PRAWO KARNE
materialne procesowe (formalne) wykonawcze
powszechne szczególne
skarbowe wojskowe
Prawo to zespół norm prawnych regulujących zachowania podmiotów prawa zabezpieczonych przymusem państwowym.
W stosunku cywilno-prawnym oba podmioty są sobie równe (równorzędność podmiotów). Wyjątkiem są umowy adhezyjne.
W prawie administracyjnym jeden podmiot jest podległy drugiemu.
Prawo karne materialne to zespół norm prawnych określających czyny zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz system kar, środków karnych i innych środków reakcji karno-prawnej na te czyny.
Podstawowym źródłem prawa karnego materialnego jest Ustawa z 6 czerwca 1997 roku „Kodeks karny”.
Prawo karne procesowe to zespół norm prawnych określających reguły postępowania karnego odnoszące się do postępowania przygotowawczego (dochodzenia i śledztwa), sądowego (I instancji i odwoławczego), a także nadzwyczajnych środków zaskarżenia (wznowienie postępowania i kasacja).
Głównym źródłem prawa karnego procesowego jest Ustawa z 6 czerwca 1997 roku Kodeks postępowania karnego.
Prawo karne wykonawcze to zespół norm prawnych służących wykonaniu prawomocnie zapadłych orzeczeń.
Źródłem prawa karnego wykonawczego jest Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny wykonawczy.
Podmiotem prawa karnego szczególnego wojskowego może być tylko żołnierz, który pełni czynną służbę wojskową. Jego źródłem jest Kodeks Karny (III część).
Prawo karne szczególne skarbowe posiada szczególny interes ochrony przepisów prawa, którym jest interes finansowy skarbu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz wspólnot europejskich. Jego podstawowym źródłem jest Kodeks karny skarbowy (Ustawa z roku 1999 roku Kodeks karny skarbowy).
Artykuł 115 k.k. zawiera autentyczną wykładnię przepisów. (słowniczek)
Konstytucja RP
umowa międzynarodowa ratyfikowana
za uprzednią zgodą parlamentu
wyrażoną w ustawie
ustawa
kodeks karny pozakodeksowe
prawo karne
Źródłem pozakodeksowego prawa karnego może być tylko ustawa.
Ogromna część przepisów prawa karnego posiada swoje źródło w pozakodeksowym prawie karnym rangi ustawowej.
FUNKCJE PRAWA KARNEGO
ochronna gwarancyjna
prewencyjna sprawiedliwościowa kompensacyjna
ogólna (generalna) szczególna (indywidualna)
pozytywna negatywna
Funkcja ochronna prawa karnego jest jedną z pierwotnych funkcji prawa karnego. Polega ona na tym, że prawo karne ma chronić dobra prawne (np. życie, zdrowie, wolność, mienie) przed zamachami na nie.
Poprzez funkcję gwarancyjną rozumie się, że państwo daje obywatelowi 100% gwarancję, że nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności, jeżeli nie popełni czynu zabronionego określonego w kodeksie karnym lub pozakodeksowym prawie karnym.
Funkcja sprawiedliwościowa jest historycznie wiekowa. Sięga czasów kodeksu Hammurabiego, a zatem XVIII w. p.n.e. i zasady „oko za oko, ząb za ząb”. Współcześnie nie ma ona tak drastycznego jak pierwotnie charakteru i związana jest z zaspokojeniem społecznego poczucia sprawiedliwości.
Funkcja kompensacyjna polega na tym, aby poprzez zastosowanie środków prawa karnego naprawić zaistniałą szkodę lub zadośćuczynić za doznaną krzywdę. Służyć temu może np. przeproszenie pokrzywdzonego, pojednanie z pokrzywdzonym, naprawienie szkody, nawiązka.
