P

RAWO

 

KARNE

 – 

SKRYPT

 

Z

 

WYKŁADÓW

 

PROF

. Z

ALEWSKIEGO

K

ARA

 

KRYMINALNA

Definicja kary

●

Celowa dolegliwość nałożona przez organ państwowy na sprawcę z powodu popełnionego przezeń przestępstwa;

●

Kara w naszym systemie jest odpowiedzią na czyn przestępny (nullum crimen sine poena) i musi być przewidziana w ustawie (nulla poena sine lege).

●

Definicja prof. Cieślaka;

●

Teoria retrybutywna – kara jest odwetem, ale mamy w definicji też element celowościowy;

●

Rozróżnienie sprawcy od podejrzanego;

●

Model germański – ścisłe odróżnienie wykroczeń od przestępstw (przyjęty w Polsce);

●

Model romański – wykroczenie jest najlżejszym przestępstwem;

Dwie płaszczyzny analizy kary

1.

Socjologiczna – karę traktuje się tu jako zjawisko społeczne, tzn. jak zjawisko, biorące swój początek w grupie społecznej i rozwijające się w miarę powstawania i rozrostu organizacji społecznej;

2.

Filozoficzna – bada się racjonalizacje kar;

○

W uproszczeniu można powiedzieć, że w pierwszym wypadku odpowiada się na pytanie „jak?”, a w drugim „dlaczego karać?”;

○

Erozja państwa dobrobytu – politykę społeczną zastępuje polityka karna; jest to powód rozrostu instytucji więziennych, karnych; zamiast polityki społecznej rozwija się politykę karną;

Racjonalizacja kary

 –­ B. Wróblewski, Penologia, czyli socjologia kar, Wilno 1926;

1.

Racjonalizacja sakralna (kara – gniew bogów);

2.

Racjonalizacja sprawiedliwościowa (kara – odpłata za przestępstwo);

○

Teoria retrybutywna – każe się, ponieważ popełniono zło; koncentrują się na czynie popełnionym w przeszłości; kara ma być adekwatna do stopnia winy;

○

Neoklasycyzm; doktryna w mniejszości w Polsce; w przeciwieństwie do utylitarnych teorii, które są w mainstreamie;

3.

Racjonalizacja celowościowa (kara – środek realizacji celów państwa w dziedzinie zapobiegania i wychowania);

○

Teoria utylitarna – każe się aby nie popełniono zła w przyszłości; czyn, który dopuścił się sprawca jest jedynie przyczynkiem do tego co ze sprawcą zrobić; kara jest w coraz mniejszym

stopniu sprawiedliwa – grancie kary służą konkretnemu celowi;

○

Rozmaite cele:

■

Resocjalizacja – powrót sprawcy do społeczeństwa; u Anglosasów jest rozumiane jako interakcja; konieczność udziału czynnika społecznego;

■

Rehabilitacja – u Anglosasów jest rozumiane jak u nas resocjalizacja – jest nastawione tylko na zmianę sprawcy; pomoc w usunięciu pewnych braków w osobowości i psychice;

■

Kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa – prewencja generalna; współcześnie najczęściej pozytywna; nie mówi się o negatywnej (odstraszającej); efekty:

○

Efekt uspokojenie nastrojów – sprawca został Ukrainy;

○

Efekt kształcenia – sąd informuje jakie normy złamano, jaki jest stan prawny w danej dziedzinie; komunikacyjna teoria kary – wyrok edukuje;

○

Efekt wierności prawu – ludzie przestrzegający prawo utwierdzają się w przekonaniu, że jest to słuszne;

Kodeks karny z 1932 r. 

(obowiązywał do 1970)

1

●

Kary zasadnicze;

○

Kara śmierci;

○

Więzienie;

○

Areszt;

○

Grzywna;

●

Podział na kary zasadnicze i dodatkowe;

●

Karę śmierci wykonuje się przez powieszenie;

●

Kara śmierci pojawiła się w bardzo ograniczonym zakresie; nie było przesądzone czy się pojawi w tej kodyfikacji (przegłosowano ją tylko 1 głosem);

●

Odróżnienie więzienia i aresztu ma na celu odróżnienie kary hańbiącej i niehańbiącej; więzienie niesie za sobą hańbę, więzień jest stygmatyzowany; natomiast areszt karą hańbiącą nie był;

●

Grzywna – pozbawienie sprawcy owoców korzyści popełnienia przestępstwa;

●

Więzienie terminowe do lat 15; najmniej mogła trwać 6 miesięcy;

●

Więzienie bezterminowe (dożywotnie), jako substytut kary śmierci;

●

Kara krótkoterminowa pozbawienia wolności:

○

Podnoszono zarzuty, że jest droga (ekonomia), rozrywa więzi społeczne (socjologia), spycha się sprawcę w nędze; następuje u sprawcy deprywacja potrzeb (psychologia) – najwięcej

samobójstw w więzieniach jest wśród świeżo osadzonych;

○

Szukano dla niej alternatyw – dlatego kara najkrócej mogła trwać pół roku; to zmuszało sędziego aby zamiast więzienia orzekał areszt, czyli karę niehańbiącą; istniała też instytucja

warunkowego zawieszenia kary;

●

Więzień ma obowiązek pracy; więźnia można używać do pracy poza zakładem (dehumanizacja więźnia);

●

Kara śmierci ma służyć nie tylko odwetowi; musi być uwarunkowana stwierdzeniem trwałego niebezpieczeństwa grożącego społeczeństwu ze strony sprawcy ze względu na jego przyrodzoną

indywidualność zbrodniczą – typologia sprawców; przestępcy niepoprawni;

●

Zakład dla przestępców niepoprawnych – charakter postpenitencjarny;

●

Kodeks karny z 1932 r. miał spójną strukturę katalogu kar wyrastający z założeń szkoły socjologicznej; przestępcy niepoprawni, okolicznościowi, przypadkowi etc.

Kodeks karny z 1969 r.

●

Kary zasadnicze:

○

Pozbawienie wolności;

○

Ograniczenie wolności;

○

Grzywna;

●

Operowanie społecznym niebezpieczeństwem jako przesłanką odpowiedzialności karnej; odcięcie się od wątków klasowych i typologii sprawców; wszyscy ludzie są równi i wszystkich ludzi

można zmienić przez pracę; wyeliminowano zakład dla niepoprawnych przestępców, bo każdego można poprawić (przynajmniej w sferze deklaracji);

●

Przestępstwo było uznawane za relikt, który zaniknie; socjalizm miał być tylko etapem na drodze do komunizmu; w komunizmie nie ma przestępstw; przestępstwo miało być reliktem podziałów

klasowych;

●

Humanizm socjalistyczny – nakazuje odstępstwo od stygmatyzacji; nie posługuje się terminem „więzienie” – zamiast tego „pozbawienie wolności”; ustawodawca socjalistyczny nikogo nie hańbi,

piętnuje tylko wychowuje, resocjalizuje;

●

Karą zasadniczą o charakterze wyjątkowym – kara śmierci za najciężej zbrodnie;

○

Nie wymienia się kary śmierci w katalogu kar zasadniczych, aby zamanifestować jej wyjątkowość;

●

Nie ma kary dożywocia – jest to kara niehumanitarna, bo pozbawia nadziei;

●

Za przestępstwo zagrożone kara śmierci można orzec karę zasadniczą 25 lat pozbawienia wolności – kara punktowa, substytut kary śmierci;

●

Odcina się od typologii ale na płaszczyźnie kodeksu karnego wykonawczego pewna typologizacja sprawców jednak występuje – różne zakłady zakładów karnych;

●

Najniższy próg kary pozbawienia wolności obniżony o połowę – 3 miesiące (a najwyżej 15 lat);

2

○

Zrezygnowano z kary aresztu jako kary stosowanej powszechnie;

○

Trzeba było wypełnić jakoś tę lukę;

●

Kara ograniczenia wolności – bo każdego da się poprawić przez pracę; nawiązanie do wschodniej linii rozwoju prawa karnego;

Kodeks karny z 1997 r.

●

Kary:

○

Grzywna;

○

Ograniczenie wolności;

○

Pozbawienie wolności;

○

25 lat pozbawienie wolności;

○

Dożywotnie pozbawienie wolności;

●

Odwrócony katalog kar – odwrócona aksjologia, preferencja kar wolnościowych;

○

Cel – aby zmusić sędziów do zmiany podejścia do wymierzania kar; grzywna miała być podstawową karą;

○

Niemcy – współczynnik prisonyzacji jest 2 razy niższy niż w Polsce;

○

Pozbawienie wolności musi być racjonalne pod względem ekonomicznym; kara pozbawienia wolności jest karą bardzo drogą dla społeczeństwa;

○

Polska – przeludnienie w zakładach karnych; kolejki do odbywania kary; nie stosuje się w Polsce amnestii ale aby odludnić zakłady karne stosuje się przedterminowe zwolnienia;

○

Grzywna miała być królową kar; jeżeli sędzia uznałby, że grzywna jest niewystarczająca to sędzia powinien uzasadnić dlaczego; ten katalog miał wyrwać sędziów z rutyny orzekania kar

pozbawienia wolności w zawieszeniu;

○

Francja – kara grzywny jest karą drobnomieszczańską, kara w zawieszeniu karą ludową, a kara pozbawienia wolności jest stosowana wobec podproletariatu (którego nie stać na

adwokatów, na zapłacenie grzywny);

●

Preferencja dla kar wolnościowych;

●

Zasada subsydiarności – kary izolacyjne dopiero w ostateczności; probacja – kary bezwzględne dopiero w ostateczności;

●

Brak kary śmierci, ale już wcześniej istniało moratorium na karę śmierci – wpływ środowiska naukowego;

○

Karę śmierci przestano wykonywać w 1988 roku, ale nie było w zamian kary dożywocia tylko 25 lat pozbawienia wolności; obecnie w 2013 roku mija właśnie te 25 lat;

●

Wprowadzono typ kwalifikowany morderstwa – dla uspokojenia nastrojów społecznych po zniesieniu kary śmierci;

●

Niejednolitość środków reakcji karnej – aż 3 rodzaje pozbawienia wolności; poszukiwano więc różnicujące je dystynkcje:

○

Kara dożywocia, kara 25 lat więzienia – trudno jej przypisywać jakiekolwiek znaczenie resocjalizacyjne; funkcja jedynie eliminacyjna;

○

Kara izolacyjna trwająca dłużej niż 6 lat powoduje trwały rozpad więzi społecznej; na 1/3 osadzonych nikt nie czeka po zakończeniu kary; zanikają zdolności funkcjonowania w

społeczeństwie; niezdolność do wykonywania pracy; długotrwała deprywacja potrzeb, życie w ciągłym stresie i lęku powoduje nieodwracalne zmiany w psychice, osobowości;

●

Kodeks w zakresie kar jest eklektyczny – łączy wątki z kodeksu karnego z 1969 r. z wątkami z kodeksu z 1932 r.;

Grzywna

●

Grzywna samoistna:

○

Przewidziana w ustawie w ramach ustawowego zagrożenia za dane przestępstwo;

○

Gdy przestępstwo zagrożone jest karą nieprzekraczającą 5 lat, sąd może zamiast kary pozbawienia orzec grzywnę, gdy orzeka środek karny (art. 58&3);

○

Gdy sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary (art. 60&6 KK)

●

Miała być królową kar, ale nie znalazła ostatecznie dostatecznego uznania w oczach sędziów;

●

Kara grzywny jest karą zróżnicowaną:

○

Kara kwotowa – kara pozakodeksowa;

○

Kara w systemie dniówkowym – w kodeksie karnym;

3

■

Geneza – Skandynawa, lata 30;

■

Miał to być system bardziej sprawiedliwy;

■

Grzywna jest wymierzana w stawkach, a dopiero później przelicza stawki na pieniądze – mocna i słaba strona systemu dniówkowego;

■

Sąd jest ślepy na sytuację majątkową sprawcy – czy jest bogaty czy biedny; w obu przypadkach wymierzana jest taka sama ilość stawek dziennych;

■

Wysokość stawki jest zależna od dochodów – a więc za ten sam czyn może być orzeczona różna wysokość grzywny;

■

System ten ma lepiej odzwierciedlać stosunki majątkowe – aby tą samą grzywnę sprawcy odczuwali w ten sam sposób; aby taka sankcja była dostatecznie odczuwalna również

dla osób bogatych;

■

W teorii wszystko wygląda doskonale, ale problem polega na tym, że trudno uchwycić czym jest jedna stawka;

■

Krytykowano, że de facto sędzia oblicza to od końca – najpierw wybiera konkretną kwotę, a potem dochodzi to zdefiniowania stawki dziennej;

■

Wielka Brytania – zrezygnowano z tego systemu, gdyż uznano go za zbytnie utrudnienie;

○

System jest dualistyczny – brak konsekwencji ustawodawcy;

●

Grzywna kumulatywna:

○

Art. 33 & 2;

○

Orzekana obok kary pozbawienia wolności;

○

Wpisuje się w szerszą filozofię kar majątkowych;

○

Chodzi o pozbawienie sprawcy owoców przestępstwa; równoległa z regulacją dotyczącą przepadki przedmiotów, przepadku korzyści;

○

Niekiedy wlicza się w tę kategorię środki o charakterze kompensacyjnym; nawiązka; karnoprawnym środek naprawienia szkody;

●

Art. 33 – system stawek:

○

Najniższa stawka wynosi 10;

○

Najwyższa 540 (wcześniej 360);

○

Stawka dzienna nie może być niższa od 10 zł, ani nie przekraczać 2000 zł;

○

Jak rozumieć pojęcie dochód na gruncie prawa karnego? Czy pojęcia z różnych gałęzi prawa powinny mieć jednolitą interpretację?

