej pod kątem dopuszczalności
dowodu.
Ocena aprioryczna dowodu w procesie karnym powinna być przeprowadzona bardzo ostrożnie.
Sprowadza się ona do następujących kryteriów:
czy dowód ten jest prawnie dopuszczalny, np. czy nie został uzyskany z naruszeniem
gwarancji prawnych oskarżonego,
czy jest on przydatny do stwierdzenia danej okoliczności lub czy da się go przeprowadzić.
W sferze ocen apriorycznych prawo polskie przewiduje kilka wyjątków od tej zasady:
zakazy dowodowe,
domniemania prawne niewzruszalne.
22
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
22
Ocena aposterioryczna – jest dokonywana po przeprowadzeniu dowodu; należy odróżnić:
ocenę jednostkową – to ocena każdego dowodu z osobna, dokonywana w czasie i
niezwłocznie po przeprowadzeniu dowodu,
ocena kompleksowa – dochodzi do niej w czasie narady, przed wydaniem orzeczenia, a po
zamknięciu postępowania dowodowego.
Można powiedzieć, że zasada swobodnej oceny dowodów w Polsce jest zasadą kontrolowanej
oceny dowodów. Kontrola ta przebiega dwustronnie:
1) organ procesowy musi się wytłumaczyć, dlaczego oparł się na tych, a nie innych dowodach i
dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych. Uzasadnione muszą być wszystkie orzeczenia i
akty procesowe, przesuwające proces do następnego etapu, chyba że ustawa przewiduje
wyraźnie zwolnienia z tego obowiązku. Są to (uzasadnienie muszą mieć)
a) postanowienie o wszczęciu śledztwa (powinno posiadać uzasadnienie),
b) postanowienie o przedstawieniu zarzutów w śledztwie (uzasadnienie sporządza się na
żądanie podejrzanego),
c) postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa, o umorzeniu, warunkowym umorzeniu
albo
o zawieszeniu śledztwa,
d) akt oskarżenia (w jego uzasadnieniu należy przytoczyć fakty i dowody, na których akt ten
się opiera) – wyjątkiem jest akt oskarżenia sporządzony przez Policję lub inny organ
uprawniony do prowadzenia dochodzenia, który może nie zawierać uzasadnienia;
2) organ rozpoznający środek odwoławczy kontroluje swobodną ocenę dowodów dokonaną
przez organ pierwszej instancji – podstawą prawną tej kontroli jest art. 438 pkt 3, w myśl
którego orzeczenie ulega uchyleniu lub zmianie w razie stwierdzenia błędu w ustaleniach
faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenie, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego
orzeczenia. System apelacyjny i zażaleniowy zbudowany jest właśnie m.in. na koncepcji
kontroli oceny ustaleń dowodowych sądu I instancji.
23
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
23
Zasada obiektywizmu
dyrektywa zobowiązująca organy procesowe do obiektywnego stosunku do sprawy i jej
uczestników, pozbawionego stronniczości, uprzedzeń i osobistego nastawienia
Zasada obiektywizmu w kpk;
art. 4: „Organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać
okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego”
przepis ten stanowi potwierdzenie realizacji zasady prawdy materialnej.
Gwarancje zasady obiektywizmu:
wyłączenie sędziego (art. 40 i 41);
wyłączenie ławników (art. 44),
wyłączenie prokuratora i innych osób prowadzących postępowanie przygotowawcze
oraz innych oskarżycieli publicznych ( art. 47 i 48)
wyłączenie biegłych
wyłączenie pomocników procesowych
Wyłączenie się sędziego:
sędzia w podejmowaniu decyzji procesowych musi mieć zapewnioną swobodę i
możliwość uchylenia się od udziału w sprawie , w której jego niezależność mogłaby być
podważona;
sędzia wyłączając się z własnej woli może w ten sposób udaremnić próby wywarcia na
niego nacisku w kierunku wydania orzeczenia określonej treści
Kodeks postępowania karnego przewiduje 2 rodzaje podstaw wyłączenia sędziego
Iudex inhabilis
(sędzia niezdolny do orzekania, niemogący prowadzić postępowania)
Zgodnie z art. 40 § 1 sędzia jest z mocy prawa wyłączony (w każdej fazie procesu) od udziału w
sprawie (jako niezdatny do orzekania), jeżeli:
1) sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,
2) jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub
przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,
3) jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy
dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt 2 albo jest związany z jedną z tych osób
węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,
4) był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany
w charakterze świadka lub występował jako biegły,
5) brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy
strony albo prowadził postępowanie przygotowawcze,
6) brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,
7) brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,
8) brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,
9) prowadził mediację.
Powody wyłączenia trwają mimo ustania uzasadniającego je małżeństwa, wspólnego pożycia,
przysposobienia, opieki lub kurateli. Sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego
wnioskiem o wznowienie lub zaskarżonego w trybie kasacji, nie może orzekać co do tego
wniosku lub tej kasacji.
Niewyłączenie sędziego podlegającego wyłączeniu na podstawie art. 40 powoduje, że w
wypadku zaskarżenia orzeczenia sąd odwoławczy zaskarżone orzeczenie uchyla (jest to tzw.
bezwzględna przyczyna odwoławcza, art. 439 § 1 pkt 1).
24
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
24
Iudex suspectus
(sędzia podejrzany o brak bezstronności)
Art. 41 § 1 stanowi, że sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby
wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.
Zgodnie z § 2 tego artykułu wniosek o wyłączenie sędziego na tej podstawie może być zgłoszony do
rozpoczęcia przewodu sądowego; wniosek zgłoszony później pozostawia się bez rozpoznania – chyba że
przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu
(np. oskarżony dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego dowiedział się, że jego ojciec miał przed laty
poważny zatarg z sędzią na tle finansowym).
W razie niewyłączenia sędziego mimo istnienia tego powodu (przesłanki) występuje tylko względna
przyczyna odwoławcza, to znaczy, że w razie zaskarżenia orzeczenia wydanego przez takiego sędziego sąd
odwoławczy będzie badał, czy niewyłączenie sędziego mogło w danej sytuacji mieć wpływ na treść
orzeczenia).
art. 42
§ 1. Wyłączenie następuje na żądanie sędziego, z urzędu albo na wniosek strony.
§ 2. Jeżeli sędzia uznaje, że zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy art. 40(iudex inhabilis),
wyłącza się, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia.
§ 3. Sędzia, co do którego zgłoszono wniosek o wyłączenie na podstawie art. 41 (iudex
suspectus), może złożyć do akt stosowne oświadczenie na piśmie i powstrzymuje się od udziału
w sprawie; jest jednak obowiązany przedsięwziąć czynności nie cierpiące zwłoki.
§ 4. Poza wypadkiem określonym w § 2 o wyłączeniu orzeka sąd, przed którym toczy się
postępowanie; w składzie orzekającym w kwestii wyłączenia nie może brać udziału sędzia,
którego dotyczy wyłączenie. W razie niemożności utworzenia takiego składu sądu, w kwestii
wyłączenia orzeka sąd wyższego rzędu.
25
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
25
Zasada skargowości i zasada postępowania z urzędu
Wyróżniamy 3 tryby postępowania (ścigania):
1) tryb ścigania z oskarżenia publicznego (z urzędu)
– polega na tym, że organ jest zobowiązany
podjąć określone czynności gdy uzyska informacje o popełnieniu przestępstwa; większość
przestępstw ma charakter publicznoskargowy, to znaczy ich ściganiem zajmuje się oskarżyciel
publiczny (z reguły jest nim prokurator), działający w imieniu państwa. Prowadzi on
postępowanie przygotowawcze, sporządza akt oskarżenia i wykonuje czynności oskarżyciela
przed sądem.
Zgodnie z art. 14 § 1 KPK wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie
uprawnionego oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu; z oskarżenia publicznego
są ścigane wszystkie najcięższe przestępstwa.
Jest pewna grupa dóbr chronionych prawem, których naruszenie powoduje, że na atak na
to dobro reaguje wymiar sprawiedliwości (organem uprawnionym jest prokurator);
2) tryb ścigania z urzędu, lecz na wniosek (tryb ścigania na wniosek)
– dotyczy to przestępstw
wnioskowych, np. zgwałcenie, kradzież na szkodę osoby najbliższej (art. 12 KPK). Ściganie
następuje na wniosek pokrzywdzonego. W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek z
chwilą złożenia wniosku postępowanie toczy się z urzędu. Ustawodawca pozostawia
pokrzywdzonemu decyzję, czy domagać się ścigania czy nie
W razie złożenia wniosku o ściganie niektórych tylko sprawców obowiązek ścigania obejmuje
również inne osoby, których czyny pozostają w ścisłym związku z czynem osoby wskazanej we
wniosku, o czym należy uprzedzić składającego wniosek. Przepisu tego nie stosuje się do
najbliższych osoby składającej wniosek.
Jest pewna kategoria dóbr chronionych prawem i naruszenie tych dóbr może być ścigane
tylko na wniosek pokrzywdzonego (ważna jest wola pokrzywdzonego).
Wniosek może być cofnięty:
w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora,
a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – do rozpoczęcia przewodu sądowego na
pierwszej rozprawie głównej.
Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne. Wniosku nie można jednak cofnąć, gdy
chodzi
o przestępstwo zgwałcenia
3) tryb ścigania z oskarżenia prywatnego
– przestępstwa prywatnoskargowe są w polskim
prawie karnym nieliczne. Należą do nich np. zniesławienie, zniewaga, naruszenie
nietykalności cielesnej. Ich ściganie zależy od pokrzywdzonego, który jako oskarżyciel
prywatny może wnosić i popierać oskarżenie przed sądem. Jeżeli jednak wymaga tego interes
społeczny, prokurator może wszcząć postępowanie albo przyłączyć się do postępowania już
wszczętego przez pokrzywdzonego. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu.
Co do zasady potrzebna jest określona skarga czy też decyzja procesowa.
Wyróżniamy decyzje:
procesowe – podejmuje je organ procesowy, organ ścigania po otrzymaniu zawiadomienia
o popełnieniu przestępstwa decyduje o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia;
decyzje w postępowaniu karnym – to decyzje innych podmiotów uczestniczących w
postępowaniu, np. wniosek dowodowy złożony przez stronę, wniesienie skargi na coś,
zażalenie.
Sami nabywamy prawo dochodzenia praw przed sądem, gdy zostanie naruszona pewna
kategoria dóbr chronionych prawem.
26
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
26
Zasada skargowości
to dyrektywa, zgodnie z którą kierowniczy organ procesowy prowadzi
postępowanie tylko na żądanie (wniosek) innego, uprawnionego podmiotu. Zasada ta
dominuje w postępowaniu sądowym.
Wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub
innego uprawnionego podmiotu (art. 14 § 1 KPK).
Rodzaje skarg:
zasadnicze
– warunkuje postępowanie zasadnicze; uzależnienie wszczęcia postępowania od
tej skargi jest istotą zasady skargowości; są nimi:
akt oskarżenia
i pozew cywilny;
etapowe
– warunkują tylko pewien etap zasadniczego postępowania; przesuwają proces do
następnego etapu; są nimi:
apelacja,
kasacja,
sprzeciw w postępowaniu nakazowym,
sprzeciw od wyroku zaocznego,
zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego,
wniosek o wznowienie postępowania;
incydentalne
– warunkują tylko odpowiednie postępowanie typu; są nimi zażalenia na
decyzje tego rodzaju (np. na tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze).
Funkcje skargi:
funkcja impulsu procesowego (inicjująca)
– polega na tym, że skarga inicjuje odpowiednie
postępowanie;
funkcja obligująca
– ma dwa aspekty:
aspekt pozytywny
– polega na tym, że wniesiona skarga zobowiązuje organ procesowy do
wszczęcia i kontynuacji postępowania; organ procesowy jest więc zobowiązany skargą do
rozpoznania kwestii będącej jej przedmiotem;
aspekt negatywny
– to dwa obowiązki organu procesowego:
→ nie wolno wszczynać postępowania, dopóki nie zostanie wniesiona skarga; bez skargi
uprawnionego podmiotu nie ma więc postępowania;
→ nie wolno organowi procesowemu wychodzić poza granice zakreślone skargą, czyli
rozpoznawać sprawę innej osoby niż oskarżonego i inny czyn niż wymieniony w
skardze;
funkcja informacyjna
– polega na informowaniu organu procesowego i pozostałych stron
o zapatrywaniu strony na kwestię faktów oraz prawa; skarga zarazem zawiera propozycję
żądanego rozstrzygnięcia;
funkcja bilansująca
– cechuje tylko akt oskarżenia; polega na podsumowywaniu
postępowania przygotowawczego; akt oskarżenia jest bilansem wyników tego postępowania.
Zasada postępowania z urzędu
to dyrektywa, w myśl której postępowanie może być
prowadzone z własnej inicjatywy organu kierowniczego, niezależnie od czyjegokolwiek
żądania i stanowiska.
Zasada ta dominuje w postępowaniu przygotowawczym.
27
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
27
Zasada bezpośredniości
Zasada bezpośredniości:
obejmuje postulat, aby między poznającym przeszłość sędzią a samą przeszłością ogniwa
dowodowe były zredukowane do minimum, ponieważ z doświadczenia (życiowego i
procesowego) wynika, że im więcej ogniw pośrednich, tym większe niebezpieczeństwo
zniekształceń na drodze poznania prawdy.
Zasada bezpośredniości obejmuje trzy węższe dyrektywy, pozostające ze sobą w ścisłym związku:
sąd powinien opierać się na dowodach przeprowadzanych na rozprawie,
sąd powinien zetknąć się bezpośrednio ze źródłami i środkami dowodowymi,
sąd powinien opierać się przede wszystkim na dowodach pierwotnych.
Zasada bezpośredniości adresowana jest w pierwszym rzędzie i w pełnym zakresie do sądu, ponieważ to
sąd dokonuje ustaleń faktycznych stanowiących podstawę skazania lub uniewinnienia oskarżonego;
jednakże dyrektywa ta dotyczy odpowiednio wszystkich organów postępowania i musi być uwzględniania
w działaniach stron procesowych oraz ich przedstawicieli; muszą się one z nią liczyć, jeżeli chcą działać
skutecznie.
Dowodem pierwotnym nazywamy dowód oryginalny, czyli pochodzący „z pierwszej ręki”. Jest to źródło
dowodowe, które miało bezpośredni kontakt z faktem mającym znaczenie w sprawie i o którym
informacja stanowi treść środka dowodowego, np. naoczny świadek i jego zeznania (tzw. testis ex visu),
oryginał dokumentu, przedmiot jako dowód rzeczowy.
Dochodem pochodnym (wtórnym) będzie natomiast np. kopia dokumentu, fotografia przedmiotu lub
protokół jego oględzin, protokół zeznań świadka, świadek ze słyszenia (textis ex auditu), który nie był
obecny przy zdarzeniu przestępnym, lecz otrzymał (usłyszał) o nim relacje od świadka naocznego.
Dowody pierwotne są (z reguły) pewniejszym przekazem informacji o zdarzeniu przestępnym. Dowody
pochodne, wtórne, zwłaszcza dalszego stopnia, często narażone bywają na niebezpieczeństwo
zniekształceń, niedoskonałości; im więcej pojawia się ogniw pośrednich, tym realniejsze staje się
wykrzywienie badanej rzeczywistości, tego, co się naprawdę działo w przeszłości interesującej sąd, tym
większa groźba dla prawdy, którą pragnie się w procesie osiągnąć.
Sąd ma obowiązek opierać się przede wszystkim na dowodach pierwotnych.
Dowody pochodne (wtórne) ustawodawca dopuszcza głównie w dwóch sytuacjach:
gdy dowód pierwotny jest nieosiągalny (np. świadek naoczny zmarł, oryginał dokumentu został
zniszczony) lub zbyt trudny do przeprowadzenia (np. poszukiwania przedmiotu wymagałyby
poważnych nakładów i opóźniałyby postępowanie, a dowód ten nie ma decydującego znaczenia
w sprawie);
gdy zachodzi potrzeba sprawdzenia za pomocą dowodu pochodnego wiarygodności i wartości
dowodu pierwotnego (jest to funkcja środka kontrolnego, np. porównuje się wcześniej
sporządzoną kopię dokumentu z oryginałem przedłożonym sądowi, gdy zachodzi podejrzenie, że
oryginał został przerobiony).
Odstępstwa od zasady bezpośredniości:
1) w odniesieniu do wyjaśnień oskarżonego, w myśl art. 389 § 1, jeżeli oskarżony:
odmawia wyjaśnień
wyjaśnia odmiennie niż poprzednio
oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta, wolno na rozprawie odczytywać tylko w
odpowiednim zakresie protokoły jego wyjaśnień złożonych poprzednio w charakterze
oskarżonego w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w
innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę
28
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
28
2) protokoły zeznań świadka, złożonych poprzednio w postępowaniu przygotowawczym albo przed sądem
w tej lub innej sprawie albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, wolno odczytywać na
rozprawie, na podstawie art. 391 § 1, jeżeli świadek:
bezpodstawnie odmawia zeznań,
zeznaje odmiennie niż poprzednio,
oświadczy, że pewnych okoliczności nie pamięta,
przebywa za granicą,
nie można mu było doręczyć wezwania,
nie stawił się z powodu niedających się usunąć przeszkód,
prezes sądu zaniechał wezwania świadka na podstawie art. 333 § 2 (Prokurator może wnieść o
zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub
mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a
okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na
rozprawie),
a także wtedy, gdy świadek zmarł.
Zgodnie z § 2 art. 391 w warunkach określonych w § 1 tego przepisu, a także w wypadku określonym w
art. 182 § 3 „Prawo odmowy zeznań przysługuje także świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest
oskarżony o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem” - wolno odczytać na rozprawie
protokoły złożonych poprzednio przez świadka wyjaśnień w charakterze oskarżonego.
3) odstępstwa od zasady bezpośredniości zostały poszerzone przez art. 392: „§ 1. Sąd może odczytywać na
rozprawie głównej protokoły przesłuchania świadków i oskarżonych, sporządzone w postępowaniu
przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, gdy
bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, a żadna z obecnych stron temu się nie
sprzeciwia. § 2. Sprzeciw strony, której zeznania lub wyjaśnienia nie dotyczą, nie stoi na przeszkodzie
odczytaniu protokołu”
4) zgodnie z art. 393 wolno odczytywać na rozprawie:
1) protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy,
2) opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji,
3) dane o karalności,
4) wyniki wywiadu środowiskowego
5) wszelkie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w
innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.
6) Nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest
sporządzenie protokołu.(§ 1)
7) zawiadomienie o przestępstwie, chyba że zostało złożone do protokołu, o którym mowa w art.
304a.(Sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i
przesłuchania w charakterze świadka osoby zawiadamiającej; w protokole tym można również
zamieścić wniosek o ściganie)(§ 2.)
8) wszelkie dokumenty prywatne, powstałe poza postępowaniem karnym i nie dla jego celów, w
szczególności oświadczenia, publikacje, listy oraz notatki.(§ 3)
9) protokoły zeznań świadka przesłuchanego w warunkach określonych w Art. 184. Rozprawa jest
wówczas niejawna; przepisu Art. 361 § 1 (dot. obecności na rozprawie tzw. osób zaufania) nie
stosuje się.(§ 4).
29
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
29
5) kolejnym odstępstwem jest tzw. pomoc sądowa, urzeczywistniona jest w dwóch formach, mianowicie
gdy występuje:
1) tzw. sędzia wyznaczony; jest to sędzia będący członkiem składu orzekającego, któremu powierza
się dokonanie określonej czynności, a sporządzony przez niego protokół zostaje przedstawiony
całemu składowi orzekającemu;
2) tzw. sąd wezwany; jest to sąd, do którego sąd orzekający zwraca się o dokonanie określonej
czynności i również w tym wypadku protokół sporządzony z czynności jest następnie
przedstawiany całemu składowi orzekającemu.
Podstawę prawną pomocy sądowej stanowi art. 396:
§ 1. Jeżeli zapoznanie się z dowodem rzeczowym lub przeprowadzenie oględzin przez pełny skład sądu
napotyka znaczne trudności albo jeżeli strony wyrażają na to zgodę, sąd wyznacza do tej czynności
sędziego ze swego składu albo sąd wezwany.
§ 2. Sąd może zlecić przesłuchanie świadka sędziemu wyznaczonemu ze swego składu lub sądowi
wezwanemu, w którego okręgu świadek przebywa, jeżeli świadek nie stawił się z powodu przeszkód zbyt
trudnych do usunięcia.
§ 3. W czynnościach wskazanych w § 1 i 2 mają prawo brać udział strony, obrońcy i pełnomocnicy.
Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się tylko wtedy, gdy sąd uzna to za konieczne.
§ 4. Sędzia wyznaczony lub sąd wezwany może przeprowadzić także inny dowód, którego potrzeba wyłoni
się w toku czynności wskazanej w § 1 lub 2.
6) zgodnie z art. 394 dane dotyczące osoby oskarżonego oraz wyniki wywiadu środowiskowego uznaje się
za ujawnione bez odczytywania. Należy je jednak odczytać na żądanie oskarżonego lub obrońcy (§ 1).
Protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie można uznać bez ich odczytania za
ujawnione w całości lub w części. Należy jednak je odczytać, jeżeli którakolwiek ze stron o to wnosi.
Przepis art. 392 § 2 stosuje się odpowiednio. (§ 2)
7) dowody rzeczowe, jeżeli nie stoją na przeszkodzie ich właściwości, sprowadza się na salę rozpraw i
udostępnia stronom (art. 395). W przeciwnym wypadku odczytuje się protokoły ich oględzin.
8) sąd odwoławczy opiera się na ustaleniach dokonanych przez sąd I instancji. Art. 452 stanowi, że sąd
odwoławczy nie może przeprowadzić postępowania dowodowego co do istoty sprawy. Tylko w
wyjątkowych wypadkach, uznając potrzebę uzupełnienia przewodu sądowego, sąd odwoławczy może
przeprowadzić dowód na rozprawie, jeżeli przyczyni się to do przyspieszenia postępowania, a nie jest
konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości lub części. W rezultacie sąd musi ograniczyć się
w znacznym stopniu do materiałów zawartych w aktach sprawy, a więc poprzestawać na dowodach
pochodnych.
9) odstępstwa od zasady bezpośredniości mogą przybierać formę rezygnacji – w różnym zakresie – z
przeprowadzenia dowodów na rozprawie.
art. 388 stanowi, że za zgodą obecnych stron sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe
tylko częściowo, jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie budzą wątpliwości,
art. 335, 343 w określonych warunkach, za zgodą prokuratora i oskarżonego, można oskarżonego
skazać na posiedzeniu sądu lub przeprowadzając je tylko w części i w sposób uproszczony,
art. 387 w szczególności § 1 i 4 w ramach instytucji „dobrowolnego poddania się
odpowiedzialności karnej” można postępowania dowodowego nie przeprowadzać, a dowody
wymienione w akcie oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę sąd może uznać za
ujawnione,
w postępowaniu nakazowym (art. 500 i n.) i w odniesieniu do konstrukcji warunkowego
umorzenia (art. 336, 341 i in.) postępowania dowodowego nie prowadzi się (ewentualnie
dokonuje się tylko poszczególnych czynności dowodowych)
30
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
30
Zasada domniemania niewinności
Zasada ta wyrażona jest w
art. 5 § 1 KPK
, który stanowi, że oskarżonego uważa się za niewinnego,
dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem.
Obalenie domniemania niewinności może nastąpić tylko po udowodnieniu oskarżonemu winy
i stwierdzeniu jej przez sąd.
Przepis ten zmienił się w 2003 r. Wcześniej wina miała być stwierdzona prawomocnym orzeczeniem,
a nie wyrokiem. Wyróżniamy 2 rodzaje orzeczenia: wyrok i postanowienie (o winie organ procesowy
nie może decydować postanowieniem).
Zakres zasady domniemania niewinności należy rozpatrywać w dwóch aspektach
aspekt procesowy
– zasada domniemania niewinności obowiązuje od pierwszej chwili
postępowania przygotowawczego, gdy został ujawniony podejrzany aż do uprawomocnienia się
wyroku skazującego lub orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania. Odnosi się do
wszystkich organów procesowych, nie tylko do sądu, ale także do Policji prokuratora i innych
organów prowadzących postępowanie przygotowawcze;
aspekt pozaprocesowy
– odnosi się do całego społeczeństwa, które jest adresatem zasady
niewinności w aspekcie pozaprocesowym.
W tym aspekcie zasada domniemania niewinności ma trzy kategorie adresatów:
1) osoby fizyczne – każdy człowiek ma prawo do dobrego imienia; każdy ma obowiązek
powstrzymywania się z podejmowaniem niekorzystnych kroków wobec oskarżonego, zanim
wina zostanie mu wykazana;
2) organy administracji i władzy oraz organy kierujące przedsiębiorstwami, instytucjami i
organizacjami społecznymi – nie wolno zwalniać z pracy ani usuwać z organizacji społecznych
przed sądowym rozstrzygnięciem kwestii odpowiedzialności karnej za zarzucone czyny – jest
od tego wyjątek,
a mianowicie oczywistość przestępstwa, a zwłaszcza ujęcie na gorącym uczynku;
3) prasa (prasa tradycyjna, radio, telewizja, kronika filmowa itp.) – niedopuszczalne jest
przesądzanie
w sprawozdaniach, reportażach i felietonach wyniku niezakończonego procesu, przynajmniej
przed sądem I instancji. Nie wolno więc wydawać tzw. wyroków prasowych, a nawet określać
oskarżonego jako przestępcy, np. pisząc, że X popełnił przestępstwo, zamiast że X został
oskarżony o przestępstwo.
Zasada in dubio pro reo
(w razie wątpliwości na korzyść odejrzanego/oskarżonego)
Zasada ta wyrażona jest w
art. 5 § 2 KPK
, który stanowi, że nie dające się usunąć wątpliwości
rozstrzyga się na korzyść oskarżonego.
Zasada ta polega na obowiązku tłumaczenia wszelkich niewyjaśnionych i niemożliwych do
wyjaśnienia wątpliwości na korzyść oskarżonego.
Zasadnym jest więc twierdzenie, że wszystko w procesie karnym powinno być tak wyjaśnione,
udowodnione, by nie istniały żadne wątpliwości.
Zasada ta nie wywodzi się z prawa rzymskiego. Pewne jej elementy były znane w cywilnym prawie
rzymskim dotyczącym zawierania kontraktów. Zasadę tą znało prawo muzułmańskie (prawo
szariatu). Zasada ta została odkryta na nowo i wprowadzona do procesu karnego przez wielkich
myślicieli oświecenia.
W Europie XVI – XVII wieku panowała zasada domniemania winy, wątpliwości na niekorzyść.
Zasada ta w literaturze procesu karnego nie ma jednolitego stanowiska. Niektórzy autorzy uznają ją za
samodzielną zasadę procesową. Inni traktują tę dyrektywę jako wynikającą z zasady domniemania
niewinności. Jak uważa Grzegorczyk trafniejsze wydaje się stanowisko uznające samodzielność zasady,
chociaż ścisłe jej powiązanie i określone wzajemne zależności z zasadą domniemania niewinności są dość
oczywiste.
31
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
31
Zasada prawa do obrony
Zasada ta wyrażona jest w
art. 6 KPK
, który stanowi, że oskarżonemu/podejrzanemu
przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy
go pouczyć.
Wyróżniamy 2 formy zasady prawa do obrony:
Prawo do obrony materialnej
– to szereg decyzji, które podejmuje oskarżony; polega na tym,
że podejrzany/oskarżony ma prawo wyboru:
może odmówić składania wyjaśnień całkowicie (gdy uzna, że tak będzie dla niego najlepiej);
podejrzany/oskarżony może odpowiadać tylko na pytania, a także może odmówić
odpowiedzi na pytania;
ma prawo składać wyjaśnienia.
Poza tym oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku
dostarczania dowodów na swoją niekorzyść.
Oskarżony wyjaśniając nie musi mówić prawdy. Podając swoją wersję, broniąc się ma prawo
kłamać. Granice kłamstwa w postępowaniu karnym kończą się w momencie, gdy
podejrzany/oskarżony fałszywie pomawia inną osobę o popełnienie czynu (za pomówienie grozi
odpowiedzialność karna).
Jeżeli organ procesowy przesłuchuje osobę najpierw jako świadka (ale materiały wykazują, że
jest podejrzanym), a potem jako podejrzanego, to organ ten narusza prawo. Taki protokół z
przesłuchania świadka jest wyłączony z materiału dowodowego, nie może być użyty jako dowód
(dalej pozostaje w aktach sprawy, ale wyrokując sąd nie będzie mógł wziąć tych zeznań pod
uwagę).
Prawo do obrony formalnej
– to korzystanie z pomocy obrońcy; może być ono fakultatywne
lub obligatoryjne
1) obrona obligatoryjna
– zachodzi wtedy, gdy ustawa w określonych wypadkach żąda, aby
oskarżony był reprezentowany przez obrońcę. W tym wypadku, jeżeli oskarżony sam nie
wybierze sobie obrońcy, to prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu
obrońcę.
W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli (art. 79 KPK):
1) jest nieletni (od 15 do 17 roku życia),
2) jest głuchy, niemy lub niewidomy,
3) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, jeżeli zaś w toku
postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego zarówno
w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi
wątpliwości, to udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy; prezes
sądu, a na rozprawie sąd, może wówczas cofnąć wyznaczenie obrońcy (art. 79 § 4 KPK)
4) gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę, np. gdy
oskarżony jest w wysokim stopniu niepełnosprawny lub gdy mimo zapewnienia
bezpłatnego tłumacza oskarżonemu niewładającemu językiem polskim stopień zawiłości
sprawy jest bardzo wysoki,
5) w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli
zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności (art. 80 KPK); w takim wypadku
udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i
kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za konieczne;
32
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
32
2) obrona fakultatywna
– zachodzi, gdy powołanie obrońcy zależy tylko od woli samego
oskarżonego, osób za niego działających lub organu procesowego, a więc kiedy ustawa nie
nakazuje, by oskarżony miał obrońcę.
Art. 78 KPK przewiduje obrońcę z urzędu (to co innego niż obrona obligatoryjna) – jest to obrona
z punktu widzenia aspektów ekonomicznych. Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może
żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w
stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Sąd
może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie
których go wyznaczono. Wyznaczając takiego obrońcę trzeba wziąć też pod uwagę stan
majątkowy danej osoby, która ubiega się o obrońcę z urzędu.
Obrońca
1) obrońcą może być tylko adwokat, co wynika z ustawy o radcach prawnych i z ustawy o
adwokaturze,
2) obrońcę ustanawia oskarżonym do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego
pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie
zawiadamia się oskarżonego; upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie albo
przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne (art. 83 KPK),
3) ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym
postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenie, jeżeli nie
zawiera
ograniczeń
(art. 84 § 1 KPK),
4) obrońca może podejmować czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego (art. 86 § 1
KPK),
5) udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego (art.
86 § 2 KPK) – oskarżony ma więc prawo samodzielnie podejmować wszelkie czynności, do
których jest uprawniony, bez względu na to czy wykonuje je obrońca,
6) oskarżony może mieć maksymalnie 3 obrońców w danej sprawie,
7) obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności
(art. 85 § 1 KPK) – jeżeli natomiast zajdzie sprzeczność interesów, to obrońca powinien
wówczas natychmiast wypowiedzieć pełnomocnictwo jednemu z oskarżonych; jeżeli tego nie
uczyni, a sąd stwierdzi taką sprzeczność, ma on obowiązek wydać postanowienie
stwierdzające ten fakt i zakreślić oskarżonemu termin do ustanowienia innych obrońców; w
wypadku obrony z urzędu sąd wyznacza sam innego obrońcę; na postanowienie w tej kwestii
przysługuje zażalenie,
8) aktywność oskarżonego nie wyłącza aktywności obrońcy – jeżeli oskarżony wniósł osobiście
apelację od wyroku sądu rejonowego, nie zwalnia to obrońcy od wniesienia apelacji, chyba że
doszedł on do wniosku, że byłaby ona bezzasadne.
zakres uprawnień obrońcy jest wyznaczony przez zakres uprawnień oskarżonego – jeżeli
więc ustawa uprawnia oskarżonego np. do obecności przy określonej czynności, to znaczy to,
że uprawnionym do tej obecności został również jego obrońca; istnieje jednak od tej zasady
wyjątek
–
jest nim wyłączenie oskarżonego z obecności przy przesłuchaniu pokrzywdzonego.
który nie ukończył w chwili czynu 15 lat, w sprawie o przestępstwo przeciwko wolności
seksualnej i obyczajności, rodzinie i opiece lub świadka w tym wieku w sprawie o
przestępstwo popełnione z użyciem przemocy, przeciwko wolności seksualnej
i obyczajności (w tej czynności może wziąć udział obrońca oskarżonego).
33
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
33
Zasada jawności
Postępowanie jurysdykcyjne co do zasady jest postępowaniem jawnym, co do
przedstawionych dokumentów procesowych, wypowiedzi, przeprowadzonych czynności
(postępowanie przygotowawcze jest co da zasady tajne – tajemnica śledztwa).
Wyróżniamy:
jawność wewnętrzną – dotyczy stron i ich przedstawicieli procesowych, np. dla podejrzanego
zasadniczym przejawem jawności jest informacja o tym, że staje się (jest) podejrzanym, oraz
znajomość stawianych mu zarzutów. Jawność wewnętrzna to np. dostęp do materiałów
sprawy oraz możliwość udziału w czynnościach postępowania.
jawność zewnętrzną – polega na tym, że rozprawy sądowe są publiczne. Regułą jest
dopuszczenie do obecności na rozprawie każdego, kto chce być świadkiem jej przebiegu.
Ograniczenia jawności określa ustawa. (art. 355 KPK)
Art. 360
KPK określa kiedy może nastąpić wyłączenie jawności (w Polsce proces nie może być
tajny, są procesy z wyłączeniem jawności).
Sąd wyłącza jawność rozprawy w całości albo w części, jeżeli jawność mogłaby:
1) wywołać zakłócenie spokoju publicznego,
2) obrażać dobre obyczaje,
3) ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być zachowane w
tajemnicy,
4) naruszyć ważny interes strony (niezbędny jest wniosek strony o wyłączenie jawności.
Niejawna jest narada.
Sąd wyłącza jawność całości lub części rozprawy także na żądanie osoby, która złożyła wniosek
o ściganie.
Sąd może wyłączyć jawność całości albo części rozprawy, jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest
nieletni lub na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat.
Niejawna jest również rozprawa, która dotyczy wniosku prokuratora o umorzenie postępowania
z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowania środka zabezpieczającego oraz wówczas, gdy
chodzi o sprawę o pomówienie lub znieważenie; na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa
się jednak jawnie. (art. 359 KPK)
Gdy rozprawa toczy się z wyłączeniem jawności, to wyrok jest jawny (uzasadnienie jest
ogłaszane z wyłączeniem jawności). (art.364 KPK)
34
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
34
Zasada ciężaru dowodu (onus probandi)
Istotę zasady ciężaru dowodu stanowi obciążenie autora dowodzonej tezy niekorzyścią
wynikającą z nieudania się dowodu (nieudowodniona teza upada).
Należy rozróżnić 3 pojęcia ciężaru dowodu
1) ciężar dowodu w znaczeniu materialnym
– czyli powinność (kogokolwiek) udowodnienia
twierdzenia pod rygorem odrzucenia; charakteryzują go 2 cechy
a) następstwa nieudowodnienia twierdzenia obciążają tego, kto wysunął twierdzenie, a
zatem zarzut, że oskarżony popełnił przestępstwo obciąża oskarżyciela ciężarem jego
udowodnienia,
b) obojętne jest, kto udowodni twierdzenie, zostanie ono bowiem uwzględnione nawet
wtedy, gdy udowodni je organ procesowy, a nawet przeciwnik procesowy;
2) ciężar dowodu w znaczeniu formalnym
– to powinność udowodnienia twierdzenia wyłącznie
przez tego, kto je wysunął; tylko ten, kto twierdzi może udowodnić twierdzenie;
3) ciężar dowodu w znaczeniu prakseologicznym (ogólnym)
– to powinność udowadniania
własnej tezy, gdyż w przeciwnym razie osłabiona zostanie szansa jej uwzględnienia, a
zwiększy się niebezpieczeństwo przyjęcia tezy przeciwnika.
W Polskim procesie karnym obowiązuje ciężar dowodu w znaczeniu materialnym. Występuje
również ciężar w znaczeniu prakseologicznym, tzn. spoczywający na każdym, kto coś twierdzi.
Obciąża on więc i oskarżonego, gdy podnosi fakty sprzeczne z tezą oskarżenia. Jeżeli oskarżony
nie będzie ich udowadniać, zwiększy szanse udowodnienia faktów przytoczonych i
udowadnianych przez oskarżyciela.
Ciężar dowodzenia ciąży na oskarżycielu (publicznym, prywatnym i posiłkowym). To on ma
dowieść, że oskarżony jest winny.
Oskarżony nie musi udowadniać swojej niewinności, nie ponosi też negatywnych konsekwencji
nieudowodnienia własnych twierdzeń.
Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym przechodzi w sposób wyraźny na oskarżonego w
nielicznych tylko wypadkach, np. w sprawie o zniesławienie na oskarżonym spoczywa ciężar
udowodnienia okoliczności wyłączających bezprawność zniesławienia, czyli ciężar tzw. dowodu
prawdy. W zależności od okoliczności mamy do czynienia z trzema zakresami takiego dowodu
jeżeli zarzut został postawiony publicznie, na oskarżonym spoczywa ciężar udowodnienia, że
zarzut był prawdziwy i że służył obronie społecznie uzasadnionego interesu,
jeżeli zarzut postawiony publicznie dotyczył życia prywatnego lub rodzinnego, oskarżony
ma prawo do udowodnienia prawdziwości zarzutu tylko wtedy, gdy zarzut miał zapobiec
niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego,
jeżeli zarzut został postawiony niepublicznie, na oskarżonym spoczywa jedynie ciężar
udowodnienia prawdziwości zarzutu nie jest on obciążony powinnością wykazywania żadnej
innej okoliczności.
35
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
35
Zasada ustności i pisemności
Do XIII wieku proces karny był głównie ustny, następnie, wraz z rozwinięciem się formy
inkwizycyjnej , stał się głównie pisemny (quod non est in actis, non est in mundo). Powrót do
ustności jako formy podstawowej i przeważającej nastąpił wraz z przyjęciem zreformowanego
procesu mieszanego, na przełomie XVIII i XIX wieku. Zasada ustności była
proklamowana w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w 1789 r., co stanowiło reakcję
na patologię pisemnego procesu inkwizycyjnego.
We współczesnym procesie karnym dominuje ustność, jednakże poważane znaczenie ma
również pisemność. Nie oznacza to jednak ani powrotu do form procesu antycznego, ani
wprowadzenia elementów inkwizycyjnych. Pisemność stała się głównie sposobem
dokumentacji
czynności ustnych i ten układ prowadzi do poglądu, że obecnie występuje
jedna zasada: procesu ustnego, jednocześnie udokumentowanego.
o w postępowaniu przygotowawczym dominuje zasada pisemności:
opinie biegłych,
notatki służbowe,
protokoły,
spisane zeznania
akt oskarżenia
[chociaż ustnie jest przesłuchanie podejrzanego i świadków, ogłoszenie postanowienia]
o w postępowaniu jurysdykcyjnym dominuje zasada ustności
ustne zeznania przed sądem
opinie biegłych
rozprawa odbywa się ustnie,
przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania przez oskarżyciela aktu oskarżenia,
przewodniczący poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, przewodniczący
umożliwia stronom wypowiedzenie się.
Wszystkie czynności dokonywane ustnie są dokumentowane w protokole.
Poza tym niektóre czynności muszą mieć jako podstawową formę pisemną; chodzi tu przede
wszystkim o akt oskarżenia, środki odwoławcze od orzeczeń, pozew cywilny.
36
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
36
Zasada legalizmu i zasada oportunizmu
Zasada legalizmu
wyrażona jest w art. 10 § 1 i 2 KPK, który stanowi, że organ powołany do
ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania
przygotowawczego,
a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu.
Ponadto z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub w prawie międzynarodowym nikt
nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo.
Zasada legalizmu jest więc dyrektywą nakazującą organowi procesowemu w każdej sytuacji
prowadzenie sprawy gdy jest ono prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne.
Sprawca ma być wykryty, jeżeli nie ma przeszkód prawnych.
Zasada oportunizmu
– jest przeciwieństwem zasady legalizmu. To dyrektywa, w myśl której
organ procesowy może zaniechać ścigania (jako niecelowego), mimo że ściganie z urzędu jest
prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne organ ścigania nie ściga danego przestępcy mimo, że
jest to praktycznie zasadne i prawnie dopuszczalne; dzięki temu, że nie ściga, to coś w zamian za
to otrzyma.
Przejawy oportunizmu w polskim systemie prawnym:
umorzenie absorpcyjne
uregulowane w art. 11 § 1 KPK; postępowanie w sprawie o
występek, zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5, można umorzyć, jeżeli orzeczenie
wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary
prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie
sprzeciwia; jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona,
postępowania można zawiesić, a następnie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 3
miesięcy
od
uprawomocnienia
się
orzeczenia
skazującego
na
ową
karę
(art. 11 § 2 KPK);
na gruncie postępowania w sprawach nieletnich
– (art. 21 ustawy o postępowaniu w
sprawach nieletnich) nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli okoliczności
sprawy nie dają podstawy do jego wszczęcia lub prowadzenia albo gdy orzeczenie środków
wychowawczych lub poprawczych jest niecelowe, w szczególności ze względu na orzeczone
już środki w innej sprawie;
świadek koronny
– umarza się postępowanie przeciwko sprawcy przestępstwa z zakresu
przestępczości zorganizowanej lub wymienionych w katalogu enumeratywnie wyliczonych
przestępstw
popełnianych
w ramach przestępczości zorganizowanej (art. 1 ustawy o świadku koronnym), jeżeli złożył
przed sądem wyczerpujące zeznania dotyczące osób uczestniczących w przestępstwie, które
mogły przyczynić się do
o ujawnienia okoliczności przestępstwa,
o wykrycia pozostałych sprawców,
o ujawnienia dalszych przestępstw lub im zapobieżenia.
Odstąpienie od ścigania karnego takiego podejrzanego jest więc oportunistyczną zapłatą za
dostarczenie dowodu, bez którego skazanie innych sprawców nie byłoby możliwe, a w
każdym razie byłoby bardzo trudne.
37
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
37
Zasada koncentracji materiału dowodowego
Zasada koncentracji nie została ujęta w swym podstawowym zakresie w jednym przepisie KPK,
nie jest więc bezpośrednio skodyfikowana i zdefiniowana. Zasada ta nazywana jest inaczej
zasadą ciągłości lub nieprzerywalności procesu.
Zgodnie z tą zasadą postępowanie karne powinno stanowić, pozbawiony zbędnych przerw
i zahamowań, zwarty tok czynności i zdarzeń, prowadzących do wyczerpującego wyjaśnienia
wszystkich okoliczności sprawy i skupienia wokół przedmiotu procesu pełnego materiału
dowodowego, na podstawie którego należy podjąć decyzję.
Materiał dowodowy powinien skłaniać organ procesowy do podjęcia decyzji szybko.
Zasada koncentracji dotyczy całego postępowania karnego (zarówno przygotowawczego, jak
i jurysdykcyjnego), nie jest ograniczona tylko do rozprawy, np. w postępowaniu
przygotowawczym należy unikać przedłużających się, nieusprawiedliwionych realiami sprawy,
przerw między poszczególnymi czynnościami, rozprawa powinna odbyć się możliwie szybko po
wniesieniu aktu oskarżenia, okres między wydaniem wyroku przez sąd I instancji i rozpoznaniem
sprawy w instancji apelacyjnej (jeżeli dojdzie do postępowania kontrolnego) powinien być w
miarę krótki itd.
Zasada uczciwego (rzetelnego) procesu
Jest to dyrektywa, zgodnie z którą organy procesowe powinny prowadzić postępowanie
rzetelnie, z poszanowaniem godności uczestników procesu i w rozsądnym terminie.
Zasada ta skierowana jest do organów procesowych.
Wyrażają ją następujące dyrektywy:
1) organ procesowy powinien prowadzić postępowanie, traktując jego uczestników lojalnie –
a w szczególności nie stosować podstępnych zabiegów ani wykorzystywać ich położenia
przymusowego celem wydobycia od nich pożądanych oświadczeń procesowych,
bezwzględnie dotrzymywać poczynionych obietnic i nie wprowadzać w błąd co do
zamierzonych czynności;
2) organ procesowy powinien zawsze respektować poczucie godności uczestników
procesowych – niedopuszczalne jest na przykład poniżanie oskarżonego i innych uczestników
procesu;
3) organ procesowy powinien informować uczestników procesu o ich obowiązkach i
uprawnieniach
(art. 16 KPK) – zgodnie z § 1 art. 16 KPK jeżeli organ prowadzący postępowanie jest
obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących
im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać
ujemnych skutków procesowych dla uczestników postępowania lub innej osoby, której to
dotyczy. Zgodnie z § 2 organ prowadzący postępowania powinien ponadto w miarę potrzeby
udzielać uczestnikom postępowania informacji o ciążących obowiązkach i o przysługujących
im uprawnieniach także w wypadkach, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi.
W razie braku takiego pouczenia, gdy w świetle okoliczności sprawy było ono nieodzowne,
albo mylnego pouczenia, stosuje się odpowiednio § 1;
4) organ procesowy powinien prowadzić postępowanie szybko, dążąc do tego, aby sprawa
została załatwiona „w rozsądnym terminie”;
5)
organ procesowy powinien, w razie kolizji zasad procesowych zawsze wybierać takie
rozwiązania, które jest bardziej przyzwoite we własnym sumieniu niż w oczach osób
postronnych.
38
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
38
Zasada równouprawnienia stron
Według zasady równouprawnienia stron przeciwstawne strony mają w postępowaniu
karnym równe uprawnienia procesowe, dyrektywę tę nazywa się również zasadą równości
stron lub równości broni.
W konstrukcji tej, w jej ujęciu abstrakcyjnym, chodzi o równość uprawnień, a nie równość
faktycznych warunków, rozumianych jako rzeczywiste możliwości danej strony (osoby) walki o
swoje racje i interesy w danej sytuacji procesowej; jest to więc równość prawna, a nie faktyczna,
która zależy od wielu czynników pozaprawnych, a także od wyboru działań podejmowanych
przez stronę w granicach określonych przez prawo, ale w miarę możliwości – i to, aby te
uprawnienia mogły być przez strony na względnie przynajmniej równych warunkach
realizowane.
Zasada ta dotyczy ponadto tylko uprawnień procesowych, a nie innych, przede wszystkim nie
odnosi się do sytuacji wynikających z prawa karnego materialnego, które przecież nie jest i nie
może być równe. Wreszcie omawiana zasada zakłada równość stron przeciwstawnych, a nie
stron, które przeciwko sobie nie występują, lecz z reguły współdziałają.