Funkcja prewencyjna to inaczej funkcja zapobiegawcza prawa karnego. Ma ona swój wymiar ogólny, gdy odnosi się do całego społeczeństwa lub indywidualny, gdy odnosi się do konkretnego sprawcy.
pozytywna – motywuje do przestrzegania prawa ( )
negatywna – przepisy prawa karnego mają odstraszyć lub zniechęcić do popełnienia czynu karalnego. ( )
Prawo karne związane jest między innymi z:
kryminologia
socjologia
psychologia
kryminalistyka
medycyna sądowa
psychiatria
komparatystyka prawnicza
nauki o polityce kryminalnej
wiktymologia
pedagogika
penologia
nauki penitencjarne
Zasada praworządności – art. 42 Konstytucji RP – jej istota sprowadza się do tego, że zarówno obywatele, jak i organy państwowe mają obowiązek przestrzegania prawa.
zasada odpowiedzialności karnej za czyn – art. 1 k.k. – oznacza, że można zostać pociągniętym do odpowiedzialności karnej tylko za zachowanie będące czynem w rozumieniu prawa karnego; czynem nie jest na przykład zachowanie epileptyka w trakcie napadu padaczki; nie jest też czynem zachowanie będące wynikiem tzw. przymusu absolutnego, np. dróżnik zostaje związany przez sprawców i nie przestawia zwrotnicy w wyniku czego dochodzi do katastrofy kolejowej w której giną ludzie; czyn może pochodzić tylko od człowieka
zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej – art. 20, 21 i 55 k.k. – oznacza, że sprawca przestępstwa odpowiada za nie sam, indywidualnie i osobiście musi ponieść karę za popełniony czyn; odbywanie kary za kogoś innego stanowi przestępstwo poplecznictwa (art. 239 k.k.)
nulla poena sine lege – „nie ma kary bez ustawy” – oznacza to, że sąd nie może wymierzyć kary, która nie jest przewidziana w ustawie
nullum crimen sine lege (scripta, certa, zakaz analogii) – „nie ma przestępstwa bez ustawy” (pisana, oznaczona)– jest to jedna z najstarszych zasad prawa karnego wprowadzona w okresie oświecenia (koniec XVIII w.); oznacza ona, że nikogo nie można pociągnąć do odpowiedzialności jeżeli jego czyn nie był zabroniony przez ustawę
zasada społecznej szkodliwości czynu (nullum crimen sine periculo sociali) – art. 1 §2 k.k. – aby czyn mógł być uznany za przestępstwo oprócz tego, że musi być opisany w ustawie, musi być także społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy
lex retro non agit (nullum crimen sine lege praevia) – „prawo nie działa wstecz” (nie ma przestępstwa bez wcześniejszej ustawy) – nie ma przestępstwa bez ustawy, która musi obowiązywać w czasie jego popełnienia
zasada winy (nullum crimen sine culpa) – art. 1 §3 k.k. – (nie ma przestępstwa bez winy) – jeżeli sprawcy danego czynu zabronionego nie możemy przypisać winy w chwili czynu to jego czyn nie może być uznany za przestępstwo, np.:
13-latek podpala dom sąsiada – nie ma zawinienia, bo ma 13 lat
niepoczytalna osoba w chwili czynu podpala dom sąsiada
zasada humanitaryzmu – art. 3 k.k. – poszanowanie godności człowieka
Wypisać po 1-2 zdania czym się zajmuje dana nauka związana z prawem karnym materialnym.
Wypisać 5 czynów zabronionych przez pozakodeksowe prawo karne.
Przygotować wypis przepisów konstytucji RP odnoszących się do prawa karnego.
Podział wykładni:
ze względu na podmiot dokonujący
ze względu na sposób, metodę
ze względu na moc obowiązującą
ze względu na rezultat czynności interpretacyjnej
12:25-14:30 (biblioteka) –
wykładnia = interpretacja prawa
Ad. 1.
sąd – wykładnia sądowa
pracownicy naukowi (doktryna) – wykładnia doktrynalna
Trybunał Konstytucyjny (tylko kiedyś, obecnie już nie)
sam ustawodawca (art. 115) – wykładnia autentyczna, wykładnia legalna
Ad. 2.
językowa
systemowa (na gruncie całego systemu prawa)
celowościowa (funkcjonalna, która uwzględnia zmiany, które zaszły w społeczeństwie od momentu jego wprowadzenia)
Ad. 3.
nieposiadająca w ogóle mocy obowiązującej - doktrynalna
o ograniczonej mocy obowiązującej – sądowa,
o powszechnej mocy obowiązującej – autentyczna, legalna
Ad. 4.
językowa (literalna)
zwężająca/zawężająca
rozszerzająca – nie stosuje się jej w polskim prawie karnym, bo szkodzi pokrzywdzonemu
Budowa przepisu karnego różni się w zależności od tego, czy jest to przepis części ogólnej czy szczególnej prawa karnego.