■

Tak jak w prawie finansowym – przychód minus koszty jego uzyskania – ta interpretacja jest dla sprawcy bardzo nie korzystna;

■

Prof. Szumski: przychód minus koszty jego uzyskania, a także koszty alimentacyjne, koszty utrzymania, edukacji itd. – ta interpretacja jest dla sprawcy korzystniejsza;

■

Dr Łabuda – rozwiązanie pośrednie – tylko uwzględniając odliczenie kosztów leczenia;

■

Możliwości zarobkowe – aby uchronić się przed tym, że sprawcy będą celowo zmieniali sobie umowy o pracę zaniżając swoje dochody;

●

Art. 58 & 2 – grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonania, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie można jej

ściągnąć w drodze egzekucji;

○

Przepis krytykowany; postuluje się aby go usunąć;

○

Dla niektórych przestępstw zagrożonych tylko karą grzywny ten przepis oznacza de facto depenalizację;

●

Art. 33 KK nie nakłada na sąd orzekający obowiązku określania w wyroku zastępczej kary pozbawienia wolności, jeżeli skazany nie uiści grzywny w terminie;

○

Nie można w wyroku skazującym uwzględnić tego, że sprawca tej grzywny nie uiści i przygotować już z góry zastępczą karę pozbawienia wolności na wypadek nie zapłacenia grzywny;

●

Przepisy wprowadzające kodeks karny:

○

Art. 11 – przepis ten nie dotyczy ustawy karnej skarbowej, a także wypadków, w których ustawa szczególna określa grzywną kwotowo; obecnie już nie ma ustawy karnej skarbowej

(jest kodeks karny skarbowy), ale druga część zdania nadal pozostaje w mocy;

○

Wprowadzone później:

■

Art. 11 & 3 [6] sposób – ustalania grzywny

■

Art. 11 & 4 [7] – określenie najniższej grzywny określanej kwotowo – 100 zł; różne koncepcje: aby najniższą grzywną było 1 zł, a Cieślak – 1 grosz;

●

Grzywna w kodeksie karnym skarbowym:

○

Art. 23:

4

■

Stawka dzienne nie może być niższa od 1/30 minimalnego wynagrodzenia, ani nie przekraczać jej 400­krotności;

■

Najniższa liczba stawek dziennych – 10;

■

Najwyższa – 720;

●

Grzywna kwotowa – możliwość orzeczenia łącznie kary grzywny i kary pozbawienia wolności (jeżeli przepis na to pozwala);

●

Grzywna za wykroczenie – maksymalnie 21 tysięcy zł;

●

Wezwanie do uiszczenia:

○

Art. 44 KKW;

○

Skazanego na grzywnę sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni;

○

W razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu grzywnę ściąga się w drodze egzekucji;

○

Można wnioskować do uiszczenie grzywny na raty – ale jest to decyzja w zakresie wykonania kary, a nie wymiaru;

●

Zastępcza praca użyteczna:

○

Można zamienić grzywnę na pracę użyteczną;

○

Określa się ja w miesiącach oraz ustala wymiar pracy od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym, kierując się wskazaniami zawartymi w art. 53 kodeksu karnego;

○

Można odrobić grzywnę ale nie niższą niż 240 tysięcy zł;

●

Kara zastępcza:

○

Art. 46 KKW:

○

Kara zastępcza nie może przekroczyć 12 miesięcy;

○

Na decyzje procesowe w zakresie orzekania zastępczej kary i przeliczania jej jest przyznawane zażalenie;

●

Odroczenie i rozłożenie na raty:

○

Art. 49 – sąd może rozłożyć grzywnę na raty na czas nieprzekraczający 1 roku;

○

W sytuacjach trudnych dla rodziny sprawcy;

○

Można też odroczyć spłatę;

○

Rozłożenie na raty może być odwołane jeżeli sprawca z tych rat się nie wywiązuje;

Kara ograniczenia wolności

●

Art. 34 KK;

●

Ma dość burzliwą historię w Polsce; pierwotnie przybyła do naszego systemu prawa z systemu radzieckiego; kodeks z 1932 r. nie ma odpowiednika tej kary;

●

Obecna regulacja ma upodobnić ją do rozwiązań niemieckich;

●

Prof. Jerzy

Śliwowski, prof. Maria Szewczyk – prace monograficzne;

●

Kara wolnościowa – sprawca nie jest izolowany w zakładzie karnym;

●

Sprawca jest dolegliwa, ale nie nadmiernie;

●

Sankcja ta nie obciąża budżetu;

●

Nie jest szkodliwa pod względem społecznym – nadal może pracować, nie zmienia swojego miejsca zamieszkania;

●

Sprawca jest pod dozorem, kontrolą oraz pracuje na rzecz społeczności lokalnej;

●

Jeden mankament – ma stosunkowo krótkie ramy orzekania – od 1 do 12 miesięcy; jest to sankcja przewidziana za lżejsze, bagatelne przestępstwa; gdyby tych progów było więcej, gdyby była

wymierzana na dłuższy okres, mogłaby odgrywać istotną rolę w systemie;

●

Obecnie kurator odpowiada za nadzór i kontrolę;

●

Istota i cel kary ograniczenia wolności:

5

○

Art. 53 & 1 KWK – wykonanie kary ograniczenia wolności ma na celu wzbudzenie w skazanym woli kształtowania jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia

odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego;

○

Jest dedykowana dla sprawców czynów co najwyżej średniego kalibru, nie zagrożonych wysokimi sankcjami, i oczywiście jeżeli kodeks taką karę przewiduje;

●

Art. 35 & 1 KK – nieodpłatna, kontrolowana praca na cele społeczne jest wykonywana w wymierza od 20 do 40 godzin w stosunku miesięcznym;

●

W stosunku do osoby zatrudnionej sąd zamiast prac na cele społeczne może orzec potrącenie od 10 do 25 % wynagrodzenia za pracę w stosunku miesięcznym na cel społeczny wskazany przez

sąd – w tym aspekcie jest to de facto kara grzywny rozłożona na raty; dosyć dotkliwa po wynosząca aż ¼ dochodu sprawcy;

●

Z powodu bezrobocia istnieje zjawisko kolejki do kary ograniczenia wolności – bo nie ma miejsc do wykonywania pracy; paradoksalnie jednak tam gdzie jest niskie bezrobocie kara ograniczenia

wolności jest rzadziej orzekana, a tam gdzie jest wysokie jest częściej;

●

Miejsce wykonania:

○

Art. 54 KKW;

○

Karę ograniczenia wolności wykonuje się w miejscu stałego pobytu lub zatrudnienia skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca, chyba że ważne względy przemawiają za

wykonaniem kary w innym miejscu;

●

Przy tej karze chodzi też przede wszystkim o zachowanie więzi skazanego z rodziną; 30% skazanych w zakładach karnych po odbyciu kary nie mają dokąd wrócić, a w czasie kary nikt ich nie

odwiedza;

●

Kara ograniczenia wolności musi też być tak zorganizowana aby skazany nie stracił swojej pracy stanowiącej źródło dochodów;

●

Nadzór, organizowanie i kontrola:

○

Głównym nadzór należy do sądu;

○

Ale bieżąca działalność należy do kuratora zawodowego;

○

Na barkach kuratora spoczywa obowiązek znalezienia zakładu pracy dla skazanego;

○

Współpraca z trzecim sektorem – instytucjami o działalności charytatywnej etc.

●

Dozór i obowiązki dodatkowe – art. 36 KK:

○

Nowelizacja w 2010 r.; spełnienie postulatów doktryny;

○

Art. 72 KK – katalog ten nie jest zamknięty;

■

Obowiązek alimentacyjny;

■

Przeproszenie pokrzywdzonego;

■

Wykonywanie pracy zarobkowej;

■

Powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu i narkotyków;

■

Poddanie się leczeniu, w tym odwykowego;

■

Zakazy antypedofilskie;

■

Opuszczenie lokalu zajmowanego razem z poszkodowanym;

●

Umowy ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków skazanych:

○

Art. 56a KKW;

○

Koszty kary ograniczenia wolności są niższe niż pozbawienia, ale i tak trzeba ponosić koszty ubezpieczenia;

○

Od 2010 r. – wydatki te ponosi Skarb Państwa; wcześniej płaciły za to samorządy;

●

Wezwanie:

○

Art. 57 KKW;

○

Kurator sądowy wzywa skazanego w terminie 7 dni;

○

Jeżeli oczywiście jest miejsce;

6

○

Jeżeli skazany się nie stawia to w grę wchodzi orzeczenie kary zastępczej;

○

Odbywanie się tej kary może odbywać się także w dni ustawowe wolne od pracy i dni wolne od pracy u danego podmiotu, an rzecz którego jest ona wykonywana;

●

Zmiana obowiązków – art. 61;

○

Obowiązki mogą być modyfikowane – jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają;

●

Kara zastępcza – art. 65;

Kara pozbawienia wolności

●

Art. 37 KK – trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat; wymierzana jest w miesiącach i latach;

●

Dożywotne pozbawienie wolności: średnia długość kary dożywocia w Europie trwa 9 lat (z uwagi na przedterminowe zwolnienia, przerwy w wykonywaniu); rzadko kiedy dożywocie jest

bezwarunkowe;

●

Destrukcyjny wpływ kary pozbawienia wolności na skazanego:

○

Rozkład więzi społecznych;

○

Nieodwracalne zmiany psychiczne; zmiany organiczne w mózgu;

○

Im dłuższa kara tym donioślejsze ma skutki;

●

Odchodzi się od krytyki krótkoterminowych kar pozbawienia wolności:

○

Kodeks z 1932 r. – najkrócej 6 miesięcy;

○

Konflikt aksjologiczny;

■

Destruktywny efekt zamykania w zakładzie karnym;

■

Przez 1 miesiąc nie da się nic sensownego zrobić ze skazanym, a więc z punktu widzenia resocjalizacji jest to podejście fałszywe;

■

To przecież grzywna miała być podstawową karą, zamiast krótkoterminowego pozbawiania wolności;

○

Propozycja łączenia krótkoterminowej kary pozbawienia wolności z więzieniem – postulat aby sprawca poczuł czym jest więzienie; ale stoi to w konflikcie z deklarowaną preferencją dla

kar wolnościowych; dysonans, napięcie aksjologiczne;

●

Rodzaje zakładów karnych – podział według typów sprawców:

○

Zakłady karne dla młodocianych;

○

Dla odbywających karę po raz pierwszy;

○

Dla recydywistów penitencjarnych;

○

Dla odbywających karę aresztu wojskowego;

●

Problem ze skazanymi za korupcję, osobami majętnymi i wykształconymi: jak ich prawidłowo rozmieszczać w zakładach karnych? Jak ich resocjalizować?

●

Recydywista w rozumieniu kodeksu karnego – sprawca, która ponownie popełnił podobne przestępstwo;

●

Recydywa penitencjarna – szersze pojęcie; każda osoba, która wcześniej przebywała już w zakładzie karnym;

○

Najlepsi więźniowie; najlepiej wpasowują się w życie w zakładzie karnym; nie ma z nimi żadnego problemu; znają hierarchię w zakładzie;

○

Czy dobry więzień to dobry obywatel?

○

Więzień ma być sformatowany to potrzeb więzienia;

○

Służba więzienna jest zorganizowana na wzór wojska;

●

Typ progresywny więziennictwa (obowiązujący w Polsce):

○

Zakłady otwarte;

○

Zakłady półotwarte – trafia się tutaj na początku; następnie zależnie od zachowania można trafić do zakładu otwartego lub zamkniętego;

○

Zakłady zamknięte;

7

Historia więziennictwa

●

Panopticon Benthama:

○

Model więzienia, które będzie najbardziej racjonalne i najtańsze;

○

Więźniowie byliby poddawania stałej kontroli;

○

Budowla na planie koła; dookolne cele; więziowe stale obserwowani z centralnej wieży;

●

Więzienia dopiero od XIX w.; wcześniej funkcjonowały najczęściej tylko areszty, w których przetrzymywano skazanych do czasu wykonania właściwej kary (najczęściej mutylacyjnej);

●

Kara wieży dolnej – de facto rodzaj kwalifikowanej kary śmierci; wystarczyła jedna zima aby taki skazany umarł z głodu i chorób;

●

Pierwsze więzienia:

○

1703 r. – przytułek San Michelle w Rzymie;

○

Stare więzienie New Gate (1790­1827 r.);

○

Były często improwizowane, surowe;

●

Aby uznać karę więzienia za swoistą karę trzeba było uznać wolność człowieka za nadrzędną wartość; społeczeństwo musiało dojrzeć aby uznać wolność za osobną wartość, którą warto było

odebrać; podobny proces teraz przebiega w związku z karą grzywny;

●

Większość kodeksów XIX­wiecznych nie karała za ucieczkę z więzienia, ponieważ wolność jednostki jest jego przyrodzonym prawem, więc nie można za nie karać;

○

Wiek XX – inflacja wolności: pojawia się kara za samo uwolnienie;

●

System celkowy – równocześnie z szerzeniem się zrębów liberalizmu;

○

Walnut Street Prison (Filadelfia 1791 r.);

○

System ten tworzyła radykalna protestancka sekta kwakrów;

○

Osadzony musi się spotykać z Bogiem na osobności; poprawa więźnia przez jego samotne odosobnienie i kontakt z Bogiem;

○

Osadzony odosobniony w celi sam; kontakt tylko z pastorem co jakiś czas; efekt takiego odosobnienia był w wielu przypadkach dramatyczny – ludzie popadali w obłęd;

●

System Auburnski – 1826 r.

○

System wspólnej pracy i milczenia;

○

Ludzie potrzebują kontaktu z innymi ludźmi, bo są istotami stadnymi;

○

Praca do 10 godzin na dobę w milczeniu;

○

Za każdą próbę komunikacji z innymi groziły kary cielesne;

○

Wykorzystywanie darmowej pracy więźniów – odkryto korzyści zakładów karnych jako przynoszących zyski;

○

Poprawka konstytucji znosząca niewolnictwo – nie dotyczyła więźniów;

○

Więźniowie byli stałą własnością państwa na czas odbywania kary;

○

Auburn (do 1910 r.); bunt więźniów, który zburzył ten model ­ 1929 r.;

●

System Pensylwański:

○

Eastern State Penitentiary – 1826 r.