39
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
39
Przesłanki procesowe
Są to okoliczności z jednej strony umożliwiające prowadzenie procesu karnego, a z drugiej
strony zabraniające prowadzenia procesu. Pochodzą z niemieckiego procesu cywilnego, potem
były adoptowane do niemieckiego procesu karnego. Art. 17 § 1 KPK ujmuje problem od strony
negatywnej. Podaje kiedy procesu karnego nie można przeprowadzić.
Przesłanki pozytywne i negatywne – o tym czy jest to przesłanka pozytywna czy negatywna
decyduje treść przesłanki, a nie sposób jej zapisu
pozytywne – muszą wystąpić wszystkie przesłanki pozytywne i nie może wystąpić żadna
przesłanka negatywna;
negatywne.
Przesłanki bezwzględne i względne
bezwzględne – są to przesłanki, które warunkują dopuszczalność postępowania przeciwko
określonej osobie o określony czyn w każdym układzie procesowym (zawsze muszą wystąpić
od samego początku). Brak takiej przesłanki pozytywnej lub zaistnienie takiej przesłanki
negatywnej definitywnie wyłącza, dopuszczalność procesu karnego. Zaliczamy do nich np.
nieprzestępność czynu, niepodleganie karze, znikoma społeczna szkodliwość czynu,
przedawnienie, śmierć oskarżonego;
względne – są to przesłanki, które warunkują dopuszczalność postępowania tylko w
określonym układzie procesowym, co nie przesądza dopuszczalności o ten sam czyn
przeciwko temu samemu oskarżonemu w innym układzie. Będzie to możliwe jeżeli zmienią
się okoliczności, z którymi związana jest dana przesłanka względna. Należą do nich np.
podsądność sądom powszechnym, immunitety formalne, właściwość sądu (można je później
konwalidować, czyli naprawić braki – np. w pierwotnym układzie procesowym brak jest skargi
uprawnionego oskarżyciela, a zatem proces toczyć się nie może, ale w nowym układzie – jeśli
brak ten zostanie uzupełniony – proces będzie dopuszczalny).
40
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
40
Przesłanki materialne, formalne i mieszane
materialne – to ustanowione przez prawo karne materialne warunki odpowiedzialności
karnej. Równocześnie prawo karne procesowe czyni je warunkami dopuszczalności
postępowania karnego.
Do grupy tych przesłanek zalicza się 4 przesłanki procesowe
1) tzw. przesłanka faktyczna, czyli brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania
karnego (czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających
podejrzenie jego popełnienia);
2) nieprzestępność czynu (czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa
stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa);
3) znikomość społecznej szkodliwości czynu (społeczna szkodliwość czynu jest znikoma);
4) niekaralność czynu (ale niespowodowana przedawnieniem);
formalne – wywodzą się z prawa karnego procesowego i warunkują tylko sam proces karny.
Wyczerpują się na gruncie postępowania karnego. Zaliczamy do nich np. śmierć oskarżonego,
res iudicata (stan sprawy osądzonej), immunitety formalne, zawisłość sprawy (litis pendentis),
podsądność sądom powszechnym, właściwość sądu;
mieszane – wywodzą się z prawa karnego materialnego, najczęściej zaliczane są do instytucji
karnomaterialnych i decydują o odpowiedzialności z punktu widzenia prawa materialnego,
jednakże wpływ na tę odpowiedzialność wywierają na drodze procesowej, a więc pod
względem swego działania są podobne do przesłanek procesowych. Należą do nich przede
wszystkim immunitety materialne, abolicja, przesłanki wykonania kary (darowanie kary w
drodze aktu łaski lub amnestii), karalność w obcym państwie.
Art. 17 KPK: § 1. Nie wszczyna się postępowania, w wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego
popełnienia,
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia
przestępstwa,
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
5) oskarżony zmarł,
6) nastąpiło przedawnienie karalności,
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo
wcześniej wszczęte toczy się,
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby
uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
§ 2. Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie, organy
procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a
także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.
§ 3. Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego zastosowania
środków zabezpieczających.
41
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
41
Art. 17 KPK: § 1 Nie wszczyna się postępowania, w wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających
podejrzenie jego popełnienia
Przesłanka materialna
Tzw. przesłanka faktyczna, czyli brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania karnego
Przesłanka ta została określona w art. 17 § 1 pkt 1 KPK, zgodnie z którym nie wszczyna się
postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli czynu nie popełniono albo brak jest danych
dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia. Zachodzi ona w następujących
przypadkach:
1)
czynu nie popełniono – ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że czyn w ogóle
nie miał miejsca;
PRZYKŁAD: organ ścigania (policja) zawiadomiony został o tym, że do określonego sklepu
jubilerskiego w określonym czasie dokonane zostało włamanie. Po przybyciu policji na
miejsce domniemanego zdarzenia okazało się jednak, że żadnego włamania nie było.
Zabezpieczenie sklepu pozostało nienaruszone, alarm (sprawny) nie zadziałał, nic ze sklepu
nie zginęło, okoliczni mieszkańcy stwierdzili, że niczego podejrzanego nie widzieli. W tym
stanie rzeczy należy uznać, że czyn nie miał miejsca;
2)
czynu nie popełniła dana osoba – chodzi tu o sytuację, gdy wprawdzie czyn miał miejsce,
jednak popełniła go inna osoba niż oskarżony;
3)
brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia czynu – nie zebrano
dostatecznych danych uzasadniających przyjęcie, że czyn popełniono lub też że czyn ten
został popełniony przez oskarżonego. W przypadku braku tych danych organ powołany do
prowadzenia postępowania przygotowawczego wydaje postanowienie o odmowie
wszczęcia śledztwa lub dochodzenia;
PRZYKŁAD: w ustronnym zakątku parku miejskiego, w stogu skoszonej trawy znalezione
zostały zwłoki 45 – letniego mężczyzny (w stanie lekkiego rozkładu), o którym policja
wiedziała, że należy do gangu narkotykowego. Policja miała ponadto informacje, że on sam
również się narkotyzuje u to dość często, a ponadto, że niejednokrotnie poddawał się
detoksykacji. W toku postępowania sprawdzającego ustalono, że przyczyną śmierci było
bardzo wysokie stężenie narkotyku w organizmie denata.
Organy procesowe dokonały wszelkich możliwych czynności operacyjnych i procesowych,
które jednak nie doprowadziły do ustalenia w jaki sposób tak wielka ilość narkotyku dostała
się do jego organizmu. Postępowanie nie dało odpowiedzi na pytania, czy narkotyk został
wprowadzony do organizmu denata przez niego samego, czy został wprowadzony do
organizmu przez osobę trzecią. W takiej sytuacji brak jest uzasadnionego podejrzenia, że
popełnione zostało przestępstwo.
SKUTKI Przesłanka ta ma charakter dynamiczny – jej treść ulega zmianom w zależności od
etapu procesu karnego:
- faza przedjurysdykcyjna: 1) odmowa wszczęcia postępowania, 2) umorzenie postępowania
- w postępowaniu sądowym do rozpoczęcia przewodu sądowego: 1) umorzenie postępowania
- w postępowaniu sądowym po rozpoczęciu przewodu sądowego: 1) uniewinnienie
42
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
42
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że
sprawca nie popełnia przestępstwa
Przesłanka materialna
Nieprzestępność czynu
Przesłanka ta została określona w art. 17 § 1 pkt 2 KPK, zgodnie z którym nie wszczyna się
postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo
ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa.
Występują tu 2 sytuacje:
1) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego
PRZYKŁAD: sprawca, działając w zamiarze bezpośrednim (chce) dokonania czynu lubieżnego z
osobą małoletnią (art. 200 § 1 KK), owszem takiego czynu dokonuje, ale później okazuje się,
że ta osoba w chwili czynu miała ukończony 16 rok życia, a więc w rozumieniu prawa karnego
nie była małoletnia;
2) ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa – mieszczą się tu 2 grupy
okoliczności wyłączających przestępność czynu
a) kontratypy – czyli okoliczności wyłączające bezprawność czynu, tj. obrona konieczna (art.
25 KK), stan wyższej konieczności (art. 26 KK), kolizja obowiązków (art. 26 KK),
dopuszczalne ryzyko (art. 27 KK), kontratypy pozaustawowe w postaci zgody
pokrzywdzonego, ryzyka sportowego, działania w ramach uprawnień lub obowiązków,
karcenia nieletnich, napiwku;
b) okoliczności wyłączające winą – błąd co do faktu (art. 28 § 1 KK), błąd co do prawa (art.
30 KK), błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę (art. 29 KK), rozkaz
przełożonego
(art. 318 KK) .
SKUTKI Przesłanka ta ma charakter dynamiczny – jej treść ulega zmianom w zależności od
etapu procesu karnego:
- faza przedjurysdykcyjna: 1) odmowa wszczęcia postępowania, 2) umorzenie postępowania
- w postępowaniu sądowym do rozpoczęcia przewodu sądowego: 1) umorzenie postępowania
- w postępowaniu sądowym po rozpoczęciu przewodu sądowego: 1) uniewinnienie
43
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
43
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma
Przesłanka materialna
Przesłanka ta została określona w art. 17 § 1 pkt 3 KPK.
W myśl art. 1 § 2 KK nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
Przesłanka ta powoduje zawsze umorzenie postępowania, nawet gdy zostanie stwierdzona
(ujawniona) po otwarciu przewodu sądowego (Art. 414 § 1 zd. 1 KPK). Wystąpienie tej przesłanki
nie powoduje uniewinnienia.
powoduje zawsze umorzenie postępowania, nawet gdy zostanie stwierdzona (ujawniona) po
otwarciu przewodu sądowego (art. 414 § I zd. I), mimo że oznacza nieprzestępność czynu (art. 1
§ 2 k.k. głosi: „Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest
znikoma").
Takie rozwiązanie, wyłączające w tym wypadku uniewinnienie, przyjęte było
już w k.p.k. 1969 r. (art. 361 § 1 w zw. z art. 26 k.k. z 1969 r.) i uznawano je niezbyt
konsekwentne, lecz podyktowane (zapewne) ciśnieniem praktyki oni Chęcią innego
potraktowania w postępowaniu karnym czynu, który formalnie wypełnia znamiona
przestępstwa, a także jest choć w stopniu tylko znikomym społecznie negatywny. Do decyzji
wynikających ze Stwierdzenia tej negatywnej przesłanki we wcześniejszych fazach biegu sprawy
odnoszą się te same przepisy, które zostały wskazane w odniesieniu do przesłanki poprzedniej.
Umorzenie postępowania na omawianej podstawie uzasadnione jest tylko wówczas gdy w
konkretnej sprawie jest niewątpliwe, że oskarżony popełnił czyn miliony i że czyn ten jest
rzeczywiście znikomo społecznie niebezpieczny i szkodliwy).
Art. 115 KK
§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter
naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia
czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację
sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
4) Ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze
Przesłanka materialna
Przesłanka ta została określona w art. 17 § 1 pkt 4 KPK, zgodnie z którym nie wszczyna się
postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze.
Takich przepisów w Kodeksie karnym jest bardzo dużo; są to przepisy przede wszystkim
premiujące czynny żal przywilejem braku karalności (np. art. 15 § 1 KK, który stanowi, że nie
podlega karze za usiłowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi
stanowiącemu znamię czynu zabronionego, art. 17 § 1 KPK, który stanowi, że nie podlega karze
za przygotowanie ten, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył
przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości, jak również ten, kto podjął
istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu czynu zabronionego przez osobę, z
którą uprzednio wszedł w przestępcze porozumienie).
Wystąpienie tej przesłanki rodzi obowiązek odmowy wszczęcia postępowania lub jego
umorzenia, także na rozprawie po odczytaniu aktu oskarżenia.
44
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
44
5) Oskarżony zmarł
Przesłanka formalna
Śmierć oskarżonego
Przesłanka ta została określona w art. 17 § 1 pkt 5 KPK. Proces jest niedopuszczalny, gdy
oskarżony zmarł. Jeżeli śmierć oskarżonego nastąpiła przed wszczęciem postępowania (a więc
osoby, co do której istniały dane wskazujące na jej sprawstwo i prawną i prawną możliwość
pociągnięcia jej do odpowiedzialności karnej, gdyby żyła), odmawia się wszczęcia postępowania;
jeżeli oskarżony (podejrzany) zmarł w toku wszczętego postępowania – podlega ono
natychmiastowemu umorzeniu.
Od tej zasady dopuszczalne są odstępstwa – wyjątki te uzasadnia fakt, że są to postępowania o
aspektach rehabilitacyjnych
wolno przeprowadzić postępowanie kasacyjne na korzyść oskarżonego, mimo jego śmierci,
można wznowić postępowanie na korzyść nieżyjącego oskarżonego.
Przesłanka ta odnosi się do szerzej pojmowanej przesłanki procesowej, w postaci istnienia stron
procesowych. Przesłanka ta dotyczy bowiem także oskarżyciela posiłkowego, prywatnego,
powoda cywilnego, a ponadto pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym.
W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego lub oskarżyciela prywatnego postępowanie
zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego w terminie zawitym 3 miesięcy
od dnia śmierci oskarżyciela. Po upływie tego terminu sąd umarza postępowanie.
Również w razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa
zmarłego i dochodzić przysługujących mu roszczeń. Niewstąpienie tych osób nie tamuje jednak
postępowania, ponieważ jest to tylko postępowanie adhezyjne (powództwem adhezyjnym
można dochodzić jedynie roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia
przestępstwa). Sąd wówczas, wydając orzeczenie kończące postępowanie, pozostawia
powództwo cywilne bez rozpoznania.
Podobnie nie stanowi przeszkody w prowadzeniu dalszego postępowania śmierć
pokrzywdzonego, który nie występował w dodatkowej roli (np. powoda cywilnego).
45
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
45
6) nastąpiło przedawnienie karalności
Przesłanka mieszana
Przesłanka ta została określona w art. 17 § 1 pkt 6 KPK, zgodnie z którym nie wszczyna się
postępowania, a wszczęte umarza gdy nastąpiło przedawnienie karalności; przesłanka ta uchyla
karalność czynu przestępnego, nie odbierając jednak czynowi charakteru przestępstwa.
W polskim prawie karnym można wyróżnić 3 rodzaje przedawnienia:
1) przedawnienie ścigania;
2) przedawnienie wyrokowania;
3) przedawnienie wykonania kary.
Przedawnienie ścigania
Według art. 101 KK, karalność przestępstwa ustaje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:
1) 30 – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,
2) 20 – gdy czyn stanowi inną zbrodnię,
3) 15 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,
4) 10 – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,
5) 5 – gdy chodzi o pozostałe występki.
Upływ wyżej wymienionych terminów oznacza, że nie można już wszcząć postępowania karnego
w sprawie o takie przestępstwo.
Karalność przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego ustaje z upływem roku od
czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z
upływem 3 lat od czasu jego popełnienia.
Przedawnienie karalności niektórych przestępstw przeciwko wolności seksualnej i
obyczajności (art. 199 § 2 i 3, art. 200, art. 202 § 2 i 4, art. 204 § 3, jak również przestępstw w
art. 197, art. 201, art. 202 § 3, art. 203 i art. 204 § 4 KK) w przypadku gdy pokrzywdzonym jest
małoletni – nie może nastąpić przed upływem 5 lat od ukończenia przez pokrzywdzonego 18 lat.
Okresy przedawnienia ścigania biegną od momentu popełnienia przestępstwa, tzn. od
czasu działania lub zaniechania sprawcy, chyba że chodzi o przestępstwo skutkowe, gdyż wtedy
przedawnienie należy liczyć od czasu nastąpienia skutku.
W stosunku do niektórych przestępstw przeciwko obronności (art. 144, art. 145 § 2 i 3
KK) oraz przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej (art. 338 § 1 i 2 oraz art. 339 KK)
przedawnienie biegnie dopiero od chwili uczynienia przez sprawcę zadość obowiązkowi, który
naruszył, albo od chwili. w której na sprawcy taki obowiązek przestał ciążyć.
Przedawnienie wyrokowania
Jeżeli w czasie przewidzianym w art. 101 KK wszczęto postępowanie przeciwko osobie, to
karalność przestępstwa ustaje z upływem 10 lat od upływu tego okresu, jeśli chodzi o zbrodnie
lub występki określone w art. 101 § 1 pkt 1 – 3, a z upływem 5 lat, jeśli chodzi o pozostałe
występki. Tak więc podane wyżej terminy przedawnienia poszczególnych kategorii przestępstw
ulegają przedłużeniu o 5 lub 10 lat. Wszczęcie postępowania powoduje więc, że wchodzi w grę
przedłużenie wyrokowania w tym sensie, że w tych przedłużonych o 5 lub 10 lat terminach
można doprowadzić do wydania prawomocnego wyroku skazującego. Jeżeli to nie nastąpi, to ze
względu na ustanie karalności danego przestępstwa wydanie wyroku skazującego będzie
niemożliwe.
46
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
46
Przedawnienie wykonania kary
Terminy przedawnienia wykonania kary określone są w art. 103 KK i liczy się je od
uprawomocnienia się wyroku skazującego. Nie można więc wykonać kary, jeżeli od
uprawomocnienia się wyroku upłynęło lat:
1) 30 – w razie skazania na kare pozbawienia wolności na czas powyżej 5 lat albo na karę
surowszą,
2) 15 – w razie skazania na karę pozbawienia wolności do lat 5,
3) 10 – w razie skazania na inną karę.
Spoczywanie biegu przedawnienia
Przedawnienie nie biegnie, jeżeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze
prowadzenie postępowania karnego. Przeszkoda we wszczęciu lub prowadzeniu postępowania
musi mieć charakter przeszkody prawnej (np. immunitet poselski), a nie przeszkody faktycznej
(np. nieujęcie sprawcy). Nie uzasadniają jednak spoczywania przedawnienia takie przeszkody
prawne, jak brak wniosku albo oskarżenia prywatnego.
Bieg przedawnienia wykonania kary ulega też wstrzymaniu w razie zawieszenia postępowania
wykonawczego wobec niemożliwości ujęcia skazanego, który uchyla się od wykonania kary.
Okres wstrzymania biegu przedawnienia nie może jednak przekroczyć 10 lat.
Wyłączenie przedawnienia
Przepisów o przedawnieniu nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i
przestępstw wojennych. Przedawnienie nie ma zastosowania również do umyślnego
przestępstwa: zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub
pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez
funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.
47
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
47
7) Postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało
prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się
Przesłanka formalna
Powaga rzeczy osądzonej (res iudicata), zwisłość prawna sporu (litis pendentio)
2 przesłanki pozostające ze sobą w określonym związku.
Powaga rzeczy osądzonej dotyczy takiej sytuacji, gdy postępowanie karne przeciwko określonej
osobie o określony czyn toczyło się już poprzednio i zakończyło się orzeczeniem, które stało się
prawomocne.
Pojęcie prawomocności wynika z niepodważalności decyzji, która w określonym sensie nabiera
mocy prawnej. Prawomocność ma aspekt formalny i materialny
aspekt formalny prawomocności – polega na tym, że decyzja nie podlega już zaskarżeniu za
pomocą zwykłych środków zaskarżenia. Kończy ona formalnie proces, tworząc stan rzeczy
osądzonej
(res iudicata). Rodzi ono domniemanie prawdziwości ustaleń dokonanych w decyzji oraz jej
zgodności
z przepisami prawa. Jednakże pod pewnymi warunkami, możliwe jest wzruszenie tej decyzji
mimo jej prawomocności – np. w drodze wznowienia postępowania – i obalenie takiego
domniemania.
Prawomocność formalna decyzji występuje w szczególności gdy
1) zaskarżenie decyzji wydanej w I instancji jest niedopuszczalne,
2) nie zaskarżono (skutecznie) decyzji wydanej przez organ I instancji lub wniesiony środek
cofnięto,
3) wyczerpany został tok instancji, ponieważ rozstrzygnięcie II instancji polegało na
utrzymaniu w mocy lub zmianie zaskarżonej decyzji;
aspekt materialny prawomocności – wyraża się w sytuacji, w której nie jest dopuszczalne
wszczęcie
i prowadzenie od nowa postępowania już zakończonego z punktu widzenia prawomocności
formalnej. Niedopuszczalne jest zatem ponowne postępowanie przeciwko tej samej osobie o
tę samą kwestię odpowiedzialności prawnej. Istotę prawomocności materialnej stanowi
zakaz ne bis in idem – nie dwa razy o to samo.
Zawisłość sprawy (zawisłość prawna sporu – litis pendentio) polega na tym, że nie wszczyna się
postępowania, a wszczęte umarza, gdy wcześniej wszczęte postępowanie karne co do tego
samego czynu tej samej osoby toczy się.
Zawisłość sprawy rozpoczyna się z chwilą wszczęcia postępowania karnego (także
przygotowawczego)
i trwa do chwili uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie.
Przesłankę tę uzasadnia się względami ekonomii procesowej. Oskarżycielowi przysługuje tylko
jedna, a nie kilka skarg przeciwko określonej osobie o to samo przestępstwo, również
dopuszczalne jest tylko jedno postępowanie przygotowawcze. Gdyby dopuścić w takiej sytuacji
kilka postępowań, mogłoby dojść do kilkakrotnego skazania tej samej osoby za to samo
przestępstwo, co jest sprzeczne z obowiązującym prawem materialnym – ale także do skazania
w jednym procesie, a uniewinnienia lub umorzenia postępowania w drugim.
48
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
48
8) Sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych
Przesłanka formalna
Podsądność sądom karnym
Art. 17 § 1 pkt 8 stanowi, że nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy sprawca nie
podlega orzecznictwu polskich sądów karnych.
W związku z tym, że w naszym systemie występują 2 rodzaje sądów karnych (powszechne i
wojskowe) niezbędne jest ustalenie w sprawie podsądności określonemu rodzajowi sądów.
Podsądność sądom powszechnym stanowi regułę, sądy wojskowe orzekają zaś na zasadzie
wyjątku od tej reguły. Art. 177 Konstytucji stanowi, że sądy powszechne sprawują wymiar
sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla
właściwości innych sądów.
Jeżeli sąd wojskowy przekaże sprawę sądowi powszechnemu lun nie przyjmie sprawy
przekazanej mu przez sąd powszechny, sprawę rozpoznaje sąd powszechny. Niemożliwy jest
zatem tzw. negatywny spór sądowy. Decydujący charakter stanowiska sądu wojskowego nie
wynika z jakiejkolwiek wyższości czy nadrzędności tego sądu nad sądem powszechnym, lecz z
faktu, że orzecznictwo sądów powszechnych stanowi regułę, orzecznictwo sądów wojskowych
zaś wyjątek od tej reguły.
Orzecznictwu sądów wojskowych podlegają żołnierze w czynnej służbie wojskowej w związku
z następującymi przestępstwami (m.in.) – przestępstwa wymienione w części wojskowej KK:
samowolne oddalenie się żołnierza (art. 338 § 1 KK),
dezercja w różnych typach, formach i postaciach (art. 339 KK),
odmowa pełnienia służby wojskowej lub służby zastępczej (art. 341 KK),
podstęp i inne sposoby uchylenia się od służby (art. 342 KK),
niewykonanie rozkazu (art. 343 § 1 – 3 KK),
różne postacie czynnej napaści na przełożonego (art. 346 KK),
zmuszenie przełożonego (art. 346 KK),
znieważenie przełożonego (art. 347 § 1 KK),
znieważenie podwładnego (art. 350 § 1 KK),
naruszenie nietykalności cielesnej podwładnego (art. 351 KK) i in.
Podsądność sądom powszechnym może być również wyłączona w odniesieniu do osób
zajmujących najwyższe stanowiska w państwie. Zgodnie z art. 198 Konstytucji RP, za naruszenie
ustawy zasadniczej lub innych ustaw w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie
swojego urzędowania odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ponoszą:
1) Prezydent RP,
2) Prezes RM oraz członkowie RM,
3) Prezes NBP,
4) Prezes NIK,
5) członkowie KRRiT,
6) osoby, którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem,
7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych,
8) posłowie i senatorowie za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej łączonej
z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, jak też za
naruszenie zakazu nabywania takiego majątku.
49
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
49
9) Brak skargi uprawnionego oskarżyciela
Przesłanka formalna
Przesłanka ta nawiązuje do zasady skargowości i konkretnie przede wszystkim do art. 14 § 1 KPK,
który stanowi, że wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego
oskarżyciela lub innego uprawnionego podmiotu.
Najważniejszą i najczęściej występującą skargą (zasadniczą) jest akt oskarżenia, który powinien
spełniać warunki pisma procesowego oraz wymagania określone w art. 332 i 333 KPK.
Zgodnie z treścią art. 332 KPK akt oskarżenia powinien zawierać
1) imię i nazwisko oskarżonego oraz jego dane osobopoznawcze i dane o zastosowaniu środka
zapobiegawczego,
2) dokładne określenie czynu zarzucanego oskarżonemu z uwzględnieniem czasu, miejsca, sposobu jego
popełnienia oraz skutków tego czynu, a zwłaszcza wysokości wyrządzonej tym czynem szkody,
3) informację o tym, czy zarzucany oskarżonemu czyn został przezeń popełniony w warunkach powrotu
do przestępstwa (art. 64 KK),
4) wskazanie kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego oskarżonemu (tzw. subsumpcja prawna),
5) określenie właściwości sądu, który sprawę powinien rozpoznać oraz właściwego trybu, w jakim sprawa
powinna zostać rozpoznana,
6) uzasadnienie oskarżenia, w którym przytoczone powinny być fakty i dowody, na których oskarżenie
zostało oparte tudzież uzasadnienie przyjętej podstawy prawnej oskarżenia, a ponadto okoliczności, na
których oskarżony opiera swoją obronę,
7) zgodnie z art. 333 § 1 KPK – wykaz osób, których wezwania oskarżyciel żąda z podaniem ich adresów,
oraz wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie żąda oskarżyciel.
Jeżeli akt oskarżenie nie odpowiada wyżej wymienionym warunkom, to prezes sądu
zwraca go oskarżycielowi w celu uśnięcia braków w terminie 7 dni. W przypadku braku
essentialia negotii, czyli określenia osoby oskarżonego i zarzucanego mu czynu, nie można w
ogóle mówić o istnieniu skargi, wobec czego brak któregoś z tych elementów musi spowodować
umorzenie postępowania.
Akt oskarżenia sporządzony przez Policją lub organ, o którym mowa w art. 325 d, oraz
w postępowaniu uproszczonym może nie zawierać uzasadnienie; w postępowaniu w sprawach z
oskarżenia prywatnego może zaś ograniczyć się do oznaczenia osoby oskarżonego, zarzucanego
mu czynu oraz wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie.
W przypadku przestępstw publicznoskargowych akt oskarżenia sporządza i wnosi
prokurator.
W niektórych jednak kategoriach spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym, akt
oskarżenia może być sporządzony przez inny organ prowadzący dochodzenie (np. policja, organ
kontroli finansowej), o ile nie uczyni tego prokurator. W przypadku sporządzenia aktu oskarżenia
przez policję, wymaga on zatwierdzenia przez prokuratora, który również wnosi go do sądu.
Akt oskarżenia określany jest jako skarga zasadnicza. Oprócz niego w procesie karnym
spotykamy się ponadto z pojęciem skargi odwoławczej, którą będzie apelacja (od wyroku sądu) i
zażalenie na postanowienie), będące warunkiem niezbędnym uruchomienia postępowania w II
instancji oraz skargi kasacyjnej. Swoistymi skargami w postępowaniu karnym będą również:
pozew, wniesienie którego warunkować będzie wszczęcie postępowania adhezyjnego, wnioski o
podjęcie i wznowienie umorzonego postępowania przygotowawczego, wniosek o wznowienie
prawomocnie zakończonego postępowania sądowego oraz żądania odszkodowania za niesłuszne
skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie.
50
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
50
10) Brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie
pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej
Przesłanka formalna
Jeżeli mimo braku zezwolenia lub wniosku o ściganie postępowanie (niedopuszczalne) zostało
wszczęte i jest prowadzone, należy je w momencie stwierdzenia tej przeszkody umorzyć.
Przyjmuje się jednak, ze jeżeli przed umorzeniem brak ten zostanie uzupełniony, następuje
konwalidacja wadliwego postępowania i może ono toczyć się dalej, np. po odczytaniu aktu
oskarżenia obecna na rozprawie osoba pokrzywdzona może złożyć wniosek o ściganie,
„uzdrawiając” proces (jest to właśnie konwalidacja).
Zagadnienie zezwolenia na ściganie wiąże się (przede wszystkim) z problematyką immunitetów,
których zadaniem jest ochrona określonych osób przed prowadzeniem przeciwko nim
postępowania karnego.
Immunitety dzielą się na
materialne – polegają na uchyleniu karalności przestępstwa (a w konsekwencji powodujące
niedopuszczalność prowadzenia procesu);
formalne – ograniczają się do sfery procesowej, czynią postępowanie niedopuszczalnym
(bez oddziaływania na stronę karnomaterialną);
bezwzględne – nie mogą być uchylone przez żaden organ;
względne – mogą być uchylone przez organ określony w ustawie i w trybie przez nią
przewidzianym;
nietrwałe – chronią daną osobę tylko w okresie pełnienia przez nią funkcji, z którą immunitet
jest związany;
trwałe – chronią osobę także później, gdy już nie pełni funkcji, z którą związany jest
immunitet.
Immunitet Prezydenta RP
Za naruszenie ustawy zasadniczej lub innych ustaw oraz za popełnienie przestępstwa Prezydent
RP może odpowiadać wyłącznie przed Trybunałem Stanu. Może to nastąpić w drodze uchwały o
postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenie, podjętej większością co najmniej 2/3 głosów
ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego, na wniosek co najmniej 140 członków
ZN (art. 145 Konstytucji).
Jest to trwały immunitet procesowy, wyłączający odpowiedzialność Prezydenta zarówno przed
sądami powszechnymi, wojskowymi, jak również przed Sądem Najwyższym.
Immunitet parlamentarny
Immunitet parlamentarny obejmuje posłów i senatorów. Poseł nie może być pociągnięty do
odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego
ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność poseł odpowiada jedynie
przed Sejmem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich może być pociągnięty do
odpowiedzialności sądowej tylko za zgodą Sejmu.
Od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu poseł nie może być
pociągnięty bez zgody Sejmu do odpowiedzialności karnej.
Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go na
gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia
51
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
51
prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka
Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Postanowienia dotyczące posłów odnoszą się odpowiednio do Senatorów.
Immunitet parlamentarny jest immunitetem materialno – formalnym.
Immunitet sędziów Trybunału Konstytucyjnego
Sędzia TK nie może być, bez uprzedniej zgody TK, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani
pozbawiony wolności oraz zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym
uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego
toku postępowania.
Uchwała w przedmiocie uchylenia immunitetu zapada większością 2/3 głosów sędziów TK,
uczestniczących w Zgromadzeniu Ogólnym.
Do czasu podjęcia uchwały wyrażającej zgodę na pociągnięcie sędziego TK do odpowiedzialności
karnej lub na pozbawienie go wolności, wolno w stosunku do niego podejmować tylko czynności
niecierpiące zwłoki.
Immunitet sędziów Trybunału Stanu
Sędzia TS nie może być, bez uprzedniej zgody TS, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani
pozbawiony wolności oraz zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym
uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego
toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się przewodniczącego TS, który
może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Immunitet trwa także po upływie kadencji w stosunku do czynów związanych z wykonywaniem
funkcji w TS.
Immunitet Prezesa NIK
Prezes NIK nie może być, bez uprzedniej zgody Sejmu, pociągnięty do odpowiedzialności karnej,
jak również nie może nie może być pozbawiony wolności. Prezes NIK nie może być zatrzymany z
wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa, nie może być również
aresztowany, chyba że jest to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
Organ procesowy o zatrzymaniu Prezesa NIK jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić
Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Immunitet sędziowski
Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do
odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności; sędzia nie może też być zatrzymany lub
aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie
jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu sędziego
organ, który zatrzymania dokonał, jest zobowiązany niezwłocznie powiadomić prezesa
właściwego miejscowo sądu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.
Sędzia może zostać natomiast pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej przed sądem
dyscyplinarnym, który może orzec o uchyleniu immunitetu sędziowskiego. Do czasu wydania
przez sąd dyscyplinarny uchwały uchylającej immunitet sędziowski wolno w sprawie tego
sędziego podejmować jedynie czynności niecierpiące zwłoki.
Immunitet sędziowski rozciąga się nie tylko na sędziów sądów powszechnych, ale również na
sędziów sądów szczególnych, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego.
52
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
52
Immunitet prokuratorski
Został ujęty podobnie jak immunitet sędziowski. Prokurator nie może być pociągnięty do
odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego ani zatrzymany bez
zgody przełożonego dyscyplinarnego. Można jednak zatrzymać prokuratora na gorącym uczynku
popełnienia przestępstwa.
Do wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej wolno
podejmować jedynie czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocznie
prokuratora przełożonego.
Ponadto za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące
ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora,
świadka, biegłego lub tłumacza, prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie. Jest to immunitet
materialny.
Immunitet adwokacki
Immunitet ten oparty jest na założeniu, że adwokat przy wykonywaniu zawodu adwokackiego
korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przez zadania adwokatury i przepisy
prawa. Nadużycie tej wolności, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub
zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza,
podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.
Immunitet radcowski
Został unormowany podobnie jak immunitet adwokacki. Nadużycie wolności słowa i pisma
stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony lub jej
pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza podlega wyłącznie odpowiedzialności
dyscyplinarnej.
Immunitet RPO (art. 211 Konstytucji)
Immunitet RPO oznacza, że bez zgody Sejmu RPO nie może być pociągnięty do
odpowiedzialności, jak również nie może być ani aresztowany, ani zatrzymany.
Immunitet zakrajowości
Immunitet zakrajowości przysługuje przedstawicielom obcych państw i organizacji
międzynarodowych rezydujących lub przebywających w Polsce. W ramach tego immunitetu
można wyodrębnić
immunitet dyplomatyczny – orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają (art. 578
KPK)
a) uwierzytelnieni w RP szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych (np.
ambasador, nuncjusz papieski),
b) osoby wchodzące w skład personelu dyplomatycznego tych przedstawicielstw,
c) personel administracyjny i techniczny przedstawicielstw dyplomatycznych,
d) członkowie
rodzin
szefów
przedstawicielstw
dyplomatycznych,
personelu
dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego przedstawicielstw państw obcych,
e) inne osoby, które na podstawie umów międzynarodowych, ustaw, powszechnie uznanych
zwyczajów międzynarodowych korzystają z tych immunitetów
immunitet konsularny – orzecznictwu polskich sądów karnych nie podlegają
a) kierownicy urzędów konsularnych i inni urzędnicy konsularni państw obcych,
b) osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów
międzynarodowych.
53
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
53
Obok podstawowego trybu ścigania z urzędu oraz ścigania z oskarżenia prywatnego występuje
tryb ścigania z urzędu, lecz na wniosek.
W sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia wniosku toczy
się z urzędu.
Wniosek (podobnie jak zezwolenie) powinien być złożony przed wszczęciem postępowania
karnego, skoro stanowi ono warunek dopuszczalności wszczęcia postępowania. Jednak
ustawodawca wprowadza odstępstwa od tej reguły.
Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie,
organy procesowe mogą dokonywać czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia
śladów i dowodów; mogą także podejmować czynności zmierzające do wyjaśnienia, czy wniosek
lub zezwolenie nastąpi. Podjęcie pierwszej czynności niecierpiącej zwłoki oznacza już wszczęcie
postępowania karnego.
Wniosek może być cofnięty w postępowaniu w postępowaniu przygotowawczym za zgodą
prokuratora,
a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej
rozprawie głównej. W razie prawidłowego cofnięcia wniosku postępowanie należy natychmiast
umorzyć, ponieważ jest ono od tego momentu niedopuszczalne.
Wyjątkowo dopuszczalne jest wszczęcie postępowania i jego prowadzenie bez wniosku.
11) Zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie
Przesłanka mieszana
Abolicja – to powszechny akt łaski polegający na zakazie wszczynania oraz nakazie umorzenia już
wszczętego postępowania karnego o określone rodzaje przestępstw lub wobec określonej
kategorii przestępców.
Amnestia wprowadzana jest na mocy przepisów rangi ustawowej – zazwyczaj w ustawie
amnestyjnej, choć nie ma przeszkód aby miała postać odrębnej ustawy. Abolicja odnosi jedynie
skutek procesowy, ponieważ dany czyn nie przestaje być czynem zabronionym w rozumieniu
prawa materialnego, a tylko jego ściganie jest wyłączone.
Abolicja nie pozwala na prowadzenie postępowania i na wymierzenie kary.
Amnestia – to powszechny akt łaski, który ma formę ustawy i polega na całkowitym lub
częściowym darowaniu albo złagodzeniu kar prawomocnie orzeczonych za określone
przestępstwa. Amnestia może polegać na darowaniu kar w całości lub w części, zmianie kar na
łagodniejsze, rozszerzeniu zakresu warunkowego zwolnienia, a nawet może przewidywać
zatarcie skazania. Amnestia, o ile przewiduje całkowite darowanie kary, stanowi z kolei
przeszkodę procesową uniemożliwiającą prowadzenie postępowania wykonawczego.
54
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
54
Ustrój Sądów Powszechnych
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych
Rodzaje sądów powszechnych:
sądy rejonowe,
sądy okręgowe,
sądy apelacyjne.
Sądy powszechne sprawują wymiar sprawiedliwości w zakresie nienależącym do sądów
administracyjnych, sądów wojskowych oraz Sądu Najwyższego.
Sądami powszechnymi nie są:
Sąd Najwyższy
Wojewódzki Sąd Administracyjny i Naczelny Sąd Administracyjny
Izby Morskie
Trybunał Stanu
Zadania z zakresu wymiaru sprawiedliwości wykonują sędziowie.
Zadania z zakresu ochrony prawnej w sądach wykonują także referendarze sądowi i starsi
referendarze sądowi. Od 2005 r. w sądach nie ma asesorów (TK orzekł o niezgodności artykułu z
Konstytucją), asesorzy są w prokuraturze.
Nadzór nad działalnością sądów powszechnych:
1. Sąd Najwyższy – co do meritum (prawidłowości orzekania)
2. Minister Sprawiedliwości– kwestie organizacyjne i administracyjne
Organizacja sądów
Sąd rejonowy tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przypadkach
może być utworzony więcej niż jeden sąd rejonowy w obrębie tej samej gminy (np. miasto
stołeczne Warszawa). Tworzy i znosi go Minister Sprawiedliwości.
Sąd okręgowy tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sadów rejonowych. Obszar
właściwości sądu okręgowego to okręg sądowy.
Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch okręgów sądowych.
Obszar właściwości sądu apelacyjnego to obszar apelacji.
Podział właściwości sądów nie jest zgodny z podziałem administracyjnym kraju!
Sąd Okręgowy w Olsztynie jest obszarem apelacji Sądu w Białymstoku.
55
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
55
Sądy dzielą się na wydziały.
Wydziały w sądzie rejonowym
wydział cywilny – rozpatruje sprawy z zakresu prawa cywilnego;
wydział karny – rozpatruje sprawy karne w I instancji, jeżeli właściwym do rozpatrywania
spraw w I instancji jest sąd rejonowy (często uznaje się go za wydział odwoławczy od
orzeczeń sądów grodzkich);
wydział rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)
wydział pracy (sąd pracy) – rozpatruje sprawy z zakresu prawa pracy – jeżeli sąd rejonowy ma
siedzibę w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego, to wtedy jest wydział pracy i
ubezpieczeń społecznych;
wydział gospodarczy (sąd gospodarczy) – tworzy się go w sądzie rejonowym, który ma
siedzibę w mieście będącym siedzibą sądu okręgowego; wydział ten rozpatruje sprawy
gospodarcze oraz inne sprawy z zakresu prawa gospodarczego i cywilnego, powierzone
sądom gospodarczym na podstawie odrębnych przepisów;
wydział ksiąg wieczystych – prowadzi księgi wieczyste oraz inne sprawy z zakresu
postępowania wieczystoksięgowego, wydziałem tym kieruje referendarz;
sąd grodzki
–(poprzednio istniały kolegia do spraw wykroczeń)-
utworzony na prawach wydziału;
w sądzie rejonowym – w jego siedzibie lub poza jego siedzibą – mogą być tworzone sądy
grodzkie, jako wydziały lub wydziały zamiejscowe sądów rejonowych.
Sąd grodzki rozpatruje sprawy
o wykroczenia w I instancji,
o wykroczenia i przestępstwa skarbowe, z wyjątkiem spraw podlegających rozpoznaniu
w postępowaniu zwyczajnym,
o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego,
przestępstwa podlegające rozpoznawaniu w postępowaniu przyspieszonym,
o pozostałe przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym,
cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym, z wyjątkiem spraw
rozpoznawanych w europejskim postępowaniu nakazowym oraz dotyczących depozytów
sądowych i przepadku rzeczy.
Wydziały w sądzie okręgowym
wydział cywilny – rozpatruje w I instancji sprawy cywilne i rodzinne oraz w II instancji sprawy
cywilne oraz sprawy należące do właściwości sądów rodzinnych, z wyjątkiem spraw
przeciwko
nieletnim
o popełnienie czynu karalnego, jeżeli wobec nieletniego zastosowano środek poprawczy lub
gdy środek odwoławczy zawiera wniosek o orzeczenie środka poprawczego;
wydział karny – rozpatruje sprawy karne w I instancji, jeżeli właściwym do rozpatrywania
spraw
w I instancji jest sąd okręgowy, rozpatruje apelacje od orzeczeń sądów rejonowych (czyli w II
instancji), rozpatruje sprawy zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych;
wydział penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych;
wydział pracy i ubezpieczeń społecznych;
wydział gospodarczy;
w sądzie okręgowym w Warszawie na prawach wydziału występuje:
sąd ochrony konkurencji i konsumentów,
wydział do spraw rejestrowych,
sąd wspólnotowych znaków towarowych i wzorów przemysłowych.
56
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
56
Wydziały w sądzie apelacyjnym
wydział cywilny – rozpatruje jako sąd II instancji sprawy z zakresu prawa cywilnego,
gospodarczego oraz rodzinnego i opiekuńczego;
karny – rozpatruje jako sąd II instancji sprawy z zakresu prawa karnego oraz sprawy
zgodności z prawdą oświadczeń lustracyjnych;
pracy i ubezpieczeń społecznych – rozpatruje jako sąd II instancji sprawy z zakresu prawa
pracy
i ubezpieczeń społecznych.
Jeżeli w I instancji sprawę karną rozpatruje sąd rejonowy, to od wyroku sądu rejonowego
przysługuje apelacja do sądu okręgowego. Sąd okręgowy jest sądem II instancji. Od orzeczenia
sądu okręgowego jako sądu II instancji przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego.
Jeżeli w I instancji w sprawie karnej orzeka sąd okręgowy , to apelację od wyroku sądu
okręgowego wnosi się do sądu apelacyjnego, a kasację od wyroku sądu apelacyjnego wnosi się
do Sądu Najwyższego.
Postępowanie sądowe jest co do zasady II – instancyjne
apelacja – to odwołanie się od wyroku sądu I instancji. Dotyczy kwestii merytorycznych i
formalnych.
kasacja – nadzwyczajny środek odwoławczy; nie dotyczy meritum sprawy, a dotyczy tylko i
wyłącznie kwestii formalnych; kasację wnosi się i od orzeczeń sądów rejonowych, i sądów
okręgowych; po wyczerpaniu toku instancyjnego wnosi się ją do Sądu Najwyższego.
57
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
57
Organy sądów
Sądy posiadają swoje organy.
Organami sądów są:
w sądzie rejonowym – prezes sądu i kierownik finansowy;
w sądzie okręgowym – prezes sądu, kolegium sądu okręgowego i dyrektor sądu;
w sądzie apelacyjnym – prezes sądu, kolegium sądu apelacyjnego i dyrektor sądu.
Dyrektor a prezes
Dyrektora SA i SO, a także kierownika finansowego SR powołuje i odwołuje odpowiednio – na
wniosek prezesa danego SA, SO albo SR, Minister Sprawiedliwości.
Kierownik finansowy SR, a także dyrektor SO i SA zajmują się kwestiami finansowo – budżetowo
– księgowymi.
Z punktu widzenia administracyjnego kierownik finansowy SR oraz dyrektorzy SO i SA są
pracownikami i podlegają prezesowi, ale bez zgody kierownika SR i dyrektorów SO i SA prezes
nie może sam niektórych czynności podejmować.
Prezes sądu – kompetencje prezesa
1) kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, z wyjątkiem spraw należących do dyrektora
sądu lub kierownika finansowego sądu;
2) pełni czynności z zakresu administracji sądowej – jest przełożonym wszystkich sędziów (z
jednej strony sędzia jest niezawisły w orzekaniu i prezes sądu nie może mu powiedzieć jak ma
orzekać, nie może ingerować w niezawisłość sędziego; ale z drugiej strony sędzia jest
pracownikiem sądu i w związku z tym powinien dostosować się do regulaminu i wykonywać
polecenia administracyjne prezesa;
Podwójna podległość:
prawidłowość orzekania sądów nadzoruje SN – może on wydawać wytyczne, orzeczenia,
będące wskazówką w danej sprawie, ale sędzia nie musi stosować się do tych orzeczeń,
pod względem administracyjnym nad działalnością wszystkich sądów powszechnych
nadzór sprawuje Minister Sprawiedliwości);
3) jest zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sądu;
4) powierza sędziom pełnienie określonych funkcji i zwalnia z ich pełnienia, po zasięgnięciu
wymaganych opinii; może powierzyć funkcję:
przewodniczącego wydziału,
kierownika do spraw szkolenia (w SO i SA),
rzecznika prasowego (w SO i SA),
sędziego wizytatora (na szczeblu SA).
Prezesa SA powołuje Minister Sprawiedliwości spośród sędziów SA, po zasięgnięciu opinii
zgromadzenia ogólnego sędziów SA. Minister Sprawiedliwości przedstawia zgromadzeniu ogólnemu
kandydata na prezesa, w celu wydania opinii. Jeżeli opinia nie zostanie wydana w terminie 2 miesięcy
od przedstawienia kandydata właściwemu zgromadzeniu ogólnemu, Minister Sprawiedliwości może
powołać prezesa SA bez opinii. W razie wydania przez zgromadzenie ogólne negatywnej opinii o
kandydacie, Minister Sprawiedliwości może go powołać po uzyskaniu pozytywnej opinii Krajowej
Rady Sądownictwa. Negatywna opinia Krajowej Rady Sądownictwa jest dla Ministra Sprawiedliwości
wiążąca. Jeżeli Krajowa Rada Sądownictwa w terminie miesiąca od przedstawienia przez Ministra
Sprawiedliwości zamiaru powołania prezesa, mimo negatywnej opinii zgromadzenia ogólnego, nie
wyda opinii, uważa się, że opinia jest pozytywna.