Część ogólna prawa karnego w sposób bardziej opisowy zawiera zasady prawa karnego, formy popełnienia przestępstwa, kwestie dotyczące wyłączenia odpowiedzialności karnej, przesłanki stosowania kar i środków karnych, środków kompensacyjnych czy chociażby zasad wymiaru tychże kar, środków karnych i środków kompensacyjnych.
Przepisy części szczególnej zawierają konkretną strukturę:
hipoteza (adresat i warunki, w jakich dana norma ma zastosowanie)
dyspozycja (określa sposób zachowania się - nakazujące/zakazujące/dozwalające)
sankcja (środek reakcji karnej – kara lub środek karny)
„Kto zabija człowieka podlega karze (…)”
art. 296 „Kto, będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”
ustawa wchodzi w życie z dniem ogłoszenia
ustawa wskazuje datę wejścia w życie
ustawa obowiązuje po upływie określonego czasu od ogłoszenia vacatio legis
w ustawie wskazano zakończenie czasu jej obowiązywania (tzw. ustawa epizodyczna), np. Ustawa o świadku koronnym
ustawa zostaje uchylona przez późniejszy akr normatywny (derogacja)
przed uprawomocnieniem się orzeczenia (DOPISAĆ!!!! – depenalizacja, depenalizacja częsciowa, modyfikacja penalizacji, penalizacja)
po uprawomocnieniu się orzeczenia (art. 4 k.k.)
czas działania sprawcy (kradzież z włamaniem, zgwałcenie)
czas zaniechania od działania, do którego sprawca był zobowiązany (nieudzielenie pomocy, niealimentacja)
Sprawca zobowiązany do określonego działania nosi w prawie karnym nazwę gwaranta. Zobowiązanie do określonego działania może wynikać z:
umowy
ustawy
określonego zwyczaju
moralności
Gwarantem jest np. lekarz, pielęgniarka, ratownik medyczny, strażak, policjant.
ustalenie, którą ustawę należy stosować
ustalenie wieku sprawcy
do wyliczenia okresu przedawnienia
do ustalenia recydywy
akty amnestyjne i abolicyjne
miejsce działania sprawcy
miejsce zaniechania działania, do którego sprawca był obowiązany
miejsce, gdzie nastąpił skutek stanowiący zmianę czynu zabronionego
miejsce, gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego według zamiaru sprawcy miał nastąpić
(przestępstwa materialne- 148 kk, 278 i formalne- 162 k.k.)
Ustawodawca zrównał ze sobą wiele miejsc popełnienia przestępstwa. Jest to tzw. teoria wielomiejscowości, zwana czasem teorią wszędobylstwa. Oznacza to, że przestępstwo może być popełnione w kilku miejscach, ale tylko w jednym czasie. Przykładem takich przestępstw są:
przestępstwa przemytnicze,
przestępstwa terrorystyczne,
handel narkotykami,
handel ludźmi.
Istnieje także tzw. kategoria przestępstw tranzytowych, gdy obszar jednego państwa włączony jest niejako w sposób techniczny do realizacji czynu przestępnego, np. sprawca przemyca narkotyki z Białorusi przez Polskę do kraju docelowego, jakim są Niemcy. Miejscem popełnienia przestępstwa będą tu wszystkie trzy kraje.
określenie jurysdykcji (możliwości orzekania) konkretnego państwa
Art. 5 k.k. – zasada terytorialności, zasada terytorialna, krajowości - jest wyrazem suwerenności państwa i oznacza, że państwo sprawuje suwerenną władzę i jurysdykcję w stosunku do wszystkich osób znajdujących się na jego terytorium, a zatem zarówno do obywateli polskich, jak i do cudzoziemców, a także do bezpaństwowców (apatrydów). Wyjątek w tej kwestii stanowią tzw. immunitety zakrajowości – immunitet dyplomatyczny w pełnym zakresie i immunitet konsularny w ograniczonym zakresie.