○

Całkowita izolacja skazanych;

○

Więźniowie nosili kaptury aby nie komunikowali się ze sobą;

○

Chodzili gęsiego z głowami na prawo;

●

Pożar i bunt w 1929 r. wymuszają reformy;

●

System „markowy” – 1840 r.;

○

Alexander Maccanochii – reformator więziennictwa;

○

Był jeńcem wojennym; aby zmienić więziennictwo trzeba go doświadczyć na własnej skórze;

○

Norfolk – wyspa więzienna w latach 1788­1855 r.

8

■

Więzienie dla więźniów – dla tych, którzy popełnili przestępstwo w Australii, która sama w sobie był też kolonią karną; Brytyjczycy zsyłali tu też więźniów politycznych;

■

Maccanochii gdy został gubernatorem tej wyspy wprowadził szereg reform;

■

Progresja od pełnej izolacji, poprzez prace w grupach po przedterminowe zwolnienia; system awansów;

■

System punktowy dla więźniów, za które mogli zaopatrywać się w sklepie;

■

Więźniowie mogli uprawiać własne poletka;

■

Przedterminowe zwolnienie – powrót do Australii;

●

System irlandzki:

○

Walter Crofton – 1854 r. – zaadoptował system Maccanochiego;

○

System progresji;

●

Podsumowując, system penitencjarny był w XIX­wiecznej Europie bardzo zróżnicowany;

●

Niemcy – system celkowy, ale do czasu uchwalenia ogólno niemieckiego kodeksu stosowano chłostę „na wejście i na wyjście”;

●

Więzienia po reformie 1870 r. – kongres penitencjarny w Cincinnati;

○

National Prison Association;

○

Elmira Reformatory (1876 r.);

○

Zebulon Brockway – reformator więziennictwa amerykańskiego, autor system kar względnie nieoznaczonych; to jak długo sprawca będzie przebywał w zakładzie zależy od dyrektora

zakłady lub komisji;

○

Przesunięcie akcentów z karania i ewokowania skruchy na resocjalizację;

○

16­30­latkowie: nauka zawodu, edukacja, dobra dieta, mundury, religia, wyroki nieoznaczone, zwolnienie warunkowe;

○

Człowieka można zmienić przez ćwiczenia fizyczne;

○

Podział więźniów na grupy – im wyższa grupa tym lepsze warunki; starano się aby więźniowie odczuwali ten proces poprawy;

○

Im człowiek starszy tym zmiana mniej prawdopodobna;

○

Zakład karny powinien jak najmniej architektonicznie przypominać więzienie; aby nie był przygnębiający;

○

Oddziaływanie wielowątkowe – zmiana osobowości skazanych;

○

Zarzut, że jednak wyroki względnie nieoznaczone są niesprawiedliwe;

○

Osadzenie pozostają w ogromnej presji; nie wiedzą kiedy wyjdą z zakładu karnego; nie wiedzą co jeszcze muszą spełnić aby wyjść z zakładu;

●

Lata 1910­1960 r.

○

Lata 1910­1935 – okres industrialny:

■

Więzienie Alcatraz (1934 r.)

○

Lata 1935­1960 r. – okres przejściowy;

■

Duży nacisk na zmianę, poprawę;

■

W miarę stabilna liczba popełnianych przestępstw;

●

Lata 1960 – obecnie:

○

Okres 1960­1974/76 – euforia resocjalizacyjna;

■

Terapia behawioralna;

■

Terapia farmakologiczna;

■

Elektrowstrząsy – leczenie alkoholizmu poprzez warunkowanie;

■

Psychoanaliza;

■

Wniosek = marne skutki;

○

Reintegracja połączona z resocjalizacją;

9

○

Profesjonalizacja personelu;

○

Ilość przestępstw od lat 70 gwałtownie rośnie;

○

Artykuł Martinsena (1974 r.) – What Works? Nothing works – program resocjalizacyjne nie działają;

■

Zostały one podważone przez zespół Liptona, ale wnioski te zostały zagłuszone przez tocząca się debatę;

■

Powszechna krytyka programów i systemu resocjalizacyjnego;

■

Wraz z wprowadzeniem programów resocjalizacyjnych gwałtownie wzrosła przestępczość;

○

1980 – obecnie: mass imprisonment;

■

Ograniczenie programów resocjalizacyjnych;

■

Przywrócenie kary śmierci;

■

Wprowadzenie wyroków bezwzględnie oznaczonych;

■

Trzeci wyrok skazujących jest wyrokiem bezwzględnego dożywocia;

■

Ograniczenie warunkowych przedterminowych zwolnień; wszelkie ograniczenie probacji;

■

Obecnie w USA jest najwyższa na świecie populacja więzienna;

Dozór elektroniczny

●

Ustawa o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego z dnia 7.09.2007;

●

Nie jest to osobny sposób wykonywania kary pozbawienia wolności;

●

Ustawa weszła w życie mimo ogromnej krytyki środowiska naukowego:

○

Wąski zakres zastosowania – tylko krótkoterminowe pozbawienie wolności;

○

Wysokie koszty; konieczność założenia aparatury, centrów monitoringu, ludzi monitorujących etc.; kwestia opłacalności – czy to się kalkuluje?

○

Aksjologia nakazywałaby orzekanie zamiast krótkoterminowej kary pozbawienia wolności kary grzywny lub ograniczenia wolności;

●

Argumenty zwolenników:

○

Kara takiego aresztu domowego daje realną alternatywę, bo nie odrywa się osoby skazanej od jej dotychczasowego życia, możliwości wykonywania pracy utrzymywania relacji

społecznych; ale nie wobec każdego taki dozór można zastosować, bo nie każdy skazany ma własne prawo do lokalu;

●

Obecnie rozszerzono zakres zastosowania dozoru elektronicznego podwyższając wymiar kary od 6 miesięcy do 1 roku;

●

Art. 2. 1. – definicja dozoru elektronicznego;

●

Art. 39. – na wniosek samego skazanego jak również prokuratora, obrońcy, dyrektora zakładu karnego;

●

Art. 6. 1. – warunki odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności w systemu dozoru elektronicznego:

○

Względy bezpieczeństwa nie mogą stać na przeszkodzie;

○

Za jego zgodą;

○

Posiadający określone miejsce stałego pobytu;

○

Za zgodą pozostałych domowników;

○

Musi być miejsce do zainstalowania odpowiedniej aparatury, bo dozór to nie tylko obręcz;

●

Obowiązki dozorowanego:

○

Udzielanie wyjaśnień dotyczących przebiegu wykonywania kary;

10

○

Noszenie nadajnika;

○

Poddanie się czynnościom kontrolnym

○

Odbieranie połączeń telefonicznych;

○

Uiszczenie w określonym terminie równowartości kosztów postępowania wykonawczego – trzeba pokrywać koszty funkcjonowania tego systemu;

○

Skazany jest ponad to pod dozorem kuratora;

○

Etc.

●

Dozór elektroniczny zbliża się do probacji, ale jednak ma pewne odmienności; skazany musi odczuwać pewną dolegliwość kary:

○

Obowiązek przeproszenia ofiary;

○

Zakaz zbliżania się do określonej osoby, przebywania w określonym środowisku;

●

Wyjątki – skazany może wychodzić poza swój lokal:

○

W celu wykonywania pracy;

○

Sprawowania kultu religijnego;

○

Samokształcenia;

○

Zajęcia sportowe;

○

Komunikowanie się z obrońcą i innymi podmiotami;

○

Korzystanie z opieki medycznej;

○

Dokonywanie niezbędnych zakupów;

○

Etc.

●

Uchylenie zezwolenia na dozór:

○

Popełnienie przestępstwa przez skazanego etc.

●

Uchylenie fakultatywne:

○

Gdy nie powrócił do określonego miejsca w wyznaczonym czasie;

●

Dozór elektroniczny jest szczególnie szeroko stosowany w Belgii;

●

Zaletą dozoru elektronicznego jest przeciwdziałanie przeludnieniu zakładów karnych;

Problem kary śmierci

●

Argumenty abolicjonistów:

○

Niezgodność z zasadami humanizmu; już samo oczekiwanie na karę śmierci jest niehumanitarne;

○

Negatywny wpływ na kulturę społeczną; państwo stosując przemoc jak gdyby daje społeczne przyzwolenie na przemoc;

○

Nieodwracalność – niemożność naprawy pomyłki;

○

Nieużyteczność; w USA się wykonuje karę śmierci a i tak mają bardzo wysoki współczynnik zabójstw;

○

Prawo międzynarodowe; prawnie niemożliwe jest przywrócenie w Polsce kary śmierci z powodu ratyfikowanych konwencji międzynarodowych;

●

Argumenty retencjonistów:

○

Zasada sprawiedliwości;

○

Odstraszający wpływ kary; opracowano algorytm (Erlich), że jedna wykonana kara śmierci ratuje 6 istnień ludzkich; ogromna krytyka – tego rodzaju argumenty są nieetyczne, moralnie

niewłaściwe, niestosowne;

○

Opinia publiczna; prosty lud chce kary śmierci, uważa że została ona zakazana przez elity wbrew woli ludu;

●

1990 r. – moratorium faktyczne na wykonywanie kary śmierci;

11

●

1995 r. – moratorium formalne;

●

Cieślak – przeciwnik kary śmierci;

Ś

RODKI

 

KARNE

●

Proces prywatyzacji prawa cywilnego – prawo karne przyjmuje środki o charakterze prawnocywilnym;

●

Środki karne można orzekać samoistnie;

●

Dawniej funkcjonowała nazwa kara dodatkowa; ale obecnie zmieniono z uwagi na tą samoistność;

●

Postulaty wiktymologiczne;

●

Katalog:

○

Pozbawienie praw publicznych;

○

Zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu, prowadzenia określonej działalności gospodarczej;

○

Zakaz prowadzenia pojazdów;

○

Przepadek;

○

Obowiązek naprawienia szkody;

○

Nawiązka;

○

Świadczenie pieniężne;

○

Podanie wyroku do publicznej wiadomości;

●

Obecny katalog różni się od poprzednich:

○

Kodeks z 1932 r. – 6 kar dodatkowych;

○

1969 r. – doszedł zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych i konfiskata mienia (w PRL­u szczególnie stosowana względem opozycjonistów);

○

Obecnie katalog coraz bardziej się powiększa; mają coraz bardziej zróżnicowany charakter;

●

Czego już nie ma:

○

Pozbawienia praw rodzicielskich i opiekuńczych; bo to sąd rodzinny i opiekuńczy ma odbierać władzę rodzicielską – argument: bo sędziowie karni się na tym nie znają i powinien to

rozstrzygać tylko sędzia rodzinny;

●

Podział na środki wymierne w czasie (ust. 1­3) i jednorazowe (ust. 4­8) – art. 39;

○

Wymierne w czasie:

■

Terminowe (od roku do 10 / 15 lat);

■

Od 2 do 6 lat – zakaz wstępu na imprezę masową;

■

Orzekane wieczyście („na zawsze”);

●

Podział środków karnych:

○

Terminowe – art. 39, & 1­3;

○

Jednorazowe – & 4­8;

Pozbawienie praw publicznych

●

USA – osoby skazana jest pozbawiona wszelkich praw, jest na marginesie; konstytucja zrównuje ich z niewolnikami;

12

●

Polska – skazani mają prawa wyborcze;

●

Fakultatywne: sąd może je orzec w razie:

○

Skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3;

○

Przestępstwo to popełniono w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie;

●

Nie ma w Polsce obligatoryjnego pozbawienia praw publicznych;

●

Prawa w sferze działalności publicznej:

○

Czynne i bierne prawo wyborcze do organów władzy publicznej, organów samorządu zawodowego lub gospodarczego;

○

Prawo do udziału w wymiarze sprawiedliwości;

○

Prawo do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego;

●

Prawne skutki skazania związane z pobawieniem praw publicznych:

○

Wygaśnięcie z mocy prawa stanowiska służbowego;

○

Radcy prawnego, stanowiska na uczelni, straży pożarnej, zawodowej służby wojskowej etc.

○

Aby skreślić adwokata z listy adwokatów potrzeba zgody samorządu adwokackiego;

Pozbawienie praw honorowych:

●

Ordery i tytuły honorowe nadane przez prezydenta;

●

Sąd polski nie ma prawa odebrać tytułów honorowych i odznaczeń nadanych przez obce państwa; jednakże traci uprawnienie do legitymowania się takim odznaczeniem względem organów

polskich;

●

Utracenie tych orderów i tytułów jest nieodwracalne, ma charakter definitywny;

●

Tytuły honorowe nie dotyczą stopni i tytułów naukowych, ponieważ dotyczą one posiadanych kwalifikacji;

●

Okres orzeczenia – od roku do 10 lat;

●

Pozbawienie praw publicznych może dotyczyć także przestępstw nieumyślnych – odosobniony pogląd;

Zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania określonego zawodu

●

Fakultatywny, orzekany w razie gdy:

○

Sprawca przy popełnianiu przestępstwa nadużył stanowiska lub Zawodo;

○

Albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywania zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem;

●

Istotna regulacja antypedofilska;

●

Nadmiernie szeroko określony zakaz wykonywania zawodu łamie konstytucyjne prawo do pracy; dlatego powinien być wąsko określany; wymagający szczególnej autoryzacji – szczególnego

uprawnienia;

●

Art. 41 KK;

●

Fakultatywny, orzekany w razie gdy:

a.

Sprawca przy popełnieniu przestępstwa nadużył stanowiska lub zawodu;

■

Gdy sprawca wykorzystuje swoje umiejętności zawodowe do popełnienia przestępstwa;

■

Nie musi być sprawcą własnoręcznym, może podżegać do jego popełnienia;

■

Nadużyć można z działania, a nie zaniechania;

b.

Albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem;

■

Gdy niedopełnia swojego obowiązku – polega to na zaniechaniu;

■

Może to być działanie celowe, ale może też wynikać z niedostatecznych kwalifikacji;

13

●

Przed wojną ten środek karny był ograniczony tylko do zakazu wykonywania zawodu limitowanego jakimś certyfikatem;

●

Konstytucyjne prawo do pracy – chodzi o to aby ten środek karny nie był nadmiernym ograniczeniem;

●

Krzyżowanie się pojęć – zajmowanie stanowiska może być dla pewnej osoby wykonywaniem zawodu;

●

Art. 41 KK, & 1a, 1b – zakazy antypedofilskie – przesłanki:

○

Skazanie na karę pozbawienia wolności;

○

Za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności;

○

Na szkodę małoletniego;

■

Małoletni – przed ukończeniem 18 roku życia;

■

Czy mamy do czynienia z osobą małoletnią w przypadku dziewczyny, która w wieku lat 16 wstąpiła w związek małżeński, a więc stała się wtedy pełnoletnia – spór w doktrynie;

■

Ustawodawca wyśrubował obostrzenia rozciągając ochronę ponad 15 rok życia do lat 18;

○

Zakaz jest dożywotni jeżeli chodzi o recydywistów;

Zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach

●

Art. 41a;

●

Regulacja przeciwdziałająca przemocy w rodzinie;

●

Uzasadnienie ustawy: ofiara nie ma uciekać przed sprawcą tylko to sprawcę należy odseparować od ofiary;

●

Przesłanki:

○

Skazanie za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności;

○

Lub inne przestępstwo przeciwko wolności;

○

Oraz za przestępstwo z użyciem przemocy, w tym przemocy przeciwko osobie najbliższej;

●

Wątpliwości budzą zwroty ustawowe:

○

Co to znaczy przebywać? Od jakiego momentu w sensie czasowym zaczyna się przebywanie?

○

Środowisko – należy rozumieć w społecznym rozumieniu tego słowa;

○

Miejsce – w węższym tego słowa znaczeniu, a więc nie gminę / powiat, tylko konkretne miejsce pobytu;

○

Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami – bliższe zetknięcie się z kimś, łączność umożliwiająca wzajemne oddziaływanie; czy chodzi o kontakt osobisty, czy też wysłanie sms­a,

mejla? Nie wiadomo, w którą stronę pójdzie orzecznictwo;

●

Zakazy te określa się od roku do lat 15; można też orzec zakaz wieczyście (&3);

●

Czy zakaz ten może być równoznaczny z wywłaszczeniem? Czy są może pozbawić skazanego prawa do lokalu, gdy ten znęca się nad rodziną? Czy mocą tego zakazu traci on własność?

○

Absolutnie nie, sąd karny nie ma takiej właściwości;

○

Sprawca nadal pozostaje właścicielem, a więc może nadal rozporządzać prawem do lokalu – tego sąd karny zabronić mu nie może;

14

●

Sąd określa odległość na jaką sprawca ma zakazane zbliżać się do ofiary (&4):

○

Określana jest w metrach;

○

W taki sposób aby nie uniemożliwiać mu pracę zarobkową;

Zakaz wstępu na imprezy masowe

●

Art. 41b:

●

Zakazy antyhuligańskie;

●

Nie jest to nowa regulacja, wcześniej istniał jako kara dodatkowa;

●

Źródłem inspiracji były doświadczenia prawa brytyjskiego;

●

Obecny przepis wprowadzono do KK w 2009 r. w ramach przygotowań przed Euro; wcześniej była tylko ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych;

●

Nowel ta nie miała uzasadnienia kryminologicznego tylko polityczne;

●

Udział sprawcy w imprezie masowej musi zagrażać istotnym dobrom – socjologiczne stwierdzenie z jakim typem sprawcy mamy do czynienia;

●

Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych – przepisy niezwykle kazuistyczne;

●

Obowiązek stawienia się na komendzie w trakcie trwania imprezy masowej;

●

Zakaz orzekany na okres 2­6 lat;

Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych

●

Art. 41c:

●

Sąd może orzec w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z urządzeniem gier hazardowych lub udziałem w nich;

●

Motywy polityczne związane z aferą hazardową;

●

Przepis ten budzi wątpliwości odnośnie lokalizacji, bowiem w kodeksie karnym skarbowym jest cały osobny rozdział poświęcony grom hazardowym;

●

Do jakich zachowań ten przepis się odnosi? Nie może odnosić się do przestępstw z KKS;

Ustawa o grach hazardowych

●

Zawiera definicje legalne, bardzo szczegółowe i kazuistyczne;

●

Regulacje o grach hazardowych nie dotyczą loterii promocyjnych;

○

Także środek karny zakazu wstępu do ośrodków gier i hazardu nie dotyczy loterii promocyjnych (art. 41c KK);

●

Delikty administracyjne – nadawanie odpowiedzialności twarzy karno­administracyjnej – ponieważ łatwiej wyegzekwować sankcje;

○

W prawie administracyjnym nie ma kategorii winy, nie ma domniemania niewinności etc., dlatego jest to sytuacja wysoce niekomfortowa dla sprawców;

○

Jest to element polityki quasi­karnej państwa; kary są wymierzane przez urzędników;

○

Sankcje:

■

Nawet do 100% przychodu uzyskiwanych z gier;

■

Automaty – 12 tys od każdego automatu;

●

Co może być zatem przestępstwem będącym w związku z grami hazardowymi?

○

Chodzi o wszystkie inne zachowania nie mieszczące się w ustawie o grach hazardowych oraz kodeksie karnym skarbowym;

○

Nie chodzi tylko o związek bezpośredni, sytuacyjny ale także pośredni, funkcjonalny;

○

Oszustwo – art. 266 KK;

○

Fałszowanie dokumentów – art. 270 KK;

○

Przestępstwo prania pieniędzy – art. 299 KK;

15

Zakaz prowadzenia pojazdu

●

Art. 42 KK;

●

Brak tego przepisu w KK z 1932 r. , pojawił się dopiero w KK z 1969 r.;

●

Wcześniej był w ustawie o zwalczaniu alkoholizmu z 1959 r.;

●

Górna granica – 10 lat;

●

Dolna granica – 1 rok;

●

Zakaz oznacza utratę posiadania prawa jazdy oraz niemożności odzyskania ich w trakcie trwania zakazu;

●

Bieg zakazu rozpoczyna się dopiero od momentu opuszczenia przez sprawcę zakładu karnego;

○

Jeżeli sprawca wcześniej w trakcie odbywania kary pozbawienie wolności wyjdzie na przepustkę? Sprawa nie jest ustawowo rozstrzygnięcia, prof. Zalewski uważa, że sprawca nie

może prowadzić pojazdów;

●

Zakaz ten może zostać orzeczony fakultatywnie z powodu podeszłego wieku etc.

●

Obligatoryjnie musi być orzeczony w razie gdy sprawca wypadku komunikacyjnego był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środkami odurzającego albo uciekł z miejsca wypadku;

●

Trzy cele tego środka karnego:

○

Eliminacja – trwałe pozbawienie możności prowadzenia pojazdów;

○

Wychowanie;

○

Odstraszanie;

●

Uważa się jednak, że skuteczność oddziaływania tego środka jest niska; liczba nietrzeźwych kierowców, sprawców wypadków, nie chce spaść;

●

Zakres podmiotowy orzekania tego środka:

○

Wąska wykładnia: tylko kierowca – prof. Andrzej Marek;

○

Szeroka wykładnia: każda osoba;

■

Prof. Zalewski też tak uważa ponieważ wyraz „w szczególności” oznacza tylko egzemplifikację;

■

Pojęcie „osoby uczestniczącej w ruchu” ma szerokie znaczenie, a więc nie musi odnosić się tylko do kierowców;

■

Zakaz prowadzenia pojazdów może więc zostać orzeczony w stosunku do pieszego;

■

Za szeroką wykładnią opowiada się także orzecznictwo Sądu Najwyższego;

○

Czy środek ten może zostać orzeczony względem podżegacza lub pomocnika?

■

Na gruncie obecnego kodeksu tak; we wcześniejszym kodeksie dotyczyło to tylko sprawcy;

●

Zakres przedmiotowy:

○

Pojazdy określonego rodzaju – pojazdy mechaniczne:

■

Silnikowe, ale także rowery;

■

Nie tylko pojazdy lądowe, ale także wodne i lotnicze;

○

Zakaz obligatoryjny dotyczy zarówno mechanicznych jak i niemechanicznych;

●

Zbiegnięcie z miejsca zdarzenia:

○

Miejsce zdarzenia – pojęcie węższe niż miejsce popełnienia przestępstwa, bo nie dotyczy miejsca gdzie wystąpił skutek (np. szpitala), tylko jedynie miejsca gdzie doszło do kolizji;

○

Prawo nakłada na sprawcę obowiązek pozostania w miejscu zdarzenia i udzielenia pomocy osobom pokrzywdzonym;

○

Zbiegnięcie aby było relewantne musi być umyślne;

●

Orzeczenie środka „na zawsze” jest obligatoryjne w przypadku (art. 42 & 3):

16

○

Śmierci osoby poszkodowanej lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;

○

Stanu nietrzeźwości sprawcy lub odurzenia środkiem odurzającym;

○

W przypadku recydywy (art. 42 & 4) – powtórzone „na zawsze”, bo obejmuje także przypadki, które w poprzednim paragrafie zostały wyłączone w razie kontratypu;

●

Art. 43 & 3 – obowiązek zwrotu dokumentu prawa jazdy; okres zakazu zaczyna biec dopiero od momentu oddania dokumentu; ale nie oznacza to, że przed oddaniem można prowadzić pojazdy – nie

można; nie biegnie tylko bieg okresu zakazu;

Przepadek przedmiotów

●

Art. 44 KK – przepadek przedmiotów;

●

Art. 52 KK – przepadek korzyści;

●

Przepisy o przepadku uległy rozbudowaniu i dotyczą całej gamy środków:

○

Przepadek korzyści, przepadek równowartości przedmiotu;

●

Dotyczy przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa; pozbawienie sprawców owoców przestępstwa; uczynienie przestępstwa nieopłacalnym;

●

Niektórzy stawiają przepadek w łączności z karami ekonomicznymi, karą grzywny, a nawet karami kompensacyjnymi;

●

Problem aksjologiczny:

○

Aby represja nie była zbyt głęboka, aby przez kieszeń sprawcy nie sięgnąć do kieszeni jego rodziny; aby nie był to środek kolektywny;

○

Aby środek ten nie przekształcił się w karę konfiskaty mienia znaną z PRL­u;

●

W kodeksie z 1932 r. nie istniała kara konfiskaty mienia; kara ta pojawiła się dopiero w ustawie z 1939 r. w przypadku przestępstwa zdrady państwa i przejścia na stronę nieprzyjaciela;

●

Po wojnie kara konfiskaty przewidziana w licznych dekretach; narzędzie wymierzone przeciwko wrogom reżimu;

●

Obecny kodeks w pierwotnym brzmieniu znał karę konfiskaty, ale na szczęście od niej odstąpiono;

●

Istota konfiskaty – przepadek majątku na rzecz skarbu państwa;

●

Prof. Cieślak – przepadek przedmiotów i grzywna mają charakter kompensacyjny, ponieważ zaspokajają one interes społeczny przez zasilenie skarbu państwa; rozumowanie to jest jednak

archaiczne, bo pomija aspekt wiktymologiczny;

○

To raczej właśnie nie orzeczenie przepadku ma charakter kompensacyjny, gdyż poszkodowany w razie wytoczenia powództwa sprawcy będzie mógł się z czego zaspokoić;

Okres czasu biegu środka karnego

●

KK z 1932 r. – nie wlicza się czasu między uprawomocnieniem się wyroku a rozpoczęciem odbywania kary;

●

KK z 1997 r. – nie jest to tak jasno określone, ale również należy to interpretować jak w regulacji przedwojennej;

Przepadek przedmiotów lub korzyści majątkowych

●

Dotyczy:

○

Przedmiotów, które służyły do popełnienia przestępstwa;

○

Przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa;

○

Przedmiotów, których wytwarzanie posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz jest zakazany;

○

Przepadek korzyści majątkowych pochodzących chociażby pośrednio z popełnienia przestępstwa;

●

Tak więc chodzi o owoce popełnienia przestępstwa oraz narzędzia służące do popełnienia przestępstwa;

●

Poprzednio przepadek dotyczył tylko „mienia ruchomego”; była również adnotacja o konieczności zwrotu mienia ruchomego w wypadku gdy podlegają one zwrotowi innemu podmiotowi;

●

Brak wskazania, że niekiedy przepadek narzędzi jest obligatoryjny (art. 316 KK);

●

Zgodnie z art. 115 & 9 przedmiotami nie mogą być nieruchomości, chodzi tu wyłącznie o ruchomości w znaczeniu powszechnym, czyli res in specie;

●

Nie można więc orzec przepadku budynku, w którym uprawiano konopie indyjskie czy też fałszowano pieniądze;

17

●

Czy części ciała są rzeczami? Istotne w problematyce handlu narządami; ciało ludzkie z zasady są wyłączone z obrotu;

●

Zwierzęta nie są rzeczami, ale można orzec przepadek zwierzęcia, ponieważ zwierzęta są przedmiotami obrotu;

●

Czy można orzec przepadek pieniądza? Według art. 115 & 9 pieniądz jest rzeczą i można orzec jego przepadek;

●

Jak wykładać słowo „służyć” jeśli chodzi o przedmioty służące do popełniania przestępstwa? Zawiera ono intencję sprawcy, a więc należy interpretować, że dotyczy tylko przestępstw umyślnych;

●

Rozróżnienie na przedmiot służący do popełnienia przestępstwa a kiedy jedynie ułatwia jego popełnienie – ogranicza to stosowanie tego przepisu;

●

Dla potrzeb praktyki – przepadek narzędzi nie odnosi się do przestępstw nieumyślnych; sformułowanie, że coś służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa zawiera w sobie aspekt

intencji;

●

Można orzec przepadek przedmiotów nie stanowiących własności sprawcy, np. przedmioty służące do produkcji narkotyków;

●

W przypadku korzyści majątkowych w grę wchodzą nie tylko przedmioty ale także prawa;

●

Domniemanie presumptiones iuris tantumna:

○

Przyjęcie domniemania nielegalnego pochodzenia pewnych korzyści majątkowych;

○

Narusza konstytucyjną zasadą domniemania niewinności;

○

Sprawca musi udowodnić, że dany przedmiot nie służył mu do popełnienia przestępstwa;

○

Ciężar dowodu jest przerzucony na sprawcę;

○

Wyjątkowość dowodu przeciwnego: przy przestępstwach handlu narkotykami i zorganizowanych grup przestępczych;

○

Dotyczy korzyści znacznej wartości: 200­krotność najniższego wynagrodzenia;

Obowiązek naprawienia szkody

●

Art. 46;

●

Cel: zaspokojenie interesów pokrzywdzonego, kompensacja;

●

Zmieniono nazwę z „kara dodatkowo” na „środek karny” aby podkreślić kompensacyjne znaczenie;

●

Obligatoryjne (na wniosek pokrzywdzonego) w całości lub w części, w razie skazania za przestępstwo (art. 46):

○

Spowodowania śmierci;

○

Spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;

○

Przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji;

○

Przeciwko środowisku;

○

Przeciwko mieniu;

○

Przeciwko obrotowi gospodarczemu;

○

Przeciwko prawom pracownika;

●

Idea aby kompensacja nastąpiła na etapie procesu karnego i nie trzeba było wytaczać jeszcze dodatkowego powództwa – dlatego skonstruowano ten katalog przestępstw, gdzie orzekanie

obowiązku naprawienia szkody jest obligatoryjne;

●

Art. 46 & 2 – zamiast obowiązku naprawienia szkody można orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego;

●

Obowiązek naprawienia szkody z samej nazwy dotyczy szkody:

○

Sąd musi ustalić czy szkoda miała miejsca oraz jaki był jej zakres (wysokość);

○

Prawo karne w swoim rozwoju odchodzi od przestępstw skutkowych; jeżeli wśród znamion czynu zabronionego nie ma skutków to prokurator nie musi dowodzić szkody i jej wysokości;

○

W niemałej ilości przypadków wysokość szkody nie jest przedmiotem dowodzenia w postępowaniu karnym;

○

Ciężar dowodów spoczywa na pokrzywdzonym, co znacznie przedłuża i utrudnia postępowanie;

●

Obowiązek naprawienia szkody może zostać orzeczony w części – z powodu tego, że materiał dowodowy jest niewystarczający;

○

Czy orzeczenie obowiązku naprawienia szkody w części może też wynikać z dyrektywy o resocjalizacji sprawcy?