58
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
58
Kolegium SO i kolegium SA – kompetencje kolegium SO i kolegium SA
kolegium SA składa się z 3 do 5 członków, wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów
SA spośród sędziów tego sądu, a także z prezesa SA;
kolegium SO składa się z 4 do 8 członków, wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów
okręgu, spośród jego członków, będących sędziami SO oraz z prezesa SO;
kadencja kolegium trwa 2 lata; dany członek kolegium może zostać wybrany na następną
kadencję;
kompetencje kolegium SA i SO
1) wyrażenie opinii o projekcie podziału czynności w sądzie; o przydziale spraw decyduje
prezes (ten przydział musi być sprawiedliwy);
2) przedstawia zgromadzeniu ogólnemu opinię o kandydatach na stanowiska sędziego;
3) wyraża opinię o kandydacie na stanowisko wiceprezesa sądu;
4) wyraża opinię o kandydacie do pełnienia w sądzie poszczególnych funkcji, na które
mianuje prezes (przewodniczącego wydziału, sędziego wizytatora, kierownika do spraw
szkolenia, rzecznika prasowego);
5) rozpatruje, omawia wnioski z wizytacji i lustracji sądów;
6) rozpatruje odwołania od rozstrzygnięcia prezesa sądu, odmawiającego zgody na podjęcie
dodatkowego zatrudnienia przez sędziego – co do zasady sędzia powinien poświęcić się
tylko wykonywaniu zawodu sędziego, ale są przypadki, że sędzia ubiega się o dodatkowe
zatrudnienie; sędzia nie może być zatrudniony na stanowisku, które narusza powagę i
godność instytucji sędziego (może pracować np. w szkole wyższej, instytucie naukowo –
badawczym); sędzia może uzyskać zgodę na dodatkowe zatrudnienie pod warunkiem, że
nie będzie to kolidowało z jego obowiązkami; o taką zgodę sędzia SR i SO zwraca się do
prezesa SO, a sędzia SA zwraca się do prezesa SA; podanie o dodatkowe zatrudnienie
wpływa do prezesa i jeżeli on odmawia, to kolegium rozpatruje właśnie odwołania od
decyzji prezesa sądu odmawiającego zgody na dodatkowe zatrudnienie;
7) wybiera zastępcę rzecznika dyscyplinarnego;
8) wyraża opinię w innych sprawach osobowych dotyczących sędziów;
9) wyraża opinię o projekcie planu finansowego;
10) wyraża opinię w innych sprawach przedstawionych przez prezesa sądu, Krajową Radę
Sądownictwa oraz Ministra Sprawiedliwości;
11) wyraża zgodę na delegowanie sędziego przez prezesa sądu – prezes ma prawo
delegować sędziego do innego sądu (gdy sędzia SR jest delegowany do SO, a także gdy
sędzia SO jest delegowany do SA to jest to traktowane jako awans);
12) wypowiada się w przypadkach zachowań naruszających zasady etyki.
Samorząd sędziowski
Działa przez
zgromadzenie ogólne sędziów sądu apelacyjnego – to zgromadzenie składa się z sędziów tego
sądu apelacyjnego;
zgromadzenie ogólne sędziów okręgu – to zgromadzenie składa się z sędziów sądu
okręgowego oraz delegatów sądów rejonowych działających na obszarze właściwości sądu
okręgowego.
59
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
59
Kompetencje samorządu sędziowskiego
1) przedstawia Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na stanowiska sędziów SO/SA
spośród osób zaopiniowanych przez kolegium właściwego sądu;
2) wybiera przedstawicieli na zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów;
3) wyraża opinię o kandydatach na prezesa SO/SA;
4) wybiera członków kolegium SA;
5) wybiera kandydata na rzecznika dyscyplinarnego;
6) wysłuchuje informacji prezesa SO/SA o działalności sądów oraz wyraża opinię w tym w
zakresie;
7) rozpatruje sprawozdania z działalności kolegium SO/SA oraz omawia kierunki jego pracy.
Kontrola sądu / nadzór administracyjny
Nadzór administracyjny nad sądami powszechnymi pełni Minister Sprawiedliwości.
wizytacja sądu – obejmuje
kontrolę wszystkich jednostek
sądu (kontrola całego sądu).
Jest to pełna kontrola
działalności danej jednostki.
badanie toku i sprawności
postępowania w danej sprawie.
Sędzia wizytator kontroluje
przebieg jednej określonej
sprawy.
Jeżeli w wyniku kontroli stwierdzi się nieprawidłowości w orzekaniu (nieprawidłowości nie mogą
mieć wpływu na orzekanie), to rozpatruje je kolegium.
Warunki rozpoznawania sprawy
postępowanie przed sądami toczy się w języku polskim; sąd może przyznać tłumacza jeżeli
osoba nie mówi w języku polskim lub gdy mówi słabo;
co do zasady rozprawa jest jawna; w określonych sytuacjach może nastąpić wyłączenie
jawności (tajna jest narada sędziów i głosowanie nad wyrokiem i nie ma od tego żadnego
wyjątku – prezes może brać udział w naradzie i głosowanie udział tylko wtedy gdy jest w
składzie orzekającym);
na sali sądowej należy zachować należytą powagę – sędzia może nakładać kary porządkowe
na uczestników za niewłaściwe zachowanie na rozprawie (do 10 tys. zł).
lustracja sądu – to zbadanie
jakiegoś wycinka
działalności sądu (np.
kontrola danego wydziału
czy realizacji zadań w
danym wydziale);
kontrola działalności
sekretariatu.
4 formy kontroli
60
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
60
Status sędziego
Nominacja
sędziów sądów powszechnych do pełnienia urzędu na stanowisku sędziowskim powołuje
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa;
w akcie nominacja jest wyraźnie powiedziane na jakie stanowisko i gdzie dana osoba jest
powołana (czyli czy jest to sędzia SR, SO czy SA);
jeśli osoba przechodzi z SR do SO lub z SO do SA to prezydent jeszcze raz musi wręczyć tej
osobie akt nominacja;
zmiana miejsca pracy na tym samym poziomie nie wymaga nowego aktu nominacji.
Na stanowisko sędziego sądu rejonowego może być powołany ten, kto
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru – czyli nie jest karany, nie powinno toczyć się przeciwko
niemu postępowanie, powinien mieć dobrą opinię środowiskową,
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł zawodowy
magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,
4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego,
5) ukończył 29 lat,
6) złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski,
7) ukończył aplikację sędziowską w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury lub pracował w
charakterze asesora prokuratorskiego – co najmniej przez 3 lata przed wystąpieniem o
powołanie na stanowisko sędziego.
Wymagania określone w pkt 6 i 7 nie dotyczą tego, kto przed powołaniem
1) zajmował stanowisko sędziego sądu administracyjnego lub sądu wojskowego,
2) zajmował stanowisko prokuratora,
3) pracował w polskiej szkole wyższej, w Polskiej Akademii Nauk, w instytucie naukowo –
badawczym lub innej placówce naukowej i ma tytuł naukowy profesora albo stopień
naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych,
4) wykonywał zawód adwokata, radcy prawnego lub notariusza – co najmniej przez 3 lata,
5) zajmował stanowisko prezesa, wiceprezesa, starszego radcy lub radcy w Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa – co najmniej przez 3 lata.
Asystent sędziego może zdawać egzamin sędziowski po przepracowaniu 6 lat, a referendarz po
przepracowaniu 5 lat.
Prawa i obowiązki sędziego
sędzia jest niezawisły – podlega Konstytucji i ustawom, do nich musi się stosować,; orzeka na
podstawie swobodnej oceny dowodów. Sędzia jest niezawisły co do orzekania. Niezawisłość
różni się od niezależności (prokurator jest niezależny – co do meritum ma zależność
służbową, samodzielnie prowadzi sprawę, którą otrzymał do prowadzenia i może ją
zakończyć, żaden organ administracyjny nie może na to wpłynąć, ma jednak obowiązek
przestrzegania poleceń służbowych; prokurator ma więc niezależność od innych organów i
możliwość prowadzenia sprawy samodzielnie, ale jest to ograniczone, ponieważ przełożony
może wpływać na merytoryczne rozstrzyganie sprawy);
sędzia posiada immunitet – immunitet chroni niezawisłość sędziego; polega na tym, że sędzia
nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia
61
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
61
właściwego sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to jednak zatrzymania w razie ujęcia sędziego
na gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia
prawidłowego toku postępowania. Do czasu wydania uchwały zezwalającej na pociągnięcie
sędziego do odpowiedzialności karnej wolno podejmować tylko czynności niecierpiące
zwłoki. O zatrzymaniu sędziego niezwłocznie powiadamia się prezesa SA właściwego ze
względu na miejsce zatrzymania. Może on nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
sędziego. O fakcie zatrzymania sędziego prezes SA niezwłocznie zawiadamia Krajową Radę
Sądownictwa, Ministra Sprawiedliwości i Pierwszego Prezesa SN.
Prawa sędziego
sędzia ma prawo do godziwego wynagrodzenia – powinien zarabiać tyle, by jego niezawisłość
była gwarantowana określonym statusem materialnym;
przysługuje mu emerytura w wysokości 100% wynagrodzenia na ostatnim zajmowanym
stanowisku,
sędzia ma prawo do dodatkowego urlopu:
o po 10 latach – 6 dodatkowych dni,
o po 15 latach – 12 dodatkowych dni;
sędzia ma prawo do gratyfikacji jubileuszowej (art. 92 § 3 ustawy);
sędzia ma prawo do płatnego urlopu na podratowanie zdrowia – urlop ten nie może
przekraczać 6 miesięcy, urlopu tego udziela Minister Sprawiedliwości;
w okresie nieobecności w pracy z powodu choroby sędzia otrzymuje wynagrodzenie, nie
dłużej jednak niż przez okres roku;
jeżeli sędzia dozna wypadku, który spowoduje stały lub długotrwały uszczerbek na zdrowiu,
ma prawo do odszkodowania,
ma prawo do zamieszkania w miejscu, gdzie znajduje się siedziba sądu (sędzia może uzyskać
pomoc finansową w tym zakresie);
sędzia może przynależeć do partii politycznej, może również startować w wyborach – ma
wtedy prawo do bezpłatnego urlopu na czas kampanii wyborczej, na takim urlopie może
przebywać do 10 lat; W sytuacji gdy sędzia zamierza zająć się działalnością polityczną
zawiesza swój urząd (przerwa nie może trwać dłużej niż 10 lat). Sędzia wtedy może być
posłem, senatorem.
gdy sędzia odchodzi na emeryturę ma prawo używać tytułu: sędzia w stanie spoczynku. Jeżeli
odchodzi po 65 roku życia ma 100% emerytury, wcześniej – 75%.
Obowiązki sędziego
wykonywanie poleceń w zakresie czynności administracyjnych;
sędzia jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem sędziowskim;
sędzia powinien strzec powagi urzędu i zachowywać się godnie;
sędzia powinien podwyższać kwalifikacje zawodowe (np. uczestnicząc w dodatkowych
szkoleniach);
sędzia ma nienormowany czas pracy, który wynika z wymiaru jego zadań;
sędzia ma obowiązek używania stroju urzędowego na rozprawie – strojem urzędowym
sędziego na rozprawie sądowej jest toga, a sędziego przewodniczącego na rozprawie – toga
oraz nakładany na kołnierz togi łańcuch z wizerunkiem orła (na posiedzeniu sędzia nie musi
mieć togi i łańcucha);
62
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
62
obowiązek zachowania tajemnicy o okolicznościach sprawy, o których dowiedział się ze
względu na swój urząd – obowiązek zachowania tajemnicy trwa także gdy sędzia przechodzi
na emeryturę;
sędzia nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjątkiem zatrudnienia na
stanowisku dydaktycznym, naukowo – dydaktycznym lub naukowym w łącznym wymiarze
nieprzekraczającym pełnego wymiaru czasu pracy pracowników zatrudnionych an tych
stanowiskach, jeżeli wykonywanie tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu
obowiązków sędziego;
sędziemu nie wolno także podejmować innego zajęcia ani sposobu zarobkowania, które
przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków sędziego, mogło osłabiać zaufanie do jego
bezstronności lub przynieść ujmę godności urzędu sędziego;
sędzia nie może
1) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego,
2) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni,
3) być członkiem zarządu fundacji prowadzącej działalność gospodarczą,
4) posiadać w spółce prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające
więcej niż 10% kapitału zakładowego,
5) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a
także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem bądź pełnomocnikiem w
prowadzeniu takiej działalności;
sędzia musi składać oświadczenia majątkowe o swoim stanie majątkowym (takie
oświadczenia muszą być prawdziwe);
sędzia ma obowiązek powiadomienia prezesa sądu o toczącej się sprawie sądowej, w której
występuje jako strona lub uczestnik postępowania;
sędzia nie jest zwolniony z obowiązku pełnienia służby wojskowej (art. 97 ustawy).
Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów
Sędzia odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym za oczywistą i rażącą obrazę
przepisów prawa i uchybienia godności urzędu (przewinienia dyscyplinarne).
Karami dyscyplinarnymi są
1) upomnienie,
2) nagana,
3) usunięcie z zajmowanej funkcji,
4) przeniesienie na inne miejsce służbowe,
5) złożenie sędziego z urzędu.
Sądy dyscyplinarne
– występują na 2 szczeblach
sąd dyscyplinarny I instancji występuje w sądzie apelacyjnym,
sąd dyscyplinarny II instancji występuje w Sądzie Najwyższym.
Sądy dyscyplinarne rozpatrują kwestię odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów. Sądy te
wydają uchwałę o uchyleniu immunitetu i pociągnięciu sędziego do odpowiedzialności, jeżeli
zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie popełnienia przez niego przestępstwa – taką
uchwałę muszą podjąć w ciągu 14 dni.
63
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
63
Sędzia dodatkowy – (dotyczy także ławnika)
Sędziego/ławnika dodatkowego powołuje prezes sądu w sytuacji gdy sprawa może trwać dłuższy
czas (prezes może powołać w danej sprawie nawet do 2 sędziów/ławników dodatkowych- Kiedy
zostaje powołanych 2 sędziów/ławników dodatkowych konieczne jest wskazanie kolejności w
której będą oni wstępować do udziału w naradzie i głosowaniu). Wtedy taki sędzia/ławnik
uczestniczy w całym postępowaniu i gdyby coś się stało ze składem podstawowym i gdyby ubył
jakiś sędzia, to sędzia/ławnik dodatkowy wchodzi na jego miejsce, po to by sprawa nie musiała
być prowadzona od początku. Jednak w naradzie i głosowaniu sędzia/ławnik dodatkowy może
uczestniczyć wyłącznie gdy jeden z sędziów/ławników nie może uczestniczyć w składzie sądu.
Asystent sędziego
Asystenci sędziego to pracownicy sądu, którzy wykonują samodzielnie czynności administracji
sądowej oraz czynności przygotowania spraw sądowych do ich rozpoznania.
Na stanowisko asystenta sędziego może być zatrudniony ten, kto
1) jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w
Polsce,
4) ukończył 24 lata,
5) ukończył aplikację ogólną, prowadzoną przez KSSiP lub zdał egzamin sędziowski lub
prokuratorski albo ukończył aplikację notarialną, adwokacką lub radcowską i złożył
odpowiedni egzamin,
6) gdy nie zdał egzaminu, to po 6 latach może ubiegać się, by być mianowany na sędziego.
Asystent sędziego może przystąpić do egzaminu sędziowskiego po przepracowaniu 4 lat na
stanowisku asystenta sędziego lub referendarza sądowego. Wniosek o dopuszczenie do
egzaminu sędziowskiego asystent sędziego zgłasza Dyrektorowi KSSiP na miesiąc przed
przeprowadzeniem egzaminu.
Sędzia konsultant
Pełnił ważną rolę do czasu nowelizacji ustawy. Obecnie opiekuje się młodymi sędziami.
Służy im radą i pomaga się wdrażać. Opiekuje się asystentami sędziego, którzy są w
czasie nauki na aplikację.
Referendarz sądowy
W zakresie powierzonych mu czynności ma kompetencje sądu. Prowadzi postępowanie
wieczystoksięgowe. Rozpoznaje wnioski o wpis do rejestru zastawców i do KRS. Rozpoznajde
wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych. Referendarza mianuje i rozwiązuje z nim stosunek
Minister Sprawiedliwości. Kary dyscyplinarne: 1. Nagana; 2. Nagana z ostrzeżeniem; 3. Nagana z
obniżeniem wynagrodzenia (-10% na 2 lata); 4. Wydalenie z pracy.
64
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
64
Ławnicy
Konstytucja RP (w art. 182) przewiduje udział obywateli w sprawowaniu wymiaru
sprawiedliwości. Instytucja ławnika jest instytucją wymierającą. Ostatnio podnosi się brak
fachowości wśród ławników. W obecnym stanie prawnym udział ławników w sprawach karnych
jest dość ograniczony. Orzekają oni bowiem jedynie w sprawach o zbrodnie (art. 28 § 2 i 4).
Ławnicy w zakresie orzekania są niezawiśli i – jak sędziowie zawodowi – podlegają tylko
Konstytucji oraz ustawom. Przy rozstrzyganiu spraw ławnicy mają równe prawa z sędziami.
W odróżnieniu od sędziów, ławnik nie może jednak przewodniczyć rozprawie i naradzie, jak
również (w zasadzie) wykonywać czynności poza rozprawą.
Ławnikiem może być wybrany ten kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył 30 lat,
4) jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku,
5) nie przekroczył 70 lat,
6) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika,
7) posiada co najmniej wykształcenie średnie.
Ławnikiem nie mogą być:
1) osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze,
2) osoby wchodzące w skład organów, od których orzeczenia można żądać skierowania sprawy
na drogę postępowania sądowego,
3) funkcjonariusze Policji oraz inne osoby zajmujące stanowiska związane ze ściganiem
przestępstw i wykroczeń,
4) adwokaci i aplikanci adwokaccy,
5) radcy prawni i aplikanci radcowscy,
6) duchowni,
7) żołnierze w czynnej służbie wojskowej – ale tylko przed sądami powszechnymi,
8) funkcjonariusze Służby Więziennej,
9) radni gminy, której rada dokonuje wyboru ławników.
Ławników do sądów okręgowych oraz do sądów rejonowych wybierają rady gmin, których
obszar jest objęty właściwością tych sądów – w głosowaniu tajnym. SO i SR zgłaszają do
odpowiednich gmin zapotrzebowanie i rady gmin przeprowadzają wybory.
Kandydatów na ławników zgłaszają radom gmin prezesi sądów, stowarzyszenia, organizacje
związkowe, organizacje pracodawców oraz inne organizacje zarejestrowane na podstawie
przepisów prawa, z wyłączeniem partii politycznych, oraz co najmniej 50 obywateli mających
czynne prawo wyborcze, zamieszkujących stale na danym terenie, w terminie do dnia 30
czerwca ostatniego roku kadencji.
Kadencja ławników SO i SR trwa 4 lata kalendarzowe następujące po roku, w którym dokonano
wyborów, jednak mandat ławnika wybranego dodatkowo wygasa z upływem kadencji ogółu
ławników.
Ławnik może być wyznaczony do udziału w rozprawach do 12 dni w ciągu roku. Liczba tych dni
może być zwiększona przez prezesa sądu tylko z ważnych przyczyn, a zwłaszcza w przypadku
konieczności zakończenia rozprawy z udziałem tego ławnika.
Za pobyt w sądzie ławnikowi przysługuje zwrot kosztów przejazdu, dieta, zryczałtowane
wynagrodzenie za dany czas pracy.
65
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
65
Zasada obsady sądu (art. 28 i 29 KPK)
na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie 1 sędziego, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej;
w sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie 1 sędziego i 2 ławników (podstawowy skład);
ze względu na szczególną zawiłość sprawy sąd I instancji może postanowić o rozpoznaniu jej
w składzie 3 sędziów;
w sprawach o przestępstwa, za które ustawa przewiduje karę dożywotniego pozbawienia
wolności, sąd orzeka w składzie 2 sędziów i 3 ławników.
Rozprawa apelacyjna i kasacyjna
na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej sąd orzeka w składzie 3 sędziów, jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej;
apelację lub kasację o wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności
rozpoznaje sąd w składzie 5 sędziów.
Właściwości sądów
Właściwość sądu jest najczęściej definiowana jako upoważnienie do dokonania przez ten organ
określonej czynności procesowej lub określonego zespołu czynności procesowych. Owo
upoważnienie jest najczęściej zarazem obowiązkiem sądu. Przepisy dotyczące właściwości sądu
mają dwojakie znaczenie. Z jednej strony pełnią funkcję organizacyjną. Ich celem jest efektywny
podział pracy w ramach struktury sądownictwa. Z drugiej strony mają one także walor
gwarancyjny.
Właściwość rzeczowa
Właściwość rzeczowa to upoważnienie sądu do całościowego rozpoznania sprawy w I instancji.
Przepisy KPK przewidują, że o ile brak rozwiązań szczególnych zawartych w KPK lub innej
ustawie, to właściwym rzeczowo sądem do rozpoznania sprawy jest sąd rejonowy. Poza sądem
rejonowym właściwe rzeczowo do rozpoznawania spraw karnych są: sąd okręgowy, wojskowy
sąd garnizonowy, wojskowy sąd okręgowy oraz Trybunał Stanu.
art. 24
§ 1. Sąd rejonowy orzeka w pierwszej instancji we wszystkich sprawach, z wyjątkiem spraw
przekazanych ustawą do właściwości innego sądu.
§ 2. Sąd rejonowy rozpoznaje ponadto środki odwoławcze w wypadkach wskazanych w ustawie.
art. 25
§ 1.Sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:
1) o zbrodnie określone w Kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych,
2) o występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art. 140-142, art. 148 § 4, art. 149, art.
150 § 1, art. 151-154, art. 156 § 3, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art.
173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 210 § 2, art. 252, art. 253 § 2, art. 258 § 1-3, art. 265 § 1 i 2, art. 269,
art. 278 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 286 § 1 w zw. z art. 294, art.
287 § 1 w zw. z art. 294, art. 296 § 3 oraz art. 299 Kodeksu karnego,
3) o występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego.
66
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
66
Właściwość miejscowa
Właściwość miejscową można zdefiniować jako upoważnienie sądu do rozpoznania danej
sprawy ze względu na jego siedzibę oraz miejsce zdarzenia, które ma dla tej sprawy znaczenie.
Właściwość miejscowa jest wypadkową dwóch kwestii. Po pierwsze, każdy sąd ma określony
obszar właściwości. Po drugie KPK wskazuje na określone zdarzenia, których miejsce ma
znaczenie dla określenia właściwości miejscowej sądu.
art. 31.§ 1. Miejscowo właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd, w którego okręgu popełniono
przestępstwo.
§ 2. Jeżeli przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym, a § 1 nie może
mieć zastosowania, właściwy jest sąd macierzystego portu statku.
§ 3. Jeżeli przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, właściwy jest ten sąd, w którego
okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.
art. 32. § 1. Jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa, właściwy jest sąd, w
którego okręgu:
1) ujawniono przestępstwo,
2) ujęto oskarżonego,
3) oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał
- zależnie od tego, gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli przestępstwo popełniono za granicą.
§ 3. Jeżeli nie można ustalić właściwości miejscowej sądu według przepisów poprzedzających,
sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.
Właściwość funkcjonalna
Właściwość funkcjonalną definiuje się najczęściej jako uprawnienie sądu do dokonywania
określonych czynności postępowania karnego. Kwestia ta nie ma jednak znaczenia praktycznego
i jest jedynie wynikiem przyjęcia określonej konwencji terminologicznej. Czynności procesowe
podejmowane przez sądy różnego rzędu w ramach ich właściwości funkcjonalnej to m.in.
1) rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądu I instancji
2)rozpoznawanie nadzwyczajnych środków zaskarżenia
3) dokonywanie czynności w postępowaniu przygotowawczym (art. 329’0
4) rozpoznawanie kwestii incydentalnych w toku postępowania jurysdykcyjnego (np. w
przedmiocie stosowania środków zapobiegawczych, wyłączenia sędziego, stosowania kar
porządkowych)
5) dokonywanie czynności procesowych w postępowaniach po uprawomocnieniu się wyroku.
Właściwość z łączności spraw
Właściwość z łączności spraw zakłada łączne rozpoznanie związanych ze sobą w ustawowo
określony sposób spraw przynajmniej dwóch oskarżonych (łączność przedmiotowa- art. 34 § 1),
spraw o różne czyny jednego oskarżonego (łączność podmiotowa- art. 33) lun łączenie spraw na
podstawie obu powyższych kryteriów (tzw. łączność mieszana- art. 34 § 2).
Właściwość z delegacji
Właściwość z delegacji polega na przekazaniu sprawy zawisłej przed sądem właściwym do jej
rozpoznania innemu sądowi ze względu na szczególne okoliczności wskazane w ustawie. W
obecnym stanie prawnym są nimi:
1) szczególna waga lub zawiłość sprawy (art. 25 § 2) – ruchoma właściwość rzeczowa
2) ekonomika procesowa (art. 36)
3) dobro wymiaru sprawiedliwości (art. 37)
4) niemożność rozpoznania sprawy ze względu na wyłączenie sędziów (art. 43)
5) zagrożenie przedawnieniem karalnością (art. 11a PWKPK)
67
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
67
Wyznaczanie składu orzekającego w sprawach karnych
1. Podstawowym sposobem wyznaczania składu orzekającego jest
metoda chronologiczno-alfabetyczna. Sędziego albo sędziów wyznacza się więc w
kolejności według wpływu sprawy oraz jawnej dla stron listy sędziów danego sądu lub
wydziału. Ustawa karnoprocesowa przewiduje możliwość wyjątkowego odstąpienia od
tej metody z powodu choroby sędziego lub z innej ważnej przyczyny, Okoliczność ta
powinna jednak zostać odnotowania w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy oraz na
liście sędziów w rubryce uwagi.
2. Szczególny tryb kreacji składu orzekającego określony został w art. 351 § 2 KPK. Przepis
ten przewiduje, że w sytuacji gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodni
zagrożonej karą 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności,
wyznaczenia składu orzekającego dokonuje się na wniosek prokuratora lub obrońcy
w drodze losowania, przy którym mają oni prawo być obecni. Prokurator może złożyć
wniosek nie później niż w ciągu 7 dni po wniesieniu aktu oskarżenia, a obrońca w ciągu 7
dni od dnia doręczenia ,u odpisu aktu oskarżenia. Złożenie wniosku po tym terminie jest
bezskuteczne.
68
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
68
Sąd Najwyższy
Podstawą prawną funkcjonowania SN jest art. 183 oraz art. 175 ust. 1 Konstytucji a także ustawa
z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym.
Kompetencje SN
sprawuje wymiar sprawiedliwości obok sądów powszechnych, administracyjnych i
wojskowych;
nadzór nad działalnością sądów powszechnych i sądów wojskowych w kwestii orzekania;
rozpoznawanie kasacji oraz środków odwoławczych od orzeczeń sądów;
podejmuje uchwały rozstrzygające zagadnienia prawne;
rozpoznaje protesty wyborcze;
stwierdza ważność wyborów do Sejmu, Senatu oraz na Prezydenta;
stwierdza ważność referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego;
opiniuje projekty ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których funkcjonują i
orzekają sądy.
Skład SN
Pierwszy Prezes,
prezesi,
sędziowie Sądu Najwyższego.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Do sprawowania tego urzędu może być powołany każdy, kto:
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw obywatelskich,
2) jest nieskazitelnego charakteru,
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra prawa lub równoważne
wykształcenie zagraniczne uznawane w Polsce,
4) wyróżnia się wysokim poziomem wiedzy prawniczej,
5) ma co najmniej 10 – letni staż pracy na stanowisku sędziego, prokuratora albo w zawodzie
adwokata, radcy prawnego lub notariusza.
Powyższe wymagania nie dotyczą osoby, która pracowała w polskiej szkole wyższej, Polskiej
Akademii Nauk, instytucie naukowo – badawczym lub innej placówce naukowej, mając tytuł
naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych.
Organy Sądu Najwyższego
1) Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego;
2) Prezesi Sądu Najwyższego;
3) Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego;
4) Zgromadzenie Sędziów Izb Sądu Najwyższego;
5) Kolegium Sądu Najwyższego.
Izby Sądu Najwyższego
1) Cywilna – rozpatruje sprawy z zakresu prawa cywilnego, gospodarczego, rodzinnego i
opiekuńczego oraz sprawy dotyczące rejestracji przedsiębiorców i rejestracji zastawów;
2) Karna – sprawuje nadzór nad orzecznictwem sądowym w sprawach karnych rozpoznawanych
na podstawie Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu karnego skarbowego, Kodeksu
69
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
69
postępowania w sprawach o wykroczenia oraz inne sprawy, do których stosuje się przepisy
Kodeksu postępowania karnego
3) Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych – rozpatruje sprawy z zakresu prawa
pracy, ubezpieczeń społecznych oraz sprawy publiczne, w tym z zakresu ochrony konkurencji,
regulacji energetyki, telekomunikacji i transportu kolejowego oraz sprawy o roszczenia
dotyczące wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych;
4) Wojskowa – do jej właściwości należą sprawy podlegające orzecznictwu sądów wojskowych
oraz sprawy dyscyplinarne prokuratorów i asesorów wojskowych jednostek organizacyjnych
prokuratury.
Krajowa Szkoła Sądownictwa i Prokuratury
Ustawa z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury
Na podstawie tej ustawy została utworzona KSSiP, która mieści się w Krakowie. Organami KSSiP
są: Rada Programowa i Dyrektor.
Do zadań Krajowej Szkoły należy:
1) prowadzenie aplikacji: ogólnej, sędziowskiej i prokuratorskiej, których celem jest
uzyskanie przez aplikantów niezbędnej wiedzy i praktycznego przygotowania do
zajmowania stanowiska sędziego, prokuratora, asesora prokuratury, asystenta sędziego,
asystenta prokuratora i referendarza sądowego;
2) szkolenie i doskonalenie zawodowe sędziów, prokuratorów, asesorów sądowych i
asesorów prokuratury, w celu uzupełnienia ich specjalistycznej wiedzy i umiejętności
zawodowych;
3) szkolenie i doskonalenie zawodowe referendarzy sądowych, asystentów sędziów,
asystentów prokuratorów, kuratorów sądowych oraz urzędników sądów i prokuratury,
podnoszące ich kwalifikacje zawodowe;
4) prowadzenie analiz i badań służących ustaleniu kompetencji i kwalifikacji przypisanych
do stanowisk pracy w sądach i prokuraturze, celem ich wykorzystania w działalności
szkoleniowej.
Zadania Krajowej Szkoły realizowane są w szczególności przez:
1) opracowywanie programów aplikacji: ogólnej, sędziowskiej i prokuratorskiej oraz
organizowanie
przebiegu tych aplikacji;
2) opracowywanie programu stażu na stanowiskach asystenta sędziego i referendarza
sądowego, odbywanego w ramach aplikacji sędziowskiej, oraz organizowanie przebiegu
stażu;
3) przygotowywanie i organizowanie egzaminów sędziowskiego i prokuratorskiego;
4) opracowywanie programów i organizowanie szkoleń i innych cyklicznych form
doskonalenia zawodowego;
5) koordynowanie działalności szkoleniowej sądów i prokuratury;
6) przygotowywanie oraz organizowanie konferencji, sympozjów i seminariów;
7) współpracę międzynarodową oraz współdziałanie z podstawowymi jednostkami
organizacyjnymi szkół wyższych prowadzącymi kształcenie na kierunku prawo, jednostkami
badawczo-rozwojowymi oraz placówkami naukowymi Polskiej Akademii Nauk, w
zakresie działalności szkoleniowej oraz innych form doskonalenia zawodowego;
70
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
70
8) prowadzenie działalności wydawniczej związanej z realizacją zadań, o których mowa w
ust. 1;
9) pozyskiwanie i wykorzystywanie funduszy pomocowych przeznaczonych na finansowanie
zadań, o których mowa w ust. 1;
10)wykonywanie innych zadań związanych z doskonaleniem kadr sądów i prokuratury,
wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości.
Organami Krajowej Szkoły są:
1) Rada Programowa;
2) Dyrektor.
Radę Programową powołuje Minister Sprawiedliwości.
Rada składa się z nie więcej niż 15 członków, w tym:
1) 3 członków wskazanych przez Ministra Sprawiedliwości;
2) 3 członków wskazanych przez Krajową Radę Sądownictwa;
3) 3 członków wskazanych przez Radę Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym;
4) członka wskazanego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego;
5) członka wskazanego przez Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego;
6) członka wskazanego przez podstawowe jednostki organizacyjne szkół wyższych prowadzące
kształcenie na kierunku prawo;
7) członka wskazanego przez Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej;
8) członka wskazanego przez Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych;
9) członka wskazanego przez Prezesa Krajowej Rady Notarialnej.
Członkiem Rady może być wyłącznie sędzia, prokurator, osoba posiadająca tytuł naukowy
profesora albo stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych, sędzia albo
prokurator w stanie spoczynku.
Kadencja członków Rady trwa 4 lata.
Członkowie Rady mogą być powołani tylko raz na jeszcze jedną kadencję.
Minister Sprawiedliwości na 3 miesiące przed dniem upływu kadencji członków Rady zwraca się
do Krajowej Rady Sądownictwa, Rady Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym, Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz podstawowych
jednostek organizacyjnych szkół wyższych prowadzących kształcenie na kierunku prawo o
wskazanie kandydatów na członków Rady. Wskazanie kandydatów następuje najpóźniej na 30
dni przed dniem upływu kadencji członków Rady.
Do zadań Rady należy:
1) ustalanie ogólnych kierunków działalności Krajowej Szkoły;
2) opracowywanie rocznych harmonogramów działalności szkoleniowej Krajowej Szkoły;
3) uchwalanie programów aplikacji;
4) opiniowanie składu zespołów i komisji konkursowych oraz zespołów i komisji
egzaminacyjnych;
5) ustalanie rocznych planów wydawniczych Krajowej Szkoły;
6) ustalanie zasad rekrutacji na szkolenia;
7) uchwalanie regulaminu organizacyjnego Krajowej Szkoły;
8) uchwalanie regulaminu organizacyjnego Rady;
9) uchwalanie regulaminu działalności szkoleniowej Krajowej Szkoły;
71
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
71
10) zgłaszanie i opiniowanie kandydatów na wykładowców Krajowej Szkoły;
11) zatwierdzanie rocznego sprawozdania z działalności Krajowej Szkoły, przedstawianego
przez Dyrektora Krajowej Szkoły;
12) wyrażanie opinii w sprawie odwołania Dyrektora Krajowej Szkoły;
13) wyrażanie opinii we wszystkich sprawach dotyczących działalności Krajowej Szkoły.
Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór merytoryczny nad aplikacjami: ogólną, sędziowską
i prokuratorską.
Minister Sprawiedliwości zarządza, w zależności od potrzeb kadrowych sądów i prokuratury,
nabór na aplikację ogólną, sędziowską oraz prokuratorską i jednocześnie wyznacza limit miejsc
na te aplikacje.
Aplikantem aplikacji ogólnej może zostać osoba:
1) która posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2) która posiada nieposzlakowaną opinię;
3) która nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przestępstwo
skarbowe;
4) przeciwko której nie jest prowadzone postępowanie karne o przestępstwo ścigane z
oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe;
5) która ukończyła wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł
zawodowy magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej;
6) która została umieszczona na liście, o której mowa w art. 19 ust. 2.
Aplikacja ogólna trwa 12 miesięcy.
Aplikacja sędziowska trwa 54 miesiące i rozpoczyna się nie później niż w terminie 2 miesięcy
od dnia ogłoszenia listy, o której mowa w art. 29 ust. 3.
W ramach aplikacji sędziowskiej aplikanci odbywają w okresie 30 miesięcy zajęcia w Krajowej
Szkole i praktyki zgodnie z programem aplikacji oraz w okresie kolejnych 24 miesięcy staż na
stanowiskach: asystenta sędziego, a następnie referendarza sądowego, zgodnie z programem
aplikacji. Przepisy art. 25 ust. 3-5 oraz art. 26 ust. 1 i 4 stosuje się odpowiednio.
W okresie stażu aplikant aplikacji sędziowskiej zostaje zatrudniony na stanowisku asystenta
sędziego
na podstawie umowy o pracę na czas określony, a następnie na stanowisku referendarza
sądowego na czas nieokreślony.
Aplikacja prokuratorska trwa 30 miesięcy i rozpoczyna się nie później niż w terminie 2 miesięcy
od dnia ogłoszenia listy, o której mowa w art. 29 ust. 3.
W ramach aplikacji prokuratorskiej aplikanci odbywają zajęcia w Krajowej Szkole i praktyki
zgodnie z programem aplikacji. Przepisy art. 25 ust. 3-5 oraz art. 26 ust. 1 i 4 stosuje się
odpowiednio.
Do obowiązków aplikanta należy:
1) uczestniczenie w zajęciach, praktykach i stażach przewidzianych programem aplikacji;
2) samodzielne pogłębianie wiedzy i umiejętności praktycznych, objętych programem
aplikacji;
3) przystępowanie do sprawdzianów oraz egzaminów w terminach przewidzianych programem
aplikacji;
4) przestrzeganie regulaminu organizacyjnego Krajowej Szkoły oraz zarządzeń i poleceń
porządkowych Dyrektora Krajowej Szkoły
72
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
72
Krajowa Rada Sądownictwa
Krajowa Rada Sądownictwa powstała w wyniku porozumień Okrągłego Stołu. Podstawowym
zadaniem KRS jest stanie na straży przestrzegania zasady niezależności sądów i niezawisłości
sędziów.
KRS działa na podstawie art. 186 i 187 Konstytucji RP oraz na podstawie ustawy z 27 lipca 2001 r.
o Krajowej Radzie Sądownictwa.
Organizacja KRS
Członkowie KRS to:
wiryliści – osoby, które wchodzą w skład KRS ze względu na sprawowaną funkcję; ich
kadencja w KRS jest ściśle związana z okresem sprawowania urzędu; są to:
1) Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
2) Minister Sprawiedliwości,
3) Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego;
pozostali członkowie:
1) 2 sędziowie Sądu Najwyższego wybrani przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN;
2) 2 sędziowie sądów administracyjnych wybrani przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów
Naczelnego Sądu Administracyjnego wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych
wojewódzkich sądów administracyjnych;
3) 2 sędziowie sądów apelacyjnych, których wybiera zebranie przedstawicieli zgromadzeń
ogólnych sędziów apelacji;
4) 8 sędziów okręgowych wybranych przez zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych
sędziów okręgu;
5) 1 sędzia wojskowy wybrany przez Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych;
członkowie wybierani przez Sejm i Senat:
1) 4 posłów wybranych przez Sejm;
2) 2 senatorów wybranych przez Senat.
Kadencja KRS trwa 4 lata.
Kompetencje KRS
czuwanie nad niezawisłością sędziów i niezależnością sądów;
przedstawienie Prezydentowi wniosku o powołanie na stanowiska sędziowskie;
ma możliwość zwracania się do TK z wnioskiem o sprawdzenie zgodności danego aktu
prawnego z Konstytucją, jeżeli zapis tego aktu dotyczy niezawisłości sędziów i niezależności
sądów;
uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i stoi na straży tej etyki.
73
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
73
Sądy wojskowe
Sądy wojskowe działają na podstawie KPK, art. 175 ust. 1 Konstytucji RP oraz na podstawie
ustawy z 21 sierpnia 1997 – Prawo o ustroju sądów wojskowych.
Kompetencje
Sądy wojskowe rozpatrują sprawy z części wojskowej Kodeksu karnego, a także z części
szczególnej, jeżeli przestępstwo zostało popełnione przez żołnierza w czynnej służbie lub przez
pracownika cywilnego pracującego w wojsku.
Organizacja sądów wojskowych
wojskowe sądy garnizonowe – to sądy najniższego szczebla; są zazwyczaj w tych
miejscowościach, gdzie jest dużo wojska; mają szerokie kompetencje;
wojskowe sądy okręgowe – przeważnie są sądami II instancji; obecnie są 2 wojskowe sądy
okręgowe: w Warszawie i w Poznaniu;
Izba Wojskowa w SN – rozpatruje apelacje od wojskowych sądów okręgowych.
Organy sądów wojskowych
Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych,
w wojskowych sądach garnizonowych – prezes sądu,
w wojskowych sądach okręgowych – prezes sądu oraz kolegium wojskowego sądu
okręgowego.
Izby morskie
Związana z nimi jest ustawa o izbach morskich z 1961r. Specyficzny organ sądowy, stosujący
przepisy KPK.
Izby Morskie rozpatrują sprawy o:
Wypadki na morzu
Sprawy dotyczące zdarzeń w portach związanych z ruchem statków
W Polsce są dwie Izby Morskie orzekające w I instancji (w Szczecinie i w Gdańsku). Izby Morskie
mieszczą się jako samodzielny wydział przy sądzie okręgowym. Organem odwoławczym jest
Odwoławcza Izba Morsa w Gdańsku.
Sędzią w Izbie Morskiej jest sędzia sądu powszechnego, mający kwalifikacje do orzekania w
sprawach ruchów statków i sytuacji w porcie. Ławnikami w Izbach Morskich są osoby
posiadające wiedzę z zakresu ruchu i eksploatacji statków (np. oficerowie marynarki handlowej
lub wojennej).
I instancja:
Izba Morska przy Sądzie Okręgowym w Szczecinie
Izba Morska przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku z siedzibą w Gdyni
II instancja – Odwoławcza Izba Morska przy Sądzie Okręgowym w Gdańsku z siedzibą w Gdyni
74
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
74
Instytut Pamięci Narodowej
IPN działa na mocy ustawy z 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
W 1946 r. utworzono Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich. Komisja ta nie zajmowała
się zbrodniami komunistycznymi, dlatego powołano IPN.
Jednostki organizacyjne IPN – u
1) Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (zajmuje się zbrodniami
hitlerowskimi i zbrodniami okresu stalinowskiego czy komunistycznego do 1990 r.);
2) Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów;
3) Biuro Edukacji Publicznej (jego zadaniem jest informowanie społeczeństwa o tym co było);
4) Biuro Lustracyjne (jego zadania to: dokonywanie lustracji, sprawdzeń, prowadzenie spraw
lustracyjnych – zadania te dotyczą lustracji politycznej, czyli sprawdzenia tego czy dana osoba
była tajnym pracownikiem służb komunistycznych).
75
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
75
Trybunał Stanu
TS działa na podstawie art. 198 – 200 Konstytucji RP oraz na podstawie ustawy z 26 marca 1982
r. o Trybunale Stanu.
Organizacja TS
Trybunał Stanu jest ściśle powiązany z Sejmem. Zostaje wybrany na pierwszym posiedzeniu
nowo wybranego Sejmu na okres jego kadencji i zachowuje swoje kompetencje do czasu
wybrania nowego Trybunału Stanu.
W jego skład wchodzi:
przewodniczący – przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego;
2 zastępców;
16 członków.
Zastępcy przewodniczącego TS oraz co najmniej połowa jego członków powinni posiadać
kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Osoby wybrane w skład TS w
wykonywaniu swych funkcji sędziowskich są niezawisłe i podlegają tylko Konstytucji i ustawom.
Podmioty ponoszące odpowiedzialność przed TS (ograniczenie podmiotowe)
1) Prezydent RP – podlega tylko Trybunałowi Stanu;(w trakcie sprawowania funkcji nie
odpowiada przed sądami powszechnymi)
2) Prezes Rady Ministrów oraz członkowie RM;
3) osoby, którym Prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem;
4) Prezes NBP;
odpowiadają za delikt
5) Prezes Najwyższej Izby Kontroli;
konstytucyjny
6) członkowie KRRiT;
7) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych;
8) Marszałkowie Sejmu i Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta;
9) posłowie i senatorowie – odpowiadają przed TS za naruszenie zakazu prowadzenia
działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu
terytorialnego oraz za naruszenie zakazu nabywania tego majątku.
Delikt konstytucyjny (ograniczenie przedmiotowe)
Delikt konstytucyjne obejmuje czyny, które zgodnie z ustawą o TS
1) popełnione zostały przez osoby w zakresie ich urzędowania albo w związku z zajmowanym
stanowiskiem;
2) mają charakter chociażby nieumyślny;
3) naruszają Konstytucję RP lub ustawy o TS.
Okres przedawnienia wynosi 10 lat.
Sędzia TS nie otrzymuje wynagrodzenia; otrzymuje dietę oraz zwrot kosztów przejazdu.
76
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
76
Tryb postępowania przed TS
Wyróżnić można 5 etapów w postępowaniu przed TS
1) złożenie wstępnego wniosku – taki wniosek wpływa do prezesa TS i jest kierowany do
Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej
jeśli wniosek dotyczy Prezydenta – to taki wniosek może złożyć grupa 140 członków
Zgromadzenia Narodowego,
jeśli wniosek dotyczy członków RM – to taki wniosek może złożyć Prezydent lub grupa 115
posłów,
jeśli wniosek dotyczy pozostałych osób – to taki wniosek może złożyć Prezydent, komisja
śledcza, grupa 115 posłów;
2) postępowanie przed Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej – komisja ta działa na
podstawie KPK, m.in.: przesłuchuje świadków, zbiera dowody; finalnie uchwala
sprawozdanie. Osoba przeciwko której sprawa się toczy może korzystać z obrońcy.
Mogą być 2 rozwiązania w tym zakresie:
wniosek o umorzenie postępowania w sprawie,
wniosek o postawienie osoby w stan oskarżenia (jeżeli uzna zarzuty za zasadne) – jeśli
zostanie uchwalony ten wniosek, to przechodzimy do etapu 3;
3) sprawa trafia pod obrady Zgromadzenia Narodowego
jeśli wniosek dotyczył Prezydenta – to uchwałę o postawieniu Prezydenta w stan
oskarżenia podejmuje Zgromadzenie Narodowe większością co najmniej 2/3 głosów
ustawowej liczby członków Sejmu i Senatu,
jeśli wniosek dotyczył RM – to uchwałę o postawieniu danej osoby w stan oskarżenia
podejmuje Sejm większością 3/5 głosów;
jeśli wniosek dotyczył pozostałych osób – to uchwałę o postawieniu danej osoby w stan
oskarżenia podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów.
Sejm wybiera 2 oskarżycieli i materiały trafiają do TS.
4) rozpoznanie sprawy przed TS w I instancji
skład – 5 sędziów – przewodniczący + 4 członków TS,
od tego orzeczenia przysługuje apelacja do TS – wtedy faza 5
5) rozpoznanie sprawy przed TS w II instancji
w II instancji sprawę rozpatruje 7 sędziów (przewodniczący + 6 członków TS), ale są to inni
sędziowie niż w I instancji. Orzeczenie TS w tej fazie jest ostateczne!
Co do zasady TS orzeka jawnie (jawność może być wyłączona gdy sprawa jest ważna dla
bezpieczeństwa państwa).