TERYTORIUM RP
obszar państwa
quasi-terytorium
polski statek wodny lub powietrzny – art. 5 k.k.
stałe platformy umieszczone na szelfie kontynentalnym - art. 115 §15 k.k.
Okoliczność czy statek wodny lub powietrzny jest polski wynika z tego, gdzie jest zarejestrowany oraz prezentowanej przez niego bandery (flagi).
Terytorium to obszar oddzielony od innych państw granicami państwowymi (lądowymi, morskimi i powietrznymi).
Terytorium Polski to obszar lądowy wraz z wodami wewnętrznymi, obszar morski o szerokości 12 mil morskich od linii podstawowej, słup powietrza nad tymi obszarami do wysokości 90 km i obszar ziemi w głąb do jądra ziemi.
art. 109 k.k. – zasada podmiotowa, zasada narodowości podmiotowej, zasada obywatelstwa
W myśl tej zasady obywatel Polski jest zobowiązany do przestrzegania polskiego prawa nie tylko w Polsce, ale także za granicą.
art. 110 §1 k.k. – zasada podmiotowa zwykła, zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) ograniczona, zasada ochronna ograniczona, zasada przedmiotowa względna
art. 110 §2 k.k. – zasada odpowiedzialności zastępczej, zasada subsydiarna
art. 112 k.k. – zasada przedmiotowa szczególna, zasada narodowości przedmiotowej (ochronna) nieograniczona, zasada przedmiotowa obostrzona
art. 113 k.k. – zasada represji wszechświatowej, zasada uniwersalna, zasada konwencyjna. Zasada represji wszechświatowej ujmuje odpowiedzialność karną najszerzej – niezależnie od miejsca popełnienia przestępstwa oraz obywatelstwa sprawcy. Na mocy tej zasady państwa zobowiązały się do ścigania przestępstw, które godzą we wspólne interesy państw i skierowane są przeciwko ludzkości. Są one przewidziane w umowach międzynarodowych.
DEFINICJA PRZESTĘPSTWA
formalna, materialna,
czyn zabroniony przez ustawę czyn społecznie szkodliwy
zagrożony karą
mieszana
elementy definicji formalnej i materialnej
Kodeks karny nie zawiera definicji przestępstwa. Ustawodawca zdecydował się na koncepcję mieszaną łącząc definicję formalną i materialną.
CZYN
zachowanie się aktywne zachowanie się pasywne
(działanie) (zaniechanie)
Czynem człowieka jest świadome i wolicjonalne (sterowane wolą) zachowanie. Czyn może mieć postać aktywną (działanie) lub pasywną (zaniechanie).
Koncepcja psychologiczna – hołdował jej poprzedni kodeks karny (1969 r.)
teorie woli
wyobrażenia
Koncepcja mieszana
Koncepcja normatywna – obecny kodeks karny (1997 r.)
kompleksowa
czysta
W teorii psychologicznej wina jest ujmowana jako psychiczne nastawienie sprawcy do czynu.
W teorii normatywnej wina rozumiana jest jako zarzucalność , czyli możliwość postawienia sprawcy zarzutu, że w danej, konkretnej sytuacji mógł zachować się zgodnie z prawem.