18

○

Czy dyrektywy o kompensacji mogą stać w konflikcie z dyrektywą o resocjalizacji?

○

W teorii dyrektywy mają się harmonizować, ale w praktyce różnie to wygląda;

○

Z uwagi o resocjalizacje sprawcy niekiedy należy obniżyć wysokość kompensacji;

●

Gdy sąd orzeka odszkodowanie wyższe niż wysokość szkody to następuje bezpodstawne wzbogacenie i różnice jest zobowiązany zwrócić;

●

Art. 46 & 1 – sąd może orzec odszkodowanie lub zadośćuczynienie – zachodzi tu alternatywa łączna, a nie rozłączna, tak więc sąd może orzec oba jednocześnie;

●

Czy szkoda i krzywda to są te same kategorie? Jedni je utożsamiają, a inni rozdzielają:

○

Szkoda dotyczy rzeczy materialnych;

○

Krzywda dotyczy szkody psychicznej;

○

Ustawodawca uznaje ten podział:

■

Zadośćuczynienie jest za krzywdę;

■

Odszkodowanie (naprawienie szkody) jest za szkodę;

●

Środek ten może być też samoistną sankcją;

●

Art. 72 & 2 – prawno krany obowiązek naprawienia szkody przy warunkowym zawieszeniu wykonywania kary – odrębna instytucja; również przy warunkowym umorzeniu postępowania;

●

Nie orzeka się obowiązku naprawienia szkody jako środka probacyjnego przy warunkowym przedterminowym zwolnieniu; ponieważ byłby to przepis tak naprawdę martwy, bo wychodzący z

więzienia nie mają najczęściej środków na naprawienie szkody;

Nawiązka

●

Art. 47;

●

Odrębna instytucja niż obowiązek naprawienia szkody;

○

Do obowiązku naprawienia szkody stosuje się odpowiednio przepisy prawa cywilnego;

○

Natomiast w przypadku nawiązki to prawo karne jest materialną podstawą;

●

Nawiązka może przewyższać wysokość szkody; odrywa się od szkody;

●

Przyznawana jest w sytuacji gdy sprawca wyrządził pokrzywdzonemu szkodę, ale orzeka się ją w oderwaniu od szkody;

●

Przyn przewyższeniu przez nawiązkę wysokość szkody pokrzywdzony nie jest bezpodstawnie wzbogacony;

●

Beneficjenci nawiązek – 3 rodzaje nawiązek:

○

Na rzecz pokrzywdzonego;

○

Na rzecz innych podmiotów (w ustawodawstwie pozakodeksowym): fundusze, fundacje, stowarzyszenia; podmioty niebędące Skarbem Państwa;

○

Na rzecz Skarbu Państwa – art. 44;

●

Art. 47 był wielokrotnie znowelizowany;

○

Pierwotnie nawiązka mogła być orzekana na cel społeczny związany z jakimkolwiek podmiotem związanym z ochroną zdrowia;

○

Obecnie tylko podmioty związane bezpośrednio z ochroną zdrowia;

○

Jeżeli sprawca był wstanie nietrzeźwości lub zbiegł z miejsca zdarzenia – nawiązka na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej;

○

Nastąpiła całkowita centralizacja instytucji nawiązki; wcześniej była to kwestia całkowicie zderegulowana, istniała dowolność beneficjentów nawiązek; obecnie ściśle określone

państwowe, centralne fundusze;

○

Krytyka: taki scentralizowany fundusz kontrolowany przez ministerstwo sprawiedliwości tak naprawdę nie będzie w stanie wystarczająco postpenitencjarnie pomóc pokrzywdzonym i

sprawcom;

○

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Morskiej – beneficjent nawiązek za przestępstwa przeciwko środowisku;

●

Art. 48 – nawiązkę orzeka się w wysokości do 100 tysięcy złotych;

○

Jaka jest dolna granica? Nie zostało to określone; ostatecznie przeważa głos, że już od symbolicznej złotówki;

19

Egzekucja

Powództwo adhezyjne

●

Pojawiło się w przedwojennym KPK ale było instytucją de facto martwą;

●

Do 1997 r.  głównym winowajcą tego stanu rzeczy jest art. 415 & 3 KPK;

○

W postępowaniu karnym roszczenia cywilne mają nie przeszkadzać;

●

Po 1997 r. sytuacja zaczęła się powoli zmieniać;

●

Art. 415 KPW:

○

W razie skazania sąd uwzględnia albo oddala powództwo cywilne w całości albo w części;

○

&3 – powództwo cywilne może być w procesie karnym, ale nie może przeszkadzać; jeżeli przedłuży postępowanie należy (obligatoryjnie) pozostawić powództwo cywilne bez

rozpoznania);

○

Model francuski; w modelu niemiecki powództwo cywilne i proces karny są całkowicie rozdzielone;

●

Art. 196 KPW;

Zasądzenie odszkodowania z urzędu

●

KK z 1969 r.;

●

Regulacja wprowadzona w kontekście wadliwości systemu komunistycznego;

●

Ustawodawca chciał ratować system za pomocą prawa karnego;

●

Sąd karny wchodził w miejsce wadliwej państwowej jednostki gospodarczej i zasądzał odszkodowanie z urzędu;

●

Przepis siłą inercji został wprowadzony do nowego kodeksu z 1997 r.;

●

De facto jednak nikt nie stosuje tego przepisu; jest to martwy przepis;

Kolizje

●

Wprowadzono tyle środków, że wobec poszkodowanego można było zastosować wiele środków kompensacyjnych: naprawienie szkody, nawiązkę, powództwo adhezyjne, odszkodowanie z

urzędu;

●

Pozwany mógł się jednak bronić powództwem przeciw egzekucyjnym;

●

Ostatecznie jednak wyczyszczono te kolizje – nie można stosować wielu środków kompensacyjnych;

Mediacja w Polsce

●

Art. 23a KPK;

●

Mediacja nie służy tylko naprawieniu szkody ale jest drogą do pojednania;

●

Istotą mediacji jest rozwiązanie konfliktu między poszkodowanym a sprawcą;

●

Rozwiązanie konfliktu daje dalekosiężne rezultaty;

●

Efekt mediacji – uzdrowienie relacji;

●

Nie chodzi więc tylko o naprawienie szkody;

●

Poufność mediacji;

20

●

Zasada dobrowolności;

●

Mediować można w każdej sprawie – nawet w sprawie o zabójstwo (z rodziną poszkodowanego);

●

Konferencje sprawiedliwości naprawczej:

○

Bardziej nadają się do spraw karnych;

○

Rozwinięte mediacje;

●

W jaki sposób wyniki mediacyjne mają zostać skonsumowane?

○

Postuluje się aby pozytywne zakończenie postępowania mediacyjnego było zamknięciem sprawy karnej;

○

Nie dotyczy to jednak wszystkich typów przestępstw – jedynie zagrożonych karą do 3 lat pozbawienia wolności;

○

Powinna występować razem z elementem środka karnego prac na cele społeczne;

○

Obecnie pozytywny wynik mediacji daje podstawę dla nadzwyczajnego złagodzenia kary;

●

Art. 23a & 2 – czasu mediacji nie wlicza się już do czasu postępowania karnego (nie powinna trwać jednak dłużej niż miesiąc) – dzięki temu prokuratorzy częściej ją zarządzają;

●

Mediacja w sprawach karnych – opłacana jest ze Skarbu Państwa;

●

Mediacja w sprawach cywilnych – opłacana jest przez strony (dlatego jest tu mniej popularna);

●

& 3 – wymagania jakie musi spełniać mediator;

Egzekucja

●

Art. 25 KKW;

●

Art. 196 KKW – lex specialis wobec art. 25;

●

Egzekucja cywilna

 – art. 1025 KPC – kolejność zaspokojeń:

○

Komornik – koszty postępowania egzekucyjnego;

○

Dzieci;

○

Należności za pracę;

○

Hipoteka morska;

○

Należności zabezpieczone hipoteką lub zastawem rejestrowym;

○

Należności za pracę nie zaspokojone w kolejności trzeciej;

○

Skarb państwa – podatki;

○

Należności zabezpieczone prawem zastawu;

○

Należności wierzycieli, którzy prowadzili egzekucję – dopiero w grupie 9;

■

Prowadzi się egzekucję, ale nie daje to perspektywy pełnego zaspokojenia się przez pokrzywdzonego;

■

Wąskie gardło zaspokojenia roszczeń cywilnoprawnych;

●

Egzekucja ugod mediacyjnych:

○

Art. 777 & 1 – ugoda przed mediatorem też jest tytułem egzekucyjnym;

●

Komornik:

○

Przed 1997 r. komornikiem mógł zostać każdy kto miał maturę;

○

Po 1997 r. trzeba mieć wykształcenie prawnicze i mieć aplikację albo doktorat;

○

Ale przepisy przejściowe – wymóg podniesienia kwalifikacji zawodowych dotyczy komorników lub aplikantów komorniczych, którzy nie ukończyli 36 roku życia;

●

Państwowy fundusz kompensacyjny:

○

Państwo powinno zaspokajać roszczenia, ponieważ pobiera podatki;

○

Jeżeli przestępstwo zostało popełnione to znaczy, że nie spełnia swojego podstawowego zadania dlatego powinno wypłacać ofiarom przestępstw odszkodowania;

21

○

W wielu państwach system ten funkcjonuje bardzo sprawnie, włącznie z zapewnieniem pomocy terapeutycznej – np. USA;

○

Polska nie ratyfikowała konwencji o pomocy dla ofiar przestępstw;

○

Schyłek PRL – stworzono fundację do pomocy poszkodowanym na zasadzie partnerstwa publiczno­prywatnego; ale była to instytucja martwa;

○

Ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych przestępstw umyślnych – pod wpływem Unii Europejskiej:

■

Definicja legalna ofiary (kodeks karny posługuje się natomiast terminem „poszkodowany”):

●

Osoba fizyczna;

●

Przestępstwo umyślne;

●

Przestępstwo popełnione z użyciem przemocy;

●

Przeciwko życiu lub zdrowiu;

■

Kompensata nie obejmuje pomocy psychologicznej;

■

Kompensata ta jest przyznawana tylko w sytuacjach kiedy z żadnego innego źródła nie można uzyskać wsparcia: brak odszkodowania, nawiązki, świadczeń z pomocy

społecznej etc.;

■

Kompensacja nie może przekroczyć 12 tys. zł.