Kary, które może orzekać TS:
a) utrata biernego i czynnego prawa wyborczego od 2 do 10 lat,
b) zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych, pełnienia funkcji kierowniczych w organach
państwowych i społecznych od 2 lat na zawsze,
c) utrata wszystkich lub niektórych orderów i odznaczeń od 2 do 10 lat (w tym czasie nie
można też ich otrzymywać),
d) orzeczenie o winie oskarżonego i odstąpienie od jego ukarania,
e) utrata urzędu lub stanowiska.
Jeżeli czyn wyczerpuje ustawowe znamiona przestępstw z Kodeksu karnego to TS wymierza karę
przewidzianą w KK.
77
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
77
Prokuratura
Dzieje prokuratury
Nazwa prokurator znana w okresie starożytnego Rzymu. Wtedy oznaczał coś innego, niż dzisiaj, był pełnomocnikiem, zarządcą
majątku, zastępca strony, zajmował się kwestiami finansowymi. W historii procesu karnego (późny okres cesarstwa rzymskiego bądź
średniowiecze) prokurator był znany w procesie karnym niemieckim i francuskim jako oskarżyciel. W Polsce instytucja ta
występowała w procesie międzywojennym, wtedy obok niego występował sędzia śledczy (miał większe kompetencje niż prokurator,
bo prowadził szereg czynności w postępowaniu), prokurator sporządzał akt oskarżenia, wnosił go do sądu i występował przed sądem
(tam nie było już sędziego śledczego). Ten model zniknął w okresie powojennym. Prokurator stał się oskarżycielem publicznym w
procesie karnym, miał bardzo duże kompetencje (największe kompetencje w KPK ’69: np. stosował tymczasowe aresztowanie).
Obecnie na posiedzeniu zapada decyzja przed Sądem Rejonowym, czy zastosować tymczasowe aresztowanie, czy też nie, sędzia
orzeka jednoosobowo.
W poprzednim okresie prokurator zajmował się prokuratorską kontrolą przestrzegania prawa – to instytucja, gdzie prokurator miał
spore pole do popisu, bowiem wszystko, co zdaniem prokuratora przyczyniało się do jakiejś patologii mogło dać podstawę do
wystąpienia prokuratorskiego do danej instytucji i ta instytucja musiała się ustosunkować. Czy wszczynano później postępowanie, czy
nie zależało od decyzji prokuratora, czy popełniono przestępstwo. To było skuteczne.
Prokuratura działa na podstawie ustawy z 23 czerwca 1985 r. Mniej więcej od 10 lat mówi się o nowej ustawie o prokuraturze. Na
razie nic się nie robi. Prokuraturę stanowią: Prokurator generalny, podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek
organizacyjnych, organy kolegialne prokuratury i Instytut Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi
Polskiemu (IPN).
Prokuratura przechodziła różne zmiany. Po wydaniu Konstytucji z ’97 prokuraturę podporządkowano pod Ministra Sprawiedliwości.
Minister Sprawiedliwości był Prokuratorem Generalnym, zlikwidowano Prokuraturę Generalną, było tylko biuro i sekretariat
Prokuratora Generalnego w Ministerstwie Sprawiedliwości. Powołano Prokuraturę Krajową, były prok. Apelacyjne, okręgowe i
rejonowe. Teraz powrócono do poprzedniego systemu – prokurator generalny został wyłączony z Ministerstwa Sprawiedliwości i
podlega Premierowi. Wyłączenie z polityki, a prokurator ma być specjalistą, nie politykiem, nie ma się zajmować polityką. W PRLu
prokuratura była oddzielona od Ministerstwa Sprawiedliwości, Prokurator generalny podlegał bezpośrednio przewodniczącemu Rady
Państwa
Kto stanowi prokuraturę
Prokuraturę stanowią
Prokurator Generalny oraz
podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych
prokuratury,
organy kolegialne prokuratur oraz
prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi
Polskiemu.
Jednostki organizacyjne prokuratury
1) Prokuratura Generalna;
2) prokuratury apelacyjne
prokuraturę apelacyjną tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej 2 prokuratur
okręgowych, odpowiadającego obszarowi właściwości odpowiedniego sądu apelacyjnego;
na czele prokuratury apelacyjnej stoi prokurator apelacyjny, który jest przełożonym
prokuratorów prokuratury apelacyjnej oraz prokuratorów okręgowych i rejonowych na
obszarze jej działania;
kadencja prokuratora apelacyjnego trwa 6 lat i nie może być ponownie powołany na
następne kolejne kadencje do pełnienia tej funkcji;
3) prokuratury okręgowe
prokuraturę okręgową tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej 2 prokuratur
rejonowych;
prokuraturą okręgową kieruje prokurator okręgowy, który jest jednocześnie przełożonym
prokuratorów prokuratury okręgowej, prokuratorów rejonowych oraz prokuratorów
prokuratur rejonowych na obszarze jej działania;
kadencja prokuratora okręgowego trwa 6 lat i nie może być ponownie powołany na
następne kolejne kadencje do pełnienia tej funkcji;
78
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
78
4) prokuratury rejonowe
prokuraturę rejonową tworzy się dla obszary jednej lub większej liczby gmin;
w uzasadnionych wypadkach może być utworzona więcej niż jedna prokuratura rejonowa
w obrębie tej samej gminy (np. miasto stołeczne Warszawa);
na czele prokuratury rejonowej stoi prokurator rejonowy, który równocześnie jest
przełożonym prokuratorów pełniących czynności w danej prokuraturze rejonowej;
kadencja prokuratora rejonowego trwa 4 lata.
Pion wojskowy
Naczelna Prokuratura Wojskowa – na jej czele stoi Naczelny Prokurator Wojskowy, który jest
jednym z zastępców Prokuratora Generalnego, a jednocześnie przełożonym prokuratorów
Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz pozostałych wojskowych jednostek organizacyjnych
prokuratury; Naczelnego Prokuratora Wojskowego powołuje i odwołuje Prezydent RP;
wojskowa prokuratura okręgowa – kieruje nią wojskowy prokurator okręgowy; są 2 takie
prokuratury – w Warszawie i Poznaniu;
wojskowa prokuratura garnizonowa – kieruje nią wojskowy prokurator garnizonowy.
Kto może być prokuratorem
Prokuratorem może być powołany ten, kto
1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
2) jest nieskazitelnego charakteru;
3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w
Polsce;
4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienie obowiązków prokuratora;
5) ukończył 26 lat;
6) złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski;
7) pracował w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył
w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewidziany w
przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.
Wymagania, o których mowa w pkt 6 i 7 nie dotyczą:
1) profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w
Polskiej Akademii Nauk oraz w instytutach naukowo – badawczych i innych placówkach
naukowych;
2) sędziów;
3) adwokatów, radców prawnych oraz radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, którzy
wykonywali ten zawód lub zajmowali takie stanowisko przez co najmniej 3 lata.
Wymagania, o których mowa w pkt 7 nie dotyczą notariuszy.
79
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
79
Prokurator wykonując swój zawód jest niezależny. Natomiast sędzia co do orzekania podlega
Konstytucji i ustawom, jest niezawisły (występuje niewielkie ograniczenie – podległość
regulaminowi, jednak to ograniczenie nie dotyczy orzekania), ma swobodną ocenę dowodów.
Niestety niezależność prokuratorska ma się nijak do niezawisłości sędziowskiej. Prokurator jest
niezależny, to znaczy żadna instytucja nie może wpływać na wykonywane przez niego czynności,
ale ma on podległość służbową – ma przełożonego w postaci prokuratora kierującego daną
prokuraturą i prokuratorów prokuratur wyższego stopnia. Prokurator musi bowiem wykonywać
zarządzenia, wytyczne i polecenia prokuratora przełożonego, z tym że nie mogą one dotyczyć
treści czynności procesowej. Zarządzenia i wytyczne dotyczące konkretnie oznaczonej sprawy
oraz polecenia są włączane do akt sprawy. Może zdarzyć się przekazanie sprawy innemu
prokuratorowi na polecenie prokuratora przełożonego. Często prokurator przełożony wymaga,
aby decyzje były uzgadniane. Teoretycznie prokurator samodzielnie prowadzi powierzoną
sprawę.
Prokurator musi wszystkich traktować równo, czyli musi być bezstronny. Powinien być
apolityczny. Ma również obowiązek zachowania tajemnicy służbowej dotyczący okoliczności
sprawy, o których dowiedział się ze względu na swoje stanowisko. Przy podejmowaniu
dodatkowego zatrudnienia, podobnie jak sędzia, musi uzyskać zgodę. Prokuratora chroni
immunitet. Nie może być on tymczasowo aresztowany bądź pociągnięty do odpowiedzialności
karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego ani zatrzymany bez gody przełożonego
dyscyplinarnego, chyba że został zatrzymany na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa.
Organy kolegialne prokuratury
1) zgromadzenie prokuratorów;
2) kolegia prokuratur;
3) Krajowa Rada Prokuratury – czuwa nad niezależnością prokuratury.
Funkcje prokuratury
1) funkcja oskarżyciela publicznego;
2) ścigania przestępstw;
3) nadzoru nad legalizmem działania innych organów władz publicznych, w szczególności
organów administracji rządowej i samorządowej.
80
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
80
Zadania prokuratury (art. 3 ustawy o prokuraturze z dnia 20 czerwca 1985 r.)
Podstawowym zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad
ściganiem przestępstw. Kompetencje te prokuratorzy wykonują przez
1) prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego oraz sprawowanie funkcji
oskarżyciela publicznego przed sądami;
2) wytaczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w
postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń
społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności
lub praw obywateli;
3) podejmowanie środków przewidzianych prawem zmierzających do prawidłowego i
jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o
wykroczenia oraz w innych postępowaniach;
4) sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz
innych decyzji o pozbawieniu wolności;
5) współpracę z jednostkami naukowymi w zakresie prowadzenia badań dotyczących
problematyki przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania oraz kontroli;
6) gromadzenie, przetwarzanie i analizowanie danych w systemach informatycznych, w tym
danych osobowych, pochodzących z prowadzonych lub nadzorowanych postępowań oraz z
udziału w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia lub w
innych postępowaniach, przekazywanie danych i wyników analiz właściwym organom, w tym
organom innych państw, organizacjom międzynarodowym oraz organom UE;
7) zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w
postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji;
8) koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy
państwowe;
9) współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i
organizacjami społecznymi w zakresie zapobiegania przestępczości i innym naruszeniom
prawa;
10) współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych;
11) współpracę i udział w działaniach podejmowanych przez organizacje międzynarodowe lun
ponadnarodowe oraz zespoły międzynarodowe;
12) opiniowanie projektów aktów normatywnych.
Odpowiedzialność dyscyplinarna prokuratora
Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w szczególności za oczywistą i
rażącą obrazę przepisów prawa oraz uchybienia godności urzędu prokuratorskiego, w tym
również za swoje postępowanie przed objęciem urzędu.
Prokurator podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej za wykroczenia oraz nadużycia
wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia
prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika, obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub
tłumacza.
Kary dyscyplinarne to:
upomnienie,
nagana,
usunięcie z zajmowanej funkcji,
przeniesienie na inne miejsce służbowe,
wydalenie ze służby prokuratorskiej.
81
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
81
W sprawach dyscyplinarnych orzekają sądy dyscyplinarne
1) dla prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury, działające przy
Prokuratorze Generalnym, w I instancji – Sąd Dyscyplinarny, a w II instancji – Odwoławczy
Sąd Dyscyplinarny;
2) dla prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury – Sąd Dyscyplinarny w
Naczelnej Prokuraturze Wojskowej;
3) dla prokuratorów Instytutu Pamięci Narodowej, działające w Instytucie, w I instancji – Sąd
Dyscyplinarny, a w II instancji – Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny.
W składzie orzekającym sędziami są prokuratorzy wybierani w drodze losowania.
Asesor prokuratury (art. 99 ustawy o prokuraturze)
ma zdany egzamin prokuratorski, ale zanim zostanie prokuratorem przez 3 lata może być
zatrudniony na etacie asesora,
asesor nie może uczestniczyć w postępowaniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym,
asesor nie może sporządzać środków zaskarżania i wniosków do Sądu Najwyższego oraz
występować przed SN,
może prowadzić śledztwo, może także występować przed sądami rejonowymi.
Asystent prokuratury (art. 100a ustawy o prokuraturze)
To nowa instytucja. Asystent może być pisemnie upoważniony przez prokuratora do
wykonywania bieżącego nadzoru nad dochodzeniem, a w toku prowadzonego postępowania
przygotowawczego może
przesłuchiwać świadków,
dokonać zatrzymania rzeczy i przeszukania,
dokonać oględzin,
dokonać eksperymentu procesowego (są to czynności merytoryczne).
Na stanowisku asystenta prokuratora może być zatrudniona osoba, która
1) ukończyła 24 lata;
2) jest obywatelem RP i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
3) jest nieskazitelnego charakteru;
4) ukończyła wyższe studia prawnicze w RP i uzyskała tytuł zawodowy magistra lub ukończyła zagraniczne
studia prawnicze uznane w RP;
5)
ukończyła aplikację prokuratorską lub ogólną w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.
Zasady działania prokuratury
1. Zasada jednolitości i niepodzielności
Oznacza, że prokuratorzy uosabiają całość prokuratury, a ich uzewnętrznione działania
są działaniem prokuratury.
2. Zasada indyferencji
Polega na tym, że nie ma znaczenia, który z prokuratorów wykonał daną czynność, a
zatem jeśli w toku postępowania zmieniła się osoba prokuratora, to nie wpływa to na
ważność i skuteczność danej czynności.
3. Zasada centralizmu
Charakteryzuje się tym, że cała prokuratura podlega Prokuratorowi Generalnemu.
Zgodnie z art. 10 ust. 1 ProkU Prokurator Generalny kieruje działalnością prokuratury
osobiście bądź przez zastępców Prokuratora Generalnego, wydając zarządzenia,
wytyczne i polecenia. Niemniej jednak nie mogą one dotyczyć treści czynności
procesowych.
82
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
82
4. Zasada hierarchicznego podporządkowania
Zasada ta jak sama nazwa wskazuje, mówi o hierarchicznym podporządkowaniu w
strukturze prokuratury, czyli prokuratorom nadrzędnym bądź bezpośrednio
przełożonym
5. Zasada substytucji
Zasada substytucji pozwala na zlecenie podległym prokuratorom realizacji czynności
należących do gestii prokuratora przełożonego, chyba że ustawa wskazuje konkretnie na
właściwość danego prokuratora (art. 8b ust. 1 ProkU), np. tylko Prokurator Generalny
może wnieść wniosek o ułaskawienie (art. 565 KPK).
6. Zasada dewolucji
Zasada dewolucji zaś polega na możliwości przejęcia do wykonania przez prokuratora
przełożonego czynności należących do kompetencji prokuratora podległego (art. 8b ust.
2 ProkU) pod warunkiem, że nie zamyka to drogi do wniesienia środka odwoławczego.
Prokurator nadrzędny
Prokuratorem nadrzędnym jest prokurator kierujący jednostką organizacyjną wyższego stopnia,
a także prokurator tej jednostki lub prokurator delegowany do niej w zakresie zleconych mu
czynności.
Prokurator bezpośrednio przełożony – art. 17a ProkU
ust. 3. Prokuratorami bezpośrednio przełożonymi są:
1) Prokurator Generalny – w stosunku do swoich zastępców, prokuratorów pełniących czynności
w Prokuraturze Generalnej oraz prokuratorów apelacyjnych;
2) uchylony
3) zastępcy Prokuratora Generalnego, z wyłączeniem Naczelnego Prokuratora Wojskowego i
Dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci
Narodowej, w zakresie zleconych czynności – w stosunku do prokuratorów pełniących czynności
w Prokuraturze Generalnej oraz prokuratorów apelacyjnych;
4) Naczelny Prokurator Wojskowy oraz, w zakresie zleconych czynności, jego zastępca – w
stosunku do prokuratorów Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz wojskowych prokuratorów
okręgowych i kierowników innych, równorzędnych, wojskowych jednostek organizacyjnych
prokuratury;
5) prokuratorzy apelacyjni, prokuratorzy okręgowi i wojskowi prokuratorzy okręgowi oraz, w
zakresie zleconych czynności, ich zastępcy – w stosunku do prokuratorów pełniących czynności
w danej jednostce oraz w stosunku do kierowników jednostek organizacyjnych prokuratury
bezpośrednio niższego stopnia na obszarze działania danej jednostki, z zastrzeżeniem pkt 6;
6) kierownicy ośrodków zamiejscowych prokuratur okręgowych oraz, w zakresie zleconych
czynności, ich zastępcy – w stosunku do prokuratorów pełniących czynności w danym ośrodku
oraz prokuratorów rejonowych na obszarze działania danego ośrodka zamiejscowego
prokuratury okręgowej;
7) prokuratorzy rejonowi i wojskowi prokuratorzy garnizonowi oraz, w zakresie zleconych
czynności, ich zastępcy – w stosunku do prokuratorów, odpowiednio, danej prokuratury
rejonowej lub wojskowej prokuratury garnizonowej;
8) kierownicy ośrodków zamiejscowych prokuratur rejonowych – w stosunku do prokuratorów
pełniących czynności w danym ośrodku.
83
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
83
Policja
Policja działa na podstawie ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji.
Ustawa ta powstała w pewnej sytuacji społeczno- politycznej Okrągły Stół, przemiana ustrojowa w kraju. Ustawa uchwalona przez
parlament „mieszany” ze sporą ilością działaczy Solidarności jako posłów. W pierwszej wersji da się odczuć dążenie do maksymalnego
zmniejszenia uprawnień policji, bowiem była to pewnego rodzaju forma odreagowania od tej strony politycznej, bo w całym okresie
państwa socjalistycznego organy policyjne miały dużo uprawnień pozaustawowych. Ustawa o milicji obywatelskiej nadawała jedynie
uprawnienia ogólne, natomiast szereg czynności, które bezpośrednio naruszały prawa i wolności obywatelskie były regulowane
instrukcjami, które były wprowadzone rozkazem Komendanta Głównego MO czy rozkazem Szefa Służby Wewnętrznej – trudno to
nazwać aktami normatywnymi. Były to czynności (rozkazy) na mocy których przeprowadzano szereg działań naruszających prawa i
wolności obywatelskie (np. przegląd korespondencji, podsłuchy). Cały ten arsenał pracy operacyjnej był wprowadzany i
wykorzystywany przeciwko ówczesnej, rodzącej się opozycji. Lata 90-te pokazały, że zmiany ustrojowe pociągnęły za sobą największą
falę przestępczości. Dlatego ustawa z 1990 roku była nowelizowana tak wiele razy, że na dobrą sprawę z jej pierwotnego tekstu już
niezbyt wiele pozostało.
Modele Policji
Współcześnie można wyróżnić 3 modele policji, biorąc pod uwagę jej relacje ze społeczeństwem
1) model liberalny
policja jest akceptowana przez społeczeństwo, jest częścią społeczeństwa,
policja jest wyposażona w aparat przymusu,
policja kontroluje całe społeczeństwo, ale w taki sposób, że jest to przez społeczeństwo
akceptowane,
policja chroni obywateli przed nimi samymi (ponieważ pilnowanie porządku publicznego
wiąże się ze staniem na straży praworządności)
taki model występuje np. w Norwegii, Finlandii;
2) model konserwatywny
policja to organ, do którego społeczeństwo ma dystans,
obywatele nie wierzą policji,
policja jest groźna,
taki model występuje np. w Polsce;
3) model radykalny
państwo jest państwem policyjnym, totalitarnym,
policja jest przedłużeniem władzy,
taki model występował np. w NRD.
Zadania Policji
ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te
dobra,
ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach
publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu
drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania,
inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i
wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami
państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi,
wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców,
nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi
formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach,
kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych przez społeczeństwo,
współdziałanie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na
podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów,
84
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
84
gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych,
prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy DNA (kwasu
dezoksyrybonukleinowego),
utworzenie, eksploatacja i utrzymanie systemu informacyjnego, który powoduje
zintegrowanie baz danych oraz umożliwia organom administracji rządowej i organom
sprawiedliwości przekazywanie oraz dostęp do danych gromadzonych w Systemie
Informacyjnym Schengen (SIS), niezbędnych z punktu widzenia funkcjonowania obszaru
Schengen.
Organizacja Policji
Policja składa się z następujących rodzajów służb
służba kryminalna,
służba prewencyjna,
służba wspomagająca (wspomaga działania organizacyjne i logistyczne).
W skład Policji wchodzą również
Wyższa Szkoła Policji, ośrodki szkolenia i szkoły policyjne,
wyodrębnione oddziały prewencji i pododdziały antyterrorystyczne,
jednostki badawczo – rozwojowe.
Zakres uprawnień Policji (3 główne kierunki pracy)
W granicach swych zadań Policja wykonuje czynności
1) operacyjno – rozpoznawcze
podstawą prawną tych czynności jest KPK – ale KPK jest stosowany tylko gdy
postępowanie zostało wszczęte i jest prowadzone,
natomiast czynności podjęte przed wszczęciem postępowania wykonywane są na
podstawie ustawy o Policji, Żandarmerii Wojskowej, ABW, Agencji Wywiadu, CBŚ, Straży
Granicznej,
te czynności to np. przegląd korespondencji, podsłuch, kontrolowanie zawartości
przesyłek, podglądy w lokalach, fizyczna inwigilacja danej osoby (np. śledzenie), tajne
przeszukania, tworzenie kombinacji operacyjnych w określonych sytuacjach gdy stosuje
się bardzo wiele technik maskowania
dokumenty legalizacyjne – to dokumenty nieprawdziwe, wyżej wymienione ustawy
wyłączają przestępczość posługiwania się tymi dokumentami i wytwarzania tych
dokumentów. Policjant ma prawo posługiwać się przy wykonywaniu określonych
czynności służbowych dokumentami, które zmieniają jego tożsamość, miejsce pracy – czyli
na dobra sprawę dokumentami nieprawdziwymi, sfałszowanymi. Jest to kontratyp – w
innym wypadku takie działanie byłoby karane jako fałszowanie dokumentów, czyli
przestępstwo. Nie popełnia również przestępstwa ten, który przygotowuje (fałszuje)
dokumenty dla policjantów (art. 20 ustawy o policji).
zgodę na kontrolę operacyjną wydaje sąd okręgowy, a w wojsku – wojskowy sąd
okręgowy;
2) dochodzeniowo – śledcze – to udział w postępowaniu przygotowawczym. Zgodnie z KPK
Policja jest normalnym organem ścigania.
3) administracyjno – porządkowe – to np. patrolowanie, konwojowanie, zabezpieczenie
obiektów, czy też terenu, kontrola ruchu drogowego, działania typowo prewencyjne, które
mogą mieć styk z procesem karnym, np. w przypadku zatrzymania kogoś, legitymowania.
85
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
85
Uprawnienia Policji
legitymowanie osób w celu ustalenia ich tożsamości,
zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach KPK i innych ustaw,
zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego
organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do
niego,
zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub
zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,
ustalenie tożsamości osób (np. przez pobranie wymazu ze śluzówki policzków)
przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach KPK i
innych ustaw,
dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży,
obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach
publicznych i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom,
stosowanie środków przymusu
o w razie niepodporządkowania się wydanym na podstawie prawa poleceniom organów
Policji lub jej funkcjonariuszy, policjanci mogą stosować następujące środki przymusu
bezpośredniego:
1) fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania
osób oraz do zatrzymywania pojazdów,
2) pałki służbowe,
3) wodne środki obezwładniające,
4) psy i konie służbowe,
5) pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej;
o Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego, które odpowiadają
potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i są niezbędne do osiągnięcia
podporządkowania się wydanym poleceniom;
Policja ma prawo użycia broni.
Zasady użycia broni przez Policję (art. 17 ustawy o Policji)
Jeżeli środki przymusu bezpośredniego okazały się niewystarczające lub ich użycie, ze względu
na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe, policjant ma prawo użycia broni palnej
wyłącznie:
1) w celu odparcia bezpośredniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność
policjanta lub innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym
bezpośrednio do takiego zamachu,
2) przeciwko osobie nie podporządkowującej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia
broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub
wolności policjanta albo innej osoby,
3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą odebrać broń palną policjantowi lub
innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej,
4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego zamachu na obiekty i
urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, na siedziby naczelnych
organów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wymiaru
sprawiedliwości, na obiekty gospodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa
dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a
86
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
86
także na obiekty dozorowane przez uzbrojoną formację ochronną utworzoną na podstawie
odrębnych przepisów,
5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla
życia, zdrowia lub wolności człowieka,
6) w bezpośrednim pościgu za osobą, wobec której użycie broni było dopuszczalne w
przypadkach określonych w pkt 1-3 i 5, albo za osobą, wobec której istnieje uzasadnione
podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu
wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wymuszenia
rozbójniczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umyślnego
sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia,
7) w celu ujęcia osoby, o której mowa w pkt 6, jeśli schroniła się ona w miejscu trudno
dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni palnej lub innego
niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu lub zdrowiu,
8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój
ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową,
pieniądze albo inne przedmioty wartościowe,
9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub
odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli:
a) ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzkiego,
b) istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może użyć broni palnej,
materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzędzia,
c) pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrzeniem lub
stwierdzeniem popełnienia przestępstw, o których mowa w pkt 6.
W działaniach oddziałów i pododdziałów zwartych Policji użycie broni palnej może nastąpić tylko
na rozkaz ich dowódcy.
Użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę
osobie, przeciwko której użyto broni palnej.
Broni palnej nie używa się w przypadkach określonych w art. 17 ust. 1 pkt 6, 7 i 9 ustawy w
stosunku do kobiet o widocznej ciąży, osób, których wygląd wskazuje na wiek do 13 lat, starców
oraz osób o widocznym kalectwie
87
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
87
Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
ABW działa na podstawie ustawy z 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
oraz Agencji Wywiadu. Ustawa to rozdziela kontrwywiad od wywiadu. ABW posiada uprawnienia
organu procesowego, natomiast AW nie ma uprawnień organu procesowego.
Zadania ABW
1) rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie zagrożeń godzących w bezpieczeństwo
wewnętrzne państwa oraz jego porządek konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i
międzynarodową pozycję, niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także
obronność państwa;
2) rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw
a) szpiegostwa, terroryzmu, bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji
niejawnych i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa,
b) godzących w podstawy ekonomiczne państwa,
c) korupcji osób pełniących funkcje publiczne,
d) w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o znaczeniu
strategicznym dla bezpieczeństwa państwa,
e) nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami
wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami
psychotropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców;
3) realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań związanych z ochroną informacji
niejawnych oraz wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony
informacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych;
4) uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji
mogących mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego
porządku konstytucyjnego;
5) podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach
międzynarodowych.
W granicach swoich uprawnień funkcjonariusze ABW mogą podejmować
czynności operacyjno – rozpoznawcze,
czynności dochodzeniowo – śledcze w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania
przestępstw oraz ścigania ich sprawców (zakres tych czynności jest podobny do zakresu
kompetencje Policji).
Uprawnienia funkcjonariuszy ABW
Funkcjonariusze ABW mają prawo
1) wydawania osobom poleceń określonego zachowania się;
2) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości;
3) zatrzymywania osób w trybie i w przypadkach określonych w przepisach KPK;
4) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i w przypadkach określonych w przepisach KPK;
5) dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagaży;
6) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach
publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom w trakcie wykonywania czynności
operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych na podstawie ustawy;
7) mogą stosować środki przymusu;
8) mogą używać broni w sytuacjach wymienionych w ustawie.
88
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
88
Centralne Biuro Antykorupcyjne
CBA powstało na mocy ustawy z 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym.
Zadania CBA
1) rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw przeciwko:
a) działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego,
b) wymiarowi sprawiedliwości, wyborom i referendum, porządkowi publicznemu,
wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i
papierami wartościowymi,
c) finansowaniu partii politycznych,
d) obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji i subwencji,
e) zasadom rywalizacji sportowej,
– oraz ściganie ich sprawców;
2) ujawnianie i przeciwdziałanie przypadkom nieprzestrzegania przepisów
ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje
publiczne;
3) dokumentowanie podstaw i inicjowanie realizacji przepisów ustawy z dnia o zwrocie korzyści
uzyskanych niesłusznie kosztem Skarbu Państwa lub innych państwowych osób prawnych;
4) ujawnianie przypadków nieprzestrzegania określonych przepisami prawa procedur
podejmowania i realizacji decyzji w przedmiocie: prywatyzacji i komercjalizacji, wsparcia
finansowego, udzielania zamówień publicznych, rozporządzania mieniem jednostek lub
przedsiębiorców oraz przyznawania koncesji, zezwoleń, zwolnień podmiotowych i
przedmiotowych, ulg, preferencji, kontyngentów, plafonów, poręczeń i gwarancji
kredytowych;
5) kontrola prawidłowości i prawdziwości oświadczeń majątkowych lub oświadczeń o
prowadzeniu działalności gospodarczej osób pełniących funkcje publiczne;
6) podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach
międzynarodowych.
W granicach swoich uprawnień funkcjonariusze CBA mogą podejmować
czynności kontrolne,
czynności operacyjno – rozpoznawcze,
czynności dochodzeniowo – śledcze.
Służbę w CBA może pełnić osoba:
1) posiadająca wyłącznie obywatelstwo polskie;
2) korzystająca z pełni praw publicznych;
3) wykazująca nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną;
4) która nie była skazana za popełnione umyślnie przestępstwo ścigane z oskarżenia
publicznego lub przestępstwo skarbowe;
5) dająca rękojmię zachowania tajemnicy stosownie do wymogów określonych w przepisach o
ochronie informacji niejawnych;
6) posiadająca co najmniej średnie wykształcenie i wymagane kwalifikacje zawodowe oraz
zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia służby;
7) która nie pełniła służby zawodowej, nie pracowała i nie była współpracownikiem organów
bezpieczeństwa państwa, wymienionych w ustawie o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
89
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
89
Żandarmeria Wojskowa
Działa na podstawie ustawy z 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych
organach porządkowych.
ŻW powstała z pionu dochodzeniowo – śledczego i pionu prewencyjnego Wojskowej Służby
Wewnętrznej. Z trzeciego pionu WSW utworzono Wojskowe Służby Informacyjne.
ŻW podlega Ministrowi Obrony Narodowej.
Zadania Żandarmerii Wojskowej
zapewnianie przestrzegania dyscypliny wojskowej;
ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w
miejscach publicznych;
ochranianie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojskowego przed zamachami naruszającymi te
dobra;
wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w tym skarbowych, popełnionych przez osoby, w
stosunku do których ŻW jest właściwa, ujawnianie i ściganie ich sprawców oraz ujawnianie i
zabezpieczanie dowodów tych przestępstw i wykroczeń;
dokonywanie analizy oświadczeń o stanie majątkowym żołnierzy zawodowych i
przedstawianie Ministrowi Obrony Narodowej wniosków w tym względzie;
zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń przez osoby, w stosunku do których ŻW
jest właściwa, oraz innym zjawiskom patologicznym, a w szczególności: alkoholizmowi i
narkomanii w Siłach Zbrojnych;
współdziałanie z polskimi oraz zagranicznymi organami i służbami właściwymi w sprawach
bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz policjami wojskowymi;
zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidowanie ich
skutków oraz czynne uczestniczenie w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i
humanitarnych, mających na celu ochronę życia i zdrowia oraz mienia;
wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach, zleconych przez Ministra
Obrony Narodowej.
Kto podlega ŻW
żołnierze w służbie czynnej;
osoby cywilne pracujące w wojsku;
współsprawcy przestępstw z części wojskowej KK.
Organizacja ŻW
Komenda Główna ŻW;
terenowe jednostki organizacyjne ŻW – oddziały i wydziały ŻW;
specjalistyczne jednostki organizacyjne ŻW.
Piony ŻW
dochodzeniowo – śledczy;
prewencyjny;
administracyjno – logistyczny.
90
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
90
Uprawnienia ŻW
kontrolowanie przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz porządku publicznego;
wykonywanie czynności operacyjno – rozpoznawczych;
wykonywanie czynności procesowych w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach
o postępowaniu karnym i karnym skarbowym;
zabezpieczanie śladów i dowodów popełnienia przestępstw i wykroczeń oraz sporządzanie
ekspertyz i opinii kryminalistycznych;
poszukiwanie sprawców przestępstw i wykroczeń oraz zaginionych żołnierzy, a także
poszukiwanie utraconych przez jednostki wojskowe: broni, amunicji, materiałów
wybuchowych i innego mienia wojskowego oraz materiałów zawierających informacje
niejawne;
wykonywanie kontroli ruchu drogowego;
konwojowanie osób, dokumentów i mienia wojskowego;
przymusowe doprowadzanie osób, w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o
postępowaniu karnym, karnym skarbowym, karnym wykonawczym i cywilnym;
asystowanie przy czynnościach egzekucyjnych, w zakresie i na zasadach;
ma prawo przeprowadzać kontrolę osobistą.
91
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
91
Adwokatura
Podstawą prawną organizacji i funkcjonowania adwokatury jest ustawa z 26 maja 1982 r. –
Prawo o adwokaturze.
Naczelne zadania adwokatury
udzielanie pomocy prawnej – pomoc prawna obejmuje w szczególności
o udzielanie porad prawnych,
o sporządzanie opinii prawnych,
o opracowywanie projektów aktów prawnych,
o występowanie przed sądami i urzędami;
współdziałanie w ochronie praw i wolności oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa.
Zawód adwokata może być wykonywany w
kancelarii adwokackiej,
w zespole adwokackim,
w spółkach cywilnej, jawnej i partnerskiej lub komandytowej (przy czym wspólnikami w
spółkach cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce komandytowej
mogą być wyłącznie adwokaci lub adwokaci i radcowie prawni, a także prawnicy zagraniczni
wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy o świadczeniu przez prawników
zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej).
Wpis na listę adwokatów
Prawo wykonywania zawodu adwokata jest związane z uzyskaniem wpisu na listę, która jest
prowadzona przez okręgową radę adwokacką. Ponadto adwokat składa ślubowanie, a rada
wyznacza mu siedzibę.
Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto
jest nieskazitelnego charakteru i swoim dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię
prawidłowego wykonywania zawodu adwokata;
korzysta z pełni praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych;
ukończył wyższe studia prawnicze w RP i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia
prawnicze uznane w RO;
odbył w RP aplikację adwokacką i złożył egzamin adwokacki.
Wymogu odbycia aplikacji i zdania egzaminu adwokackiego nie stosuje się do
profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych;
osób, które zajmowały stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód radcy
prawnego albo notariusza;
osób, które przez co najmniej 3 lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa;
osób, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski oraz łącznie przez okres co najmniej 3
lat odbywały praktykę zawodową na różnych stanowiskach: asesora sądowego, asesora
prokuratorskiego, referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta
sądowego, aplikanta prokuratorskiego, aplikanta sądowo – prokuratorskiego, asystenta
sędziego, asystenta prokuratora lub wykonywały pracę w kancelarii prawnej na podstawie
umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej;
osób, które posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych oraz w okresie 5 lat przed
złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów przez okres co najmniej 3 lat wykonywały
92
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
92
wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy
prawnej.
Do złożenia egzaminu adwokackiego bez obowiązku odbycia aplikacja uprawnieni są
doktorzy nauk prawnych;
referendarze, asystenci sędziego i asystenci prokuratora zatrudnieni na tych stanowiskach
przez okres co najmniej 5 lat;
osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 5 lat na
podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wykonywały czynności bezpośrednio
związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w kancelarii
adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej.
Osoba wpisana na listę adwokatów nie może wykonywać zawodu, jeśli pozostaje w stosunku
pracy (wymóg ten nie dotyczy pracowników naukowych i naukowo – dydaktycznych), a także
gdy małżonek pełni funkcje w organach dochodzeniowo – śledczych w obrębie jej izby
adwokackiej.
Aplikacja adwokacka trwa 3 lata.
93
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
93
Strony procesowe, pełnomocnicy oraz inni uczestnicy postępowania
Zagadnienie stron procesowych jest stricte związane z zasada kontradyktoryjności, a więc aby
toczył się spór, muszą istnieć strony procesowe, oczywiście z wyjątkiem procesów
rehabilitacyjnych.
Stroną procesową są uczestnicy, którzy działają w procesie we własnym imieniu mając interes
prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu.
Uprawnienia do bycia stroną procesową są związane z etapem postępowania karnego. W
związku z tym podejrzany i pokrzywdzony będą stronami w postępowaniu przygotowawczym,
natomiast w postępowaniu sądowym do stron zaliczymy: oskarżonego, oskarżyciela
publicznego, oskarżyciela posiłkowego, oskarżyciela prywatnego oraz powoda cywilnego.
Klasycznym podziałem stron procesowych jest ich podział na:
Strona czynna – to taka, która w ramach swoich uprawnień podejmuje lub jest uprawniona o
podjęcia w procesie karnym działań mających na celu przesądzenie o odpowiedzialności
oskarżonego.
Do stron czynnych należą:
-
oskarżyciele: publiczny, posiłkowy, prywatny
-
powód cywilny
-
pokrzywdzony
Strona bierna – to taka, przeciwko której są te działania, bądź działania organów procesowych
Stroną bierną w procesie jest oskarżony
- pokrzywdzony nie może być strona bierna w procesie, wyjątkiem jest tzw. Instytucja
oskarżeń wzajemnych w sprawach z oskarżenia prywatnego
Strona procesowa musi mieć zdolność procesową – czyli zagwarantowaną prawem zdolność
stania się podmiotem stosunku procesowego, zdolność ta ma charakter ogólny i abstrakcyjny i
nie odnosi się do konkretnego postępowania.
Zdolność do działań procesowych – możliwość osobistego działania w procesie
Zdolność procesowa może być:
Czynna – czynną zdolność procesową posiadają wszystkie osoby fizyczne i osoby
prawne, instytucje państwowe i społeczne jednak prawa osób innych niż osoby fizyczne
są realizowane przez organy uprawnione.
Zdolność bierna – czyli możność bycia oskarżonym, czyli osoby które ukończyły 13 lat.
Strona zastępcza – to podmiot, który pojawia się w razie śmierci pokrzywdzonego, jeszcze przed
rozpoczęciem przewodu sądowego. Może on przejąć uprawnienia pokrzywdzonego, który nie
uzyskał jeszcze statusu strony procesowej. (art. 52§ 1; art. 63 § 1)
Strona nowa – to podmiot, który wchodzi w prawa pokrzywdzonego w razie jego śmierci, z tym
że dzieje się to po rozpoczęciu przewodu sądowego, a zatem gdy pokrzywdzony miał już status
strony procesowej (art. 58 § 1; art. 61; art. 63 § 2).
94
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
94
Pokrzywdzony
Definicja (art. 49 KPK)
pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio
naruszone lub zagrożone przez przestępstwo;
pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby
nie miała osobowości prawnej;
za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę
wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
W prawa pokrzywdzonego może wstępować Państwowa Inspekcja Pracy w sytuacji
przestępstw popełnionych przez pracodawcę na szkodę pracowników
Prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej (NIK, RPO) w
sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej,
samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji.
Reprezentacja w procesie (art. 51 KPK)
za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ
uprawniony do działania w jego imieniu;
jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo,
prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą
pokrzywdzony pozostaje;
jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan
zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje.
Śmierć pokrzywdzonego (art. 52 KPK)
w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby
najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator, działając z urzędu;
w wypadku gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach
najbliższych dla pokrzywdzonego, powinien pouczyć o przysługujących uprawnieniach co
najmniej jedną z nich.
Zobacz: Pouczenie pokrzywdzonego o podstawowych uprawnieniach i obowiązkach. (załącznik do protokołu przyjęcia od
pokrzywdzonego ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub do protokołu przesłuchania w charakterze świadka osoby
zawiadamiającej)
95
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
95
Oskarżyciel posiłkowy
Pokrzywdzony oskarżycielem posiłkowym (art. 53 KPK)
W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako
strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.
Termin wstąpienia pokrzywdzonego jako oskarżyciela posiłkowego (uboczny oskarżyciel
posiłkowy)
Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia
przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze
oskarżyciela posiłkowego.
Jeśli pokrzywdzony takiego wniosku nie złoży (może to być wniosek ustny do protokołu, nie musi
być w formie pisemnej) to pozostaje szczególnym rodzajem świadka – świadkiem
pokrzywdzonym.
Świadek pokrzywdzony:
- ma prawo być przesłuchanym w pierwszej kolejności
- jeżeli wyraża taką chęć to ma prawo pozostać na Sali rozpraw i uczestniczyć w innych
czynnościach procesowych (np. w przesłuchaniu innych świadków)
Subsydiarny oskarżyciel posiłkowy i subsydiarny akt oskarżenia (art. 55 § 1 KPK)
w razie powtórnego wydania przez prokuratora postanowienia o odmowie wszczęcia lub o
umorzeniu postępowania, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu
zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie
dla każdego oskarżonego oraz prokuratora;
akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez
adwokata lub radcę prawnego, z zachowaniem określonym warunków.
Ograniczenie udziału oskarżyciela posiłkowego w postępowaniu
Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to
konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania;
sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, gdy bierze w
nim udział już określona przez sąd liczba oskarżycieli.
Śmierć oskarżyciela posiłkowego
śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania;
osoby najbliższe mogą przystąpić do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego w
każdym stadium postępowania.
Oskarżyciel posiłkowy również będzie przesłuchany ale ma prawo głosu, co skutkuje tym, że ma
prawo ustosunkować się do określonych wniosków, które padają na Sali sądowe. Oskarżyciel
posiłkowy ma prawo składania wniosków dowodowych, bierze także udział w czynnościach. Sąd
zwraca się do niego w wielu kwestiach tak jak do oskarżyciela publicznego, chociażby co do
przyjęcia lub nie przyjęcia przyrzeczenia od biegłego. Oskarżyciel publiczny musi być z urzędu
poinformowany o terminach rozpraw. Ponieważ czynni uczestniczy w procesie. Oskarżyciel
posiłkowy to instytucja, która może być formą zadośćuczynienia pokrzywdzonemu za
przestępstwo. Może uczestniczyć w rozprawie i oskarżać sprawcę ale jest to pozostawione jego
woli.
96
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
96
Oskarżyciel prywatny
Definicja (art. 59 KPK)
pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa
ścigane z oskarżenia prywatnego;
inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na
rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.
Jeżeli wymaga tego interes społeczny, to do toczącego się postępowania może przystąpić
prokurator, prokurator może również wszcząć w takiej sytuacji postępowanie w sprawie o
przestępstwo ścigane z urzędu.
Śmierć oskarżyciela prywatnego
w razie śmierci oskarżyciela prywatnego postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą
wstąpić w prawa zmarłego;
jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba
uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd umarza postępowanie.
Powód cywilny
Definicja (art. 62 KPK)
Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wytoczyć
przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym
roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.
Powództwo cywilne może także wytoczyć prokurator, jeżeli wymaga tego interes społeczny.
Wstąpienie w prawa zmarłego (art. 63 KPK)
w razie śmierci pokrzywdzonego osoby najbliższe mogą do rozpoczęcia przewodu sądowego
na rozprawie głównej wytoczyć powództwo cywilne o przysługujące im roszczenia majątkowe
wynikające z popełnienia przestępstwa;
w razie śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i
dochodzić przysługujących im roszczeń; niewstąpienie tych osób nie tamuje biegu
postępowania; sąd wydając orzeczenie kończące postępowanie pozostawia wówczas
powództwo cywilne bez rozpoznania.
Odmowa przyjęcia powództwa cywilnego (art. 65 § 1 KPK)
Sąd przed rozpoczęciem przewodu sądowego odmawia przyjęcia powództwa cywilnego, jeżeli
1) powództwo cywilne jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne,
2) roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia,
3) powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną,
4) to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym
prawomocnie orzeczono,
5) po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową,
samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego,
6) nastąpiło naprawienie szkody zgodnie z art. 46 KK.
Przekazanie roszczenia do postępowania cywilnego (art. 67 KPK)
jeżeli sąd odmówił przyjęcia powództwa cywilnego lub pozostawił je bez rozpoznania, powód
cywilny może dochodzić swego roszczenia w postępowaniu cywilnym;
97
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
97
jeżeli w terminie zawitym 30 dni od daty odmowy przyjęcia lub pozostawienia powództwa
cywilnego bez rozpoznania powód cywilny wniesie o przekazanie pozwu sądowi właściwemu
do rozpoznawania spraw cywilnych za dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień wniesienia
pozwu w postępowaniu karnym.
Jeżeli powództwo cywilne zostanie zgłoszone w postępowaniu przygotowawczym, to za datę
wniesienia powództwa uważa się datę, kiedy to powództwo wniesiono w postępowaniu
przygotowawczym.
Oskarżony
Definicja (art. 71 § 1 i 2 KPK)
za podejrzanego uważa się osobę, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu
zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z
przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego;
za oskarżonego uważa się osobę, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, a także
osobę, co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania (np. z
powodu poczytalności);
jeżeli KPK używa w znaczeniu ogólnym określenia „oskarżony”, odpowiednie przepisy mają
zastosowanie także do podejrzanego.
Postanowienie o przedstawieniu zarzutów
by dana osoba stałą się oskarżonym, musi zostać wydane postanowienie o przedstawieniu
zarzutów;
postanowienie o przedstawieniu zarzutów zmienia sytuację osoby, które dotyczy;
przed wydaniem tego postanowienia osoba może być traktowana jako świadek (a świadek
musi mówić prawdę); natomiast po wydaniu tego postanowienia osoba ma prawo do obrony
i nie musi mówić prawdy;
jeżeli organ procesowy uzna, że są wystarczające powody by danej osobie przedstawić zarzut
popełnienia przestępstwa, to informuje o tym taką osobę i przedstawia ten zarzut;
postanowienie o przedstawieniu zarzutów powinno zawierać organ, który je wydał, określać
do kogo jest adresowane, zawierać treść zarzutu (czyn, kwalifikacja prawna), może zawierać
uzasadnienie.
Gdy dana osoba staje się oskarżonym
ma prawo do znajomości swojej sytuacji procesowej,
ma prawo do pomocy tłumacza, jeśli nie włada językiem polskim,
jeżeli taka osoba jest tymczasowo aresztowana, to może kontaktować się z obrońcą.
Prawa i obowiązki oskarżonego w postępowaniu (art. 74 KPK)
Oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania
dowodów na swoją korzyść (w związku z tym, że istnieje zasada domniemania niewinności).
Oskarżony jest jednak obowiązany poddać się
1) oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem
integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować
go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom;
2) badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem
zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez
98
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
98
uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej
i nie zagrażają zdrowie oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w
szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się
pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu, z zastrzeżeniem pkt 3;
3) pobranie przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to
nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.