czyn człowieka
czyn bezprawny
czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia (czyn karalny)
czyn społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy (czyn karygodny)
czyn zawiniony
podmiotowe (dotyczące sprawcy)
podmiotowo-przedmiotowe (dot. sprawcy i czynu) w polskim kodeksie karnym
przedmiotowe (dot. czynu)
O charakterze podmiotowym
postać zamiaru
motywacja sprawcy
rodzaj naruszonych reguł ostrożności
O charakterze przedmiotowym
rodzaj i charakter naruszanego dobra
rozmiar wyrządzonej lub grożącej szkody
sposób i okoliczności popełnienia czynu
waga naruszonych przez sprawcę obowiązków
stopień naruszenia reguł ostrożności
| KRYTERIUM | RODZAJE |
|---|---|
Ciężar gatunkowy (waga przestępstwa, stopień ciężkości) art. 7 §1, §2 i §3 k.k. |
|
| Forma czynu |
|
| Strona podmiotowa |
|
| Typ przestępstwa |
|
| Sposób atakowania dobra |
indywidualne powszechne np. art. 160 §2, art. 161 k.k. np. art. 164, art. 165 k.k. bezpośrednie (konkretne) abstrakcyjne np. art. 158, art. 160, art. 174 k.k. np. art. 180, art. 212 k.k.
|
Klauzula nieumyślności to określenie przez ustawodawcę, że dany czyn można popełnić nieumyślnie. Aby móc podlegać odpowiedzialności karnej za przestępstwo nieumyślne, ustawodawca musi przewidywać w przepisie, nieumyślną postać czynu.
Każde przestępstwo ma swoją postać zasadniczą, czyli podstawową, a niektóre przestępstwa mają dodatkowo postać kwalifikowaną lub uprzywilejowaną, a czasami jedną i drugą.
Postać kwalifikowana i uprzywilejowana różni się od postaci zasadniczej tym, że posiada rozbudowane znamiona i przewiduje w stosunku do typu podstawowego wyższą karę (kwalifikowany) lub niższą karę (uprzywilejowany).
| KRYTERIUM | RODZAJE |
|---|---|
| Tryb ścigania |
|
| Skutek |
|
| Podmiot |
|
potoczne i odsyłające
pozytywne i negatywne
opisowe (deskryptywne) i ocenne (wartościujące)
ostre i nieostre
ilościowe i jakościowe
wartościujące i normatywne
wyrażone w języku technicznym i wyrażone w języku potocznym
liczbowe i jakościowe
obiektywne i subiektywne
znamiona podmiotu, strony podmiotowej, przedmiotu, strony przedmiotowej
Ustawowe znamiona przestępstwa to opis przestępstwa występujący w konkretnym przepisie ustawy karnej.
Znamiona podmiotu dotyczą odpowiedzi na pytanie, kto może popełnić czyn zabroniony, a zatem mówi nam, czy jest to przestępstwo powszechne czy indywidualne.
Znamiona strony podmiotowej dotyczą odpowiedzi na pytanie czy jest to przestępstwo umyślne czy nieumyślne.
Znamiona strony przedmiotowej:
ogólny – ogół stosunków społecznych chronionych przez prawo karne
rodzajowy – zbiorczo określone dobro prawne chronione przez przepisy konkretnego rozdziału kodeksu karnego, np. rozdział XIX k.k. „Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu” chroni życie i zdrowie ludzkie.
indywidualny – dobro prawne chronione przez dany, konkretny przepis.
Przedmiot ochrony/zamachu jest to dobro prawne, które jest chronione przez prawo karne (przedmiot ochrony), a jednocześnie jest to dobro prawne, na które skierowany jest zamach przestępny (przedmiot zamachu).
art. 10 §1 k.k. – osoba, która popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat
art. 10 §2 k.k. – nieletni - osoba, która popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 15 lat, a przed ukończenie 17 lat włącznie
art. 115 §10 k.k. – młodociany – osoba, która w czasie popełnienia czynu nie ukończyła 21 lat i w czasie orzekania w I instancji nie ukończyła lat 24.
osoby, które nie ukończyły lat 18, względem których stosuje się przepisy ustawy w zakresie zapobiegania i zwalczania demoralizacji
osoby, które dopuściły się czynu karalnego po ukończeniu lat 13, ale przed ukończeniem lat 17, wobec których toczy się postępowanie w sprawach o czyny karalne
osoby względem których wykonywane są środki wychowawcze lub poprawcze, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.