■

Wielka Brytania – 800 tys. funtów;

■

Wymóg wszczęcia postępowania karnego;

■

Ustawa najeżona jest trudnościami, które poszkodowany musi pokonać, a jednocześnie kwota kompensacji nie jest oszałamiająca;

Świadczenie pieniężne

●

Jako środek karny jest to instytucja bardzo osobliwa;

●

Art. 49 KK – odstępując od wymierzenia kary są może orzec świadczenie pieniężne;

●

Odstąpienie od wymierzenia kary:

○

Popełniono przestępstwo ale sąd uznał, że nie zasługuje ono na ukaranie;

○

Może chodzić tu o czynny żal sprawcy albo inne okoliczności przemawiające za tym aby sprawcę nie ukarać;

○

Jest to sytuacja nadzwyczajna, forma aktu łaski sądu;

●

Świadczenie na cel społeczny nie może przekroczyć 60 tys. zł;

●

W poprzednim brzmieniu wysokość maksymalnej kwoty świadczenia była o wiele niższa – nie mogła ona przekroczyć trzykrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia;

●

Krytyka – skoro odstąpienie od wymierzenia kary jest formą aktu łaski to nie powinno być zamieniane na de facto karę pieniężną;

●

Obecne przepisy nie mają nic wspólnego z pierwotnym celem tej instytucji – na czoło wysunięte aspekt represyjny; pierwotnie chodziło tylko o kształtowanie świadomości społecznej (dlatego kwota

świadczenia była symboliczna);

Opublikowanie wyroku, podanie wyroku do publicznej wiadomości

●

Art. 50 KK;

●

Środek ten pełni funkcję stygmatyzującą;

●

Pierwotnie kodeks jednak w niewielu przypadkach pozwalał stosować ten środek:

○

Zniesławienie;

○

Prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości;

●

Obecnie nie ma tego ograniczenia – w każdej sytuacji, w której sąd uzna to za stosowane może podać wyrok do publicznej wiadomości;

22

●

Od sądu zależy w jakiej formie ma być to opublikowane:

○

Może być sam wyrok;

○

Może być z uzasadnieniem;

○

Dowolność sposobu publikacji – w mediach lokalnych, krajowych, innych;

●

Społeczne oddziaływanie skazania;

●

Ostrożność stosowania tego środka w sprawach przestępstw seksualnych – może doprowadzić do stygmatyzacji również ofiary;

●

Postulat aby publikacja wyroku do publicznej wiadomości dotyczyła także spraw uniewinniających – aby dać szansę domniemanym sprawcom odzyskać swoje dobre imię;

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

 – nie jest to jednak środek karny:

●

Art. 51 – sąd karny powiadamia sąd rodzinny o sprawie, jeżeli uzna za celowe pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej lub opiekuńczych;

●

Pierwotnie jednak był to środek karny;

●

Wskazywano, że sąd karny nie ma kompetencji do rozstrzygania w tych sprawach, tylko powinien się tym zajmować sąd rodzinny – było to jednak pochopne, bo przeciąga to procedury rozbijając

sprawę na dwa postępowania;

●

Regulacja ta w obecnym kształcie jest pleonazmem – powtarza przepis art. 23 KPK, który swoją drogą jeszcze powtarza regulacje z KPC;

●

Infantylizacja prawa – przy usunięciu pewnej instytucji pozostawia się jakieś rudamenta, które nie wiadomo po co służą;

Zwrot korzyści

 – quasi­środek karny:

●

Art. 52;

●

Instytucja rodem z prawa karnego skarbowego;

●

„Odpowiedzialność posiłkowa”;

●

Sąd zobowiązuje podmiot do zwrotu korzyści majątkowej, w całości lub części, na rzecz Skarbu Państwa;

●

Chodzi o to aby sprawcę pozbawić owoców przestępstwa; aby popełnianie przestępstw uczynić nieopłacalnym – tak jak przy grzywnie;

●

W uzasadnieniu projektu odwołuje się do oszustw celnych i podatkowych – ale przecież jest osobna ustawa karna skarbowa, gdzie znajdują się już tego rodzaju regulacje;

●

Odpowiedzialność z art. 52 ma charakter subsydiarny;

●

Czy to jest instytucja prawno karna czy prawnocywilna?

○

Art. 52 nawiązuje do art. 405 KC – bezpodstawne wzbogacenie;

○

Z ankiet wynika, że większa część prokuratorów uznaje ją za prawnocywilną;

●

Cel tej regulacji jest niejasny i wybitnie represyjny, nie jest to dobre narzędzie – jest rzadko stosowane przez prokuratorów;

●

Art. 52 jest krokiem wstecz – w kierunku odpowiedzialności karnej kolektywnej, zbiorowej odpowiedzialności charakteryzującej prawo karne średniowiecza;

23

Ś

RODKI

 

PROBACYJNE

●

Probacja – poddanie sprawcy próbie;

●

Probacja bez systemu common law wydaje się niemożliwa; wynika z historii tego systemu;

●

Warunkowe skazanie w prawie polskim na tle prawno porównawczym;

●

Instytucja recognisance – predeliktualny środek zabezpieczający;

○

Wielka Brytania, USA;

○

Honorowe zobowiązanie się do zachowania się zgodnego z prawem;

○

W okresie próby sprawca musiał zachować się poprawnie;

○

Później pojawiły się kary prywatne jako zabezpieczenie tej próby;

○

Rozdzielenie orzeczenia o winie z orzeczeniem o karze – w tej sytuacji sąd odkładał orzeczenie o karze poddając winnego próbie;

●

John Augustus – ojciec probacji; w 1841 r. przekonał The Boston Police Court do poddania pod jego dozór pewnego alkoholika zamiast posyłania go do więzienia;

○

Po pewnym okresie okazało się, że u winnego nastąpiła znaczna poprawa zachowania i sąd zasądził wobec niego jedynie symboliczną grzywnę;

○

Po tym wydarzeniu Augustus rozpoczął działalność na większą skalę – w przeciągu kilku lat przez zakład szewski Agustusa przewinęło się ponad 1000 osób objętych probacją pod

dozorem Augustusa;

○

1843 r. – Augustus objął swym nadzorem troje dzieci, którym groziło więzienie za kradzież;

●

1869 – ustawa o probacji wobec nieletnich; stworzono instytucję kuratora, stanowego urzędnika; praktyka została więc usankcjonowana;

●

Massachusetts Act, 1878 r. – rozszerzenie zastosowania probacji także wobec skazanych za przestępstwa; ustawa ta jednak nie wskazywała na czym probacja ma polegać; stan Massachusetts

jest uznawane za kolebkę probacji;

●

Maryland przyjął model francusko­beligijski;

●

Opór policji, pracowników sądu i służby więziennej, która otrzymywała wynagrodzenie od „głowy osadzonego”;

●

Probacja na szerszą skalę rozpropagowała się dopiero na początku XX w. – Teksas dopiero w 1947 r.;

Systemy probacyjne

1.

Anglo­amerykański – wyrok co do winy i powstrzymanie się od wyroku co do kary;

2.

Francusko­belgijski – zawieszenie orzeczonej kary na lub do 5 lat;

○

Belgia – 1888 r., ustawa była efektem skonsumowania postulatów szkoły socjologicznej; subiektywizacja odpowiedzialności; pierwsza probacyjna ustawa w Europie;

○

Belgowie i Francuzi wzorowali się na rozwiązaniach angielskich, a więc wtórnych w stosunku do amerykańskich;

3.

Niemiecki – warunkowe zawieszenie wykonania kary;

4.

Duńsko­norwesko­holenderski – warunkowe zawieszenie postępowania karnego;

○

Nie ma uznania sprawcy za winnego, ani wymierzenia kary, tylko zawieszenie postępowania za nim w ogóle będzie się rozpatrywało o winie;

○

Instytucja najbardziej korzystna dla sprawców;

○

Przesłanki muszą jednak jednoznacznie wskazywać kto jest sprawcą, ponieważ chodzi tu o poddanie go próbie;

●

Wspólne cechy wszystkich systemów:

○

Obawa przed skutkami kary pozbawienia wolności wobec skazanego;

○

Indywidualizacja odpowiedzialności – czy jest to przestępca okolicznościowy czy zawodowy? Probacja miała odnosić się wobec przestępców, którzy popełnili czyn zabroniony po raz

pierwszy;

Polski system

●

Makarewicz czerpał inspiracje z modelu niemieckiego i francusko­beligijskiego; inspiracje amerykańskie nie zostały wdrożone;

●

Dwie instytucje przed wojną:

○

Warunkowe przedterminowe zwolnienie;

24

○

Warunkowe zawieszenie wykonywania kary;

●

Warunkowe umorzenie postępowania – KK 1969 r.;

○

Decydował prokurator; przejaw oportunizmu prokuratorskiego;

○

Po 1989 r. instytucja ta była krytykowana;

○

Prokurator nie powinien mieć możliwości jej stosowania, bo jest to instytucja de facto z zakresu orzekania o winie, a to powinno należeć tylko do sądów;

○

Obecnie – o warunkowym umorzeniu postępowania karnego przesądza sąd;

○

Czy ta instytucja ma sens? Czy nie konkuruje z warunkowym zawieszeniem wykonania kary?

●

Warunkowe przedterminowe zwolnienie:

○

Obecnie dojęto możliwość prawno karnego obowiązku naprawienie szkody;

○

Argument, że sprawcy nie mają środków na naprawę szkody po wyjściu z więzienia, a także że było to orzekane w bardzo małej liczbie przypadków;

○

Usankcjonowano w ten sposób jednak niewłaściwą praktykę;

Warunkowe umorzenie postępowania karnego

●

Art. 66 KK:

●

Umorzenie postępowania na okres próby 1 – 2 lat;

●

Przesłanki formalne:

○

Przestępstwo zagrożone karą do 3 lat pozbawienie wolności;

○

Sprawca nie był dotychczas karany za przestępstwo umyślne;

●

Przesłanki materialne:

○

Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości;

○

Wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne;

■

Stopniuje się zarówno winę jak i społeczną szkodliwość – koncepcja kompleksowa;

○

Pozytywna prognoza kryminologiczna – sprawca nie będzie skłonny do popełnienia dalszych przestępstw;

●

W razie mediacji – można zastosować warunkowe umorzenie postępowania karnego w przypadku przestępstw zagrożonych karą do 5 lat więzienia;

●

Nie ma skazania – mowa tylko o czynach zagrożonych karą (system duńsko­norwesko­holenderski);

●

Obligatoryjna kompensacja – obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części;

●

Stosowane są przy warunkowym umorzeniu nie tylko środki probacyjne ale także karne:

○

Świadczenie pieniężne;

○

Zakaz prowadzenia pojazdów – do 2 lat;

○

Dlatego jest to stosunkowo dolegliwa instytucja dla sprawcy;

●

Sąd może wznowić postępowanie jeśli sprawca w okresie próbnym rażąco naruszy porządek prawny;

●

Warunkowego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby – po tym okresie sprawca jest już niekaralny, co jest dla niego bardzo korzystne;

Warunkowe zawieszenie wykonania kary

●

Art. 69 KK:

25

●

Dotyczy:

○

Kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat;

○

Kary ograniczenia wolności;

○

Kary grzywny orzeczonej jako kara samoistna;

●

Przesłanki prognozy kryminologicznej – mają charakter zindywidualizowany;

●

Nie stosuje się tego wobec wielokrotnych recydywistów, chyba że w grę wchodzą szczególne okoliczności; nie stosuje się także wobec sprawców o charakterze chuligańskim;

●

Długość okresu próbnego:

○

2 do 5 lat – w wypadku zawieszenia wykonywania kary pozbawienie wolności;

○

1 do 3 lat – kary ograniczenia wolności i grzywny;

●

Im dłuższy czas tym de facto jest to jednak mniej korzystne dla sprawcy, bo dłużej jest w stanie niepewności jakim jest trwanie w okresie próbnym;

●

Orzekając zawieszenie wykonywania kary sąd może orzec dodatkową karę grzywny;

○

Zawieszanie kary pozbawienie wolności – do 270 stawek dziennych;

○

Zawieszanie kary ograniczenia wolności – do 135 stawek dziennych;

●

Obowiązki probacyjne, które sąd może zobowiązać skazanego – art. 72:

○

Nie jest to katalog zamknięty – sąd może zastosować też inne obowiązki;

○

Przepis ten budzi wątpliwość co do zasady nulla poena sine lege – jakie są granice innego stosowanego postępowania; przepis ten godzi w konstytucyjną zasadę określoności;

○

Obowiązek sprawozdawczości – informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby;

○

Przeproszenie pokrzywdzonego – budzi duże kontrowersje; sprawcy często wykonują to w sposób lekceważący, który uwłacza poszkodowanym; sąd powinien dookreślać treść tych

przeprosin;

○

Obowiązek alimentowania;

○

Obowiązek wykonywanie pracy zarobkowej, do nauki, przygotowywania się do zawodu;

○

Obowiązek powstrzymywania się od nadużywania alkoholu oraz nie używania narkotyków – zastosowano dystynkcję wynikającą z uwarunkowań kulturowych;

○

Obowiązek poddania się leczeniu odwykowego lub rehabilitacyjnego – trzeba chcieć się poddać leczeniu, terapii;

○

Obowiązek uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno­eukacyjnych;

○

Obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach i miejscach;

○

Obowiązek powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym; wedle najnowszej noweli będzie trzeba określać w metrach w jakim promieniu sprawca nie może się zbliżać do

pokrzywdzonego;

○

Obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym; opuszczenie lokalu nie ma jednak charakteru wywłaszczającego, z jego tytułu nie traci się prawa do lokalu;

środek ten ma charakter prewencyjny;

○

Możliwość (a więc już nie obligatoryjnie) orzeczenia obowiązku naprawienia szkody;

○

Może też w zastępstwie orzec obowiązek uiszczenia świadczenia pieniężnego, co już nie jest z korzyścią dla poszkodowanego;

●

Kiedy sąd zarządza wykonanie kary (art. 75) – kiedy sprawca w okresie próbnym popełnił podobne przestępstwo umyślne;

●

Zatarcie skazania (art. 76) – skazanie ulega skazaniu wraz z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próbnego;

○

Jest to fikcja prawna, że osoba skazana nigdy nie była karana;

Warunkowe przedterminowe zwolnienie

●

Uregulowana w 2 ustawach:

○

KK – art. 77;

○

KKW;

●

Przesłanka materialna:

○

Pozytywna prognoza kryminologiczna

26

●

Przesłanka formalna:

○

Odbycie połowy okresu kary pozbawienia wolności – za wyjątkiem najcięższych przestępstw;

■

W krajach skandynawskich już w chwili skazania sprawca ma podane do wiadomości, za jaki czas wyjdzie przedterminowo z więzienia;

■

Górę biorą rację związane z rehabilitacją, poprawą skazanego nad obiektywnością kary;

●

Przesłanki formalne:

○

Odbycie przez skazanego co najmniej połowę kary;

○

Różnica w limicie odnosi się do:

■

Recydywistów jednokrotnych – po odbyciu 2/3 kary;

■

Recydywistów wielokrotnych – po odbyciu 3/4 kary’

●

Dłuższy pobyt w zakładzie karny zapewnia, że porządek prawny będzie zachowany;

●

Dłuższy pobyt w zakładzie karnym daje większe szanse na działanie resocjalizacyjne;

■

Kara 25 lat pozbawienia wolności – po 15 latach;

■

Kara dożywotniego pozbawienia wolności – po 25 latach;

●

Krytyka ze strony zwolenników populizmu penalnego – dożywocie znaczy dożywocie;

●

Krytykują również zwolennicy podejścia liberalnego, ponieważ to rozwiązanie ma być sprzeczne z Europejską Konwencją Praw Człowieka jako zbyt surowe;