Szczegółowe warunki i sposób poddawania oskarżonego oraz podejrzanego badaniom, a także
wykonywania z ich udziałem wyżej wymienionych czynności, określi w drodze rozporządzenia
Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw zdrowia, mając na
uwadze, aby gromadzenie, utrwalanie i analiza materiału dowodowego były dokonywane
zgodnie z aktualną wiedzą w zakresie kryminalistyki i medycyny sądowej.
Obowiązek stawiania się na wezwanie (art. 75 § 1 i 2 KPK)
oskarżony, który pozostaje na wolności, jest obowiązany stawić się na każde wezwanie w
toku postępowania karnego oraz zawiadomić organ prowadzący postępowanie o każdej
zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, o czym należy
oskarżonego uprzedzić przy pierwszym przesłuchaniu;
w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego można zatrzymać go i
sprawdzić przymusowo.
Maksymalna liczba obrońców (art. 77 KPK) -może mieć jednocześnie nie więcej niż 3 obrońców.
Obrońca z urzędu – prawo ubogiego (art. 78 KPK)
oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z
urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez
uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny;
sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na
podstawie których go wyznaczono.
Obrona obligatoryjna (art. 79 KPK i art. 80 KPK)
W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli
1) jest nieletni (od 15 do 17 roku życia),
2) jest głuchy, niemy lub niewidomy,
3) zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, jeżeli zaś w toku postępowania
biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego zarówno w chwili
popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, to
udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy; prezes sądu, a na rozprawie
sąd,
może
wówczas
cofnąć
wyznaczenie
obrońcy
(art. 79 § 4 KPK)
4) gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę, np. gdy
oskarżony jest w wysokim stopniu niepełnosprawny lub gdy mimo zapewnienia bezpłatnego
tłumacza oskarżonemu niewładającemu językiem polskim stopień zawiłości sprawy jest
bardzo wysoki,
5) w postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem pierwszej instancji, jeżeli zarzucono
mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności (art. 80 KPK); w takim wypadku udział obrońcy w
rozprawie głównej jest obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes
sądu lub sąd uzna to za konieczne.
99
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
99
Obrońca
Obrońcą powinien być adwokat.
Obrona wielu oskarżonych (art. 85 KPK)
obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności;
stwierdzając sprzeczność sąd wydaje postanowienie, zakreślając oskarżonym termin do
ustanowienia innych obrońców;
w wypadku obrony z urzędu sąd wyznacza innego obrońcę; na postanowienie przysługuje
zażalenie;
w postępowaniu przygotowawczym uprawnienia sądu do wyznaczenia obrońcy z urzędu
przysługują prezesowi sądu właściwego do rozpoznania sprawy.
Czynności obrońcy (art. 86 KPK)
obrońca może podejmować czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego;
udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego;
dążenie do ustalenia prawdy materialnej nie jest obowiązkiem obrońcy.
Przedstawiciel społeczny
W postępowaniu sądowym do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego udział w postępowaniu
może zgłosić przedstawiciel organizacji społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu
społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego zadaniami statutowymi tej
organizacji, w szczególności ochrony wolności i praw człowieka.
100
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
100
Postępowanie:
Fakt wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów rozpoczyna kolejną fazę procesu. Proces
do chwili wydania tego postanowienia toczył się w fazie in rem- w sprawie. Nie było określonego
jeszcze kto był podejrzanym, mogły występować jedynie osoby podejrzane.
W momencie wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów mamy sprawę ad personam –
odnośnie danej, konkretnej osoby. W sytuacji gdy organ procesowy zebrał już wystarczającą,
dostateczną ilość materiału dowodowego to w tym momencie należy przejść do drugiej fazy –
przedstawić zarzut.
Wielkim naruszeniem prawa jest trzymanie kogoś w niepewności – wiemy, że osoba X popełniła
przestępstwo, mamy zebrane dowody na potwierdzenie tej tezy, a nie przedstawiamy jej
zarzutów, nawet przesłuchujemy osobę X w charakterze świadka to ogromne naruszenie
prawa/ procesowe. Organ dokonując takiej czynności pozbawia osobę X uprawnień
procesowych, które przysługują mu na podstawie przepisów KPK. Nie jest realizowana funkcja
gwarancyjna procesu karnego, jedynie realizowana jest funkcja represyjna. Ponieważ świadek
ma obowiązek mówienia prawdy i niezatajania prawdy, natomiast podejrzany ma prawo do
obrony, może składać wyjaśnienia, może nawet odmówić składania wyjaśnień. Ma pełne prawo
kłamania w przypadku obrony. Granice tego uprawnienia kończą się w momencie gdy
podejrzany będzie fałszywie pomawiał inną osobę- wtedy bowiem popełnia nowe przestępstwo.
Podejrzany może skorzystać z przysługujących mu praw kiedy przedstawiono mu postanowienie
o przedstawieniu zarzutów.
Postanowienie o przedstawieniu zarzutów:
1. organ wydający postanowienie
2. imię, nazwisko, dane personalne osoby, której to postanowienie
dotyczy
3. zarzut – formuje się w jednym zdaniu rozwiniętym
4. uzasadnienie – postanowienie może je zawierać
Przedstawiając zarzut trzeba zadać następujące pytania podejrzanemu:
1. czy zarzut zrozumiał? – jeżeli podejrzany odpowie, że nie to należy mu wytłumaczyć.
2. Czy chce składać wyjaśnienia?
3. Czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu?
IN REM - postępowanie w sprawie.
osoba podejrzana --> (faktycznie
podejrzany, czyli osoba co do której
organy posiadają informację typujące ją
na sprawcę przestępstwa ale w stosunku
do której nie wydano postanowienia o
przedstawieniu zarzutów ani nie
przesłuchano jej w charakterze
podejrzanego po uprzednim
przredstawieniu zarzutów.
IN PERSONAM - postępowanie
przeciwko
podejrzany
101
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
101
Podejrzanemu przysługuje prawo do:
-
składania wyjaśnień;
-
odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania;
-
wiedzy o swojej sytuacji procesowej
– podejrzanego należy pouczyć o przysługujących mu
prawach i nałożonych na niego obowiązkach
-
złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 142 kks);
-
składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia, obecności przy
czynnościach dowodowych;
-
korzystania z pomocy obrońcy; (prawo do obrony: materialnej i formalnej)
-
żądania przesłuchania go z udziałem ustanowionego obrońcy, którego niestawiennictwo nie
tamuje przesłuchania (art. 300, 301 kpk);
-
złożenia wniosku lub wyrażenia zgody na wniosek pokrzywdzonego o skierowanie sprawy do
instytucji lub osoby godnej zaufania w celu przeprowadzenia między nimi postępowania
mediacyjnego (art. 23a § 1 kpk);
-
korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu
językiem polskim (art. 72 § 1 kpk);
-
prawo do informacji osoby najbliższej (w sytuacji zastosowania tymczasowego aresztowania)
-
prawo do opieki lekarskiej
-
prawo do możliwie najmniejszego naruszania dóbr osobitych – zgodnie z zasadą
domniemania niewinności nie wolno traktować podejrzanego w sposób poniżający, bez
szacunku dla jego godności.
-
Prawo składania zażaleń na czynności procesowe
-
Prawo do udziału w czynnościach niepowtarzalnych
-
Prawo sporządzania odpisów i notatek z zebranych materiałów
-
do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania.
Podejrzany jest obowiązany poddać się:
-
oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom nie połączonym z naruszeniem
integralności ciała; wolno także w szczególności od podejrzanego pobrać odciski,
fotografować go oraz okazywać w celach rozpoznawczych innym osobom (art. 74 § 2 pkt 1
kpk);
-
badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem
zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że dokonywane są przez
uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i
nie zagrażają zdrowiu podejrzanego jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w
szczególności podejrzany jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się
pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu (art. 74 § 2 pkt 2 kpk).
Podejrzany pozostający na wolności:
-
obowiązany jest stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz
zawiadomić organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub
pobytu trwającego dłużej niż 7 dni; w razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa
podejrzaneg
o można zatrzymać i sprowadzić przymusowo (art. 75 § 1 i 2 kpk);
-
jeżeli przebywa za granicą ma obowiązek wskazać adresata dla doręczeń w kraju, w razie
nieuczynienia tego pismo wysłane na ostatnio znany adres w kraju albo, jeżeli adresu tego nie
ma, załączone do akt sprawy, uważa się za doręczone (art. 138 kpk);
-
jeżeli podejrzany, nie podając nowego adresu, zmienia miejsce zamieszkania lub nie
przebywa pod wskazanym przez siebie adresem, pismo wysłane pod tym adresem w toku
trwającego postępowania przygotowawczego uważa się za doręczone (art. 139 kpk).
102
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
102
Świadek
Świadek nie ma obowiązku dostarczania materiału porównawczego, świadka można grzecznie
poprosić i wytłumaczyć dlaczego trzeba przeprowadzić na nim badania. Bardzo często ślady
świadków występują na miejscu zdarzenia dlatego potrzebne jest pobranie materiałów (ślady
eliminacyjne)
103
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
103
Czynności procesowe
Organ procesowy zawsze musi wydać decyzję procesową dokonując czynności. Ta decyzja może
mieć różną formę.
Do decyzji procesowych zaliczamy
orzeczenia – sąd wydaje 2 rodzaje orzeczeń
o wyrok – to orzeczenie kończące sprawę, wydaje je tylko sąd.
o postanowienie – może kończyć sprawę; najczęściej kończy lub rozpoczyna daną czynność;
postanowienie wydaje się gdy nie jest konieczne wydanie wyroku; Postanowienia wydaje
sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze. Np. postanowienie o
powołaniu biegłego.
zarządzenia – sąd wydaje je, gdy nie jest konieczne wydanie postanowienia; Zarządzenia
rozwiązują kwestie niemerytoryczne sprawy. Np. zarządzenie o doprowadzeniu
oskarżonego, zarządzenie odroczenia rozprawy.
polecenia – krótkie decyzje mniejszej wagi skierowane do określonego adresata. np.
polecenie Policji wykonania czynności. Polecenie opuszczenia sali rozpraw.
Prokuratura wydaje
postanowienia,
zarządzenia,
polecenia.
Treść postanowienia i zarządzenia (art. 94 KPK)
Postanowienie (i zarządzenie) powinno zawierać:
1) oznaczenie organu oraz osoby lub osób, wydających postanowienie;
2) datę wydania postanowienia;
3) wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy;
4) rozstrzygnięcie z podaniem podstawy prawnej;
5) uzasadnienie, chyba że ustawa zwalnia od tego wymagania.
Orzeczenia mogą być wydawane na rozprawie i na posiedzeniu.
Gdy kończy się przewód sądowy, sąd udaje się na naradę.
Narada i głosowanie
Narada i głosowanie są tajne.
W naradzie uczestniczy skład orzekający i protokolant, jeśli jest to konieczne.
Kolejność głosowania (art. 109 i 110 KPK)
oddzielnie głosuje się co do winy i kwalifikacji prawnej czynu, co do kary, co do środków
karnych oraz co do pozostałych kwestii,
głosowaniem kieruje przewodniczący,
po naradzie przewodniczący zbiera głosy poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników
według ich wieku, następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego,
przewodniczący głosuje ostatni,
jeżeli występuje sędzia sprawozdawca, to ona głosuje pierwszy.
104
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
104
Zasady liczenia głosów (art. 111 KPK)
orzeczenia zapadają większością głosów,
jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej korzystne
dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania
większości.
Wstrzymanie się od głosowania (art. 112 KPK)
Sędzia, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać się od
głosowania nad dalszymi kwestiami; wówczas głos tego sędziego przyłącza się do zdania
najprzychylniejszego dla oskarżonego.
Podpisywanie orzeczenia (art. 113 KPK)
Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego,
chyba że orzeczenie zamieszczono w protokole.
Votum separatum (art. 114 KPK)
przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje
zdanie odrębne podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie;
zdanie odrębne może dotyczyć również samego uzasadnienia orzeczenia; wówczas zdanie to
zaznacza się przy podpisywaniu uzasadnienia;
jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie
zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienia należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od
wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego
uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.
Podpisanie uzasadnienia (art. 115 § 1 KPK)
Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które orzeczenie wydały, nie wyłączając osoby
przegłosowanej (nie wyłączając więc osoby, która złożyła votum separatum).
Porządek czynności procesowych
Jeżeli strona domaga się czegoś w procesie, składa wniosek (ustnie lub pisemnie).
Niewłaściwe oznaczenie czynności (art. 118 § 1 KPK)
Znaczenie czynności procesowej ocenia się według treści złożonego oświadczenia.
Jeżeli więc we wniosku strona niewłaściwe oznaczy czynność, decyduje intencja.
Pismo procesowe – wymogi formalne (art. 119 § 1 KPK)
Pismo procesowe powinno zawierać:
1) oznaczenie organu, do którego jest skierowane, oraz sprawy, której dotyczy;
2) oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo;
3) treść wniosku lub oświadczenia, w miarę potrzeby z uzasadnieniem;
4) datę i podpis składającego pismo.
105
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
105
Terminy
Rodzaje terminów
zawite
o to terminy określone w dniach, miesiącach itd. (konkretna jednostka czasu),
o terminy zawite mogą być przywrócone,
o terminy zawite się nieprzekraczalne ale przywracalne
o jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych,
strona w zawitym terminie 7 dni od daty ustania przeszkody może zgłosić wniosek o
przywrócenie terminu, dopełniając jednocześnie czynności, która miała być w terminie
wykonana; to samo stosuje się do osób niebędących stronami (art. 126 p 1 KPK);
prekluzyjne
o to terminy określone daną czynnością (np. do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego),
o terminów tych nie można przywrócić, ponieważ dana czynność już minęła;
o terminy prekluzyjne są nieprzekraczalne i nieprzywracalne
instrukcyjne
o dotyczą zobowiązania danej instytucji do dokonania konkretnej czynności w określonym
czasie (najczęściej dotyczy to biegłego),
o są to terminy organizacyjno-instrukcyjne.
o niewywiązanie się z tego terminu nie powoduje żadnych skutków prawnych,
o w przypadku rażącego naruszenia tego terminu, organ może skierować pismo z żądaniem
wyjaśnienia dlaczego termin nie jest dotrzymany,
o na biegłego może być nałożona kara;
określenie w terminie jak najkrótszym to nie jest wyznaczenie terminu, o czym wypowiedział
się SN.
Protokoły
Protokołem jest dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności, sporządzony w
formie nakazanej przez prawo i podpisany przez prowadzącego czynność oraz przez co
najmniej drugą osobę w niej uczestniczącą.
Z wszystkich cech protokołu dwie są najważniejsze:
1) stwierdzenie treści i formy czynności w taki sposób, by czytelnik protokołu mógł uzyskać
możliwie wierny obraz tej czynności
2) uwiarygodnienie tego stwierdzenia przez co najmniej dwa podpisy; protokół jest więc
dokumentem weryfikowanym w momencie jego powstawania
106
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
106
Czynności protokołowane (art. 143 § 1 KPK)
Spisania protokołu wymagają:
1) przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie;
2) przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora;
3) dokonanie oględzin;
4) dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu;
5) przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania;
6) przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i
danych informatycznych;
7) otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów;
8) zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym;
9) przyjęcie poręczenia;
10) przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność
jest obowiązkowa;
11) przebieg rozprawy.
Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo
przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do
sporządzenia notatki urzędowej.
Elementy protokołu (art. 148 KPK)
Art. 148. § 1. Protokół powinien zawierać:
1) oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących,
2) przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników,
3) wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub zarządzenie
sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu,
4) w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności.
§ 2. Wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności
przez organ prowadzący postępowanie zamieszcza się w protokole z możliwą dokładnością.
Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną
dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów.
§ 3. W protokole nie wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się
do innych protokołów.
§ 4. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich
wypowiedzi wciągniętych do protokołu.
Notatka służbowa
Jest to dokument relacjonujący treść i formę czynności, niebędący protokołem. Spisuje się ją
wówczas gdy nie jest wymagana sporządzenie protokołu.
Protokół a notatka służbowa
Jeżeli nie jest wymagany protokół, to można zastąpić go notatką służbową lub urzędową (taka
notatka może stanowić materiał dowodowy). Natomiast notatką urzędową nie można zastąpić
protokołu (wtedy ta notatka nie stanowi dowodu).
107
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
107
Dowody
Dowód –w postępowaniu karnym jest to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe
środek służący dokonaniu ustaleń okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
(modyfikacja definicji zawartej w dziele „Traktat o dowodach sądowych” Bentham)
Zbierając dowody celem jest maksymalne zbliżenie się do prawdy materialnej (obiektywnej).
Prawo dowodowe to zespół przepisów regulujących zbieranie, gromadzenie, utrwalanie i
wykorzystanie dowodów.
W historii prawa karnego istniała zasada swobodnej, dowolnej i legalnej oceny dowodów. Ta
definicja dotyczy zasady obowiązującej współcześnie. W doktrynie procesu karnego nie podaje
się takiej definicji dowodu, tylko wielu autorów wymienia pojęcie nazwy dowód. Autorzy,
zarówno kryminalistycy jak i karniści, prześcigają się w tworzeniu nazw i znaczeń słowa dowód,
niektórzy wyróżniają nawet 11 znaczeń.
8 ZNACZEŃ POJĘCIA DOWÓD
1) jako źródło dowodowe, czyli obiekt z którego organ procesowy czerpie wiedzę o zaistnieniu
danego faktu lub nie; wymieniamy:
osobowe (świadek, pokrzywdzony, biegły itp.)
rzeczowe – przedmioty, ślady z których organ czerpie
informacje:
· od osoby – informacje,
· od rzeczy – wiadomości,
[ciało człowieka: żywe – osobowe, martwe – rzeczowe]
Każdy podział będzie sztuczny, zwłoki człowieka są rzeczowym źródłem dowodowym, gdyż nie
mogą przekazać informacji, lecz badania pozwalają na wydanie określonej opinii. Przedmiotem
badań to rzeczowe źródło dowodowe, ale musi być interpretowane przez osobowe źródło
(biegłego, bo tylko on posiada specjalistyczne wiadomości i jest w stanie przedstawiać
informacje organowi procesowemu).
2) jako środek dowodowy, czyli informacje płynące od źródła dowodowego w sposób
określony przez prawo procesowe; w tym znaczeniu dowodem są wyjaśnienia oskarżonego,
zeznania świadka, opinia biegłego, cechy i właściwości rzeczy, miejsca i ciała czyli treść
dokumentu,
3) jako fakt dowodowy, czyli pewna okoliczność udowodnienia za pomocą określonych
źródeł i środków dowodowych, dowodem w tym znaczeniu jest np. alibi oskarżonego.
Zaistnienie czegoś, stwierdzenie określonego faktu dowodowego. Jan K. przebywa w
określonym miejscu. Podanie alibi. Na jego podstawie organ tworzy wersję zdarzenia –
hipotetyczny przewidywany przez organ procesowy przebieg zdarzenia. Tworzone przez strony,
sąd musi się ustosunkować do obu wersji. Dokonać obiektywnie, niezależnie, niezawiśle ocenić
te 2 wersje zdarzenia, więc sąd tworzy własną wersję (nie jest to wersja śledcza, raczej
jurysdykcyjna).
4) jako czynność procesowa, która ma ujawnić okoliczności pozwalające na wysnucie
określonych wniosków; w tym znaczeniu dowodem jest np. okazanie, przesłuchanie,
eksperyment, konfrontacja lub sekcja zwłok;
108
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
108
5) jako sposób przeprowadzenia danego dowodu; w tym znaczeniu mówi np. o oględzinach jako
dowodzie, choć jest to tylko sposób prowadzenia dowodu z właściwości i cech miejsca, rzeczy
czy ciała (art. 207 § 1), czy też o przesłuchaniu osoby, tj. przeprowadza dowodu z zeznań lub
wyjaśnień (art. 171 lub 370), albo o odczytaniu dokumentu (w tym protokołu), czyli sposobie
przeprowadzenia dowodu z dokumentu (np. art. 389, 391-394);
np. przeprowadzenie dowodu przez przeprowadzenie eksperymentu procesowego. Może go przeprowadzić tylko
organ procesowy, biegły może w nim tylko uczestniczyć. Składanie wniosków o przeprowadzenie eksperymentów,
które są wręcz niemożliwe do wykonania, to jedna z taktyk obrońców na przedłużenie postępowania.
6) jako ostateczny wynik procesu myślowego ukształtowany na podstawie dowodów
we wcześniejszych znaczeniach tego słowa; chodzi tu o uzyskanie przez organ procesowy
przekonania co do zaistnienia określonej okoliczności, stąd też np. można odmówić
uwzględnienia wniosku dowodowego odnośnie do okoliczności, która zdaniem organu jest
udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy (art. 170 § 1 pkt 2 in fine)
7) jako odmiana rozumowania w matematyce i logice,
8) materiał dowodowy,
PRZEDMIOTEM DOWODU SĄ PRZEDE WSZYSTKIM FAKTY, których istnieniu ma być ustalone.
Mają to być przy tym fakty mające znaczenie dla rozstrzygnie danej kwestii. Gdy chodzi o
rozstrzyganie w przedmiocie procesu, wyodrębnia się, tzw.
fakt główny, czyli zestaw wszystkich znamion przestępstwa którego dotyczy dany proces
(np. zabicie człowieka), oraz
fakty uboczne, czyli okoliczności niestanowiące znamion czynu zabronionego, ale
pozwalające
— poprzez logiczne rozumowanie — wysnuć wniosek o istnieniu faktu głównego
(np. znalezienie odcisków palców oskarżonego na przedmiocie, którym zadano cios denatowi).
DOWODY odnosząc się wprost do faktu głównego określa się nazwą
bezpośrednie, bezpośrednio bowiem potwierdzają bądź zaprzeczają istnieniu przestępstwa.
Dowody odnoszące się do faktów ubocznych to tzw. dowody pośrednie służą one jedynie
udowadnianiu przesłanek do dalszego rozumowania odnośnie faktu głównego.
Pojawia się w tym miejscu problem tzw. poszlaki i procesu poszlakowego. Jak zauważa M.
Cieślak, w języku potocznym poszlaka to dowód słabszy, proces poszlakowy to postępowanie, w
którym oskarżony zaprzecza odpowiedzialności, a brak jest pewnych dowodów świadczących o
jego winie (Cieślak, Zagadnienia, s. 416).
W piśmiennictwie procesowym i orzecznictwie pojęcie to ma jednak bardziej precyzyjne
znaczenie.
Przez poszlakę rozumie się fakt dowodowy uboczny, co teoretycznie mogłoby oznaczać
zarówno fakt obciążający, jak i odciążający oskarżonego, ale praktycznie chodzi o okoliczności
niekorzystne dla oskarżonego.
Poszlaką jest więc fakt uboczny obciążający oskarżonego, a dowód poszlakowy to dowód
z poszlak, czyli faktów ubocznych, pośrednich niekorzystnych dla tego podmiotu.
Stąd też samo alibi wykazujące pobyt oskarżonego w momencie czynu w innym miejscu niż
miejsce przestępstwa, będąc faktem ubocznym nie jest w istocie poszlaką, może nią natomiast
być fakt braku alibi, jako okoliczność obciążająca,
W ZASADZIE PRZEDMIOTEM DOWODU NIE MOŻE BYĆ PRAWO, gdyż to powinno być sądowi
znane (iura norii curia). Przyjmuje się jednak, iż reguła ta nie dotyczy prawa obcego
i międzynarodowego, którego normy mogą stać się przedmiotem dowodu np. opinii biegłego.
109
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
109
Udowodnienie to bezsporne wykazanie, że dane zdarzenie przebiegło w taki konkretny sposób.
Testis unus testis nullus (jeden świadek żaden świadek). Prawo dowodowe to reguły które
nakazują utrwalenie, zatem nawet oczywiste fakty trzeba udowadniać, tak żeby potwierdzać
zeznania świadków niebudzące wątpliwości, potrzebne może to być na przykład w razie
ponownego rozpatrywania sprawy.
Uprawdopodobnienie – wysoki stopień prawdopodobieństwa. W pewnych przypadkach nie jest
konieczne udowodnienia faktów.
Udowodnienie lub wysoki stopnień uprawdopodobnienia pozwala sędziemu na wydanie wyroku.
Mamy wówczas do czynienia z zespołem poszlak, wiele dowodów poszlakowych układa się w
pewien ciąg, organ mając swobodną ocenę dowodów osądza na ich podstawie.
SUROGATY DOWODOWE
notoryjność
powszechna ma miejsce wówczas, gdy dany fakt znany jest tak szerokiemu
kręgowi osób i łatwo sprawdzalny, że dowodzenie go byłoby stratą czasu, np. że
Gdańsk, Gdynia i Sopot to miejscowości leżące blisko (co może mieć znaczenie
np. dla rozważania szybkości poruszania się m nimi). Dlatego też fakty
powszechnie znane nie wymagają dowodu. Notoryjność powszechna obejmuje
też fakty historyczne, utrwalone w piśmiennictwie naukowym, w tym także
relacje o zdarzeniach natury politycznej które w sposób zgodny z zasadami
metodologii naukowej, czyli z wykorzystaniem różnorodnych źródeł, zostały
ujawnione przez historyków.
sądowa to znajomość danego faktu sądowi z urzędu, z racji jego działalności.
O notoryjności można tu mówić jedynie, gdy całemu składowi orzekającemu
dany fakt jest znany. Notoryjność sądowa może wynikać z wiedzy uzyskanej
przy prowadzeniu innej sprawy.
oczywistość
Wyższym stopniem notoryjności powszechnej jest tzw. oczywistość czyli, powszechna
i bezsporna znajomość danego faktu, wykluczająca możliwość znajomości go przez
przeciętnie wykształconego i rozumnego człowieka.
domniemanie
faktyczne to sądy o faktach wynikające z doświadczenia życiowego
i obserwacji określonych prawidłowości życiowych. Pozwalają one przyjąć
prawdziwość danego faktu w oparciu o to, że jest on niejako naturalny. Nie są
one w ogóle przedmiotem regulacji ustawowej. Domniemania takie można
obalić przeciwdowodem.
prawne
_ wzruszalne
_ niewzruszalne
110
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
110
Rodzaje dowodów
bezpośredni – wskazuje bezpośrednio na fakt popełnienia przestępstwa, dotyczy faktu,
głównego zespołu znamion czynu zabronionego. Dowody pierwotne to dowody ze
źródła dowodowego np. wyjaśnienia podejrzanego i oskarżonego, dowody ze świadków,
mogą być również dowody rzeczowe, np. oryginały dokumentów.
pośredni – takim dowodem jest np. opinia biegłego (bada okoliczności i wydaje opinię)
czy też odciski palców na broni. Dowód pochodny nie wskazuje bezpośrednio na fakt
popełnienia przestępstwa. Jeśli poszlaki układają nam się w logiczny sposób i inne
dowody nie wskazują okoliczności przeciwnej polskie prawo zezwala na skazanie na
podstawie poszlak, np. odcisków palców na broni.
Pierwotne – tzw. „z pierwszej ręki”, mają bezpośrednią styczność ze zdarzeniem np.
naoczny świadek, pistolet z którego oddano śmiertelny strzał
Pochodne – są ogniwami pomiędzy popełnieniem przestępstwa (zdarzeniem) a organem
procesowym; np. kopia dokumentu, fotografia miejsca zdarzenia. Dowody pierwotne są
dopuszczalne gdy:
1) dowodu pierwotnego nie da się przeprowadzić;
2) dla sprawdzenia prawdziwości dowodu pierwotnego
Osobowe – np. świadek
Rzeczowe – np. dokumenty, pistolet
Przypadkowe –dowód uzyskiwany jest nie w celu jakiejś rejestracji dowodowej np.
nagranie kogoś kamerą w telefonie
Z przeznaczenia – dowód uzyskiwany w celu rejestracji dowodowej - gdy rzeczywiście
wykonuje się pewne czynności aby otrzymać dowód, np. dokumenty, pokwitowania.
Obciążające – wskazują na sprawstwo danej osoby
Odciążające – wskazują na niewinność danej osoby
Ustne – zeznania świadków, ustne opinie biegłych, wyjaśnienia podejrzanego jednak
dowody te będą miały formę pisemną ze względu na protokół
Pisemne – np. dokumenty przedstawione przez stronę, pisemna opinia biegłych.
Naukowe – dowody, które dostarczane są przez ekspertów, biegłych
Dowód z alibi - Alibi – gdzie indziej, nie było kogoś na miejscu zdarzenia, więc nie mógł
popełnić przestępstwa.
111
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
111
Dowód naukowy
Ma bardzo starą tradycję, już lekarze egipscy 2000 lat temu się nim posługiwali. 2300 p.n.e.
lekarz Imhote za czasów panowania faraona Mesfera badał rany i określał przyczynę śmierci na
podstawie tych badań. Można go zdefiniować jako dowód z pracy, opinii biegłego, jest nim
ekspertyza wykonana w określonej sprawie.
W 44 r. p.n.e. Antyskiusz - lekarz Juliusza Cezara badał jego obrażenia, badał jego rany kłute (aż
21!) i tylko jedna była raną śmiertelną. W starożytności dokumenty nagminnie fałszowano. Za
czasów Justyniańskich były określone reguły określające autentyczność pisma, pieczęci. Wilhelm
zdobywca nagryzał swoją pieczęć. Pisarze skrybowie, również zajmowali się badaniem
autentyczności dokumentów.
Wiele informacji o biegłych zawierała konstytucja Criminalis Carolina (gdzie znajdowały się
wyraźne reguły dowodowe), Kodeks Bamberski. W języku rosyjskim „ludzie umni” – uczeni.
Pod koniec XVI wieku Bartłomiej Groicki spolszczył Carolinę „Postępek sądu w około karania na
gardle”. Obszerne wywody o dowodach, np. stateczna starsza białogłowa badała kwestie przy
porodach, oglądała chorą.
Tak było do XIX wieku. Potem gwałtowny rozwój nauki i techniki, powstała kryminalistyka –
pierwszymi kryminologami byli medycy, analizowali trucizny i inne substancje. Wiadomości
specjalnych było bardzo dużo, wytworzyły się pewnego rodzaju teorie, iż wreszcie dysponuje się
możliwościami badania dowodów rzeczowych, wszyscy mieli dość zeznań świadków,
przekupionych, mylących się, nastąpiło odreagowanie, wiarygodne stały się dowody naukowe.
W carskiej Rosji ciekawe teorie prof. Wojnickiego, że sędzią powinien być uczony, mógłby sam
przeprowadzić badania, albo nawet jeśli robiliby to inni on mógłby oceniać ich pracę. Lockhard
twierdził, iż sprawca na miejscu zbrodni pozostawia odciski budów, linie papilarne, sprawca
podpisuje się pod swoją zbrodnią.
Ciekawym podejściem jest podejście w procesie amerykańskim. Kodeksy krajów europejskich
wyróżniają rodzaje dowodów, lecz nie odnoszą się do kryteriów ich oceny. W Europie sąd
decyduje, czy dany dowód przyjmie, czy odrzuci. W USA jest prawo precedensowe, są standardy
w procesie dowodzenia, jest ich kilka. Szuka się pewnych elementów danej sprawy. Sąd nie
przeprowadza ekspertyzy, ale przez tydzień prowadzi postępowanie dowodowe, czy dana
metoda naukowa jest dopuszczalna (kryterium dopuszczalności dowodu). Wpływanie na ławę
przysięgłych. np. ’98 zabójstwo w okolicach Waszyngtonu. Sprawca kradzieży z włamaniem
został zastany podczas popełniania przestępstwa przez ojca i syna. Zastrzelił ich. Na drzwiach w
łazience zostawił odbitkę małżowiny usznej. Po 2 latach zatrzymany w Kanadzie, podstawowym
dowodem w sprawie jest ta odbitka. Prokurator wnosi o przeprowadzenie ekspertyzy tego śladu
i stwierdzenie, czy ten ślad pochodzi od ucha oskarżonego. Wtedy obrońca: że małżowina i jej
badanie nie jest powszechnie akceptowalna, więc zgodnie ze standardem Frye’a nie może być
przeprowadzone. Sąd przez tydzień prowadził postępowanie dowodowe, czy taka metoda jest
naukowa, czy nie. W Europie przeprowadzono by ekspertyzę. W Stanach jest ława przysięgłych.
Po tygodniu sąd zezwolił na przeprowadzenie dowodu.
112
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
112
Standard Frye’a jest bardzo stary, pochodzi z 1923 roku. Frye był to bandzior żyjący w Chicago,
zatrzymany przez policję pod zarzutem dokonania rozboju przy użyciu broni palnej. Frye przyznał
się w przesłuchaniu, że rok wcześniej dokonał zabójstwa murzyńskiego lekarza, przed sądem
przyznał się do rozboju, a odwołał zeznania o zabójstwie, przedstawił wniosek o dopuszczenie
dowodu z wynik badań sfismograficznych (protoplast wariografu - urządzenie mierzące ciśnienie
krwi, ciśnienie mu nie wzrastało, psycholog wypowiedział się, że jest on niewinny, nie dokonał
zabójstwa, sąd jednak badania odrzucił i sformułował bardzo ważną zasadę, że takiego dowodu
nie można przeprowadzić, gdyż te badania w środowisku naukowym nie mają powszechnej
akceptacji (zasada powszechnej akceptowalności). Nie muszą oni zgadzać się w 100 procentach,
jednak większość powinna się zgadzać.
Zasada powszechnej akceptowalności – można przeprowadzać dowód z badań naukowych przed
sądem, jeżeli te badania są powszechnie akceptowalne w środowisku naukowym. Większość
naukowców musi być takiego zdania. Ten standard jest aktualny do dnia dzisiejszego.
W 1975 roku SN wydał federalne reguły dowodowe (federal rules of evidence), miały kwestię
uporządkować, ujednolicić. Kiedy biegły i w jakiej formie może wydać opinię, itp.
Federal rules of evidence nie skasowały standardu Frey’a. Przy okazji sformułowano kolejną
zasadę: dowód naukowy powinien być relewantny czyli istotny, powinien odnosić się do danej
sprawy i być dla niej ważny.
W 1993 roku standard Dauberta przy okazji oskarżenia firmy farmaceutycznej „Pandectil” miał
to być środek przeciwbólowy, a powodował zniekształcenie płodu u kobiet w ciąży.
Społeczeństwo amerykańskie jest bardzo podatne na wpływ reklamy. Oskarżenie zostało
odrzucone, sąd wykształcił określone reguły dowodowe:
1. Dana metoda musi być opisana w postaci jakiejś książki, artykułu.
Ponadto ta książka musi być recenzowana.
2. Taka metoda musi być weryfikowana:
- intersubiektywnie – tzn. inna osoba uzyska taki sam efekt
wykorzystując tę metodę
- intrasubiektywnie – tzn. że ta sama osoba uzyska ponownie taki sam
efekt wykorzystując tę metodę
3. w danej metodzie musi być znany procent błędu. (ilość danych prób
prawdziwych dzielona przez próby fałszywe) pozwala to twierdzić czy
opinia jest prawdopodobna, używa się określenia czasem, że
prawdopodobieństwo jest graniczące z pewnością.
4. muszą istnieć standardy stosowania danej metody, istnieć
odpowiednie procedury.
5. powszechna akceptowalność przez środowisko naukowe
W Polsce nie ma jakiegoś konkretnego zakazu stosowania nowatorskich metod.
113
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
113
Dynamika procesu (faza aprioryczna i aposterioryczna)
I FAZA APRIORYCZNA
1. Organ procesowy stwierdza, że ustalenie danego faktu mieści się w wiadomościach
specjalistycznych i potrzebuje pomocy biegłego.
2. Wydanie postanowienia o powołaniu biegłego
3. Biegły wykonuje swoje badania i przedstawia organowi procesowemu
II FAZA APOSTERIORYCZNA
1. Sprawdzenie opinii biegłego zgodnie z kryteriami z art. 7 KPK
2. Opinia biegłego zostaje poddana ocenie szczegółowej. Powinna być:
- pełna – biegły powinien odpowiedzieć na wszystkie pytania postawione przez
organ procesowy
- jasna – biegły powinien posługiwać się językiem zrozumiałym
- niesprzeczna – powinna prowadzić do niesprzecznych rozwiązań
3. Organ procesowy zalicza dowód z opinii
4. Na podstawie opinii sąd wydaje opinie procesową – wyrok.
Kontrola dowodu naukowego występuje również w II instancji ponieważ sąd rozpatrując sprawę
wskutek apelacji może zweryfikować dany dowód.
Kodeksowe rodzaje dowodów
1] Wyjaśnienia oskarżonego
2] Zeznania świadków
3] Opinie biegłych
4] Oględziny (osoby, rzeczy, terenu)
5] Otwarcie zwłok (i wyjęcie zwłok z grobu)
6] Eksperyment procesowy
7] Wywiad środowiskowy
8] Badanie osoby oskarżonego
9] Przeszukanie
10] Okazanie
11] Kontrola i utrwalanie rozmów
114
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
114
Zakazy dowodowe
W postępowaniu karnym cały czas przyświeca nam zasada prawdy materialnej. Prawodawca
mimo dążenia do tej zasady dopuszcza pewne jej ograniczenia.
Prawda sądowa (formalna, proceduralna) – prawda, fakty ustalane w procesie. Dobrze jest jeśli
pokrywa się z prawdą materialną.
Zakazy dowodowe
- to normy zabraniające w pewnych sytuacjach przeprowadzenia dowodu
w określonych warunkach lub stwarzające ograniczenia w prowadzeniu postępowania
dowodowego.
Zakazy dowodowe
zupełne
niezupełne
(zakaz dowodzenia za pomocą pewnych
dowodów lub z zastosowaniem określonych
metod)
bezwzględne
względne
Zupełne zakazy dowodowe
– to zakazy zabraniające przeprowadzenie jakiegokolwiek
dowodu na dana okoliczność. Do zupełnych zakazów dowodowych zaliczamy:
1. Zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnego
rozstrzygnięcia innego sądu, który wiąże sąd karny (art. 8 §2)
2. Zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad wyrokiem, które jest objęte są
tajemnicą. (art. 108 §1. – Przebieg narady i głosowania nad orzeczeniem jest tajny, a
zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy nie jest dopuszczalne.)
3. Zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania
jako okoliczności decydującej o powrocie do przestępstwa. Recydywę ustala się bowiem
w oparciu o wiążące sąd poprzednie prawomocne skazania. Skazanie jest faktem.
Obrona nie może domagać się dowodu (w przypadku recydywy) stwierdzenia
niesłuszności uprzedniego prawomocnego wyroku!
4. Zakaz wykorzystywania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która
skorzystała z prawa odmowy składania zeznań lub została zwolniona ze składania zeznań
(art. 186 §1).
5. Zakaz przeprowadzenia dowodów zmierzających do ujawnienia świadka koronnego i
osób mu najbliższych.
115
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
115
Zakazy dowodowe niezupełne bezwzględne
– dają się pogrupować w kilka kategorii:
I)
Zakaz przesłuchania w charakterze świadka:
a) obrońcy co do faktów o których dowiedział się udzielając porady prawnej
swojemu klientowi czy prowadząc sprawę oraz adwokata w zakresie jego kontaktu z
zatrzymanym w warunkach art. 245 §1. (art. 178 pkt 1 )
b) duchownego co do faktów o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178 pkt 2)
c) osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia
psychicznego.
II)
Zakaz korzystania z innych niż świadek źródeł i środków dowodowych, w tym:
a) zakaz powoływania w charakterze biegłego (art. 196):
1
0
) obrońcy i duchownego
2
0
) osób będących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim
w szczególnie bliskim stosunku
3
0
) osób powołanych wcześniej w charakterze świadka
4
0
) osób będących świadkami czynu choćby nie byli powołani w
charakterze świadka
5
0
) osób, do których odnoszą się odpowiednio przyczyny wyłączenia
sędziego z art. 40 §1 pkt 1-3, i 5.
b) zakaz wykorzystania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po powołaniu
ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze, opinia
taka w ogóle nie stanowi dowodu. (art. 196 §2)
c) zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu czynu,
złożonych wobec jakiegokolwiek lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy
medycznej. Jeśli przesłuchamy lekarza jako świadka na tę okoliczność to możemy
naruszyć w ten sposób prawo do obrony oskarżonego.
d) przesłuchanie w charakterze świadka podejrzanego organ procesowy ma
świadomość tego, że jest on podejrzanym, a mimo to nie przedstawia mu zarzutów.
e) zakaz wykorzystywania uprzednich zeznań (oświadczeń) świadka, jeśli następnie
postawiono mu zarzuty i stał się podejrzanym.
III)
Zakazy związane z uzyskiwaniem oświadczeń dowodowych z wykorzystaniem
niedozwolonych metod przesłuchania:
a) zakaz stosowania tortur fizycznych i psychicznych, przymusu i groźby bezprawnej
b) informacje uzyskane z wyłączeniem świadomości nie stanowią dowodu
c) zakaz stosowania hipnozy labo środków chemicznych lub technicznych
wpływających na procesy psychiczne osoby przesłuchiwanej albo mających na celu
kontrolę nieświadomych reakcji jej organizmu w związku z przesłuchaniem.
116
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
116
HIPNOZA – niedopuszczalna metoda, jest niewiarygodna. Czasami w seansie hipnotycznym lub
przy zastosowaniu narkonalizy przesłuchiwany może mówić różne rzeczy, które nie mają związku
z przestępstwem. Hipnozy nie wykluczamy całkowicie w procesie. Organ procesowy powoła
biegłego psychologa, który przeprowadzi seans hipnotyczny i wyda po jego zastosowaniu opinię.
W ten sposób biegły może określić powody, przyczyny zaburzeń psychicznych.
ŚRODKI CHEMICZNE – substancje powodujące rozluźnienie układu nerwowego – skłaniały do
mówienia. Narkonaliza to najprościej mówiąc wprowadzenie człowieka w stan subnarkozy za
pomocą środków farmakologicznych. Stosuje się do tego skopolaminę. Pierwszy narkonalizę w
celach śledczych zastosował amerykański lekarz Robert House. Roztwór skopolaminy
wstrzyknięty dożylnie - „serum prawdy”. Nie ma żadnej pewności co do treści takich zeznań, nie
jest to naukowo weryfikowalne, a poza tym to co przesłuchiwany mówi po podaniu środków,
niekoniecznie dotyczy sprawy. Narkoanalizę czasami się stosuje w lecznictwie psychiatrycznym,
przy ustalaniu etiologii pewnych zaburzeń, ale w procesie niedopuszczalna.
ŚRODKI TECHNICZNE - (wariograf, poligraf) – sytuacja nie jest jednoznaczna. Wynik badań
wariograficznych stanowi dowód w procesie karnym to dowód z opinii biegłego, a zatem
dopuszczalny. Niedopuszczalne jest natomiast stosowanie środków technicznych w warunkach
przesłuchania.
Zakazy dowodowe niezupełne względne
– zależą od woli świadka
1. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy
składania zeznań. Wola świadka może ulec zmianie – jeśli złoży oświadczenie że chce
zeznawać to może zeznawać mimo tego że wcześniej skorzystał z prawa odmowy
zeznań.
2. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka osoby, która została zwolniona od składania
zeznań. (art. 185)
3. Zakaz przesłuchania w charakterze świadka osoby korzystającej z immunitetu
dyplomatycznego i immunitetu konsularnego. Można przesłuchać jeśli taka osoba wyrazi
na to zgodę.
4. Zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej,
chyba że dana osoba zostanie zwolniona przez właściwy organ państwowy.
5. Zakaz przesłuchiwania osoby obowiązanej do zachowania tajemnicy służbowej,
zawodowej (adwokaci, radcy prawni, notariusze, lekarze, dziennikarze)
117
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
117
Wariograf
– „lie detector”, ale nazwa myląca bo, nie wykrywa kłamstwa. W latach 50. w Polsce
prof. Choroszowski pierwszy użył i zaproponował nazwę „wariograf”, funkcjonuje również nazwa
„poligraf”. Abnarużyciel łży po rosyjsku.
Już starożytni zwrócili uwagę na fakt, iż stresowi zdenerwowaniu towarzyszą zmiany w fizjologii
człowieka, nawet Arystoteles poradził możnemu, który miał podejrzenia, co do wierności swojej
żony, by wziął dłoń kobiety, złapał za puls i wymieniał imiona różnych mężczyzn, a jeśli trafi imię
kochanka, to puls kobiety skoczy.
1918/1920 wynalazca Keller w USA opracował urządzenie, które mierzyło ciśnienie krwi (przy
standardzie Freia, odrzucono go). W 1922 skonstruował poligraf, który rejestrował 3 reakcje:
tętno, ruchy oddechowe i oporność skóry. Próbował nim zainteresować policjantów, ale
nieskutecznie.
Wywiad marynarki wojennej amerykańskiej w 1944 r. zaczął stosować przy badaniu jeńców
japońskich, nie zadawali pytań, ale obserwowali milczące reakcje przesłuchiwanych, czytali
określony tekst dotyczący np. działań wojennych. Wykres na tzw. pytania krytyczne wskazywał
określone wyniki, na tej podstawie wyciągali wnioski. Potem CIA zainteresowało się tym
urządzeniem, po wojnie również Policja, wariograf stal się bardzo popularny.
W Polsce użyty po raz pierwszy przez prof. Choroszowskiego w dwóch sprawach olsztyńskiej i
lubelskiej dotyczących zabójstwa. Oskarżeni prosili o przeprowadzenie badań wariografem. W
sprawie olsztyńskiej doszło do uniewinnienia, w lubelskiej skutek tragiczny dla oskarżonego,
obrona podniosła kwestię wiarygodności takich badań. To był 1965 rok i od tego momentu trwa
dyskusja o dopuszczalności wariografu. Wojskowa służba wewnętrzna zauważyła przydatność
urządzenia do pracy śledczej, kontrwywiadowczej, szkolona agentów, by potrafili zakłócać pracę
wariografu. Obecnie w Polsce bardzo popularne, np. przy badaniu kandydatów do służb,
niektórych firm prywatnych, banków. Jest luka w prawie, nie ma zakazu bezpośredniego w
prawie pracy, ani też nie ma zezwolenia.
Art. 192a i 199a (w celu ograniczenia kręgu osób podejrzanych, za zgodą osoby badanej
dopuszczenie badania wariograficznego przeprowadzonego przez biegłego). Długo zastanawiano
się nad różnicą między tymi artykułami – kolejny bubel legislacyjny. Prof. Grzegorczyk 192a to ad
rem, a 199a ad personam, choć to bardzo naciągana interpretacja procesualisty.
Jak działa wariograf
Stres wywołuje w organizmie człowieka określone reakcje fizjologiczne.. Wariograf to urządzenie
mierzące 3 reakcje ludzkiego organizmu: ciśnienie krwi za pomocą sfigmografu, ruchy
oddechowe (pneumograf), oporność skóry (galwanometr, galwanograf). Wskazania tych 3
czujników przenoszone są na pisaki i przesuwającą się taśmę papierową, na której pisani rysują
wykres. Wykres interpretowany jest przez biegłego. Badania są dobrowolne, są pewne
ograniczenia: kategorie osób, których nie można badać na wariografie:
Osoba badana powinna mieć wiek inteligencji powyżej 12 lat.
Nie należy badać osób chorób, zażywających pewnych lekarstw. Osób które w danym momencie
są chore, choćby przeziębione, zażywające polopirynę, aspirynę, osób w stanie rozchwiania
nerwowego, kobiet w ciąży, bo czasem kobiety w tym stanie są bardziej rozdrażnione, labilne
emocjonalnie, ani kobiet w okresie menstruacji.
118
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
118
Badanie
Przed badaniem osoba powinna być wypoczęta, wyspana, najedzona.
Nie powinno się danej osoby straszyć. Ekspert powinien na podstawie akt sprawy przygotować
testy. Ekspert przez pierwsze pół godziny pokazuje urządzenie, rozmawia z osobą, dokładnie
wyjaśnia o co chodzi w badaniu i jak będzie przeprowadzone, pyta się kilkakrotnie o wyrażenie
zgody na badanie. Informuje się o skutkach badania, celem uprzedzenie jest również wyrobienie
u badanego przekonania, że urządzenie jest skuteczne. Osobie badanej następnie zakłada się
urządzenie, mankiet sfigmografu, jedną lub dwie rury pneumografu, a na palce galwanometr.
Następnie odczytuje się pytania. Mogą być neutralne przeplatane krytycznymi. Są różne szkoły i
metody badań: odczytywanie pytań, pokazywanie fotografii z miejsca przestępstwa. Potrzebny
jest test wstępny, test z kartami – rozkłada się karty od 2 do 9 kolor nie jest ważny, badany ma
wyciągnąć kartę, zapamiętać, odłożyć, ekspert jej nie widział, następnie zadaje pytania.
Kompleks winy, jeśli ktoś reaguje neurotycznie, jest osobą bardzo nerwową i każdy pytanie
wywołuje reakcje, taka osoba nie nadaje się do badań. Testy muszą być krótkie. Kiedy stosować
badania wariograficzne? Na samym początku sprawy, gdy krąg podejrzanych, a nie ma jeszcze
oskarżonego. Dwa pytania drastyczne ( czy ukradłeś kiedykolwiek coś w życiu? Czy skłamałeś
kiedykolwiek w życiu?).
Badanie wariografem to nie jest panaceum na wszystko. Czy można te badania oszukać? Są
metody prymitywne napinanie mięśni pośladkowych, ruszanie palcem w bucie. Ale nie jesteśmy
w stanie zakłócić oporności skóry. Ale można się przyzwyczaić do urządzenia. Przedstawiciele
służb specjalnych trenują panowanie nad psychiką, wytwarzają u siebie stan wielkiego spokoju,
wyłączania się, również w stanie bardzo dużego zmęczenia.
Miejsce badania:
Wygodny fotel, zwrócony w stronę pustej ściany , żeby osoba nie koncentrowała swojej uwagi
na innych przedmiotach
Stan prawny wariografu
Badania wariograficzne są dopuszczalne jako ekspertyza dokonana przez biegłego. Opinia
biegłego dokonana na podstawie badań może być dowodem.
Dozwolone jest przeprowadzenie ekspertyzy w celach:
- ograniczenia kręgu osób podejrzanych (art. 192a §2)
- ustalenia wartości dowodowej ujawnionych śladów (art. 192a §2)
- wykazania związku emocjonalnego między osobą badaną a czynem przestępnym, będącym
przedmiotem procesu (art. 199a)
Zabronione jest przesłuchanie osobowych źródeł dowodowych z wykorzystaniem wyżej
wymienionego urządzenia, jako wyłączającego swobodę wypowiedzi.
119
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
119
WPROWADZANIE DOWODÓW DO PROCESU. WNIOSEK DOWODOWY
Dowody w postępowaniu karnym przeprowadza się na wniosek stron, podmiotu mającego
być zobowiązanym do zwrotu korzyści albo z urzędu (art. 167) oraz podmiotu zbiorowego,
gdy wstąpi on do procesu sprawcy jako quasi-strona (art. 21a ust. 1 ustawy o odpowiedzialności
podmiotów zbiorowych w zw. z art. 167 k.p.k.). Przeprowadzanie dowodów na wniosek stron i
quasi -stron jest przejawem kontradyktoryjności postępowania. Natomiast możliwość
przeprowadzania ich z urzędu świadczy o elementach oficjalności postępowania i związana jest z
oparciem procesu na zasadzie prawdy materialnej.
We wniosku dowodowym należy podać:
1) oznaczenie dowodu, jaki ma być przeprowadzony, a więc wskazać, o jakie źródło lub środek
chodzi (w przypadku dowodów osobowych ze wskazaniem danych identyfikujących źródło
dowodowe),
2) okoliczności, które maja być udowodnione, czyli tezę dowodową, jaka za pomocą tego
dowodu wnioskodawca udowadnia (art. 169 § 1 zd. 1).
Wniosek może określać także sposób przeprowadzenia dowodu. Wniosek dowodowy nie
zawsze musi być wnioskiem o przeprowadzenie dowodu, może on także zmierzać do wykrycia
lub do oceny właściwego dowodu (art. 169).
Wniosek może być złożony na piśmie albo do protokołu. W razie przybrania formy pisemnej
spełniać on musi i wymogi pisma procesowego.
W związku z takimi założeniami w doktrynie wyróżnia się kilka rodzajów wniosków
dowodowych, m.in.:
1) tzw. wniosek w ścisłym znaczeniu (sensu stricto), czyli żądanie przeprowadzenia określonego
dowodu skierowane do organu procesowego.
2) wniosek o wyszukanie (uzyskanie) dowodu, aktualny zwłaszcza w stępowaniu
przygotowawczym, np. o dokonanie przeszukania czy o szukanie określonego świadka,
3) wniosek pomocniczy, tj. żądanie przeprowadzenia określonego dowodu w celu ustalenia,
gdzie znajduje się inny dowód,
4) wniosek z zakresu kontroli lub oceny dowodów, np. o odczytanie protokołu zeznań
świadka z postępowania przygotowawczego w celu wyk rozbieżności i podważenia
wiarygodności dowodu
5) wniosek co do sposobu przeprowadzenia dowodu, np. o konfrontację o przesłuchanie
świadka pod nieobecność oskarżonego.
art. 170- Przesłanki oddalenia wniosku dowodowego, forma, konsekwencje
§ 1. Oddala się wniosek dowodowy, jeżeli:
1) przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne,
2) okoliczność, która ma być udowodniona, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy albo jest już
udowodniona zgodnie z twierdzeniem wnioskodawcy,
3) dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności,
4) dowodu nie da się przeprowadzić,
5) wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania.
§ 2. Nie można oddalić wniosku dowodowego na tej podstawie, że dotychczasowe dowody wykazały
przeciwieństwo tego, co wnioskodawca zamierza udowodnić.
§ 3. Oddalenie wniosku dowodowego następuje w formie postanowienia.
§ 4. Oddalenie wniosku dowodowego nie stoi na przeszkodzie późniejszemu dopuszczeniu dowodu,
chociażby nie ujawniły się nowe okoliczności.
Na postanowienie sądu o oddaleniu wniosku dowodowego zażalenie nie przysługuje, ponieważ
postanowienie takie nie stoi na przeszkodzę późniejszemu dopuszczeniu dowodu chociażby nie
ujawniły się nowe okoliczności. Postanowienie o oddaleniu wniosku dowodowego nie ma waloru
prawomocności materialnej.
120
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
120
Przesłuchanie
Problematyka jest bardzo szeroka, sięga do psychologii kryminalistycznej, czy psychologii
sądowej. Przez wieki organy postępowania nurtował problem co ważniejsze, dowody osobowe,
czy rzeczowe. Początkowo prym wiodły dowody osobowe, gdyż nauka była w takim stadium
rozwoju, że badanie dowodów rzeczowy było bardzo ograniczone. W XIX wieku fascynacja
dowodami rzeczowymi, dowody naukowe. Współczesne nie ma rozróżnienia na dowody lepsze
czy gorsze, organ prowadzący postępowanie nie może przebierać.
W procesie karnym możemy wyróżnić:
1) Przesłuchanie świadka
2) Przesłuchanie podejrzanego / oskarżonego
3) Przesłuchanie biegłego
Człowiek aby stać się źródłem dowodowym musi dokonać najpierw: spostrzeżenia, zachowania
w pamięci, odtworzenia.
Formowanie się zeznań u świadka dokonuje się w 3 etapach:
1.
Dokonywanie spostrzeżeń.
Podstawową kategorią psychologiczną są wrażenia. Do każdego z nas cały czas docierają
wrażenia, trwa to nieprzerwanie. Jedne przekraczają próg naszej wrażliwości i je
odbieramy. Niektóre nie przekraczają tego progu, są rejestrowane w podświadomości,
albo w ogóle je ignorujemy. Kiedy śpimy tez odbieramy wrażenia, choć stopień wrażeń
jest zmniejszony. Wrażenia przekraczające pewien próg, układają się w spostrzeżenia,
odbieramy je wszystkimi zmysłami. Ludzki mózg łącząc określone wrażenia, stara je się
ułożyć w pewną całość, mózg nie lubi luk. Stąd pochodzą wyobrażenia. To wszystko daje
nam obraz subiektywnie lub obiektywnie istniejącej rzeczywistości. Przesłuchując jakąś
osobę, trzeba sobie zdawać sprawę, że pewne elementy wiąże ona w całość, pomimo
niezarejestrowania pewnych elementów, część sobie wyobraża. Może się zdarzyć, że
świadek nie relacjonuje prawdziwie, ale nie dlatego że kłamie, tylko dlatego że tak to
zarejestrował, a pewne luki wypełnia jego mózg. Jest to rzecz naturalna.
Czynniki wpływające na dokonywanie spostrzeżeń:
Obiektywne – warunki dokonywania spostrzeżeń, np. odległość, światło,
wielkość zdarzenia, intensywność)
fizjologiczne – stan zdrowia
psychiczne – nastawienie emocjonalne
2.
Przechowywanie w pamięci, czyli zapamiętanie. Nasz system nerwowy przyjmuje
wrażenia, wyobrażenia. Pojemność mózgu jest jednak ograniczona. Mózg często usuwa
dane, które uważa za niepotrzebne.
9 faz pamięciowych wg Tulvinga:
Spostrzeganie, ze wszystkimi konsekwencjami czynienia spostrzeżeń
Kodowanie
Przechowanie zapamiętanego śladu
Dekodowanie, czyli wielokrotna modyfikacja tego śladu. Przy przypominaniu
pewnych zdarzeń może zadziałać wyobraźnia
Przechowywanie śladu dekodowanego
Wydobycie informacji z pamięci
Wybór tej informacji
Pamięć świadoma
Decyzja o zachowaniu
Z upływem czasu ślad się zaciera, zniekształca się.
121
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
121
3.
Odtwarzanie to relacjonowanie tego, co człowiek spostrzegł, zachował w sposób
złożony w pamięci. Odtwarzanie w czasie przesłuchania jest bardzo ważna kwestią, maja
tu wpływ czynniki:
Obiektywne – warunki samego przesłuchania, najlepsze są jeśli jesteśmy
przesłuchiwaniu w prokuraturze, gdy przesłuchuje jedna osoba, można się
skupić, skoncentrować, lepiej sobie przypominamy. Jeśli np. w komendzie, gdzie
siedzi 4 czy 5 funkcjonariuszy, gdy dochodzą do nas fragmenty innych rozmów.
Dobrych warunków przesłuchania nie ma również w sądzie. Świadek składa
zeznania w pozycji stojącej, jest dużo osób na sali. Np. w sądach norweskich,
przesłuchiwany siedzi składając zeznania, jest mu wygodnie
Fizjologiczne – samopoczucie osoby, nie można być po spożyciu alkoholu.
Spostrzegać po spożyciu można, ale nie zeznawać przed sądem, nawet kara
porządkowa może grozić i wydalenie z Sali rozpraw.
Psychologiczne – świadek też ma prawo być wariatem może przekazać
wartościowe informacje, a jeśli są przesłanki że ma zaburzone spostrzeganie art.
192, można go przesłuchać w obecności psychologa, on będzie się wypowiadał
co do jego zeznań. Badania w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym dotyczą
oskarżonego i pokrzywdzonego! A nie świadka. (
egzamin
)
Jeżeli świadek zeznaje prawdę to jest to sytuacja idealna, najbardziej pożądana w procesie.
Zeznania świadka mogą być nieprawdziwe, ale nie wynikające z kłamstwa, które jest intencją
przekazania nieprawdy. Świadek może relacjonować w sposób nieprawdziwy, ale może on być
przekonany o tym że mówi prawdę
Przyczyny zeznań nieszczerych wg Hołysta:
Obawa przed odpowiedzialnością karną świadka lub osób mu bliskich
Obawa przed kompromitacja moralną
Chroni członków rodziny i przyjaciół
Obawa przed zemstą świata przestępczego
Przekupstwo
Chęć zemsty
Tendencja do agrawacji – do odegrania konkretnej roli
Chęć zwrócenia na siebie uwagi
Przesłuchanie
- definicji nie ma KPK. Jest czynnością procesową o charakterze dowodowym,
formą czynnego odbioru zeznań świadków, wyjaśnień podejrzanych, oraz ustnych opinii
biegłych.
Art. 177 świadkiem jest każda osoba wezwana w tym charakterze przez organ procesowy.
Wezwana osoba ma obowiązek stawienia się i złożenia zeznań i zgodnie z art. 190 ma obowiązek
mówienia prawdy i niezatajania prawdy.
Głównym
celem przesłuchania
jest :
uzyskanie informacji o osobach miejscach, zjawiskach zdarzeniach, które mogą być
przydatne do uzyskania prawdy materialnej w konkretnej sprawie, czyli informacji
istotnych z punktu widzenia procesu karnego.
Inne dodatkowe cele przesłuchania:
pozwala również zebrać informacje o samym świadku, może być cenne do oceny
świadka,
zdobycie przez organ nowych informacji rozszerzających jego wiedzę w sprawie,
uzyskanie informacje o innych źródłach dowodowych
informacje o nowych, nieznanych przedtem dowodach, bądź z zeznań wynika
konieczność przeprowadzenia dowodów
122
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
122
Świadek będący osobą najbliższą ma prawo odmówić składania zeznań, może uchylić się również
od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogło by narazić jego lub osobę mu
najbliższą mogłoby narazić na odpowiedzialność karną. Może w pewnych sytuacjach żądać by
przesłuchania go z wyłączeniem jawności, gdy miałoby go narazić na hańbę, szkodę
Podejrzanym jest osoba co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo
której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do
przesłuchania w charakterze podejrzanego.
Etapy przesłuchania
1. Przygotowanie do przesłuchania – nie należy przystępować do przesłuchania bez
określonego przygotowania, podstawa są akta, materiał sprawy. Osoba powinna bardzo
dokładnie zapoznać z zebranym materiałem sprawy, dokładnie przeczytać wszystkie
protokoły itp. często się zdarza, że osoba przesłuchująca nie była obecna na miejscu
zdarzenia, na miejscu oględzin.
Sposób podejścia do przesłuchiwanego jest bardzo ważny. W postępowaniu
przygotowawczym przesłuchujący powinien zachować się z taktem, z kulturą, wtedy
może uzyskać naprawdę wiele informacji, wytwarza się dzięki temu dobra atmosfera,
wpływa to na dobrą komunikacje z przesłuchiwanym, zwłaszcza podejrzanym.
Rozwiązania siłowe są oznaką słabości przesłuchującego. Przesłuchanie powinno być
zaplanowane (np. wcześniej wypisane pytania). Można sporządzić plan przesłuchania
(nie jest zaliczany do akt głównych, niekiedy może znajdować się w aktach kontrolnych
danego organu) Powinno się wybrać do przesłuchania w pierwszej kolejności osoby
wiarygodne i naocznych świadków zdarzenia. Przesłuchanie podejrzanego możliwie
najpóźniej, bo już podstawowy materiał jest zebrany.
2. Taktyka przesłuchania świadka i dokumentowania:
Etap wstępny – sprawdzenie tożsamości świadka, imię nazwisko, wiek, zajęcie,
miejsce zamieszkania, pytanie o karalność za składanie fałszywych zeznań.
Warto jest świadka czasem uspokoić, gdy np. osoba jest bardzo zdenerwowana,
bo pierwszy raz występuje w takim charakterze. Pozwala to na nawiązanie
kontaktu, określenie zainteresowań czasem, poziom intelektualny. Wyrobienie
poczucia spokoju i bezpieczeństwa
Etap wypowiedzi spontanicznych – sakramentalne pytani: „Co panu/pani jest
wiadome w danej sprawie?” Przesłuchujący powinien słuchać, ewentualnie
robić notatki. Ewentualnie naprowadzać na główny cel przesłuchania, główny
wątek.
Etap zadawania pytań – mogą być już wcześniej przygotowane, mogą mieć na
celu uściślenie wypowiedzi świadka. Można już zacząć sporządzania protokołu.
Potrzebna jest podzielność uwagi. Nagranie tez można by było wykonać, ale i tak
potrzebny jest protokół, taśma może być załącznikiem. Trzeba o tym uprzedzić
świadka, a niektórzy wiedząc o nagraniu są skrępowani, mówią mniej.
Czynności końcowe, czyli dokończenie protokołu, możliwość korekty przez
świadka, świadek powinien go odczytać i złożyć parafkę. Po osobistym
zapoznaniu protokół podpisuje.
123
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
123
Zdarza się, że świadek nie chce zeznawać, lub w sposób oczywisty widać, że zeznaje nieprawdę:
Można wykazać związek świadka ze sprawą, można mu ujawnić fragment materiałów
sprawy, które wskazują na jego związek ze zdarzeniem
Metoda zagrożenia konsekwencjami - Można przedstawić konsekwencje prawne za
składanie fałszywych zeznań
Metoda przypominania pewnych faktów - Przedstawić pewne fakty z których
oczywiście wynika, że był na miejscu zdarzenia, że widział, uczestniczył.
Metoda wytworzenia u świadka poczucia bezpieczeństwa - Gdy podejrzewamy, że boi
się świata przestępczego, można zapewnić go o możliwej, przysługującej mu ochronie.
Jeśli wiemy że kłamie:
Bezpośrednie wykazanie kłamstwa gdy organ procesowy dysponuje określonym
materiałem, zazwyczaj to wystarcza, świadek zaczyna się mylić
Metoda refleksji logicznej – wykazanie bzdurności argumentacji świadka
Metoda szczegółowych pytań, gdy świadkowie mieli uzgodnioną przygotowaną wersję
zdarzenia,
Metoda ujawniania motywów kłamstwa. Co do ostatecznej oceny wiarygodności,
decyduje sąd, ale na szczeblu prowadzonego postępowania, prowadzący może pewne
elementy brać pod uwagę:
→ Osobę świadka, jego wiek, poziom umysłowy, poziom wiedzy, stan
zdrowia, możliwości odtwarzania
→ Spostrzeżenia wzrokowe świadka (odległość od postrzeganego
przedmiotu, wielkość, barwę, oświetlenie
→ Spostrzeżenia słuchowe (tło akustyczne, odległość od źródła dźwięku,
→ Postawa postrzegającego ( np. czy widział, czy odwrócił się słysząc huk
zderzających się aut, czy obserwuje monitoring)
→ Czas dzielący moment spostrzegania i moment odtwarzania
→ Przeżycia następcze
→ Możliwość wystąpienia sugestii (w szczególności dotyczy to dzieci i osób
w wieku podeszłym)
→ Warunki składania zeznań – czynniki sprzyjające i dezorganizujące
→ Stan osoby przesłuchiwanej (zmęczenie, znużenie, trudności
wysławiania się, formułowania myśli)
Ocena zeznań świadka:
1. Ocena osoby świadka – wiek, wykształcenie, płeć, reakcja na bodźce
2. Ocena spostrzeżeń wzrokowych (czasami może nawet się zdarzyć przeprowadzenie
eksperymentu procesowego)
3. Zbadanie spostrzeżeń słuchowych
4. Jaka była postawa świadka w trakcie przesłuchania
5. Jaki czas upłynął od chwili zdarzenia do przesłuchania
6. Wpływ przeżyć następczych
7. Możliwość wystąpienia sugestii
8. Stan wysławiania się danej osoby – poziom i zasób słownictwa
Specyfika przesłuchań – inna dla dziecka i osób w podeszłym wieku.
Przy protokołowaniu przesłuchania ważne jest żeby zapisywać treść zeznań w języku w jakim
świadek się wypowiada.
124
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
124
3. Taktyka przesłuchania podejrzanego:
Przede wszystkim po przedstawieniu zarzutów, pytania, czy zarzuty zrozumiała, czy żąda
uzasadnienia, jeśli zrozumiała to czy przyznaje się do zarzucanego czynu i czy chce
składać wyjaśnienia, należy poinformować o prawie odmowy składania wyjaśnień i
prawie odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania. Jeśli nie chce składać wyjaśnień to
protokół na tym się kończy. Czasem zdarza się że nić nie będzie wyjaśniał
Etap wstępno –obserwacyjny pozwala na zweryfikowanie wiedzy osobo
poznawczej w stosunku do podejrzanego, rozstrzygnięcie, czy należy go
skierować na badani psychiatryczne czy przesłuchać w obecności psychologa,
określić czy przesłuchujący wybrał właściwą taktykę przesłuchania, wytworzenie
właściwej atmosfery
Etap spontanicznych wyjaśnień – możliwość wypowiedzenia się podejrzanego
Etap indagacyjny (pytania) – najczęściej przyjmowaną linia obrony
podejrzanego: co do zasady nie przyznaje się, ale składając wyjaśnienia chce
pomniejszyć swoją rolę przy popełnieniu przestępstwa. Podejrzany/oskarżony
ma prawo kłamać. To stadium pytań zadający stara się krytycznie podchodzić do
wypowiadanych faktów, wyraża czasem nawet swój sceptycyzm.
Etap dokumentacyjny. Jeśli odmawia świadek czy podejrzany odmawiają
podpisu, pytanie dlaczego. Jęli nie ma konkretnego uzasadnienie, prowadzący
podpisuje się i wzmianka o odmowie ze strony świadka/ podejrzanego.
Jeśli widzimy, że podejrzany składa fałszywe wyjaśnienia możemy wykazać kłamstwo.
Podejrzany może kłamać – to wynika z jego prawa do obrony.
4. Przesłuchanie biegłego
Fazy przesłuchania biegłego
1. Wstępna – biegły podaje dane personalne, wykształcenie.
2. Faza swobodnej wypowiedzi – biegły podtrzymuje (lub nie podtrzymuje)
poprzednią opinię.
3. Faza pytań i odpowiedzi
Cel i istota przesłuchania biegłego:
1. Ponowne uzasadnienie opinii
2. Wyjaśnienie wszelkich wątpliwości
3. Stopień pewności wyników
4. Pokazanie wewnętrznych sprzeczności badań
5. Wykazanie kompetencji biegłego
125
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
125
Konfrontacja
Specyficzna formą przesłuchania jest konfrontacja. Art. 172 KPK- w celu wyjaśnienia sprzeczności
osób przesłuchiwanych. Równoczesne ponowne przesłuchanie dwóch osób na tę samą
okoliczność w celu wyjaśnienia sprzeczności w ich poprzednich zeznaniach, wyjaśnieniach, a
także opiniach biegłych. Konfrontacja dotyczy tylko sprzeczności – pytania dotyczą tylko tych
elementów, które w danym momencie są sprzeczne.
Konfrontuje się (nie są to wszystkie możliwości, KPK nie zakazuje innych, ale ze względu na
celowość i zasadność innych się nie przeprowadza)
Świadka ze świadkiem
Podejrzanego z podejrzanym
Świadka z podejrzanym
Biegłego z biegłym, gdy różnice w opiniach, wyjaśnić sprzeczności
Biegłych ze świadkiem lub podejrzanym nie konfrontuje się bo jego wiedza specjalna nie
dorównuje wiedzy świadka. Konfrontacja nie jest czynnością często spotykana, bo należy mieć
jasność i cel konkretny, aby ja przeprowadzić. Może przynieść pozytywny efekt, gdy wiemy ze
świadek ma mocna osobowość i jest w stanie oddziaływać na oskarżonego. Ale gdy oskarżony
jest szef mafii i jego osobowość jest silna, to przez niego konfrontowany świadek w obawie może
zmieniać zeznania.
Niedopuszczalne jest konfrontowanie świadka incognito (art. 184), chyba że później w wyniku
deanonimizacji zeznaje jawnie. Ze względu na fakt, że konfrontacja jest rodzajem przesłuchania,
stosuje się do niej art. 171 KPK. Jednakowoż nie można zastępować tą czynnością typowego
przesłuchania. Ponadto należy pamiętać, że konfrontacja jest czynnością fakultatywną, dlatego
też, jeśli prokurator w postępowaniu przygotowawczym odstąpi od konfrontacji z uwagi na jej
niecelowość, nie można tego uznać za istotny brak postępowania przygotowawczego.
Specyficzny sposób protokołowania. Konfrontacja jest ściśle ukierunkowana na elementach stanowiących
sprzeczność. Karta dzielona jest na dwie części na odpowiedzi konfrontowanych osób).
Biegły
Opinii biegłego zasięga się, gdy stwierdzenie danej okoliczności mającej istotne znaczenie dla
sprawy wymaga wiadomości specjalnych (art. 193 §1). Opinia jest zatem zawsze potrzebna,
jeżeli ustalenie danej okoliczności wymaga wiedzy specjalnej i nie ma znaczenia, czy organ
procesowy sam posiada taka wiedzę, czy też jej nie ma. Ustaleń faktycznych dokonuje się
bowiem w oparciu o dowody, a wiedza organu nie ma tego charakteru. Biegły to osoba
wyposażona w wiadomości specjalne, których nie posiada organ procesowy. Wiedza specjalna to
wiedza ponad przeciętną, wystarczającą do normalnego życia. KPK nie zakreśla rodzaju wiedzy,
może to być np. medycyna, kryminologia. Sytuacje, kiedy najczęściej wymagają powołania
biegłego, to np. sprawdzenie autentyczności podpisu, ocena stanu technicznego pojazdu. Nie
powołuje się biegłego do zadań z zakresu prawa, gdyż organ procesowy powinien posiadać takie
wiadomości, za wyjątkiem kwestii dotyczących prawa obcego i międzynarodowego. Powołanie
biegłego jest obowiązkiem, a nie prawem organu procesowego, jeśli stwierdzenie okoliczności
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia wymaga wiadomości specjalnych.
Kto jest biegłym / rodzaje biegłych:
·
Biegli z listy Prezesa Sądu Okręgowego (od 15 lat próbuje się opracować ustawę o
biegłych – jak na razie bezskutecznie. Kwestię reguluje Rozporządzenie Ministra
sprawiedliwości z 2005 r. w sprawie biegłych sadowych
zgodnie z tym
126
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
126
rozporządzeniem w każdym sądzie okręgowym jest sporządzania lista biegłych, którą
dysponuje Prezes Sądu Okręgowego. Każdy Sąd Okręgowy prowadzi swoja listę biegłych)
·
Pracownicy Instytucji Naukowych lub Specjalistycznych – fachowcy zatrudniani przez te
instytucje.
.
Ci pracownicy posiadają ogromną wiedzę merytoryczną, są długoletnimi
pracownikami, przeszli wiele szkoleń, fachowcy najwyższej klasy, nie maja uprawnień
biegłego jako takich, nie są wpisani na listę, ale jeżeli organ procesowy chce skorzystać z
ich usług, może wyznaczyć daną instytucję i powołać biegłego z danego zakresu.
Co do zasady jest przyjęta praktyka, że ekspertom laboratoriów policyjnych zabroniono
wpisywać się na listy biegłych sądowych i wykonywania ekspertyz prywatnych.
Rozrosło się bardzo wiele prywatnych firm prowadzących badania. Jeżeli organ
procesowy ma potrzebę na szybkie wykonanie ekspertyzy to zgłasza się do takiej
instytucji, wtedy ta instytucja dzwoni do biegłego. Są to pośrednicy, za wyjątkiem
Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego jest to organizacja użyteczności publicznej,
organizacja zrzeszająca profesorów, m.in. Hołyst, Młodziejowski, Kasprzak, rzeczywiście
działająca.
·
Biegli ad hoc – nie występują na listach. Organ posiada widzę, że dana osoba posiada
odpowiednią wiedzę w danej kwestii, a nie jest wpisana na listę. Może być powołany w
każdym czasie, do każdej sprawy, jeżeli jego wiedza jest przydatna dla organu.
Kto może być biegłym:
- osoba korzystająca z pełni praw obywatelskich i cywilnych
- 25 lat życia
- posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne, naukowe lub inne umiejętności
(technika, sztuka)
- daje rękojmię należytego wykonywania swoich obowiązków
- nie karana
- wyraża zgodę na ustanowienie go biegłym i wpisuje się na listę.
Uprawnienia biegłego:
1. Prawo do wydania opinii, żeby mógł ja wydać, musi być postanowieniem powołany do
wykonania konkretnej ekspertyzy. To postanowienie powinno zgodnie z art. 194
zawierać:
→ Imię i nazwisko biegłego
→ Ew. nazwę instytucji
→ Organ zlecający badania musi określić przedmiot i zakres ekspertyzy
→ Termin dostarczenie ekspertyzy
2. Prawo do odmowy pełnienia funkcji biegłego, które jest bardzo ograniczone. Jeżeli
organ procesowy powołał jakąś osobę postanowieniem, to ona ma obowiązek
wykonania danej ekspertyzy. Wyjątek: kiedy zlecone badania nie mieszczą się w
granicach fachowości i wiedzy specjalnej biegłego, jeśli organ zbyt szeroko, również
omyłkowo zakreślił ramy ekspertyzy.
3. Prawo do zapoznania się materiałami sprawy. Biegły otrzymuje materiał adekwatny do
zadanych mu pytań z zakresu ekspertyzy. Czasem potrzebne mu są całe akta sprawy, np.
jeśli ma się wypowiedzieć co do okoliczności zdarzenia. Czasem w rekonstrukcji zdarzeń
trzeba poprawić błędy funkcjonariuszy z postępowania przygotowawczego. Biegły ma
żądać wszelkich materiałów, takie które mu są potrzebne, a jak organ procesowy nie
chce mu ich wydać, to wydaje opinię cząstkową i podaje powód.
127
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
127
4. Prawo do udziału w rozprawie i w innych czynnościach. Eksperyment procesowy
wykonuje organ procesowy, a często w ramach ekspertyzy biegły wykonuje
eksperyment badawczy!
5. Prawo do aktywności w toku czynności procesowej. Ma on prawo składać wnioski,
czynić określone ustalenia, zadawać pytania, ma prawo współpracować z organem
procesowym. Np., przy eksperymencie, oględzinach może wskazać na pewne
spostrzeżenia wynikające z jego wiedzy specjalistycznej.
6. Prawo do przeprowadzenia badań oraz do dysponowania materiałem. Jest wiele
badań, które materiał dowodowy niszczą, np. analiza chemiczna narkotyku. Czasem nie
ma innego sposobu na przeprowadzenie badania, ale trzeba to odpowiednio
udokumentować, utrwalić.
7. Prawo do wynagrodzenie i zwrotu kosztów. Najważniejsze 52 zł za godzinę. w
porównaniu z Norwegią gdzie jest ok. 500 dolarów…
8. Prawo do wzmożonej ochrony prawnej.
Obowiązki biegłego:
1. Obowiązek przyjęcia i pełnienia funkcji biegłego. Wyjątek wyżej wymieniony.
2. Złożenia opinii
3. Sumienności i bezstronności. Dociekliwość biegłego jest mile widziana, potraktowanie
każdej ekspertyzy w sposób indywidualny. Organ procesowy może powołać innego
biegłego.
4. Obowiązek stawienia się na wezwanie organu.
5. Zachowania tajemnicy.
Opinia składana przez biegłego powinna zawierać (art. 200 § 2):
1) imię, nazwisko, stopień i tytuł naukowy, specjalność i stanowisko zawodowe biegłego
(biegłych), [kto, na czyje polecenie i w jakiej sprawie przeprowadzał badania]
2) imiona i nazwiska oraz pozostałe dane osób, które uczestniczyły w przeprowadzeniu
ekspertyzy, ze wskazaniem czynności dokonanych przez każdą z nich
3) w wypadku opinii instytucji — także jej nazwę i siedzibę,
4) czas przeprowadzonych badań oraz datę wydania opinii,
Biegły powinien opisać nadesłany materiał dowodowy, w przypadku badania śladów biegły powinien opisać jaki ślad
został zabezpieczony. Istotne jest także wyszczególnienie materiału porównawczego.
5) sprawozdanie z przeprowadzonych czynności i spostrzeżeń oraz opartych na nich wnioski,
6) podpisy wszystkich biegłych, którzy uczestniczyli w wydaniu opinii.
Osoby biorące udział w wydaniu opinii mogą być następnie przesłuchane jako biegli, osoby zaś,
które jedynie uczestniczyły w badaniach — w charakterze świadków (art. 200 § 3).
Opinia biegłego podlega ocenie nie tylko od strony jej logiczności i poprawności
wnioskowania, ale także co do jej merytorycznej trafności. Dowód ten powinien być więc
oceniany pod katem tego, czy:
1) biegły dysponuje wiadomościami specjalnymi niezbędnymi do stwierdzenia danej
okoliczności,
2) opinia jego jest logiczna (nie zawiera sama w sobie sprzeczności) i zgodna z doświadczeniem
życiowym oraz wskazaniami wiedzy,
3) jest ona pełna i jasna.
4) nic zachodzi sprzeczność między nią a inną ujawnioną w postępowaniu opinią.
128
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
128
Kodeksowe wady opinii biegłego
Jeżeli opinia biegłego jest niepełna lub niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej
opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych
biegłych lub powołać innych (art. 201). Pod rządem zbliżonego przepisu w k.p.k. z 1969 r.
(art. 182) w orzecznictwie trafnie wskazano, że:
a) opinia jest niepełna, jeżeli nie udziela odpowiedzi na wszystkie postawione biegłemu
pytania, na które zgodnie z zasobem swej wiedzy i udostępnionym mu materiałem dowodowym
sprawy mógł on i powinien udzielił odpowiedzi, a także gdy nie uwzględnia ona wszystkich
istotnych dla rozstrzygnięcia danej kwestii okoliczności (np. pomija niektóre mające znaczenie
dla jej opracowania dowody albo możliwe inne warianty lub nie uzasadniono w niej należycie
(lub w ogóle) wyrażonych tam ocen i poglądów,
b) opinia jest niejasna, jeżeli jej sformułowanie nie pozwala na zrozumienia wyrażonych
w niej ocen i poglądów lub sposobu dochodzenia do nich albo posługuje się nielogicznymi
argumentami
c) opinia jest wewnętrznie sprzeczna, jeżeli zawarte w niej wnioski są nielogiczne albo
nie znajdują oparcia w przeprowadzonych przez biegłego badaniach lub też budzą istotne
zastrzeżenia co do ich trafności w porównaniu z podanym w opinii materiałem badawczym,
a także gdy w opinii zawarto kilka różnych, wykluczających się wzajemnie ocen i
wniosków.
Ekspertyza a opinia
Poglądy:
I.
opinia to nadrzędne pojęcie
II.
Biegły przeprowadza ekspertyzę i na jej podstawie wydaje opinię
III.
Opinia to część ekspertyzy, a konkretniej: wnioski.
Wyłączenie biegłego (art. 196)
W charakterze biegłego nie mogą być jednak powołane osoby, które:
a) są obrońcą lub duchownym,
b) są osobą najbliższą dla oskarżonego lub pozostają z oskarżonym w szczególnie bliskim
stosunku osobistym,
c) były świadkiem czynu lub są powołane w charakterze świadka,
d) są zainteresowane bezpośrednio sprawą lub są małżonkiem, krewnym lub powinowatym
strony lub jej procesowego przedstawiciela albo pozostań z. nimi w stosunku przysposobienia,
opieki lub kurateli bądź we wspólnym pożyciu,
e) brały udział w postępowaniu jako prokurator lub jako prowadzący postępowanie
przygotowawcze bądź jako obrońca, pełnomocnik lub przedstawiciel ustawowy strony (art. 190
§1)
Opinia psychiatryczna
Opinia w celu wypowiedzenia się o stanie zdrowia psychicznego. 2 lekarzy psychiatrów,
dokonują oni badania oskarżonego/ podejrzanego. Również wypowiadają się do co
prowadzenia post karnego w stosunku do danego oskarżonego.
Badania/ obserwacje w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Nie dłużej niż 4 tygodnie, na
wniosek prowadzących obserwację można przedłużyć do 8.
Świadek ma prawo być wariatem jeśli istnieją wątpliwości co do poczytalności, czy
dokonywania przez niego spostrzeżeń, odtwarzania rzeczywistości, można go przesłuchać przy
obecności psychologa. W pewnych sytuacjach można go poddać badaniu ambulatoryjnemu, ale
nigdy w zakładzie psychiatrycznym.
129
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
129
Praca operacyjna – obok wszczętego postępowania, przed lub podczas umorzenia… czasem
zachodzi konieczność, by uzyskać informacje od biegłego. W tej sytuacji nie ma procesu, nie ma
postanowienia o powołaniu. Ustawy szczególne przewidują instytucję
konsultanta
. Organ
procesowy kieruje do biegłego pismo, bez wydawania postanowienia. Często nie jest
informowany o co w danej sprawie chodzi, bo sprawa posiada klauzulę tajności. Biegły
odpowiada na pismo tez pismem. Nie wydaje opinii, choć odpowiada na zawarte w piśmie
pytania. Wartość dowodowa takiego pisma jest znikoma, tylko informacyjna. Jeśli sprawa będzie
prowadzona w sposób procesowy zgodnie z KPK wtedy powołuje się tego biegłego i wydaję on
opinię i jest wtedy ona dowodem w sprawie. Konsultantowi organ procesowi płaci.
Specjalista
To nowa instytucja wprowadzona przez KPK z 1997 r. specjalista ma zmierzyć, utrwalić
przekazać, pełni rolę odtwórczą.
Specjalistów wzywa się do udziału w postępowaniu, aby pomogli organowi procesowemu przy
dokonaniu oględzin, przesłuchania przy użyciu urządzeń umożliwiających przeprowadzenie tej
czynności na odległość, eksperymentu, ekspertyzy, zatrzymania rzeczy lub przeszukania, jeśli
wymaga to czynności technicznych, np. wykonanie pomiarów, obliczeń, zdjęć, utrwalenie
śladów.
Rodzaje specjalistów:
1. Funkcjonariusze organów procesowych
2. Specjaliści cywilni –niebędący pracownikami organów ścigania
W odróżnieniu od biegłych dopuszczenie specjalistów do udziału w postępowaniu następuje w
formie zarządzenia, a nie postanowienia. Ponadto specjaliści dokonują czynności technicznych, a
więc nie sporządzają opinii.
Specjalista jest traktowany bardzo instrumentalnie, technicznie. Nie
tworzy on nowej jakości w przeciwieństwie do biegłego, który opiniuje na podstawie zebranego
w sprawie materiału i dochodzi do nowych wniosków, odkrywa coś.
Specjalistów można przesłuchać w charakterze świadków, jeśli ma to istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy.
130
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
130
Oględziny
Oględziny to zmysłowe zapoznanie się przez organ procesowy z miejscem, rzeczą lub ciałem
osoby w celu poznania ich cech i właściwości, z uwagi na ich znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy lub ujawnienia (wykrycia) innego źródła bądź środka dowodowego.
Oględziny są czynnością niepowtarzalną, co oznacza, że źle przeprowadzone pozbawią nas
materiału dowodowego, czasem nie do uzyskania za pomocą innych źródeł dowodowych.
Dlatego też, w przypadku gdy przedmiot może przy badaniu ulec zniszczeniu bądź
zniekształceniu, to część tego przedmiotu należy w miarę możliwości zachować w stanie
niezmienionym, a gdy to nie jest możliwe – stan ten utrwalić w inny sposób, np. fotografia (art.
207 §2).
Czynność procesowo – kryminalistyczna. Nazywa się badaniem miejsca zdarzenia, ze sprawcą
organ ścigania powiązany jest prze miejsce zdarzenia. Sprawca pozostawia tam różne ślady. Ślad
kryminalistyczny jest to każda zmiana w otaczającej nas obiektywnej rzeczywistości. Ślady mogą
być ujawnione, zabezpieczone, zbadane przez biegłego, opinia stanowi dowód w sprawie,
pośrednio zatem ślad jest dowodem. Przestępstwo doskonałe bez śladów jest fikcją.
Niedoskonałość organów ścigania raczej, może wynikać z czynników obiektywnych (kiedy po
prostu ludzka wiedza jest ograniczeniem) i subiektywnych.
Badanie miejsca zdarzenia
składa się z części:
1.
. Celem jest niedopuszczenie do zniszczenia śladów
Zabezpieczenie miejsca zdarzenia
na miejscu zdarzenia, zachowanie w sposób niezmieniony aż do przybycia ekipy
oględzinowej. Organ procesowy otrzymuje informacje że coś się stało, wysłanie patrolu
policyjnego i on po przybyciu zabezpiecza miejsce:
Orientuje się w charakterze zdarzenia
Udziela pomocy ofiarom, wzywa karetkę
Ogranicza teren, aby nie dopuścić innych osób (odgrodzenie taśmą)
Ustalenie świadków, zebranie danych świadków
Zatrzymanie sprawcy
Niedopuszczenie by widoczne ślady zostały zniszczone np. wskutek
niekorzystnych warunków atmosferycznych.
Jest to zabezpieczenie aktywne. Wyróżnia się tez zabezpieczenie pasywne, może go
dokonać każdy, jest to społeczny obowiązek (prawny tylko do udzielenia pomocy, dla
kierownika zakładu). Należy udzielić pomocy ofiarom, wezwać pogotowie, powiadomić
organ ścigania i w miarę możliwości nie dopuścić do zatarcia śladów i oczekiwać na
przyjazd uprawnionych organów.
Policja sporządza notatkę służbową (urzędową).
OGLĘDZINY
osoby
rzeczy
miejsca
131
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
131
2.
Oględziny miejsca zdarzenia
Technika prowadzeni oględzin zależy od rodzaju
.
zdarzenia. Celem jest zebranie maksymalnej ilości informacji o sprawcy. Sporządza się:
Etapy oględzin:
I.
Oględziny ogólnoorientacyjne
II.
Oględziny szczegółowe:
a) Faza statyczna
b) Faza dynamiczna
III.
Oględziny końcowe
IV.
Oględziny kontrolne
I.
Oględziny ogólnoorientacyjne
Kto robi (uczestniczy):
- oficer dochodzeniowy – odpowiada za kwestie procesowe
- technik kryminalistyki – odpowiada za kwestie techniczne (ślady itp.)
Mogą zostać uzupełnione przez PROKURATORA (zwłoki czy katastrofa – jego obecność jest
obowiązkowa).
Niekiedy w trakcie oględzin powinien uczestniczyć biegły (np. medyk sądowy do zwłok).
Przy skomplikowanych sytuacjach w oględzinach mogę brać udział biegli z różnych
specjalności.
Opisanie terenu, dokumentacja wyglądu terenu fotograficzna czy szkice. Podejmowanie
określonych decyzji dotyczących tego jak oględziny danego zdarzenia będą przeprowadzane.
II.
Oględziny szczegółowe
Faza statyczna – stwierdzamy występowanie śladów, wkraczanie na miejsce zdarzenia. Nie
dotykamy bezpośrednio śladów, stawiamy numerki zaznaczając występowanie tych śladów.
Faza dynamiczna – zabezpieczenie danych sladów przez technika kryminalistyki,
zastosowanie środków (np. by pozyskać slady linii papilarnych), dotykamy bezpośrednio tych
dowodów.
III.
Oględziny końcowe
Bezpośrednie zabezpieczenie śladów, odpowiednie opakowanie śladów w taki sposób, żeby
było wiadomo, że pochodzą one z miejsca zdarzenia.
IV.
Oględziny kontrolne
Rozpoczynamy przegląd od początku żeby się upewnić czy niczego nie przeoczyliśmy.
132
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
132
Dokumenty, które trzeba sporządzić z oględzin:
4. Protokół oględzin – obligatoryjnie, zawiera:
a) Kto prowadzi
b) Skład ekipy
c) Warunki atmosferyczne
d) Opis używanego sprzętu (np. aparaty wykorzystywane do dokumentacji
fotograficznej)
Pisze się go w czasie teraźniejszym, powinien być obiektywny. W protokole oględzin nie
zawieramy wniosków. Powinien on stanowić dokładne odzwierciedlenie tego jak miejsce
zdarzenia wyglądało.
5. Dokumentacja fotograficzna - Finalnym jej odbiorcą jest sąd który nigdy nie widział
miejsca zdarzenia. Wyróżnia się:
- fotografie ogólne (cały wygląd miejsca zdarzenia)
- fotografie panoramy
- fotografie sytuacyjne (węzłowe)(najistotniejsze fragmenty
zdarzenia)
- fotografie szczegółowe (wygląd określonych śladów)
3. szkic – graficzny obraz pomieszczenia – jest wykonany w skali
4. notatka służbowa (urzędowa) z oględzin – dokument fakultatywny, można w niej podać
swoje sugestie, wersje dotyczące zebranych dowodów.
Mogą zdarzyć się oględziny osoby. Powinien być obecny lekarz
Oględziny rzeczy. Opis wyglądu, dokumentacja.
3.
. Funkcjonariusze, badają,
Penetracja przyległego terenu do miejsca zdarzenia
sprawdzają teren wokół miejsca zdarzenia. Sprawcy czasem cos wyrzucają, ukrywają
niedaleko miejsca zdarzenia.
4.
o miejscu zdarzenia i o samym zdarzeniu.
Zapewnienie dopływu informacji
Informacje natury operacyjnej, informacje świadków.
Ślad – każda zmiana w obiektywnie otaczającej nas rzeczywistości.
Oględziny rzeczy: obejmują przedmioty pochodzące z przestępstwa lub służące do jego
popełnienia, jak również przedmioty na których zostało utrwalone działanie sprawcy oraz inne
rzeczy mające znaczenie dowodowe dla identyfikacji sprawcy. Rzecz może być przedmiotem
dalszych badań w ramach przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych. Jeżeli przedmiot może
ulec przy badaniu zniszczeniu lub zniekształceniu, część tego przedmiotu należy w miarę
możności zachować w stanie nie zmienionym, a gdy to nie jest możliwe – stan ten utrwalić w
inny sposób (art. 207 §2)
Art.210 KPK podstawa do przeprowadzenia ekshumacji (wyjęcia zwłok z grobu). Czasem nie
zawsze prawidłowo przeprowadzono sekcję. Specjalistyczna firma dokonuje wyjęcia, transport
do zakładu medycyny sadowej (choć nie koniecznie), po sekcji przełożenie do nowej trumny i
pochówek.