●

Rada Europejska zaleca przyjęcie przedterminowego zwolnienia po odbyciu 14 lat kary pozbawienia wolności;

●

Średni czas odbywania kary dożywocia w Europie wynosi 9 lat – podnosi się, że jest to sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości;

●

Przesłanki materialne:

○

Pozytywna prognoza kryminologiczna – konstruuje się je w oparciu o:

■

Dane sprzed popełnienia przestępstwa;

■

Sposób popełnienia przestępstwa;

■

Jak osadzony zachowywał się w czasie odbywania kary;

○

Nie chodzi tylko o powstrzymanie się od popełnienia przestępstw, ale chodzi też o ogólną zmianę przestępcy;

●

Art. 82 & 1 – karę uważa się za odbytą w chwili warunkowego zwolnienia, po okresie próbnym 6 miesięcy:

○

Stworzenie fikcji prawnej – przyjmuje się, że sprawca karę odbył w całym zakresie z chwilą warunkowego zwolnienia;

●

Art. 84 & 1 – to samo co wyżej dotyczy środków karnych;

○

& 2 – wyjątkiem są sprawcy wobec, których zastosowano środki karne antypedofilskie oraz wobec pijanych kierowców;

○

Art. 84a – wyjątek od wyjątku – przestępców seksualnych można przedterminowo zwolnić pod pewnymi warunkami;

U

STAWOWY

 

A

 

SĘDZIOWSKI

 

WYMIAR

 

KARY

●

Ustawowy wymiar kary – stanowi zbiór przepisów ustawy wyznaczający sądowi granice konsekwencji karnych dla sprawcy za popełnienie zarzucanego mu przestępstwa;

●

Sędziowski wymiar kary – polega na orzeczeniu przez sąd konkretnemu sprawcy, któremu udowodniono popełnienie czynu zabronionego, określonych przez ustawę konsekwencji prawnych;

●

Główne monografie: prof. Tomasz Kaczmarek, prof. Kazimierz Buchała, prof. Śliwowski, prof. Konarska­Wrzosek;

Zasady a dyrektywy sądowego wymiaru kary

 (wg prof. Konarskiej­Wrzosek):

●

Zasady:

○

Reguły o charakterze normatywnym, przyjmowane przez poszczególne systemu prawne, rozstrzygające kwestie natury ogólnej dotyczące wymiaru kary, na którym opiera się każdy

jednostkowy akt wymiaru kary;

○

Nie przewidujący żadnej uznaniowości w zakresie ich przestrzegania;

27

○

Abstrahujące od cech charakterystycznych dotyczących konkretnego czyni i danego sprawcy;

○

Niezwiązane bezpośrednio z wyborem i dawkowaniem kar i środków karnych;

○

Mają charakter generalny i abstrakcyjny;

●

Dyrektywy:

○

To ustawowe wskazania ukierunkujące przez sąd;

○

Aplikujące są do poszczególnych przypadków;

○

Dotyczą wyboru kary lub środka karnego;

○

Ustawodawca wskazuje sądowi jakimi celami ma się kierować orzekając konkretną karę w ramach ustawowego zagrożenia;

Zasady sądowego wymiaru kary

●

Zasada względnej swobody sądy przy wymiarze kary;

○

Umożliwia prowadzenie przez sąd polityki karnej;

○

Założenia szkoły socjologicznej;

●

Zasada humanitaryzmu:

○

Wymiar kary zachowuje godność człowieka;

○

Sąd wymierzając karę musi tak dobierać środki aby wziąć pod uwagę konsekwencje płynące z jej dolegliwości;

●

Zasada indywidualizacji kary:

○

Dobranie kary do konkretnego przypadku;

●

Zasada zaliczenia rzeczywistego pozbawienia wolności na poczet kar:

○

Zalicza się zarówno okres zatrzymania i okres tymczasowego aresztowania, chociaż nie są to kary tylko środki mające zapobiec matactwu, ucieczce podejrzanego;

●

Zasada oznaczoności kar i środków karnych:

○

Przeciwieństwo modelu kar względnie nieoznaczonych – sąd nie wymierza kary konkretnie, co poszerza zakres kompetencji administracji więziennej;

○

Model kar względnie oznaczonych – powszechnie przyjęty w Europie;

Dyrektywy wymiaru kary

●

Główne dyrektywy:

○

Dyrektywa sprawiedliwościowa;

○

Dyrektywa prewencji:

■

Generalnej;

■

Indywidualnej;

○

Dyrektywa kompensacji szkód wobec pokrzywdzonego;

●

Art. 53 KK – efekt kompromisu w sporze o określenie dyrektywy wiodącej;

●

Spór między zwolennikami prymatu dyrektywy sprawiedliwościowej (prof. Wolter) a prymatu dyrektywy prewencji indywidualnej (prof. Buchała);

●

Nie było zwolenników prewencji generalnej – odstraszającej; cały wiek XX w nauce prawa karnego zasadzał się na tym, żeby prawo karne miało ludzkie oblicze;

28

●

Pozytywna prewencja generalna (nauka niemiecka) – eksponuje się 3 efekty, które prawo karne ma osiągać za pomocą karania:

○

Sąd krając uzyskuje efekt uspokojenia nastrojów społecznych;

○

Sąd edukuje społeczeństwo informując o zakresie obowiązujących norm prawnych i sankcji za ich złamanie;

○

Efekt wierności prawu – obywatel przekonuje się, że jego postawa prawna jest właściwa;

●

Koncepcja prof. Tomasza Kaczmarka – koncepcja kompromisowa:

○

Nie da się na gruncie norm generalnie­abstrakcyjnych wywieść prymatu jakiejś dyrektywy;

○

Tylko w indywidualnych przypadkach sędzia decyduje, która dyrektywa jest wiodąca; na przykład w jednej sprawie należy zastosować dyrektywę sprawiedliwościową, a w innej

prewencyjno­indywidualną;

○

Praktyczne rozwiązanie;

●

Ostateczny efekt zawarty w przepisie art. 53 KK:

○

Sformułowanie tak aby dyrektywa sprawiedliwościową była uwzględniona ale nie była przesądzona;

○

Nie jest wskazany prymat żadnej wiodącej dyrektywy; przychyla się to więc do koncepcji prof. Kaczmarka;

○

Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by:

■

Jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy:

●

Wina wyznacza tylko górną granicę stopnia kary; ma funkcję limitującą;

●

Sąd jednak musi wskazać ten próg;

■

Uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu:

●

Wyznacza dolny próg stopnia kary;

●

Pomiędzy tymi progami sąd może kształtować dyrektywę prewencji bądź zasadę kompensacji;

●

Prof. Zoll – dolny próg umiejscawia jeszcze niżej, tak wiec margines swobody sędziego jest jeszcze większy;

■

Biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego;

■

A także potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa;

●

Prof. Wróblewski – dyrektywy wiodące należy wyprowadzać z norm całego kodeksu;

Dyrektywy ogólne

●

Sprawiedliwościowa:

○

Dolegliwości nie może przekraczać stopnia winy;

○

Uwzględniania stopnia społecznej szkodliwości;

●

Prewencji indywidualnej;

●

Prewencji ogólnej;

●

Naprawienia szkody i zadość uczynienia pokrzywdzonemu;

Dyrektywy szczególne

●

Art. 53 & 2 KK;

○

Uwzględnienie okoliczności dotyczących sprawcy i jego czynu;

○

Wymiaru kary nieletnim i młodocianym;

○

Uwzględnienia pozytywnych wyników mediacji lub zawartej ugody;

29

○

Prymatu kar wolnościowych;

●

Branie pod uwagę na przykład:

○

Zachowanie się sprawcy po popełnieniu przestępstwa:

■

Staranie się o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie;

■

„Staranie” – a więc nie musi być dokonane;

○

Zachowanie się pokrzywdzonego (na końcu):

■

Przyczynienie się pokrzywdzonego do popełnienia przestępstwa;

■

Delikatny, drażliwy problem wiktymologii;

■

„Ofiara wyłącznie winna” – gdy ofiara jest współsprawcą, gdy podżega do przestępstwa aby wyłudzić odszkodowanie;

■

Zachowanie się pokrzywdzonego po czynie – czy ma wolę do mediacji, pojednania czy nie;

Nadzwyczajne złagodzenie kary

●

Art. 60 KK:

●

Model szkoły socjologicznej:

○

To sędzia ma decydować, a nie ustawodawca;

○

Ustawa jest tylko punktem wyjścia, a każdą sprawę należy rozpatrywać in concreto;

○

Ramy ustawowego zagrożenia są szerokie aby dać sędziom  swobodę decyzji;

○

Ale nie wyegzekwowano obowiązku aby sędzia tak się zachowywał;

○

Kodeksy socjologiczne – ideologia solidaryzmu społecznego;

○

W odróżnieniu od kodeksów klasycznych – ideologia liberalizmu;

●

Podstawy nadzwyczajnego złagodzenia kary:

○

W wypadkach przewidzianych w ustawie;

○

W stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze – specjalna osobna podstawa: wiek;

○

W szczególnie uzasadnionych wypadach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa;

■

Przepis pozwalający rozerwać ramy zagrożenia ustawowego od dołu;

■

W szczególności chodzi o przypadki:

●

Jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą; mediacja może być podstawą do nadzwyczajnego złagodzenia;

●

Szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody – daje to swobodę w mediacji;

●

Czynny żal – nawet nieskuteczny może być podstawą; pojęcie to powinno być stosowanie szerzej niż tylko do form i postaci zjawiskowych;

●

Jeżeli sprawca przestępca nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem – bardzo humanitarne podejście;

tak jak gdyby sprawca już sam się ukarał;

●

Nie jest to katalog zamknięty, tylko egzemplifikacje;

●

Art. 60 & 3, 4, 5 – osobna instytucja – instytucja małego świadka koronnego;

●

Art. 60 & 6 – nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju:

○

25 lat pozbawienia wolności – kara nie niższa niż 8 lat;

○

Inna zbrodnia – kara nie niższa od jednej trzeciej od 1/3 dolnego ustawowego zagrożenia;

Mały świadek koronny

●

Art. 60 & 3;

30

●

Najlepiej ze zorganizowaną przestępczością walczy się przez skruszonych mafiosów;

●

Mniejszym złem jest wyłączenie karalności jednostki jeżeli służy to w zwalczaniu niebezpiecznych grup przestępczych;

●

Ustawa o świadku koronnym maiła być epizodyczna – ale obowiązuje już 15 lat;

●

Regulacje wprowadzono też do kodeksu karnego;

●

Art. 60 KK – nieszczęśliwie została tu ulokowana; zaburza ogólny charakter regulacji o nadzwyczajnym złagodzeniu kary;

●

Instrument walki ze zorganizowaną przestępczością;

●

Przepisy gwarantują gratyfikację dla skruszonych przestępców, współpracujących z policją; chodzi o dylatorów (donosicieli) będących współsprawcami przestępstwa;

●

Chodzi jednak tylko o ujawnienie nieznanych dotąd okoliczności;

●

Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary bądź warunkowo zawiesza jej wykonanie;

●

Trzeba ten przepis wykładać w duchu wykładni funkcjonalnej – cel działania; ten przepis jest po to aby rozbijać jedność grupy przestępczej; w zamyśle ustawodawcy jest stworzenie wyścigu –

„który przestępca pierwszy dotrze na komisariat”; tylko ten, który pierwszy się zgłosi korzysta z dobrodziejstwa tego przepisu;

●

Kompromisowa wykładnia – dualistyczna:

○

Par. 3 – ujawnia to co nieznane;

○

Par. 4 – chodzi o sytuację, w której sprawca ujawnia coś co jest subiektywnie nieznane, a obiektywnie znane – przestępca ujawnia coś, co on nie wie, że policja / prokuratura już wie;

●

Złożenie donosu na współprzestępców jest traktowane jako przejaw poprawy przestępcy;

●

Chodzi tylko o okoliczności istotne – nie można tego jednak rozstrzygać in abstracto, tylko każdy przypadek indywidualnie;

●

Co jeżeli świadek koronny odwoła swoje zeznania, które mimo tego okażą się prawdziwe – czy może korzystać z dobrodziejstwa? Sąd Najwyższy orzekł, że nie może korzystać;

●

Zawieszenie wykonania kary może wynieść nawet do lat 10, podczas gdy normalnie górną granicą zawieszenia wykonania kary jest 5 lat;

Recydywa

●

Definicja w sensie kryminologicznym: powrót do jakiegokolwiek przestępstwa;

●

Definicja w sensie jurydycznym: sprawca już raz ukarany za przestępstwo popełnia ponownie podobne przestępstwo:

○

Kładzie się nacisk na ukaranie, a nie na popełnienie;

○

W przeciągu 5 lat;

○

Przestępstwo musi być podobne;

●

Definicja w sensie penitencjarnym: recydywistą jest się jeżeli już odbywało się karę pozbawienia wolności; rodzaj przestępstwa jest bez znaczenia;

○

Chodzi o osobę, która przebywała już w zakładzie karnym, w związku z czym należy przedsięwziąć wobec niej odmienne środki, bo już są mniejsze szanse na poprawę skazanego;

●

Potoczne rozumienie recydywy jest bliskie kryminologii;

●

Przestępca, który popełnił zbieg przestępstw i wobec, którego zastosowało się karę łączną, nie jest recydywistą;

○

Kara łączna – kary się nie kumulują; sprawca popełniający przestępstwa w zbiegu ponosi mniejszą winę, ponieważ państwo pozwoliło sprawcy popełniać kolejne przestępstwa; następuje

jak gdyby rozwodnienie odpowiedzialności;

○

Zasada absorpcji – sąd stosuje najsurowszą karę, pomijając pozostałe;

○

Zasada asperacji – sąd może wyjść powyżej wymiaru najsurowszej kary, ale musi ona być poniżej sumie pozostałych kar oraz poniżej 15 lat pozbawienia wolności;

●

Instytucje prawne rzadko są oparte na badaniach psychologiczno­socjologicznych, ale inaczej jest akurat w sprawie recydywy;

●

Kodeks z 1932 r.:

31

○

Warunki recydywy:

■

Nowe przestępstwo w ciągu 5 lat po odbyciu kary;