133
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
133
Eksperyment procesowy
(art. 211)
To czynność organu procesowego polegająca na dokonaniu doświadczenia lub odtworzenia
przebiegu zdarzenia, jego fragmentu, w ściśle określonych warunkach, w celu:
1) sprawdzenia uzyskanych dowodów,
2) uzyskania nowych dowodów,
3) weryfikacji czynności śledczych
[!]
Należy odróżnić eksperyment badawczy od eksperymentu procesowego.
To część metodyki pracy
biegłego. Wykonany jest w
ramach ekspertyzy.
Jest czynnością procesową.
Przeprowadza go organ
procesowy (policja,
prokurator, sąd). W ramach
eksperymentu procesowego
biegły może wykonać
eksperyment badawczy.
Wizja lokalna – KPK z 1929 przewidywał to pojęcie. W obecnym KPK jednak ono nie obowiązuje. Jest
jednak głęboko zakorzenione. Jest to czynność kryminalistyczna polegająca na bezpośrednim poznaniu
zmysłowym miejsca zdarzenia lub jego fragmentu w celu sprawdzenia czy uprzednio uzyskane informacja
o tym miejscu są zgodne z rzeczywistością albo w celu sprecyzowania lub uzupełnienia tych informacji.
Wizja lokalna przypomina oględziny miejsca, lecz różni się od nich istotnie, gdyż spełnia funkcje
weryfikacyjne, sprawdzające, a nie wykrywcze i zabezpieczające
.
Eksperyment procesowy może polegać na sprawdzeniu:
a) możliwości widzenia zdarzenia (czy można dane sytuacje zaobserwować z
danego miejsca)
b) możliwości słyszenia czegoś (trzeba sprawdzić jak w terenie wygląda
sytuacja akustyczna)
c) możliwości dokonania jakiejś czynności (czy określone zdarzenie mogło tak
przebiegać)
d) innych zdarzeń zmysłowych (zapachy, substancje itp.)
e) mechanizmu przebiegu zdarzenia (bardzo często w sprawach o wypadki
drogowe, np. próby hamowania itp.)
3 Nieformalne zakazy przeprowadzenia eksperymentu Kiedy nie należy przeprowadzać
eksperymentu:
Jeżeli zagraża on życiu lub zdrowiu osób uczestniczących
Jeżeli pociągałby on za sobą znaczące straty w mieniu
(straty, które mogą powstać to np.
zbicie szyby, wyłamanie zamka w drzwiach, uszkodzenie drzwi)
Jeżeli danych eksperyment narusza zasady moralności, etyki, dobrych obyczajów
Eksperyment dokumentujemy zgodnie z art. 143 KPK protokołem. (+ fotografie, zapisy video)
134
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
134
Wywiad środowiskowy
Wywiad środowiskowy jest samoistnym dowodem , dostarczającym przede wszystkim informacji
potrzebnych do oceny osoby oskarżonego i jego zachowania w środowisku, w którym przebywa
oraz do wyboru kary i środków karnych.
Organy procesowe maja nakaz zbierania danych o oskarżonym. Zgodnie z art. 213 KPK, należy
ustalić tożsamość oskarżonego, jego wiek, stosunki rodzinne i majątkowe, wykształcenie, zawód
i źródła dochodu oraz dane o jego karalności.
Wywiad środowiskowy występuje w dwóch formach:
1. względnie obligatoryjnej (art.214 §1).
Zarządza się go w razie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest
ustalenie danych co do właściwości i warunków osobistych oraz
dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.
2. obligatoryjnej (art. 214 §2).
Przeprowadza się go obowiązkowo w sprawach o zbrodnie oraz w stosunku
do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21. roku życia jeżeli
zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu.
Kto przeprowadza wywiad środowiskowy:
1) Kurator sądowy
2) Inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów
3) Policja – w szczególnie uzasadnionych wypadkach.
Art. 214
§ 3. Wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego, który nie ma w
kraju stałego miejsca zamieszkania.
§ 4. Wynik wywiadu środowiskowego powinien w szczególności zawierać:
1) imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad,
2) imię i nazwisko oskarżonego,
3) zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego oraz dokładne informacje o środowisku oskarżonego,
w tym rodzinnym, szkolnym lub zawodowym, a nadto informacje o jego stanie majątkowym i źródłach
dochodów.
4) informacje dotyczące stanu zdrowia oskarżonego, a także o nadużywaniu przez niego alkoholu,
środków odurzających, środków zastępczych lub substancji psychotropowych,
5) własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad, zwłaszcza dotyczące właściwości i
warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.
§ 5. Dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, osoba
przeprowadzająca wywiad ujawnia jedynie na żądanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym -
prokuratora.
§ 6. Osoby, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, mogą być w razie potrzeby
przesłuchane w charakterze świadków.
§ 7. Policja jest obowiązana udzielić osobie przeprowadzającej wywiad pomocy przy wykonywaniu zadań
związanych z wywiadem środowiskowym w celu zapewnienia jej bezpieczeństwa.
§ 8. Do osoby powołanej do przeprowadzenia wywiadu środowiskowego stosuje się odpowiednio przepisy
o wyłączeniu sędziego. Orzeka o tym sąd, a w postępowaniu przygotowawczym - prokurator.
135
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
135
Badanie osoby oskarżonego
art. 215
W razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może zarządzić badanie
oskarżonego przez biegłych psychologów lub lekarzy z zachowaniem zasad określonych w art. 74.
Sięgnięcie po biegłych psychologów może być podyktowane potrzebą zrozumienia podłoża
psychicznego czynu oskarżonego odbiegającego od obrazu jego osobowości i dotychczasowej
linii życia. Zasadne może być także przy ustalaniu stanu silnego wzburzenia, gdy niezbędne jest
dokładne poznanie i zrozumienie osobowości oskarżonego w związku z jego nietypowa reakcją.
Badania lekarskie mogą być niezbędne zarówno do celów dowodowych, jak i wynikać z potrzeby
ustalenia okoliczności mających wpływ na tok postępowania, np. odroczenie rozprawy,
zawieszenie postepowania.
Zatrzymanie rzeczy
Art. 217 KPK określa instytucję zatrzymania rzeczy (odrębną od czynności procesowej
przeszukania), której istota polega na przejęciu rzeczy przez organ procesowy od osoby
władającej rzeczą. Procedura rozpoczyna się wezwania do wydania rzeczy dobrowolnie, a w
razie odmowy można przeprowadzić odebranie rzeczy.
Zatrzymanie obejmuje rzeczy:
1) mogące stanowić dowód w sprawie, a więc które: a) służyły lub były przeznaczone do
popełnienia przestępstwa, b) zachowały na sobie ślady przestępstwa, c) pochodzą bezpośrednio
lub pośrednio z przestępstwa, d) mogą służyć jako środek dowodowy do wykrycia
sprawcy czynu lub ustalenia przyczyn i okoliczności przestępstwa albo których posiadanie
bez zezwolenia jest zabronione (§ 122 regul. prok.);
2) podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze
majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody; w tym wypadku z okoliczności sprawy
powinno wynikać, że zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym w
odniesieniu do rzeczy, które ulegają zatrzymaniu (por. art. 291 i n.).
Osoby władające rzeczami, o których mowa, są obowiązane wydać je na żądanie uprawnionego
organu. Obowiązek ten dotyczy wszystkich osób, niezależnie od ich sytuacji procesowej (a więc
oskarżonego, innego uczestnika postępowania, osoby nieuczestniczącej w postępowaniu) oraz
tytułu (legalnego lub nielegalnego) władania. Wykonanie tego obowiązku, w stosunku do osób,
które odmawiają wydania rzeczy, może być w ograniczonym zakresie egzekwowane przez
stosowanie kar porządkowych (por. art. 285 § 1 w zw. z art. 287 § 1 i 2). Nie dotyczy to jednak
oskarżonego i innych stron procesowych oraz ich procesowych przedstawicieli, jak również osób,
które mogą uchylić się od złożenia zeznań (art. 287 § 4). Z żądaniem wydania rzeczy można
wystąpić tylko wtedy, gdy wiadomo, że ma je osoba, do której skierowano żądanie.
Decyzja o zatrzymaniu rzeczy należy do kompetencji sądu lub prokuratora i wymaga wydania
postanowienia. W sytuacjach szczególnych z żądaniem wydania rzeczy może wystąpić
Policja lub inny uprawniony organ, także wówczas, gdy nie dysponuje postanowieniem sądu lub
prokuratora, decyzja ta bowiem - ze względu na wypadek niecierpiący zwłoki - nie mogła być
uprzednio wydana. Gwarancją legalności zatrzymania rzeczy, dokonanego przez Policję lub inny
uprawniony organ na podstawie nadzwyczajnego uprawnienia przewidzianego w tym przepisie,
jest określony w nim tryb zatwierdzania tej czynności przez sąd lub prokuratora (art. 217 § 4). Z
art. 217 § 4 i art. 230 § 1. Zatrzymanie rzeczy zgodnie z art. 143 wymaga spisania
protokołu, można go jednak nie sporządzać, jeżeli rzecz załącza się do akt sprawy.
136
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
136
Przeszukanie
art. 219
§ 1. W celu wykrycia lub zatrzymania albo przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej, a
także w celu znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie lub podlegających zajęciu
w postępowaniu karnym, można dokonać przeszukania pomieszczeń i innych miejsc, jeżeli
istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy
tam się znajdują.
§ 2. W celu znalezienia rzeczy wymienionych w § 1 i pod warunkiem określonym w tym przepisie
można też dokonać przeszukania osoby, jej odzieży i podręcznych przedmiotów.
Rodzaje przeszukania
1) Osoby
(zazwyczaj przy zatrzymaniu, przeszukanie odzieży, bo dana osoba może np.
posiadać broń, przeszukanie ciała w przypadku przemytu. Przy przeszukiwaniu osoby
należy pamiętać aby w miarę możliwości dokonywała tego osoba tej samej płci)
2) Pomieszczeń
3) Innych miejsc
Podstawy prawne przeszukania:
1. Postanowienie sądu bądź prokuratora. Podstawa najważniejsza, decyzja organu
procesowego w formie postanowienia.
2. Nakaz kierownika danego organu ścigania (danego komendanta).
3. Sytuacje wyjątkowe, organ działa w ramach czynności niecierpiących zwłoki –
dokonanie przeszukania okazując legitymację służbową. W praktyce najczęściej
stosowana, ponieważ często decyzje o przeszukaniu dokonuje się natychmiast.
Przeszukanie pomieszczeń powinno odbywać się w godzinach od 6 do 22. W porze nocnej tylko
w przypadkach niecierpiących zwłoki i w przypadkach, gdy obiekt przeszukiwany jest dostępny
dla wszystkich. Przeszukanie rozpoczęte za dnia można kontynuować nocą.
Rozpoczynając przeszukanie po przedstawieniu dokumentu uprawniającego do jego wykonania,
wzywa się osobę do dobrowolnego wydania określonego przedmiotu. Jeśli odmawia lub dana
osoba pewne rzeczy wyda, a więcej nie ma, choć jest uzasadnione podejrzenie że wydała nie
wszystko to następuje przeszukanie. Powinno wyrządzić jak najmniejszą dolegliwość osobie
przeszukiwanej i nie powinno wyrządzać niepotrzebnych szkód. Straty pokrywa Skarb Państwa.
Art. 227 KPK Dyrektywy przeprowadzania przeszukania. Przeszukanie powinno być
dokonane:
1) Zgodnie z celem
2) Z zachowaniem umiaru
3) Z poszanowaniem godności osób, których ta czynność dotyczy.
Jeśli w trakcie przeszukania znajdziemy dokumenty tajne, poufne to funkcjonariusz policji bez
odczytywania odpowiednio zabezpiecza ten dokument i przekazuje go prokuratorowi lub
sądowi.
Z czynności przeszukania sporządza się protokół (m.in. wykaz zatrzymanych przedmiotów, kto
uczestniczył, jaki cel, co wynika z przeszukania, kto przeprowadzał tę czynność). Znalezione
przedmioty są wpisywane do protokołu przeszukania i w określony sposób zabezpieczane.
Częstym błędem jest odstąpienie od prowadzenia oględzin znalezionych przedmiotów. Osoba, u
której dokonano przeszukania powinna otrzymać kopię protokołu.
Jeśli jest prowadzone na podstawie nakazu lub legitymacji – w ciągu 7 dni prokurator lub sąd
powinien przeszukanie zatwierdzić (postanowieniem).
Kontrola i utrwalanie rozmów kodeks
137
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
137
Środki przymusu
Biorąc pod uwagę fakt, że właściwe działanie wymiaru sprawiedliwości jest wypadkową działań
sądu oraz organów ścigania, należy zapewnić im możliwość prawidłowego wykonania czynności
procesowych, które mają na cel wykrycie przestępstwa, jego sprawcy oraz jego ewentualne
ukaranie. Środki, które mają zabezpieczyć prawidłowy przebieg postępowania i niwelować
pojawiające się przeszkody w realizacji wcześniej wymienionych czynności, nazywają się
środkami przymusu. Bez względu na stopień ich dolegliwości zawsze ograniczają prawa bądź
wolności obywatelskie.
1. Zatrzymanie
2. Środki zapobiegawcze:
- tymczasowe aresztowanie
- poręczenie majątkowe, społeczne, indywidualne
- dozór policji
- dozór przełożonego
- zawieszenie w czynnościach służbowych, zakaz wykonywania
zawodu, zakaz prowadzenia określonej działalności (art. 276)
- zakaz opuszczania kraju i zatrzymanie paszportu
3. Poszukiwanie oskarżonego i list gończy
4. List żelazny
5. Kary porządkowe
6. Zabezpieczenie majątkowe
Zatrzymanie
Zatrzymanie to krótkotrwałe pozbawienie wolności celem zastosowania środka
zapobiegawczego sensu stricte lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo
oskarżonego do organu procesowego.
Można wyróżnić 2 rodzaje zatrzymania: pozaprocesowe i procesowe.
Do zatrzymania pozaprocesowego zaliczamy:
a) Zatrzymanie administracyjne – stosowane na podstawie art. 40 ust. 1 WychTrzeźwU co
do osób, które swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym,
zakładzie pracy, bądź też zachowanie zagraża ich życiu lub zdrowiu i zdrowiu innych
osób. Zatrzymanie administracyjne nie może być dłuższe niż 24 h.
b) Zatrzymanie porządkowe (prewencyjne) – dokonywane na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 3
ustawy o Policji w stosunku do osób, które w sposób oczywisty i bezpośredni stanowią
zagrożenie dla życia lub zdrowia, a także mienia.
c) Zatrzymanie penitencjarne – realizowane na podstawie art. 15 ust. 2 pkt 2a ustawy o
Policji, w odniesieniu do osób, które na podstawie zezwolenia(przepustki) opuściły
areszt śledczy bądź zakład karny i nie powróciły do niego w wyznaczonym terminie.
Jeśli zaś chodzi o zatrzymanie procesowe, to możemy je podzielić na:
1) Ujęcie obywatelskie
2) Zatrzymanie właściwe
3) Zatrzymanie na żądanie prokuratora
138
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
138
Ujęcie obywatelskie jest uregulowane w art. 243 KPK i daje każdemu prawo ujęcia osoby na
gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu
przestępstwa jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości.
Bardzo ważne jest, aby osobę ujętą niezwłocznie oddać w ręce policji, a więc bez zbędnej zwłoki.
Należy pamiętać, że okresu ujęcia nie zalicza się do czasu zatrzymania.
Zatrzymanie właściwe polega na tym, że policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli
istnieje uzasadnione podejrzenie, że popełniła ona przestępstwo a zachodzi obawa ucieczki lub
ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa, bądź też nie można ustalić jej
tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postepowania w
trybie przyspieszonym.
Art. 244 § 1. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła
ona przestępstwo, a zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też
nie można ustalić jej tożsamości albo istnieją przesłanki do przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w
trybie przyspieszonym.
§ 1a. Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona
przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie
popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa
grozi.
§ 1b Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeśli przestępstwo, o którym mowa w § 1a, zostało popełnione przy
użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona
przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego
przestępstwa grozi.
§ 2. Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach,
w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata, oraz wysłuchać go.
§ 3. Z zatrzymania sporządza się protokół, w którym należy podać imię, nazwisko i funkcję dokonującego tej
czynności, imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości - jej rysopis oraz dzień,
godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się ją podejrzewa. Należy także wciągnąć
do protokołu złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć udzielenie mu informacji o przysługujących
prawach. Odpis protokołu doręcza się zatrzymanemu.
§ 4. Niezwłocznie po zatrzymaniu osoby podejrzanej należy przystąpić do zebrania niezbędnych danych, a także o
zatrzymaniu zawiadomić prokuratora. W razie istnienia podstaw, o których mowa w art. 258 § 1-3, należy wystąpić
do prokuratora w sprawie skierowania do sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie.
Osoba podejrzana ma prawo do kontaktu z adwokatem, rozmowy z adwokatem przy której
może uczestniczyć funkcjonariusz, prawo do poinformowaniu osoby bliskiej o zatrzymaniu. Na
zatrzymanie przysługuje zażalenie do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zatrzymania lub
prowadzenia postępowania. Zażalenie jest rozpatrywane niezwłocznie, jeśli sąd uzna, że
zatrzymanie było bezzasadne bądź nielegalne zarządza natychmiastowe zwolnienie.
Zatrzymanego należy natychmiast zwolnić gdy:
1. Ustanie przyczyna zatrzymania
2. W ciągu 48 h zatrzymany nie zostanie przekazany do dyspozycji sądu
w celu zastosowania środka w postaci tymczasowego aresztowania
3. W ciągu 24 h od przekazania go do dyspozycji sądu nie przedstawiono
mu postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.
Ponowne zatrzymanie osoby na podstawie tych samych okoliczności i dowodów jest
niedopuszczalne.
Zatrzymanie na żądanie prokuratora – art. 245 KPK – może być połączone z przeszukaniem i
przymusowym doprowadzeniem do sądu.
139
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
139
Środki zapobiegawcze
Środki zapobiegawcze to środki przymusu stosowane wobec oskarżonego w celu zabezpieczenia
prawidłowego toku postępowania. Stanowią one zabezpieczenie przed faktami
prawdopodobnymi, do których jeszcze nie doszło, np. tymczasowe aresztowanie podejrzanego z
powodu uzasadnionej obawy matactwa. Wyróżnia się dwie podstawy zastosowania środków
zapobiegawczych: podstawę ogólną(art. 249 §1) oraz podstawy szczególne(art. 258). Aby
zastosować którykolwiek środek zapobiegawczy konieczne jest zaistnienie podstawy ogólnej i
którejkolwiek z podstaw szczególnych. Bez spełnienia tego wymogu nie ma mowy o prawnie
skutecznym zastosowaniu środka zapobiegawczego.
art. 249
§ 1. Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku
postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego,
ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże
prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo.
Środek zapobiegawczy stosujemy do PODEJRZANEGO! Przed zastosowaniem środka
zapobiegawczego należy osobę przesłuchać już w charakterze podejrzanego.
Tymczasowe aresztowanie
Tymczasowe aresztowanie jest izolacyjnym środkiem zapobiegawczym. Ma ono szczególny
charakter – jest bowiem zbliżone w sposobie wykonywania do kary pozbawienia wolności
poprzez odgraniczenie od świata zewnętrznego.
Podstawą ogólną jest:
o wykazanie przez dowody zebrane w sprawie dużego prawdopodobieństwa iż oskarżony
popełnił przestępstwo.
Podstawami szczególnymi:
1. zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego
2. zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do fałszywych zeznań
3. potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego
toku postępowania , może być uzasadniona grożącą mu karą;
a. oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą
pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat,
b. sąd I instancji skazał oskarżonego na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata
4. istnienie obawy popełnienia przez oskarżonego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub
bezpieczeństwu powszechnemu.
Zastosowanie tymczasowego aresztowania wymaga zaistnienie łączne wystąpienie podstawy
ogólnej i szczególnej. Pomimo wystąpienia tej koniunkcji nie można zastosować tymczasowego
aresztowania gdy występuje przesłanka negatywna bezwzględnie :
przewiduje się orzeczenie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
wykonania lub łagodniejszej
przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nie dłuższą niż rok
Negatywnych przesłanek nie stosuje się gdy środek ten stosuje się z powodu ukrywania się,
uporczywego niestawiennictwa lub w inny sposób utrudniania postępowania.
140
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
140
Przesłanki negatywne względne – w przypadku ich wystąpienia ocena czy należy zastosować
tymczasowe aresztowanie należy do sądu.
o
Wystarczy inny środek zapobiegawczy
o
Jeśli Szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego
aresztowania zwłaszcza gdy:
-Spowodowałoby to poważne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia
oskarżonego
- Pociągałoby to wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego rodziny
Podmiot uprawniony do stosowania tymczasowego aresztowania
Organem upoważnionym do stosowania tymczasowego aresztowania jest wyłącznie sąd, co do
zasady sąd rejonowy w miejscu gdzie prowadzi się postępowanie(zarówno w postępowaniu
jurysdykcyjnym[
z urzędu, na wniosek stron, oskarżyciela posiłkowego] jak i przygotowawczym[w
tym na wniosek prokuratora]) w szczególnych przypadkach także inny sąd
Postępowanie w przedmiocie tymczasowego aresztowania
1. przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania sąd jest zobowiązany do
przesłuchania oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się
lub nieobecności w kraju.
2. O terminie przesłuchania sad zawiadamia prokuratora
3. należy dopuścić obrońcę do udziału w posiedzeniu, jeśli się stawi (zawiadomienie
obrońcy jest konieczne tylko jeśli wymaga tego oskarżony i nie utrudnia to
przeprowadzenia czynności)
4. decyzja ma formę postanowienia
5. o zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest zobowiązany niezwłocznie
poinformować pracodawcę
6. ponadto:
a. ma obowiązek zawiadomić sąd opiekuńczy jeśli zachodzi potrzeba opieki nad
dziećmi poszkodowanego
b. zawiadomienia organu opieki społecznej jeśli zachodzi potrzeba opieki nad osobą
niedołężną lub chorą
c. przedsięwzięcia czynności niezbędnych dla ochrony mienia i mieszkania tymczasowo
aresztowanego
Okres tymczasowego aresztowania
Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania.
w postępowaniu przygotowawczym przewiduje się:
o
okres nie dłuższy niż 3 miesiące
o
sąd właściwy rozpoznania sprawy w I instancji może przedłużyć TA, Jeśli ze względu na
okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w powyższym
terminie na okres który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy
o
przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres dłuższy niż 12 miesięcy może dokonać
sąd apelacyjny w którego okręgu sprawa się toczy z przyczyn zawartych w art. 263
w postępowaniu sądowym
o
jest to okres 2 letni od zastosowania tymczasowego aresztowania(łączy się z okresem z
postępowania przygotowawczego)do wydania 1 wyroku w sprawie
o
okres ten może być przedłużony przez sąd apelacyjny na określony czas na wniosek sądu
przed którym sprawa się toczy
141
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
141
Kontrola tymczasowego aresztowania
kontrola jest przeprowadzana:
1. na skutek zażalenia – na zasadach ogólnych – można je składać tylko raz
2. Na wniosek oskarżonego o uchylenie lub zmianę tymczasowego aresztowania (w
postępowaniu przygotowawczym decyduje o jego losie prokurator a w sądowym sąd).
Zaskarżenie na odmowę wniosku przysługuje jedynie po upływie okresu 3 miesięcznego od dnia
wydania postanowienia w przedmiocie TA, rozpatruje je prokurator nadrzędny lub sąd w
składzie 3 sędziów(w zależności od etapu procesu)
3. z urzędu gdy organ procesowy dojdzie do wniosku, że dalsze stosowanie tymczasowego
aresztu jest nieuzasadnione.
Zaliczenie tymczasowego aresztowania na poczet kary
na poczet orzeczonej kary zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie,
zaokrąglając czas do pełnego dnia przy czym 1 dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa
się: jednemu dniowi kary pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności,
dwóm stawkom dziennym grzywny.
Poręczenie
Poręczenie jest nie izolacyjnym środkiem zapobiegawczym, który ma zabezpieczyć wypełnianie
przez oskarżonego (podejrzanego) obowiązków procesowych, a więc stawiennictwo na każde
wezwanie organu procesowego oraz powstrzymywanie się od utrudniania postępowania.
Wyróżniamy poręczenie:
1) majątkowe Poręczenie majątkowe może ustanowić oskarżony lub inna osoba.
Poręczenie majątkowe może przybrać postać: pieniędzy, papierów wartościowych,
hipoteki, zastawu. ‘postanowienie o poręczeniu wydaje sąd, a w postepowaniu
przygotowawczym prokurator. Wysokość i warunki poręczenia są uzależnione od
sytuacji majątkowej oskarżonego i osoby składającej poręczenie, charakteru
przestępstwa/popełnionego czynu i wysokości wyrządzonej szkody. Organ zawiadamia
poręczającego o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa (art. 267),
Poręczający ma obowiązek informowania organu procesowego o każdych działaniach
oskarżonego (podejrzanego), które mają na celu utrudnianie postępowania oraz
czynnościach zmierzających do uchylenia się od stawiennictwa. Wyróżnia się dwie formy
przepadku przedmiotu bądź ściągnięcia sumy poręczenia: obligatoryjny i fakultatywny.
Są one uzależnione od zachowania się oskarżonego (podejrzanego). Obligatoryjny
przepadek poręczenia lub ściągnięcie sumy poręczenia następuje w razie ucieczki lub
ukrycia się oskarżonego, zaś fakultatywnie, jeśli oskarżony (podejrzany) w inny sposób
utrudnia postępowanie karne. O przepadku orzeka z urzędu sąd, przed którym
postępowanie się toczy, zaś w postępowaniu przygotowawczym na wniosek
prokuratora – sąd właściwy do rozpoznania sprawy (art. 270
§1).
2) Społeczne Warunkiem udzielenia poręczenia społecznego jest określony związek
między poręczającym a oskarżonym (podejrzanym). W związku z tym poręczenie można
przyjąć od: pracodawcy oskarżonego, kierownictwa szkoły lub uczelni, zespołu w którym
oskarżony pracuje, organizacji społecznej, której jest członkiem, a jeśli jest żołnierzem –
od zespołu żołnierskiego.
3) osoby godnej zaufania (indywidualne) Polega na przyjęciu od osoby poręczającej
zapewnienia, że oskarżony (podejrzany) będzie stawiał się na wezwania i nie będzie w
sposób bezprawny utrudniał postępowania.
142
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
142
Dozór policji
Polega na tym, że dana osoba jest na wolności ale w przewidzianym czasie musi się stawiać w
danej jednostce policji. (art. 275).
Może on polegać na
1. zakazie wydalania się z określonego miejsca pobytu i obowiązku zawiadomienia o
zamierzonym
wyjeździe oraz terminie powrotu
2. zgłasza się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu
3. innych ograniczeniach swobody oskarżonego
Odpowiednikiem dozoru policyjnego w jednostce wojskowej jest dozór przełożonego!
Zakaz opuszczania kraju
Art., 277 KPK
§ 1. W razie uzasadnionej obawy ucieczki można zastosować w charakterze środka
zapobiegawczego zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju, który może być połączony z
zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy
albo z zakazem wydania takiego dokumentu.
§ 2. Do czasu wydania postanowienia w przedmiocie, o którym mowa w § 1, organ prowadzący
postępowanie może zatrzymać dokument, jednakże na czas nie dłuższy niż 7 dni. Do odebrania
dokumentów stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 25.
Zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo
nakaz powstrzymywania się od określonej działalności lub prowadzenia
określonego rodzaju pojazdów
Poszukiwanie oskarżonego / list gończy
Poszukiwania: lokalne, ogólnokrajowe, międzynarodowe.
List gończy – wydaje sąd lub prokuratura, poprzedza je postanowienie o tymczasowym
aresztowaniu, jest rozpowszechniany w mediach, innych środkach masowego przekazu, może
zawierać zdjęcie lub odtworzony portret.
art. 279
§ 1. Jeżeli oskarżony, w stosunku do którego wydano postanowienie o tymczasowym aresztowaniu,
ukrywa się, sąd lub prokurator może wydać postanowienie o poszukiwaniu go listem gończym.
§ 2. Jeżeli postanowienie o tymczasowym aresztowaniu nie było wydane, można postanowienie takie
wydać bez względu na to, czy nastąpiło przesłuchanie podejrzanego
art. 280
§ 1. W liście gończym podaje się:
1) sąd lub prokuratora, który wydał postanowienie o poszukiwaniu listem gończym,
2) dane o osobie, które mogą ułatwić jej poszukiwanie, a przede wszystkim personalia, rysopis, znaki
szczególne, miejsce zamieszkania i pracy, z dołączeniem w miarę możliwości fotografii poszukiwanego,
3) informację o treści zarzutu postawionego oskarżonemu oraz o postanowieniu o jego tymczasowym
143
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
143
aresztowaniu albo o zapadłym wyroku,
4) wezwanie każdego, kto zna miejsce pobytu poszukiwanego, do zawiadomienia o tym najbliższej
jednostki Policji, prokuratora lub sądu,
5) ostrzeżenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie poszukiwanego lub dopomaganie mu w ucieczce.
§ 2. W liście gończym można wyznaczyć nagrodę za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia poszukiwanego,
a także udzielić zapewnienia o utrzymaniu tajemnicy co do osoby informującej.
§ 3. List gończy rozpowszechnia się, zależnie od potrzeby, przez rozesłanie, rozplakatowanie lub
opublikowanie, w szczególności za pomocą prasy, radia i telewizji.
List żelazny
List żelazny jest środkiem przymusu spełniającym podobne cele jak środki zapobiegawcze. Dla
jego zaistnienia, zgodnie z art. 281, niezbędne jest oświadczenie (pisemne) oskarżonego
(podejrzanego), że stawi się do sądu lub do prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem
odpowiadania z wolnej stopy, a następnie decyzja właściwego miejscowo sądu okręgowego,
który jest uprawniony do wydania listu żelaznego także w postępowaniu przygotowawczym. List
żelazny może być wystawiony jedynie oskarżonemu przebywającemu za granicą, bez względu na
to, czy przebywa tam na stałe, czy przejściowo. Nie może on jednak dotyczyć oskarżonego, co do
którego został złożony wniosek o jego ekstradycję, gdyż w takim wypadku do wniosku dołącza
się odpis postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. List żelazny może być połączony z
poręczeniem majątkowym.
Obowiązki:
1. stawić się w oznaczonym terminie na wezwanie sadu i prok.
2. obrać sobie miejsce pobytu w kraju
3. nie nakłaniać do fałszywych zeznań lub w inny sposób utrudniać postępowanie
Dochodzi do pewnego rodzaju porozumienia, że osoba będzie spełniała określone obowiązki, co
zapewnia jej pozostawanie na wolności, aż do prawomocnego wyroku.
Kary porządkowe
Kary porządkowe nie są karami w penalnym znaczeniu (nie są sankcją za czyn zabroniony), mają
zaś na celu wymuszenie spełnienia obowiązku procesowego. Nie mają one zastosowania wobec
stron procesowych. Karę pieniężną można nałożyć na osoby wymienione w art. 285 § 1 za
uchylanie się od spełnienia obowiązków procesowych określonych w tym przepisie. Kara za
niestawiennictwo może być nałożona
tylko w stosunku do osoby, która ma świadomość, w jakim charakterze jest wzywana, i gdy
wyraźnie wynika to z wezwania
1. Kary porządkowe sensu stricte – możliwość nałożenia kary pieniężnej (do 10 000 zł) na
świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę który bez uzasadnienia nie stawi się na wezwanie
organu.
2. Sankcje wymuszające – mają służyć skłonieniu oznaczonej osoby do spełnienie obowiązku
procesowego.
Zabezpieczenie majątkowe
Środek przymusu, który ma na celu zabezpieczenie wykonania orzeczenia, które dopiero
zapadnie. Ustanowienie zabezpieczenia jest dokonywane na mieniu oskarżonego
(podejrzanego). Nie jest dopuszczalne na majątku os. 3 (w przeciwieństwie do poręczenia
majątkowego).
144
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
144
Przebieg procesu karnego – dynamika
1) etap: przedprocesowy – działania organów ścigania. Praca operacyjna – jest regulowana
przez szereg ustaw szczegółowych. Przepisy kodeksu nie regulują tego zakresu pracy.
Wyróżnia się czynności pozaprocesowe, a więc prowadzone przed właściwym
wszczęciem postępowania karnego. Takimi czynnościami pozaprocesowymi są m.in.
czynności operacyjno- rozpoznawcze prowadzone przez upoważnione do tego służby jak
ABW, CBA, Policja itd. Mimo że czynności pozaprocesowe są dokonywane jeszcze przed
właściwym wszczęciem postępowania karnego, ich efekt, w formie materiału
dowodowego, może być wykorzystany w toku tego postępowania.
CZYNNOŚCI OPERACYJNO - ROZPOZNAWCZE
System prawnie określonych poufnych bądź tajnych działań podejmowanych przez Policję i inne
upoważnione ustawowo organy prowadzonych poza procesem karnym, lecz zwykle służących
aktualnym bądź przyszłym celom tego procesu i wykonywanych w ramach zapobiegania i
zwalczania przestępczości.
Cele tych czynności to:
1) uzyskiwanie, sprawdzanie oraz wykorzystywanie informacji o zdarzeniach, środowiskach
i osobach będących przedmiotem uzasadnionego prawnie zainteresowania ze
strony organów ścigania,
2) prowadzenie działań wykrywczych,
3) działania zapobiegawcze.
Jedną z funkcji działań operacyjno rozpoznawczych jest funkcja dowodowa jej celem jest
zgromadzenie materiału mającego walory dowodowe, który pozwoli na przedstawienie
określonych wniosków procesowych
W ramach czynności operacyjno - rozpoznawczych stosuje się różnego rodzaju metody określane
mianem metod operacyjnych. W śród nich można wymienić takie jak: obserwacja, wywiad,
inwigilacja, infiltracja środowiska, zakup kontrolowany, przesyłka niejawnie nadzorowana,
kontrola operacyjna, wykorzystanie konsultantów i tajnych agentów, wykorzystanie zbiorów
danych i zbiorów informacji.
2) Etap: postępowanie przygotowawcze – prowadzi organ ścigania albo prokurator
3) Etap: postępowanie jurysdykcyjne
a) postępowanie przed sądem I instancji
b) postępowanie odwoławcze (głównie apelacja i kasacja)
Postępowanie przygotowawcze
By sprawa mogła trafić do sądu musi być w określony sposób przygotowana. Zasad skargowości
powoduje iż konieczna jest skarga uprawnionego oskarżyciela. Musi być wcześniej określony
rodzaj przestępstwa, wykryty sprawca, zbadany cały materiał dowodowy (wysokie
prawdopodobieństwo, że dana osoba jest sprawcą). Prowadzone jest prze organy ścigania, by
zebrać materiał i przedstawić sądowi. Rolą tej fazy postępowania jest wstępne przygotowanie
sprawy, zmierzające do ustalenia, czy powinna ona zostać rozpoznana przed sądem oraz
przygotowanie materiału dowodowego, który będzie stanowił podstawę prowadzonego przed
sądem postępowania. W postępowaniu przygotowawczym dominują zasady działania z urzędu,
inkwizycyjności i tajności.
145
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
145
Cele postępowania przygotowawczego art. 297:
1) Ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo
2) Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy
3) Zebranie danych informacyjnych, osobowych o sprawcy (wiek, wykształcenie, majątek,
stosunki osobiste, środowisku w jakim się znajduje, opinii środowiska)
4) Wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów
szkody
5) Zebranie i zabezpieczenie w niezbędnym zakresie dowodów dla sądu.
Kiedyś KPK był zapis, żeby zebrane dowody służyły rozstrzygnięciu na pierwszej rozprawie głównej, został już
zniesiony. Jest to nie dopuszczalny ustawowy nacisk na sędziego, ingerujący w swobodną ocenę dowodów
(zarzuty adwokatury), podnoszono zarzut ograniczenia prawa do obrony.
Dynamika postępowania:
Źródła informacji o przestępstwie:
I) zawiadomienie osoby pokrzywdzonej o popełnieniu przestępstwa. Funkcjonariusz ścigania
sporządza protokół z ustnego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, a jeżeli istnieje
konieczność może przesłuchać zgłaszającego w charakterze świadka.
art. 304a
Sporządza się wspólny protokół z przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie i przesłuchania w
charakterze świadka osoby zawiadamiającej; w protokole tym można również zamieścić wniosek o ściganie.
II ) Instytucja informuje organ ścigania o tym, że zostało popełnione przestępstwo, np. ZUS.
III) Praca własna organu ścigania
Co robi organ procesowy po otrzymaniu informacji?
1) postanowienie o wszczęciu postępowania karnego (śledztwa, dochodzenia)
2) odmowa wszczęcia postępowania w drodze postanowienia (np. kiedy jest przesłanka z art. 17)
3) postanowienie o umorzeniu wszczętego już postępowania
Jeśli mamy do czynienia ze źródłem informacji w postaci materiałów własnych to organ
procesowy będzie to postępowanie wszczynał z urzędu.
Czynności sprawdzające Nie zawsze posiadane przez organ procesowy informacje pozwalają na
natychmiastowe wydanie postanowienia o wszczęciu bądź odmowie wszczęcia śledztwa albo
dochodzenia. Dlatego też przepis art. 307 KPK przewiduje możliwość przeprowadzenia tzw. czynności
sprawdzających. Jeśli więc zachodzi taka potrzeba, to można zażądać uzupełnienia w wyznaczonym
terminie danych zawartych w zawiadomieniu o przestępstwie lub dokonać sprawdzenia faktów w
tym zakresie. W tym wypadku postanowienie o wszczęciu albo o odmowie wszczęcia śledztwa
(dochodzenia) należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia. Nie można
dokonywać czynności z których sporządza się protokół, ponieważ mamy wówczas do czynienia z
faktycznym wszczęciem postępowania przygotowawczego bez wydania postanowienia. Wyjątkiem
jest przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie lub wniosku o ściganie oraz uzupełniające
przesłuchanie w charakterze świadka osoby zawiadamiającej. Można w ramach czynności
sprawdzających przeprowadzić wywiad środowiskowy, rozpytania, zebranie dokumentacji
medycznej(ale bez sporządzania protokołu). Czynności sprawdzające mogę być prowadzone także w
wypadku konieczności sprawdzenia przez organy ścigania własnych informacji nasuwających
przypuszczenie że popełniono przestępstwo. Wtedy organ nie jest związany 30 dniowym terminem.
146
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
146
Postępowanie w niezbędnym zakresie (art. 308)
Obowiązek niezwłocznego wydania postanowienia o wszczęciu albo odmowie wszczęcie
postępowania przygotowawczego byłby trudny do zrealizowania w sytuacjach kiedy organy
ścigania posiadły co prawda wystarczające dane, ale okoliczności, w których to nastąpiło
zmuszają do natychmiastowego zabezpieczenia śladów przestępstwa, a nie skupiania uwagi na
wydaniu postanowienia. W przeciwieństwie do czynności sprawdzających w ramach czynności w
niezbędnym zakresie można przeprowadzić te które wymagają spisanie protokołu. Czynności w
niezbędnym zakresie mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej czynności.
art. 308
§ 1. W granicach koniecznych dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą,
zniekształceniem lub zniszczeniem, prokurator albo Policja może w każdej sprawie, w wypadkach
niecierpiących zwłoki, jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia,
p
rzeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie
potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do
osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania
krwi, włosów i wydzielin organizmu. Po dokonaniu tych czynności, w sprawach, w których prowadzenie
śledztwa przez prokuratora jest obowiązkowe, prowadzący postępowanie przekazuje sprawę niezwłocznie
prokuratorowi.
§ 2. W wypadkach niecierpiących zwłoki, w szczególności wtedy, gdy mogłoby to spowodować zatarcie
śladów lub dowodów przestępstwa, można w toku czynności wymienionych w § 1 przesłuchać osobę
podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie
rozpoczyna się od informacji o treści zarzutu.
§ 3. W wypadku przewidzianym w § 2, w sprawach, w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe,
najpóźniej w ciągu 5 dni od dnia przesłuchania wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo, w
razie braku warunków do jego sporządzenia, umarza się postępowanie w stosunku do osoby przesłuchanej.
§ 4. W sprawach, w których obowiązkowe jest prowadzenie śledztwa przez prokuratora, postanowienie
przewidziane w § 3 wydaje prokurator.
§ 5. Czynności, o których mowa w § 1 i 2, mogą być dokonywane tylko w ciągu 5 dni od dnia pierwszej
czynności.
§ 6. W wypadkach określonych w § 1 i 2 czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia pierwszej
czynności
Formy postępowania przygotowawczego
Postępowanie przygotowawcze może toczyć się w dwóch formach:
1. Śledztwo
2. Dochodzenie
Śledztwo
Jest dominujące. Prowadzone jest z założenia w sprawach o większym ciężarze gatunkowym
oraz ze względu na szczególny podmiot będący osobą podejrzaną. Jest ono także bardziej
sformalizowane od dochodzenia.
Art. 309 KPK stanowi że śledztwo prowadzi się w sprawach:
1) Które rozpoznawane są w I instancji przez sąd okręgowy (zgodnie z art. 25 §1 są to:
sprawy o wszystkie zbrodnie oraz enumeratywnie wymienione występki)
2) W sprawach o występki funkcjonariuszy publicznych (prokurator, sędzia, policjant, ABW)
3) O występki w których nie prowadzi się dochodzenia
4) Śledztwo fakulatatywne – o występki, w których prowadzo się dochodzenie ale
prokurator postanawia prowadzić śledztwo ze względu nawagę lub zawiłość sprawy.
147
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
147
Zgodnie z art. 311 §1 śledztwo prowadzi prokurator. Ustawa pozwala jednak powierzyć policji
(innym uprawnionym organom):
- przeprowadzenie śledztwa w całości
- przeprowadzenie śledztwa w określonym zakresie
- dokonanie poszczególnych czynności śledztwa.
Śledztwo powinno być ukończone w ciągu 3 miesięcy. Może być przedłużone –nie dłużej jednak
niż na rok. (dłużej niż rok: w sytuacji zawieszenie bądź umorzenia).
Śledztwo może być prowadzone w fazie in rem i ad personam. Śledztwo w fazie in rem – organ
procesowy stara się zebrać cały materiał dowodowy, który ma pozwolić na wskazanie sprawcy
przestępstwa: np. przesłuchanie świadków, okazanie, eksperyment, oględziny, ekspertyzy
biegłych.
Jeżeli istnieje duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez dana osobę, faza in
rem przekształca się w faze in personam. Wydaje się postanowienie o przedstawieniu zarzutów
– mamy więc podejrzanego. Dalej zbiera się materiał dowodowy.
Zbieranie materiału powinno być uporządkowane, prowadzący sporządza plan
śledztwa/dochodzenia. Nie jest to obowiązek kodeksowy, wynika to z instrukcji policyjnych , z
regulaminu prokuratury, ten materiał nie trafia do akt głównych sprawy, może trafić do akt
podręcznych. Plan powinien zawierać:
Wersję zdarzenia – zakładany przez organ hipotetyczny przebieg zdarzenia, prawidłowo
powinny być opracowane 2-3 wersje, powinno się mieć alternatywy.
Zagadnienia – pewne tezy, które trzeba wyjaśnić tłumacząc daną wersję.
Czynności do wykonania składające się na odpowiedz na pewne zagadnienie
Uwagi, czy wnioski z przeprowadzonych czynności.
Czasem plan śledztwa jest utajniany. Pozostaje dokumentem roboczym. Jeżeli jest dużo
materiałów o charakterze operacyjnym, co z nimi zrobić? Np. informacja o charakterze
agenturalnym. Nie jest proste przekształcić to w materiał dowodowy.
Podejrzany rzadko zgłasza wnioski dowodowe. Jeżeli liczy się z tym, że będzie przesłany do sądu
akt oskarżenia, to zazwyczaj zachowuje się pasywnie.
Jeśli nie można powtórzyć czynności śledczych na rozprawie, należy umożliwić pokrzywdzonemu
i jego pełnomocnikowi, podejrzanemu i obrońcy udział w tych czynnościach. (art. 316) Jeśli
podejrzany jest tymczasowo aresztowany, należy rozważyć czy konieczne jest jego
sprowadzenie. Jeżeli cały materiał dowodowy jest zebrany i istnieją podstawy do zamknięcia
śledztwa, prowadzący powiadamia podejrzanego i obrońcę i końcowym zaznajomieniu się z
aktami sprawy. KPK nie określa jak długo podejrzany ma to czytać. Nie ma określonego terminu.
Skrócenie i poganianie będzie skutkowało przed sądem zarzutem pozbawienia możliwości
obrony. Powinien uczestniczyć w tym prowadzący sprawę, podejrzany zaznajamia się pod jego
nadzorem. Możliwe jest też że dokument umieszczony będzie pod szyba, jeśli można
przypuszczać, że podejrzany będzie chciał coś zniszczyć, zjeść ;p (art. 321)
Po zapoznaniu się z materiałami podejrzany ma prawo w ciągu 3 dni składać wnioski
uzupełnienie śledztwa. Jeśli nie ma potrzeby uzupełnienia śledztwa wydaje się postanowienie o
zakończeniu śledztwa i zawiadamia się podejrzanego i jego obrońcę. Jeśli nie ma podstawy do
wniesienia aktu oskarżenia, umarza się, ale na wniosek podejrzanego może on zaznajomić się z
materiałami. Jeśli czyn w stanie niepoczytalności i istnieją podstawy do zastosowania środków
zabezpieczających, prokurator po zamknięciu wysyła akta do sądu, umarza postępowanie i
postanowienie o zastosowaniu środków.
148
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
148
Dochodzenie
Jest formą marginalną. Dochodzenie prowadzi się zasadniczo w sprawach należących do
właściwości sądu rejonowego i dotyczących czynów zabronionych zagrożonych karą
nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności. W przypadku przestępstw przeciwko mieniu
dochodzenie prowadzone jest tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda
wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 zł. art. 325b i art. 325c !
Dochodzenie rejestrowe – art. 325f – To nowa instytucja. Jeżeli w przypadku kiedy dane
uzyskane w toku trwającego 5 dni dochodzenia nie stwarzają podstaw do wykrycia sprawcy,
można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru
przestępstw. Policja nadal dokonuje czynności w celu wykrycia sprawcy, kiedy policja odnajdzie
podejrzanego wtedy dochodzenie wszczyna się na nowo.
Art. 325f. § 1. Jeżeli dane uzyskane w toku czynności, o których mowa w art. 308 § 1, lub prowadzonego
przez okres co najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w
drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzenia i
wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw.
§ 2. Po wydaniu postanowienia, o którym mowa w § 1, Policja, na podstawie odrębnych przepisów,
prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów.
§ 3. Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o
podjęciu na nowo dochodzenia. Przepis art. 305 § 4 stosuje się odpowiednio; przepisów art. 305 § 3
zdanie pierwsze oraz art. 327 § 1 nie stosuje się.
§ 4. Na postanowienie, o którym mowa w § 1, przysługuje zażalenie na zasadach
ogólnych.
Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego
Postępowanie przygotowawcze może się kończyć:
Umorzeniem – postanowienie o umorzeniu, jeśli nie wykryto sprawcy, zachodzą
przesłanki z art.17
Umorzenie absorpcyjne – art. 11 KPK
Aktem oskarżenia – 14 dni od zamknięcia śledztwa albo od aktu oskarżenia
sporządzonego przez Policję, prokurator sporządza lub zatwierdza i wnosi do sądu. Jeśli
jest tymczasowe aresztowanie – 7 dni (nie później niż 14 przed upływem środka
tymczasowego aresztowania). Zawiera art. 332 KPK:
→ Imię i nazwisko
→ Inne dane, dane o zastosowaniu środka tymczasowego
→ Dokładne określenie zarzucanego czyny (
→ Czy recydywa kwalifikacja prawna czynu
→ Sąd właściwy do przeprowadzenia sprawy
→ Uzasadnienie (dowody, odniesienie do wyjaśnień oskarżonego
→ Wykaż świadków, dowodów, które trzeba odczytać, przeprowadzić, biegłych
Wniosek w akcie oskarżenia o skazanie bez rozprawy (art. 335)
Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania art. 336, jeśli przesłanki z KK. Wniosek
prokuratora o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających
(niepoczytalność podejrzanego).
149
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
149
Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym
Jeśli chodzi o dochodzenie w większości przypadków prokurator prowadzi jedynie nadzór
następczy po zakończeniu dochodzenia, bądź w momencie jego przedłużania.
Prokurator może objąć nadzorem dochodzenie. Co przejawia się w:
1. prawie do informacji i uczestnictwa
2. władcza ingerencja - przez wskazywanie kierunków postępowania, wydawanie postanowień
zarządzeń i poleceń oraz zmienianie i uchylanie zarządzeń wydanych przez prowadzącego
postępowanie
3. prawo dewolucji – możliwość przejęcia całej sprawy, bądź określonych czynności procesowych
Prokurator ma też prawo wzruszenia prawomocnych postanowień o umorzeniu postępowania
przygotowawczego:
podjęcie na nowo – może nastąpić w każdym terminie, na mocy postanowienia
prokuratora, który uprzednio umorzył postępowanie lub zatwierdził postanowienie o
umorzeniu jeśli nie będzie się toczyć przeciwko osobie, która w poprzednim
posterowaniu wstępowała jako podejrzany. (art. 327
§1)
wznowienie następuje tylko przeciwko osobie, która występowała w tym postępowaniu
w charakterze podejrzanego, na mocy decyzji prokuratora nadrzędnego nad
prokuratorem wydającym postanowienie. Jest to możliwe tylko po ujawnieniu się
nowych istotnych faktów i dowodów, lub umorzenie wyroku lub jego istotna zmiana
wobec, którego zastosowano umorzenie absorpcyjne. (art. 327
§2)
nadzwyczajne wznowienie następuje na mocy decyzji prokuratora generalnego, jeżeli
uzna umorzenie za bezzasadne. (nie jest możliwe gdy sąd utrzyma umorzenie w mocy).
(art. 328)
Sądowa kontrola postępowania przygotowawczego (art. 329 KPK)
Do decyzji podejmowanych przez sąd w postępowaniu przygotowawczym należy zaliczyć:
umorzenie postępowania w razie stwierdzenia niepoczytalności podejrzanego i
stosowanie środków zabezpieczających
decydowanie o skierowaniu podejrzanego na obserwacje psychiatryczną w zakładzie
lecznictwa zamkniętego
warunkowe umorzenie postępowania karnego na wniosek prokuratora po zakończeniu
postępowania przygotowawczego
zarządzenie kontroli i utrwalenia treści rozmów telefonicznych oraz zatwierdzenie
postanowień prok. w przypadkach nie cierpiących zwłoki
stosowanie tymczasowego aresztowania w toku dochodzenia i śledztwa, a także jego
przedłużenie
stosowanie aresztu jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego, na
wniosek prokuratora
wydawanie listu żelaznego
orzeczenie o przepadku poręczenia majątkowego
orzeczenie o przepadku rzeczy tytułem środka zapobiegawczego po umorzeniu
postępowania przygotowawczego
Przejawem kontroli następczej jest rozpatrywanie zażaleń na:
·
odmowę wszczęcia postępowania oraz jego umorzenia jeśli nie zostało ono
uwzględnione przez prok. nadrzędnego
·
postanowienia prok. o utrwaleniu i kontroli rozmów telefonicznych (art. 240-241)
·
postanowienie prok. o stosowaniu nieizolacyjnych środków zapobiegawczych (art. 252
§2 i §3)
·
postanowienie prok. o zastosowaniu zabezpieczenia majątkowego (art. 293
§2 zd. 2)
·
postanowienie o zatrzymaniu osoby (art. 246)
·
Postanowienie prokuratora w sprawie zachowania w tajemnicy danych osobowych
świadka (art. 184
§5)
150
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
150
Akt oskarżenia
Akt oskarżenia, to żądanie uprawomocnionego oskarżyciela wszczęcia postępowania sądowego i
ukarania określonego oskarżonego za zarzucane przestępstwo.
Organami uprawnionymi są:
1. prokurator
2. policja po zatwierdzeniu przez prok.
3. inny organ
Akt oskarżenia wnoszą:
w śledztwie i dochodzeniu policyjnym – prokurator w terminie 14 dni od daty zamknięcia
śledztwa albo od otrzymania aktu oskarżenia dostarczonego przez policję (art. 331)
w przypadku innych organów – to one wnoszą akt oskarżenia, chyba że prokurator
postanowi inaczej 14 dni od zamknięcia dochodzenia. Jeśli podejrzany jest TA termin ten
wynosi 7 dni, niepóźnej niż 14 dni przed upływem określonego terminu stosowania tego
środka.
Art. 332. § 1. Akt oskarżenia powinien zawierać:
1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego,
2) dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz
skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody,
3) wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 Kodeksu karnego albo w art. 37 § 1 pkt 4 Kodeksu
karnego skarbowego,
4) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada,
5) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania,
6) uzasadnienie oskarżenia.
§ 2. W uzasadnieniu należy przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera, a w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę
prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swej obronie.
§ 3. Akt oskarżenia sporządzony przez Policję lub organ, o którym mowa w art. 325d, może nie zawierać uzasadnienia. skrócony
akt oskarżenia
Art. 333. § 1. Akt oskarżenia powinien także zawierać:
1) listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda,
2) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel.
§ 2. Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub
mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby
konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182.
§ 3. Do aktu oskarżenia dołącza się, do wiadomości sądu, listę ujawnionych osób pokrzywdzonych z podaniem ich adresów, a także
adresy osób, o których mowa w § 1 pkt 1.
§ 4. Prokurator może także dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o zobowiązanie podmiotu określonego w art. 52 Kodeksu karnego
do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa uzyskanej korzyści majątkowej oraz zawiadomienie tego podmiotu o terminie rozprawy; wniosek
powinien zawierać uzasadnienie.
Załączniki do aktu oskarżenia:
1. Wykaz osób wezwanych na rozprawę
2. Wykaz dowodów, które należy na rozprawę dostarczyć albo tych co mają być na rozprawie
przeprowadzone.
3. Prokurator może wnieść o zaniechanie powołania niektórych osób i odczytać ich protokół z
przesłuchania w trakcie postępowania przygotowawczego: świadkowie przebywający za granicą,
świadkowie nie najważniejsi.
4. Lista osób pokrzywdzonych do wiadomości sądu
5. Akta postępowania przygotowawczego
6. Określenie ilości kopii dla każdego (strony, oskarżony)
7. Wniosek o skazanie bez rozprawy
Zamiast aktu oskarżenia
wniosek o zastosowanie warunkowego umorzenia.
Każdemu z oskarżonych przesyła się po jednym akcie oskarżenia. O wniesieniu aktu oskarżenia
oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego, pokrzywdzonego, instytucję, która wniosła
zawiadomienie. Organ procesowy ma obowiązek pouczenia pokrzywdzonego o możliwości
dochodzenia roszczeń majątkowych i możliwości wystąpienia w roli oskarżyciela posiłkowego, a
także o warunkach art. 335 (skazanie bez rozprawy) i 387 (dobrowolne poddanie się karze).
151
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
151
Postępowanie jurysdykcyjne
Wstępna kontrola oskarżenia / oddanie pod sąd
I.
Kontrola formalna
Kontrola formalna aktu oskarżenia powinna zostać dokonana niezwłocznie po jego wpłynięciu
do sądu. Polega ona na weryfikacji formy kierowanego do sądu pisma procesowego oraz
dopełnienia ewentualnie innych obowiązków. Badane jest wyłącznie to, czy akt oskarżenia
zawiera w swej treści wszystkie wymagane przez ustawę elementy, bez wnikania czy
odpowiadają one materiałom sprawy. Niespełnienie przez skargę wymogów stawianych przez
ustawę powoduje jej zwrot oskarżycielowi do uzupełnienia. Odbywa się to w drodze zarządzenia
prezesa sądu (przewodniczącego wydziału, innego upoważnionego sędziego). W zarządzeniu
tym wskazane są stwierdzone braki formalne oraz sposób ich usunięcia. Oskarżyciel (prokurator)
ma 7 dni na usunięcie braków.
Oskarżyciel może:
1. Wnieść zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Wydanie postanowienia przez
ten sąd jest ostateczne. W przypadku negatywnego postanowienia oskarżyciel ma 7 dni na
uzupełnienie aktu.
2. Jeżeli nie wnosi zażalenia to jest zobowiązany 7 dniowym terminem na wniesienie
uzupełnionego lub poprawionego aktu.
Teraz możliwe są 3 sytuacje:
Oskarżyciel przekracza 7
dniowy termin akt
oskarżenia uważa się za
wniesiony po raz
pierwszy
Dotrzymanie terminu
skutkuje tym że akt
oskarżenia uważa się za
wniesiony z dniem
pierwszego wniesienia
Oskarżyciel wnosi ponownie
ten sam (nie poprawiony) akt
oskarżenia. Sąd kieruje
sprawę na posiedzenie, na
którym stwierdza czy
uchybienia uniemożliwiają
dalszy bieg, czy były one
tylko niewłaściwą
interpretacją przepisów
przez organ wydający
zarządzenie o zwrocie akt.
II.
Merytoryczna kontrola aktu oskarżenia
W sytuacji gdy skarga oskarżyciela odpowiada wymogom formalnym sprawa powinna trafić do
dalszego rozpoznawania. Jednak możliwość orzekania co do jej meritum uzależniona jest często
od wstępnej weryfikacji zdarzeń incydentalnych. Jeżeli nie budzą one wątpliwości, to
standardowym rozwiązaniem powinno być skierowanie sprawy na rozprawę. Jednak dążąc do
uproszczenia i przyspieszenia postępowania przepisy KPK przewidują możliwość rozpoznania
sprawy na posiedzeniu, którego rolą jest zastąpienie rozprawy.
152
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
152
Bezwzględnie należy skierować sprawę na posiedzenie, jeżeli:
art. 339
§ 1. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie, jeżeli:
1) prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających,
2) zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania, (art. 66 KK)
3) akt oskarżenia zawiera wniosek, o którym mowa w art. 335. (prokurator złożył w akcie oskarżenia
wniosek i skazanie oskarżonego bez kierowania sprawy na rozprawę)
Fakultatywnie kieruje się sprawę na posiedzenie:
§ 3. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego
rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia, a zwłaszcza:
1) umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2-11,
2) umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia,
3) wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie oskarżenia
trybu postępowania,
4) zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania
przygotowawczego,
5) wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania,
6) wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka
przymusu,
7) wydania wyroku nakazowego.
§ 4. Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie ponadto, gdy zachodzi potrzeba rozważenia
możliwości przekazania jej do postępowania mediacyjnego; przepis art. 23a stosuje się
odpowiednio.
Przygotowanie do rozprawy głównej
Rozprawę wyznacza się bez nieuzasadnionej zwłoki.
W celu rozplanowania rozprawy przewodniczący może zarządzić posiedzenie sądu.
Prezes sądu w drodze zarządzenia określa:
1. obsadę składu orzekającego
a. sędziów wyznacza się według wpływu spraw oraz jawnej dla stron listy
sędziów(odstępstwo w przypadku choroby lub innej ważnej przyczyny wymaga
adnotacji) – (metoda chronologiczno – alfabetyczna)
b. w drodze losowania w przypadku zagrożenia karą pozbawienia wolności 25 lat lub
dożywocia, na wniosek prokuratora lub obrońcy
Terminy: 1) prok. 7 dni od wniesienia oskarżenia; 2) obrońca 7 dni od dnia doręczenia
mu odpisu aktu oskarżenia
2. dzień, godzinę, salę rozprawy
3. strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę, lub zawiadomić o jej terminie
4. inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy (np. zapewnienie bezpieczeństwa,
czy w razie sprawy publicznej kart wstępu)
153
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
153
Przepisy ogólne o rozprawie głównej
1. umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu(
ostatni głos zawsze przysługuje oskarżonemu i jego obrońcy)
2. podejmuje decyzję o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego strony
3. wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania spokoju i porządku na Sali w
szczególności może
a. upomnieć, stronę naruszającą powagę, spokój czy porządek sądu
b. wydalić z Sali po bezskutecznym upomnieniu
c. możliwość usunięcia publiczności z Sali rozpraw
d. nałożenie kary porządkowej grzywny
e. itd.
4. stwarza warunki nieskrępowanej wypowiedzi osobom przesłuchiwanym i zapewnia
sprawną realizację zasad jego prowadzenia. Pytania są zadawane w następującym porządku;
a. strona na której wniosek świadek został dopuszczony
b. oskarżyciel publiczny
c. oskarżyciel posiłkowy
d. pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego
e. oskarżyciel prywatny
f. pełnomocnik oskarżyciela prywatnego
g. powód cywilny
h. pełnomocnik powoda cywilnego
i. przedstawiciel społeczny
j. biegły
k. podmiot z art. 416
l. obrońca
m. oskarżony
n. członkowie składu orzekającego (mogą zadawać pytania także poza kolejnością )
5. przewodniczący może uchylić pytania sugerujące odpowiedź i pytania nieistotne
6. zapobiega porozumiewaniu się osób przesłuchiwanych z osobami, które jeszcze nie zostały
przesłuchane
7. zwraca uwagę na kolejność przeprowadzanych dowodów (dowody aktu oskarżenia co do
zasady powinny być przed dowodami obrony)
Od zarządzeń przewodniczącego przysługuje odwołanie do składu orzekającego, którego decyzja
jest ostateczna.
Wszyscy obecni powinni wstać kiedy sąd wchodzi na salę i z niej wychodzi, wstaje też każda
osoba, do której sąd się zwraca chyba, że przewodniczący zwolni ją z tego obowiązku.
Inne:
Rozprawa co do zasady odbywa się ustnie – to co jest na piśmie musi być odczytane
innym stronom.
Jak sąd udziela głosu jednej ze stron to powinien udzielić zaraz drugiej stronie.
Pytania do strony przeciwnej zadaje się za pośrednictwem sądu
Kolejność dowodów: najpierw obciążające potem odciążające. Porządek ten jest
konsekwencją wynikającego z zasady domniemania niewinności rozkładu ciężaru
dowodu, który obciąża oskarżyciela.
Nie powinni być obecni świadkowie, którzy nie byli jeszcze przesłuchiwani.
Obecność oskarżonego jest obowiązkowa – można oskarżonego usunąć z Sali rozpraw na
pewien czas.
154
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
154
Rozprawa główna
Fazy:
I.
Rozpoczęcie rozprawy / Wywołanie sprawy
II.
Przewód sądowy
III.
Głosy stron
IV.
Wyrokowanie (narada i głosowanie, sporządzenie wyroku, ogłoszenie wyroku)
I.
Rozpoczęcie rozprawy
a) Rozprawa główna rozpoczyna się od wywołania sprawy. Woźny (?) lub protokolant głośno
oznajmia: sprawa dotycząca XYZ o czyn … i zaprasza uczestników na salę. (wcześniej na
drzwiach jest wokanda)
b) Uczestnicy sprawy wchodzą na salę
c) Przewodniczący składu orzekającego sprawdza, czy wszyscy wezwani stawili się oraz czy nie
ma przeszkód do rozpoznania sprawy.
- w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest
obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i
doprowadzenie, w tym celu przerywa lub odracza rozprawę,
- niestawiennictwo obrońcy rodzi obowiązek odroczenia sprawy tylko kiedy jest to obrona
konieczna/obligatoryjna, w innym przypadku oskarżony może złożyć oświadczenie, że
domaga się udziału obrońcy bądź będzie bronił się sam.
- niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego bez usprawiedliwionych powodów uważa się
za odstąpienie od aktu oskarżenia i skutkuje umorzeniem postępowania.
- w razie niestawiennictwa powoda cywilnego do rozpoczęcia przewodu sądowego, sąd
pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba że powód złożył wniosek o
rozpoznanie bez jego udziału.
- niestawiennictwo świadka jest przesłanką do nałożenia na niego kary pieniężnej i
przymusowego doprowadzenia
- niestawiennictwo biegłego będzie skutkowało odroczeniem rozprawy w sytuacji, kiedy
zaistnieje konieczność złożenia opinii na rozprawie.
W sytuacji gdy przeszkody nie wystąpiły zarządza opuszczenie sali rozpraw przez
wezwanych świadków. Świadek pokrzywdzony może zostać na Sali ale będzie wtedy
przesłuchany w pierwszej kolejności. Analogiczne do pokrzywdzonego uprawnienie
przysługuje także podmiotowi z art. 416 KPK. Biegli pozostają na Sali, jeżeli przewodniczący
nie zarządzi inaczej (generalnie w praktyce biegli pozostają na sali rozpraw).
d) Pytanie: Czy są wnioski dowodowe?
Na tym etapie możliwe jest też:
1. żądanie odroczenia rozprawy z uwagi na niezachowanie 7-dniowego terminu
pomiędzy zawiadomieniem oskarżonego a terminem rozprawy (art. 535)
2. kwestii wyłączenia sędziego podejrzanego o stronniczość (art. 41)
3. wyłączenia prokuratora i innych oskarżycieli publicznych
4. złożenia przez pokrzywdzonego, w sprawie, w której akt oskarżenia wniósł
oskarżyciel publiczny, oświadczenia że będzie działał w charakterze oskarżyciela
posiłkowego (art. 54)
155
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
155
5. możliwości przyłączenia się do postępowania przez innego pokrzywdzonego
6. wytoczenia przez pokrzywdzonego powództwa cywilnego (art. 62)
7. wytoczenia powództwa cywilnego przez prokuratora (art. 64)
8. możliwość zgłoszenia udziału w sprawie przedstawiciela organizacji społecznej (art.
90)
9. złożenia oświadczenia o odstąpieniu od oskarżenia
10. prawa wniesienia przez oskarżonego przeciwko oskarżycielowi wzajemnego
aktu oskarżenia o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego (art. 497)
e)
Sąd wyraźnie stwierdza: „sąd rozpoczyna przewód sądowy”
II.
Przewód sądowy
Odczytanie aktu oskarżenia
Przewód sądowy rozpoczyna się od odczytania aktu oskarżenia. Oskarżyciel odczytuje akt
oskarżenia (wraz z uzasadnieniem, a także odpowiedź na akt oskarżenia oskarżonego jeśli
została sporządzona) i rozpoczyna się przewód sądowy. W trakcie przewodu sądowego jawnie i
ustnie rozpatrywana jest istota sprawy. Po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący poucza
oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania i pyta
go, czy zrozumiał akt oskarżenia, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć
wyjaśnienia i jakie.
Postępowanie dowodowe
Postępowanie dowodowe rozpoczyna złożenie wyjaśnień przez oskarżonego. Po swobodnym
wypowiedzeniu się oskarżonego na wezwanie przewodniczącego mogą zadawać mu pytania w
następującym porządku: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, pełnomocnik oskarżyciela
posiłkowego, oskarżyciel prywatny, pełnomocnik oskarżyciela prywatnego, powód cywilny,
pełnomocnik powoda cywilnego, biegły, podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k., obrońca,
współoskarżony, członkowie składu orzekającego. Po przesłuchaniu oskarżonego
przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom przesłuchiwanym oraz składania
wyjaśnień co do każdego dowodu.
Świadkowie i biegli są przesłuchiwani w takiej samej kolejności jak oskarżony, z tym że strona, na
której wniosek świadek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi stronami. W razie
potrzeby członkowie składu orzekającego mogą zadawać dodatkowe pytania poza kolejnością.
W trakcie postępowania dowodowego dowody na poparcie oskarżenia powinny być w miarę
możności przeprowadzone przed dowodami służącymi do obrony. Ponadto przewodniczący
umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu. Jeżeli
w jakiejkolwiek kwestii jedna ze stron zabiera głos, prawo głosu przysługuje również wszystkim
innym stronom. Obrońcy oskarżonego i oskarżonemu przysługuje głos ostatni.
(art. 387)
§ 1. Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej
oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożyć wniosek o wydanie wyroku skazującego i
wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego;
jeżeli oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, sąd może, na jego wniosek, wyznaczyć mu obrońcę z urzędu.
Sąd oceniając wiosek sprawdza czy zostały spełnione warunki:
-
złożenie go musi nastąpić przed zakończeniem pierwszego przesłuchania wszystkich
oskarżonych na rozprawie głównej
-
okoliczności popełnienia przestępstwa nie muszą budzić wątpliwości
-
cele postępowania zostaną osiągnięte mimo nieprzeprowadzenia rozprawy w całości
-
brak sprzeciwu prokuratora i pokrzywdzonego
-
akceptacja stron dla mian zaproponowanych przez sędziego
156
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
156
C. Dalsze postępowanie dowodowe
1. Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego .
Ma on w szczególności prawo zadawania pytań osobom przesłuchiwanym.(tylko wyjątkowo jeśli
obecność oskarżonego mogła by wpływać krępująco na zeznania, świadka (współoskarżonego,
biegłego itp.) może zarządzić aby na czas przesłuchania opuścił salę, po powrocie należy go
niezwłocznie poinformować o przebiegu rozprawy podczas jego nieobecności oraz umożliwić mu
złożenie wyjaśnień
Wydalenie oskarżonego z Sali może nastąpić jedynie w wyjątkowych sytuacjach.
2. zeznania świadka
3. Rozszerzenie oskarżenia na inny czyn może nastąpić tylko wtedy kiedy podczas rozprawy
wyjdą na jaw okoliczności dające podstawę, do zarzucania oskarżonemu innego czynu poza
czynem objętym aktem oskarżenia(tzw. proces wpadkowy – art. 398)
Sąd może przystąpić do rozpatrywania tego oskarżenia, jeżeli:
o
okoliczności będące podstawą nowego aktu oskarżenia wyszły na jaw podczas
rozprawy
o
oskarżyciel zarzucił inny czyn niż był przedstawiony w akcie oskarżenia
o
oskarżony wyraził zgodę na natychmiastowe rozpatrzenie nowego czynu
o
zdaniem sądu nie zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania przygotowawczego
do nowego czynu.
4. Jeżeli w toku rozprawy w ramach istniejącego aktu oskarżenia istnieje możliwość zmiany
kwalifikacji prawnej czynu, sąd informuje o tym strony (na wniosek oskarżonego można
przerwać rozprawę w celu umożliwienia przygotowania obrony)
5. rozprawę główną można przerwać z uwagi na:
konieczność sprowadzenia dowodu
potrzebę wypoczynku
inną ważną przyczynę
Przerwę zarządza przewodniczący i może ona trwać nie dłużej niż 35 dni(w razie przekroczenia
uważa się ja za odroczoną), sąd oznacza czas i miejsce rozprawy następnej a strony bez
wezwania mają obowiązek na niej się stawić.
Rozprawę po przerwie prowadzi się od początku jeśli:
·
skład sądu uległ zmianie
·
sąd uzna to za konieczne
Odroczenia dokonuje się w formie postanowienia na czas dłuższy niż 35 dni jeśli zarządzenie
przerwy nie byłoby wystarczające. Rozprawę odroczoną prowadzi się od początku. Wyjątkowo
można kontynuować chyba, że skład uległ zmianie
Natomiast jeśli dopiero w toku rozprawy ujawnią się istotne braki postępowania
przygotowawczego, a ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego
orzeczenia w rozsądnym terminie, zaś przeszkód tych nie można usunąć poprzez zlecenie
wykonania czynności sądowi wezwanemu lub wyznaczonemu sędziemu, sąd może przerwać
albo odroczyć rozprawę, zakreślając oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia
dowodów, których przeprowadzenie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków.
157
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
157
art. 391
§ 1. Jeżeli świadek bezpodstawnie odmawia zeznań, zeznaje odmiennie niż poprzednio albo oświadczy, że
pewnych okoliczności nie pamięta, albo przebywa za granicą lub nie można mu było doręczyć wezwania,
albo nie stawił się z powodu niedających się usunąć przeszkód lub prezes sądu zaniechał wezwania
świadka na podstawie art. 333 § 2, a także wtedy, gdy świadek zmarł, wolno odczytywać w odpowiednim
zakresie protokoły złożonych poprzednio przez niego zeznań w postępowaniu przygotowawczym lub przed
sądem w tej lub innej sprawie albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.
§ 2. W warunkach określonych w § 1, a także w wypadku określonym w art. 182 § 3, wolno również
odczytywać na rozprawie protokoły złożonych poprzednio przez świadka wyjaśnień w charakterze
oskarżonego.
§ 3. Przepis art. 389 § 2 stosuje się odpowiednio
art. 392
§ 1. Sąd może odczytywać na rozprawie głównej protokoły przesłuchania świadków i oskarżonych,
sporządzone w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w innym postępowaniu
przewidzianym przez ustawę, gdy bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne, a żadna z
obecnych stron temu się nie sprzeciwia.
§ 2. Sprzeciw strony, której zeznania lub wyjaśnienia nie dotyczą, nie stoi na przeszkodzie odczytaniu
protokołu.
art. 393
Wolno odczytywać na rozprawie protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych,
instytutów, zakładów lub instytucji, dane o karalności, wyniki wywiadu środowiskowego oraz wszelkie
dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym
postępowaniu przewidzianym przez ustawę. Nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności,
z których wymagane jest sporządzenie protokołu.
§ 2. Wolno również odczytywać zawiadomienie o przestępstwie, chyba że zostało złożone do protokołu, o
którym mowa w art. 304a.
Po przeprowadzeniu dowodów dopuszczonych w sprawie przewodniczący zapytuje strony, czy
wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie odpowiedzi przeczącej zamyka
przewód sądowy.
III.
Głosy stron
Po zamknięciu przewodu
sądowego przewodniczący udziela głosu stronom, ich przedstawicielom
oraz w miarę potrzeby przedstawicielowi społecznemu, który przemawia przed obrońcą i
oskarżonym. Głos zabierają w następującej kolejności: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel
posiłkowy, oskarżyciel prywatny, powód cywilny, podmiot, o którym mowa w art. 416 k.p.k.,
obrońca oskarżonego i oskarżony. Przedstawiciele procesowi stron zabierają głos przed
stronami. Jeżeli oskarżyciel lub powód cywilny ponownie zabiera głos, należy również udzielić
głosu obrońcy i oskarżonemu.
158
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
158
IV.
Wyrokowanie
Narada i głosowanie
Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady i głosowania nad
wyrokiem.
Jeśli sąd w czasie narady dojdzie do wniosku o konieczności przeprowadzenia jakiegoś
dodatkowego dowodu, może, aż do ogłoszenia wyroku wznowić przewód sądowy albo udzielić
dodatkowego głosu stronom.
Przebieg narady i głosowania jest tajny. Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący składu
orzekającego. W toku narady powinny zostać omówione wszelkie kwestie, które są
przedmiotem rozstrzygnięcia sądu. Następnie skład orzekający przystępuje do głosowania.
Przewodniczący zbiera głosy, poczynając od najmłodszego, najpierw od ławników według ich
wieku, następnie od sędziów według ich starszeństwa służbowego, a sam głosuje ostatni.
Sprawozdawca, jeśli nie jest przewodniczącym głosuje pierwszy.
Głosowanie (podobnie jak i sama narada) odbywa się osobno co do winy i kwalifikacji prawnej
czynu, co do kary, co do środków karnych oraz co do pozostałych kwestii. Do uzyskania
rozstrzygnięcia w sprawie konieczna jest większość głosów.
Art. 111. § 1. Orzeczenia zapadają większością głosów.
§ 2. Jeżeli zdania tak się podzielą, że żadne z nich nie uzyska większości, zdanie najmniej
korzystne dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń zbliżonego, aż do uzyskania
większości.
Art. 112. Sędzia, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać
się od głosowania nad dalszymi kwestiami; wówczas głos tego sędziego przyłącza się do zdania
najprzychylniejszego dla oskarżonego.
Art. 113. Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając
przegłosowanego, chyba że orzeczenie zamieszczono w protokole.
Art. 114. § 1. Przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na
orzeczeniu swoje zdanie odrębne podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje
orzeczenie.
§ 2. Zdanie odrębne może dotyczyć również samego uzasadnienia orzeczenia; wówczas zdanie
to zaznacza się przy podpisywaniu uzasadnienia.
§ 3. Jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie
zgłoszenia zdania odrębnego, uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie 7 dni od
wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych 7 dni jego
uzasadnienie; obowiązek ten nie dotyczy ławnika.
Art. 115. § 1. Uzasadnienie orzeczenia podpisują osoby, które orzeczenie wydały, nie wyłączając
osoby przegłosowanej.
§ 2. W sprawach rozpoznawanych w składzie sędziego i dwóch ławników uzasadnienie podpisuje
tylko przewodniczący, chyba że zgłoszono zdanie odrębne. W sprawach rozpoznawanych w
składzie dwóch sędziów i trzech ławników uzasadnienie podpisują obaj sędziowie, chyba że
zgłoszono zdanie odrębne.
§ 3. Jeżeli nie można uzyskać podpisu przewodniczącego lub innego członka składu
orzekającego, jeden z podpisujących czyni o tym wzmiankę na uzasadnieniu z zaznaczeniem
przyczyny tego faktu.
159
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
159
Wyrok
Wyrok na piśmie zazwyczaj sporządza przewodniczący. Podpisują go wszyscy członkowie składu
orzekającego. Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie i podaje ustnie
najważniejsze powody wyroku.
Sąd powinien wygłosić wyrok niezwłocznie po zakończeniu narady, ale w sprawie zawiłej albo z
innych ważnych powodów na czas nie przekraczający 7 dni. W razie przekroczenia tego terminu
rozprawę prowadzi się od początku (art. 411) Strony nie muszą się stawić na ogłoszeniu wyroku.
art. 413
§ 1. Każdy wyrok powinien zawierać:
1) oznaczenie sądu, który go wydał, oraz sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta,
2) datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku,
3) imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego,
4) przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił
oskarżonemu,
5) rozstrzygnięcie sądu,
6) wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej.
§ 2. Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:
1) dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną,
2) rozstrzygnięcia co do kary i środków karnych, a w razie potrzeby, co do zaliczenia na ich
poczet tymczasowego areszto
wania i zatrzymania oraz środków zapobiegawczych wymienionych
w art. 276.
Wyroki sądu:
1) Skazujący
2) Uniewinniający
3) Umorzenie postępowania
4) Warunkowe umorzenie postępowania
5) Kwestie dotyczące honorarium
Ogłoszenie wyroku
Po podpisaniu wyroku przewodniczący ogłasza go publicznie przez odczytanie jego treści, w
czasie ogłaszania wyroku wszyscy obecni oprócz sądu powinni zachować pozycję stojącą.
Ogłoszenie wyroku zawsze jest jawne.
Fakt złożenia zdania odrębnego podaje się do wiadomości po ogłoszeniu wyroku, a jeżeli członek
składu orzekającego, który złożył zdanie odrębne, wyrazi na to zgodę także jego nazwisko
Niestawiennictwo stron ich obrońców i pełnomocników nie stoi na przeszkodzie ogłoszeniu
wyroku.
Jeżeli oskarżony pozbawiony wolności nie był obecny przy ogłaszaniu wyroku nie miał obrońcy
orzeczenie to należy dostarczyć oskarżonemu wraz z pouczeniem o przysługującym terminie i
sposobie wniesienia środka zaskarżenia.
Ustne przytoczenie najważniejszych powodów
Przewodniczący albo delegowany przez niego członek składu orzekającego, podaje ustne
najważniejsze powody wyroku(powinna ona być zbliżona do jego pisemnego odpowiednika)
160
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
160
Pouczenie o prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia
Pouczenie stron o sposobie odwołania się od wyroku następuje bezpośrednio po przeczytaniu
ustnego uzasadnienia wyroku, czynności tej dokonuje przewodniczący zamieszczając
odpowiednią wzmiankę w protokole rozprawy (brak pouczenia lub mylne pouczenie nie
jest ujemną przesłanką procesową )
Strona, podmiot z 416, a w wyroku warunkowo umarzającym postępowanie wydanym na
posiedzeniu także pokrzywdzony w terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku może złożyć pisemny
wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia wyroku.
Termin na wniesienie apelacji biegnie dla każdego uprawnionego od doręczenia mu wyroku z
uzasadnieniem przez 14 dni.
Są to terminy zawite. W sprawie zawiłej 14 dni może być niewystarczające – prezes sądu ,a
prawo wyznaczyć inny termin ale musi określić czas.
Uzasadnienie pisemne jest ważne – każde zdanie ma aspekt formalny. Sąd musi się
ustosunkować do całości postępowania dowodowego. Wszelkie inne środki odwoławcze będą
się odnosiły do poszczególnych słów zawartych w uzasadnieniu pisemnym. Po złożeniu
uzasadnienia strona ma prawo złożyć środek odwoławczy.
Zamknięcie rozprawy głównej
Decyzję o zamknięciu rozprawy głównej podejmuje przewodniczący składu orzekającego i ma
ona formę zarządzenia
Czynności końcowe postępowania przed sądem I instancji
Czynności końcowe obejmują okres pomiędzy zamknięciem rozprawy a wniesieniem apelacji,
bądź zamknięciem rozprawy a uprawomocnieniem się wyroku.
Do najistotniejszych czynności na tym etapie należą:
1. wniosek o uzasadnienie wyroku
2. sporządzenie uzasadnienia wyroku – powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty
złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w szczególnym przypadku z urzędu.
W sprawie zawiłej prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony.
Wyrok wraz z uzasadnieniem doręcza się stronie oraz podmiotowi z 416(jeśli złożył wniosek).
Jeżeli sprawę przeprowadzono z wyłączeniem jawności ze względu na ważny interes państwa
zamiast uzasadnienia doręcza się zawiadomienie, że uzasadnienie zostało sporządzone.
Uzasadnienie powinno zawierać:
jakie fakty są uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na jakich oparł się dowodach i
dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych
wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku
przytoczenie okoliczności, które sąd miał na względzie przy wymierzaniu kary, a
zwłaszcza przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary itp.
Uzasadnienie orzeczenia podpisują sędziowie, którzy wyrok wydali(w sprawach 1 sędzia i
ławnicy – tylko sędzia chyba, chyba że zgłoszono zdanie przeciwne)
Uzupełnienie i sprostowanie wyroku
Sąd może uzupełnić bądź sprostować wyrok na posiedzeniu jeżeli orzeczenie:
1. nie zawiera rozstrzygnięcia co do przepadku, zaliczenia tymczasowego aresztowania,
zatrzymania lub środków zapobiegawczych albo dowodów rzeczowych zawiera nieprawidłowe
zaliczenie okresu kary tymczasowego aresztowania na poczet orzeczonej kary.
161
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
161
Postępowanie odwoławcze
Konstytucja RP w przepisie art. 78 stanowi, że każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń
i decyzji wydanych w I instancji. Przepis art. 176 ust. 1Konstytucji przewiduje natomiast, że
postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
Środki zaskarżenia:
Zwyczajne środki zaskarżenia (służące od nieprawomocnych orzeczeń):
1. środki odwoławcze:
a) apelacja
b) zażalenie
2. sprzeciwy (od wyroku nakazowego, zaocznego, usprawiedliwienie osoby ukaranej karą
pieniężną – art. 286 KPK)
3. quasi – sprzeciwy (art. 341 §2; art. 387 §2)
4. odwołanie (art. 373)
Nadzwyczajne środki zaskarżenia (służące od orzeczeń prawomocnych):
1. kasacja
2. wniosek o wznowienie postępowania
Celem wprowadzenia w postępowaniu sądowym środków zaskarżenia jest przede wszystkim
umożliwienie weryfikacji zapadających w procesie rozstrzygnięć. Wynika to przede wszystkim ze
świadomości, że decyzje te, w związku z faktem, iż nie zawsze mogą być podjęte na podstawie
niebudzących wątpliwości przesłanek, są obarczone ryzykiem błędu, a ponadto ich
podejmowanie wiąże się często z koniecznością posługiwania się kryteriami ocennymi.
162
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
162
Apelacja
Apelacja jest środkiem odwoławczym przysługującym od nieprawomocnego wyroku sądu I
instancji. Apelację można wnieść od każdego wyroku z wyjątkiem jednak wyroku nakazowego
(tutaj tylko sprzeciw – art. 506)
Apelacja jako środek odwoławczy cechuje się bezwzględną suspensywnością (oznacza, że
wniesienie apelacji wstrzymuje wykonanie wyroku) i bezwzględną dewolutywnością (oznacza, że
apelacja jest zawsze rozpoznawana co do meritum przez sąd wyższego rzędu nad tym, który
wydał zaskarżony wyrok).
Podmiotami uprawnionymi do wniesienia apelacji są:
→ strony (oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, powód
cywilny, oskarżony)
→ podmiot z art. 416 (quasi- pozwany)
→ reprezentanci procesowi stron (obrońca oskarżonego oraz pełnomocnik uprawnionego
podmiotu)
→ osoby uprawnione do wykonywania uprawnień stron (np. osoby najbliższe, które
wstąpiły w prawa zmarłego pokrzywdzonego)
→ osoby uprawnione do podejmowania czynności na korzyść oskarżonego (np. jego
przedstawiciel ustawowy)
→ niebędący stroną pokrzywdzony (pokrzywdzony, który nie działa w charakterze strony
procesowej) – ale wyłącznie od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie
wydanego na posiedzeniu
Wskazanym podmiotom przysługuje uprawnienie do zaskarżenia całości lub części wydanego w I
instancji wyroku. Możliwe jest także zaskarżenie samego uzasadnienia wyroku.
Można wyróżnić dwa rodzaje przyczyn odwoławczych: względne przyczyny odwoławcze (art.
438) i bezwzględne przyczyny odwoławcze (art. 439).
Wymogi formalne apelacji:
1. Apelacja musi być wniesiona na piśmie (musi spełniać wymogi z art. 119)
2. Odwołujący musi wskazać: zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie oraz czego się domaga
(art. 427)
3. Fakultatywnie: wskazać nowe fakty lub dowody
4. Jeżeli apelacja pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, to powinna
ponadto zawierać wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu oraz uzasadnienie.
5. W przypadku wnoszenia apelacji od wyroku sądu okręgowego: przymus adwokacko-radcowski
Termin:
Termin na wniesienie apelacji wynosi 14 dni i biegnie od daty doręczenia wyroku z
uzasadnieniem. Apelacja wniesiona przed terminem złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku
wywołuje obowiązek sporządzenia uzasadnienia wyroku.
Środek odwoławczy wnosi się na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. (art. 428)
O przyjęciu apelacji zawiadamia się strony, pełnomocników, prokuratora oraz obrońców, po
czym przekazuje się sądowi odwoławczemu.
163
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
163
Rozprawa apelacyjna
Ma formę uproszczonej rozprawy. Co do zasady sąd II instancji nie prowadzi postępowania
dowodowego ale jeśli takie postępowanie jest celowe to w uzasadnionych przypadkach można
takie postępowanie przeprowadzić.
Formy wyroku sądu II instancji:
1. utrzymanie w mocy wyroku I instancji
2. uchylenie wyroku I instancji i umorzenie postępowania
3. uchylenie wyroku I instancji i wydanie wyroku uniewinniającego
4. umorzenie wyroku I instancji i wydanie wyroku skazującego
5. uchylenie wyroku I instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
(najczęściej spotykany wyrok)
Wyrok II instancji jest wiążący dl organu I instancji co do uchybień wskazanych przez sąd
odwoławczy w przypadku ponownego rozpoznania sprawy.
6. Sąd może uchylić wyrok I instancji i przekazać do ponownego rozpatrzenia
postępowania na drodze postępowania przygotowawczego.
Zażalenie
Zażalenie jest drugim obok apelacji środkiem odwoławczym. Służy ono na:
1) Postanowienia
2) Zarządzenia
3) Czynności lub bezczynność organów procesowych.
W przeciwieństwie do postępowania apelacyjnego (które w całości toczy się przed sądem) w
postępowaniu zażaleniowym, instancją odwoławczą od rozstrzygnięć oraz czynności lub
bezczynności mających miejsce w postępowaniu przygotowawczym może być także prokurator.
(art. 465 §3). Zażalenie jest względnie suspensywne (zażalenie nie wstrzymuje wykonania
zaskarżonego postanowienia. Sąd jednak, który je wydał lub sąd powołany do rozpoznania
zażalenia może wstrzymać wykonanie postanowienia) oraz względnie dewolutywne (art. 463 §1
– sąd, na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w tym
samym składzie, w którym wydał zaskarżone postanowienie). Tryb wnoszenia zażalenia
uregulowany został przede wszystkim w art. 460 KPK. Przepis ten przewiduje, że zażalenie wnosi
się w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia postanowienia, a jeżeli ustawa nakazuje
doręczenie postanowienia – od daty doręczenia. Inaczej: art. 184 § 5- postanowienie w
przedmiocie anonimizacji danych świadka – termin na wniesienie zażalenia został skrócony do 3
dni. Postępowanie zażaleniowe toczy się na posiedzeniu.
Art. 464.
§ 1. Strony oraz obrońcy i pełnomocnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu
odwoławczego rozpoznającego zażalenie na postanowienie kończące postępowanie oraz na zatrzymanie.
Mają oni prawo do udziału w posiedzeniu sądu odwoławczego także wtedy, gdy przysługuje im prawo
udziału w posiedzeniu sądu pierwszej instancji.
§ 2. W innych wypadkach sąd odwoławczy może zezwolić stronom lub obrońcy albo pełnomocnikowi na
wzięcie udziału w posiedzeniu.
§ 3. Przepis art. 451 stosuje się odpowiednio, gdy przedmiotem posiedzenia ma być rozpoznanie zażalenia
na postanowienie kończące postępowanie oraz na zatrzymanie.
164
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
164
Nadzwyczajne środki zaskarżenia
Nadzwyczajne środki zaskarżenia to środki prawne służące do wywołania kontroli i wzruszenia
prawomocnego orzeczenia sądowego kończącego postępowanie. Chodzi tu więc o
zrewidowanie rozstrzygnięć zawartych o orzeczeniu, które nie podlega już zaskarżeniu w
zwykłym trybie instancji. Środki te pełnią rolę swoistego wentyla bezpieczeństwa, stwarzając
możliwość eliminowania najpoważniejszych błędów wymiaru sprawiedliwości zawartych w
prawomocnych orzeczeniach kończących postępowanie. Bezpieczeństwo prawne wymaga
bowiem aby w pewnym momencie orzeczenie kończące postępowanie nabrało cech
niewzruszalności. Niewzruszalność taką orzeczenie nabywa poprzez prawomocność, która
oznacza niemożność zaskarżenia już orzeczenia w drodze środka odwoławczego.
Kasacja
Od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie może być wniesiona
kasacja. Kasacja dotyczy tylko kwestii formalnych naruszenia procedury. Podstawą kasacji jest
tylko art. 439!
Uprawnieni do wniesienia kasacji:
1.
Strony
2.
Strona, która nie zaskarżyła orzeczenia sądu I instancji jeżeli zmieniono wyrok na jej
niekorzyść (nie dotyczy uchybień z art. 439)
3.
Prokurator Generalny (kasacja nadzwyczajna)
4.
Rzecznik Praw Obywatelskich (kasacja nadzwyczajna)
Art. 524.
§ 1. Termin do wniesienia kasacji dla stron wynosi 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z
uzasadnieniem. Wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem należy zgłosić w sądzie, który wydał
orzeczenie, w terminie zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia. Przepis art. 445 § 2 stosuje się
odpowiednio.
§ 2. Terminu do wniesienia kasacji, wskazanego w § 1, nie stosuje się do kasacji wnoszonej przez
Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich.
§ 3. Niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie 6
miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.
Porównanie:
APELACJA
KASACJA
Zwykły środek odwoławczy
Nadzwyczajny środek zaskarżenia
Dotyczy spraw merytorycznych i formalnych
Dotyczy tylko kwestii formalnych – naruszenia
procedury
Składamy za pośrednictwem tego sądu, który
wydał zaskarżone orzeczenie (art. 428)
Kierujemy ją za pośrednictwem Sądu
Okręgowego lub Sądu Apelacyjnego do Sądu
Najwyższego.(art. 525)
165
PROCES KARNY – uzupełnione wykłady
165
Wznowienie postępowania
Wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem służącym do reaktywowania
prawomocnie zakończonego postępowania. Wznowienie postępowania sądowego możliwe jest
w przypadku wykrycia, iż w toku procedowania sądu zaistniały okoliczności, które mogłyby mieć
rzeczywisty wpływ na wynik sprawy. W przeciwieństwie jednak do kasacji, która służy
wychwyceniu błędów popełnionych przez sam sąd rozpoznający sprawę (kontrola wewnętrzna
orzeczenia), wznowienie postępowania ma na celu wykrycie i ewentualne usunięcie błędów,
na które sąd orzekający w sprawie nie miał, co do zasady wpływu (kontrola zewnętrzna
orzeczenia).
Kodeks Postępowania Karnego art.: 540 – 548
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
9. DZIAŁ DZIEWIĄTY, Postępowanie Karne, Skrypt
Prawo karne skrypt z wykładów Zalewskiego doc
Postepowanie Karne notatki wykład II
Postępowanie Karne skrypt
Postępowanie Karne notatki wykład III
Grzegorczyk T, Tylman J Polskie postępowanie karne Skrypt WW
Postepowanie Karne notatki wykład I
Postępowanie karne wykłady
POSTĘPOWANIE KARNE WYKŁADY
Postępowanie karne - wyklady, Prawo UKSW, KPK
Postępowanie karne - wykład, Prawo
wykłady KPK Jeż- Ludwichowska, III rok, postępowanie karne
Prawo karne wykonawcze (KKW) - skrypt, Prawo, Prawo i postępowanie karne
pk wyklady, Postępowanie karne - wykłady
prawo karne cw i wyklady skrypt, I MIEJSCE
Wykład-13-postępowanie-karne, PRAWO UŁ, III rok, Kodeks postępowania karnego
więcej podobnych podstron