■

Kary w kraju lub zagranicą;

■

Albo w ciągu 5 lat po uwolnieniu z zakładu zabezpieczającego;

■

Te same lub podobne pobudki – chodzi o motywację i popędy;

○

Sąd może wymierzyć karę wyższą o połowę od najwyższego ustawowego wymiaru kary:

■

Fakultatywnie;

■

Nie chodzi wcale tylko o karę pozbawienia wolności;

○

Przepis o recydywie stosowano także wobec przestępców zawodowych lub z nawyknienia – typologizacja sprawców; nawet jeśli nie byli wcześniej karani;

●

Kodeks z 1969 r.:

○

Prof. Świda – przestępców należy karać jak najsurowiej;

■

Sędziowie jednak karali recydywistów zawsze w dolnych granicach ustawowych zagrożeń;

■

Wobec tego Świda zaproponował inne rozwiązanie – należy podwyższać dolne progi ustawowych zagrożeń;

○

Sąd wymierza karę pozbawienia wolności w granicach:

■

Od podwójnej wysokości dolnego zagrożenia do najwyższego ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę;

■

Recydywa wielokrotna  – od potrójnej wysokości dolnego zagrożenia;

■

Skutek – znacząco wzrosła karalność za recydywę;

●

Wyniki badań o recydywistach:

○

Osoby zaniedbywane w dzieciństwie, z patologicznych rodzin;

○

Im wcześniej młody człowiek popełnia przestępstwo tym większa szansa na późniejszą recydywę;

○

Dostrzegano jednak próby wyrwania się ze stanu patologiczności;

○

50­60% osób, które popełniły przestępstwo później już nigdy nie popełniło przestępstwa;

○

Recydywista to raczej jednostka aspołeczna niż antyspołeczna – życiowy nieudacznik;

○

W doktrynie niemieckiej pojawiły się postulaty aby recydywistom kar nie zaostrzać tylko obniżać – z uwagi na ich nieprzystosowanie społeczne; wskazuje się, że ludziom tym potrzeba

pomocy;

●

Kodeks z 1997 r. – recydywa specjalna:

○

Recydywa zwykła:

■

Przestępstwo podobne – 3 kryteria:

●

Działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej;

●

Podobieństwo rodzajowe

●

Sposób działania – tylko kiedy sprawca stosował przemoc lub groźbę jej użycia;

■

Zrezygnowano z mnożników z kodeksu z 1969 r.;

○

Recydywa specjalna wielokrotna:

■

Zrezygnowano z mnożnika razy 3;

32

■

Katalog przestępstw:

●

Przeciwko życiu lub zdrowiu;

●

Zgwałcenia;

●

Rozboju;

■

Skutek recydywy specjalnej wielokrotnej:

●

Kara pozbawienia wolności;

●

W wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia;

●

Do górnego zagrożenia zwiększonego o połowę;

Występek chuligański

●

Art. 57a – sąd wymierza karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę;

●

Pierwotnie nie występował w kodeksie karnym z 1997 r.;

●

W schyłkowym PRL było to narzędzie do walki z opozycją;

●

Etymologia pojęcia „chuligan”:

○

Gang Hooley’a terroryzujący Londyn pod koniec XIX w.;

○

W Wielkiej Brytanii jednak nie operuje się tym pojęciem – zamiast tego funkcjonuje „wandalizm”;

○

W ustawodawstwie i prawie karnym ZSRR – stąd trafiło to do naszego prawa;

●

Art. 115 – definicja występku chuligańskiego – zamknięty katalog typów czynów:

○

Umyślny zamach na zdrowie, wolność, cześć, nietykalność, niszczenie mienia etc.;

○

Sprawca musi działać publicznie;

○

Bez powodu albo z oczywiście błahego powodu;

○

Musi wykazywać rażące lekceważenie dla porządku prawnego;

33

●

Element subiektywny – natężenie złej woli: brak powodu, lekceważenie – ma to być najważniejsze;

●

Specyfika chuligaństwa:

○

Tkwi w stronie podmiotowej;

○

A mianowicie na celu do, którego dąży;

○

Celem jest okazanie lekceważenie dla zasad współżycia społecznego;

○

Sprawca manifestuje w sposób ostentacyjny to lekceważenie;

○

W praktyce będzie to brak jakichkolwiek racjonalnych pobudek;

○

Zaspokojenie przez sprawcę własnych irracjonalnych ambicji, dążeń i zachcianek;

○

Bezceremonialne naruszenie praw innych osób;

Ś

RODKI

 

ZABEZPIECZAJĄCE

●

Pojawiły się w ustawodawstwie po krytyce klasycznej szkoły prawa karnego;

●

Kodeksy dwutorowe – operujące zarówno karami jak i środkami zabezpieczającymi;

●

Najbardziej praktyczna realizacja postulatów antropologii;

●

Kodeks z 1932 r. – pod wpływem antropologii, ale ułagodzone przez socjologię;

●

Istota środków zabezpieczających – stosuje się je z uwagi na niebezpieczeństwo ze strony sprawcy;

●

Dwie główne grupy:

○

Środki o charakterze leczniczym – wobec osób niepoczytalnych, z powodu chorób psychicznych bądź innego zakłócenia czynności psychicznych; osoby takie wymagają leczenia;

○

Środki o charakterze administracyjnym – gdy nie dochodzi do skazania, ale mimo tego sprawca jest uznawany za niebezpiecznego;

●

Trzecia grupa – środki o charakterze postpenalnym – wobec przestępców, którzy zakończyli odbywanie kary;

○

Szkoła socjologiczna – kategoria sprawców niepoprawnych;

○

Wobec tej grupy sąd orzekał w wyroku zastosowanie środka zabezpieczającego;

○

Przed wojną sądy miały tendencję do nadużywania tej instytucji;

○

Cztery ośrodki dla niepoprawnych przestępców w II RP – najsłynniejszy w Koronowie;

○

Osadzeni nie byli skazani tylko internowani w tych ośrodkach;

○

Wśród osadzonych przeważali wielokrotni recydywiści;

○

90% – sprawcy przestępstw przeciwko mieniu – było to przyczynkiem do krytyki tej instytucji; osadzonymi w tych zakładach byli w większości sprawcy drobnych przestępstw –

kradzieży, które obecnie byłyby wykroczeniami;

○

Postulaty kryminologiczne rozminęły się z kompetencjami sędziów;

○

Sąd mógł tak długo przedłużać zastosowany środek na 5­letnie okresy jak długo uznawano, że sprawca jest niebezpieczny;

○

PRL – Sąd Najwyższy orzekł, że ten środek jest sprzeczny z humanitaryzmem socjalistycznym;

Umieszczenie w zakładzie zamkniętym

●

Art. 93 – środek zabezpieczający związany z umieszczeniem w zakładzie zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne;

○

Gdy jest to niezbędne aby zapobiec ponownego popełnieniu przez sprawcę ponownych przestępstw;

○

W związku z chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym, zaburzeniem preferencji seksualnych, uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków;

Umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym

●

Art. 94 – trzy przesłanki umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym:

34

○

Niepoczytalność;

○

Znaczna szkodliwość społeczna czynu;

○

Wysokie prawdopodobieństwo ponownego popełnienia przestępstwa;

●

Art. 31 – wyłączenie przestępczości czynów osoby niepoczytalnej:

○

Nie możność rozpoznania znaczenia czynu w znaczeniu ontologicznym

– nie rozumie tego co robi;

○

Nie możność rozpoznania znaczenia czynu w znaczeniu aksjologicznym

– nie odróżnia dobra do zła;

○

Nie możność kierowania swoim postępowaniem

– na przykład osoby uzależnione;

○

Sprawca spełnia znamiona przestępstwa oprócz zawinienia;

●

Ustawodawca w sposób istotny ograniczył stosowanie środków zabezpieczających w stosunku do sprawców znajdujących się w stanie niepoczytalności;

○

W kodeksie karnym były tylko dwie przesłanki;

○

KK z 1932 r. wskazywał dolny próg okresu osadzenia – sprawca nie mógł wyjść wcześniej niż po upływie 1 roku;

○

Obecnie sama prosta realizacja znamion czynu zabronionego nie wystarcza – ładunek społecznej szkodliwości musi być znaczny;

○

Co to znaczy wysokie prawdopodobieństwo popełnienia takiego czynu ponownie? Dwa podejścia interpretacyjne:

■

„Taki czyn” – wąskie ujęcie: czyn określony rodzajowo; czyn, którego sprawca się już raz dopuścił;

■

„Taki czyn” – szerokie ujęcie: interpretacja nawiązująca do literalnej treści przepisu i bardziej racjonalna; chodzi o jakikolwiek czyn o znacznym ładunku społecznej szkodliwości;

●

Nie określa się czasu trwania tego środka, bo trudno przesądzić kiedy dana osoba się wyleczy:

○

Schizofrenię można co najwyżej zaleczyć;

○

Z upośledzeniem umysłowym nie da się nic zrobić;

○

Obecnie jednak nie określa się dolnego progu;

○

Co 6 miesięcy sąd ustala czy pobyt danej osoby w ośrodku jest konieczny;

Środki antypedofilskie

●

Leczenie; kastracja farmakologiczna;

●

Klasyczny przykład populizmu penalnego;

●

Art. 95a – przestępstwo popełnione w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych; tak więc nie chodzi tylko o przestępstwa seksualne wobec małoletnich ale wszelkie przestępstwa w

związku z parafiliami;

○

Zaburzenia preferencji seksualnych nie zostały zdefiniowane;

○

Definicja WHO – utrwalona forma zachowań seksualnych nie służąca celom prokreacyjnym bądź budowaniu więzi społecznych;

○

Chodzi o obligatoryjne umieszczenie sprawcy w zakładzie zamkniętym lub poddaniu go leczeniu ambulatoryjnego pod odbyciu kary;

●

Farmakoterapia powinna być stosowana za zgodą osoby;

○

Bez zgody żadna terapia nie jest tak naprawdę skuteczna;

○

USA – kastracja farmakologiczna jest jednym z warunków przeterminowanego zwolnienia;

○

Teksas – dopuszczalna jest kastracja fizyczna, ale tylko za zgodą;

○

Czechy – stosowano kastrację od 1966 r., również zasada dobrowolności;

○

Polska – od 2009 r. była jedynym państwem na świecie, gdzie sąd może obligatoryjnie orzec kastrację farmakologiczną; w 2011 r. do Polski dołączyła Rosja i Mołdawia;

●

Kastracja farmakologiczna:

○

Polega na obniżeniu popędu płciowego przez podanie mężczyźnie hormonów żeńskich, które obniżają poziom testosteronu;

35

○

Jednak nie działają one wybiórczo i znacząco wpływają na ogólne obniżenie samopoczucia i chęci do życia;

○

Skutki tej farmakologii są jednak odwracalne, chociaż mają mnóstwo skutków ubocznych:

■

Atrofia mięśni;

■

Osteoporoza;

■

Zwiększa się ryzyko zachorowania na raka;

○

Podnosi się zarzuty, że praktyki te ocierają się o znęcanie;

○

Statystyki – od 2009 roku orzeczono ten środek wobec 36 skazanych;

●

W zakładach zamkniętych przeprowadza się także terapie behawioralne – uświadamia się sprawcom krzywdę jaką wyrządzili;

Umieszczenie w zakładzie leczenia odwykowego

●

Przesłanki:

○

Przestępstwo popełnione w związku z uzależnieniem od alkoholu lub narkotyków;

○

Skazanie na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat;

○

Brak warunkowego zawieszenia jej wykonania;

●

Sąd orzeka fakultatywnie zastosowanie tego środka;

●

Czas pobytu w zakładzie zamkniętym leczenia odwykowego:

○

Nie określa się z góry;

○

Od 3 miesięcy do 2 lat;

○

O zwolnieniu rozstrzyga sąd na podstawie wyników leczenia;

○

Czas pobytu w zakładzie zalicza się na poczet kary;

Zakazy i przepadek

●

Art. 99­100 – środki o charakterze administracyjnym;

●

Chodzi o sprawców, którzy dopuścili się czynów w stanie niepoczytalności;

●

Zakazy:

○

Zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu;

○

Zakaz prowadzenia pojazdów

●

Przepadek:

○

Jeżeli jest to konieczne ze względu na ochronę porządku prawnego;

○

Może być orzeczone także w przypadku:

■

Znikomości społecznej szkodliwości czynu;

■

W razie warunkowego umorzenia postępowania;

■

W razie gdy zachodzą okoliczności wyłączające ukaranie sprawcy;

36

P

RZEDAWNIENIE

 

I

 

ZATARCIE

 

SKAZANIA

Przedawnienie karalności

●

Prawodawcza decyzja;

●

Niemcy – nie przedawnia się zbrodni morderstwa;

●

USA – zasada nieprzedawnienia przestępstw, przedawnienie jest tylko wyjątkiem;

●

Polska – tylko zbrodnie wojenne się nie przedawniają;

●

Argumenty:

○

Z upływem lat dowody giną i coraz trudniej jest ścigać przestępców;

○

Czas leczy rany – siła społecznego gniewu słabnie;

●

Art. 101 – karalność przestępstwa ustaje jeżeli do czasu jego popełnienia upłynęło:

○

30 lat – zbrodnia zabójstwa;

○

20 lat – inna zbrodnia;

●

Krótkie czasy przedawnienia przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego;

●

Rozpoczęcie biegu przedawnienia przy przestępstwach skutkowych – czas gdy wystąpił skutek;

●

Wszczęcie postępowania przedłuża termin przedawnienia;

●

Art. 103 – kiedy nie można wykonać kary z powodu upływu czasu;

Zatarcie skazania

●

Procedura de stygmatyzująca; pozwalająca wrócić byłemu przestępcy do życia społecznego;

●

Usunięcie informacji z krajowego rejestru karnego;

●

Przyjmuje się fikcję prawną, że dana osoba nie była karana – zarzucanie komuś w takiej sytuacji karalności jest zniesławieniem;

●

Jedyna grupa sprawców, którzy nie mogą liczyć na zatarcie skazania – pedofile (art. 106a);

37