FINANSE WYKŁAD 3 29.10.2011

~FINANSE PUBLICZNE ~

Finanse publiczne:

1. dziedzina nauki o zasobach pieniężnych przeznaczonych na cele publiczne
2. procesy i zjawiska związane z powstaniem i rozdysponowaniem środków publicznych

zapewniających realizację funkcji sektora publicznego (wydatkować mogę instytucje
publiczno - prawne)

3. zjawiska finansowe obejmujące dochody u wydatki, których celem jest zaspokajanie

potrzeb społecznych na zasadach niekomercyjnych (cecha charakterystyczna dla
finansów publicznych, nie ma maksymalizacji zysku, ma to być stopień zadowolenia
społeczeństwa)

Podstawowe rodzaje zasobów pieniężnych publicznych

1. zasoby pieniężne państwa (budżet państwa)
2. zasoby pieniężne organów samorządowych (gmina, powiat, województwo)
3. zasoby pieniężne ubezpieczeń społecznych (ZUS, KRUS)
4. zasoby pieniężne fundacji publicznych, związków zawodowych, związków

wyznaniowych, partii politycznych

Podmioty zarządzające finansami publicznymi

1. władza ustawodawcza (dwuizbowy parlament: sejm i senat) i samorządowa

dwuszczeblowa (rada gminy, powiatu, miasta, sejmik wojewódzki)

2. władza wykonawcza na szczeblu

a. centralnym - rząd, rada ministrów
b. samorządowym



wójt – gmina wiejska; burmistrz – gmina miejsko –wiejska;
prezydent – gmina miejska



powiat – starosta powiatu wraz z zarządem



województwo – marszałek województwa z zarządem

3. aparat skarbowy – podmioty uprawnione do ściągania zobowiązań podatkowych :

Urząd Skarbowy, Izba Skarbowa

4. jednostki finansowane z funduszy celowych
a. NFZ – podmioty branży medycznej
b. NFOŚiGW (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) –

przedsiębiorstwa komunalne

c. FGŚP - pracownicy
d. FP – pracownicy
e. PEFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) – osoby

niepełnosprawne, pracownicy osób niepełnosprawnych, podmioty dokonujące
rehabilitacji osób niepełnosprawnych

f. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych – ZUS

System finansów publicznych
System finansów publicznych stanowi zorganizowaną strukturę określoną w każdym państwie
normami prawnymi, siecią instytucji oraz instrumentami finansowymi umożliwiającymi
realizację funkcji publicznych.

Najważniejsze akty prawne w Polsce

1. Konstytucja RP – rozdział 10 poświęcony finansom

publicznym; w rozdziale 7 – funkcjonowanie samorządu
terytorialnego

2. ustawa z dnia 27.08.2009 o finansach publicznych; ustawa z

dnia 27.08.2009 przepisy wprowadzające o finansach
publicznych – będą obowiązywać od 01.01.2012/ teraz
obowiązuje ustawa o finansach publicznych z 30.06.2009 oraz
obowiązują przepisy z ustawy o finansach z 30.06.2005
dotyczące limitu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego

3. ustawa z dnia 13.11.2003 o dochodach jednostek samorządu

terytorialnego

Sieć instytucji zarządzających finansami publicznymi

a. ministerstwo finansów
b. izby skarbowe
c. urzędy skarbowe

Środkami publicznymi zarządzają organy władzy i administracji (centralnej, państwowej,
samorządowej). Zajmują się kontrolą finansów publicznych: Najwyższa Izba Kontroli,
Regionalne Izby Obrachunkowe (kontrolują jednostki samorządu terytorialnego).

Instrumenty finansowe: cła, podatki, subsydia w postaci dotacji i subwencji.

Funkcjonalne ujęcie finansów publicznych



planowanie i uchwalanie dochodów i wydatków publicznych (budżety roczne)



pobieranie i gromadzenie dochodów (państwo jako jedyny podmiot dysponuje pełnym
ptactwem podatkowym- określa zakres i poziom obciążeń finansowych)



zarządzanie środkami publicznymi – podejmowanie decyzji z wydatkowaniem,
dokonuje się go przez instrumenty i narzędzia – budżet, budżet zadaniowy, wieloletni
plan finansowy państwa, wieloletnia prognoza finansowa jednostek samorządu
terytorialnego. Odbywa się również poprzez strategię rozwoju państwa, wieloletnie
planu inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego



wydatkowanie środków publicznych – dokonuje się poprzez hierarchizację wydatków
i potrzeb. Trzeba ustalić co jest najistotniejsze, budując katalog potrzeb, pamiętając iż
potrzeby społeczeństwa są nieograniczone natomiast ograniczone są środki publiczne.



zaciąganie zobowiązań – dotyczy wszystkich podmiotów (pożyczki, kredyty, emisja
dłużnych papierów wartościowych)



finansowanie deficytu budżetowego – (niedobór środków publicznych objętych

budżetem państwa) powstaje gdy mamy więcej wydatków niż dochodów. Rząd jest
zobowiązany do wskazania źródeł obligatoryjnych pokryć deficytu. Od 1997 roku
nastąpił zakaz finansowania deficytu państwa przez NBP – nie mogą dodrukować
pieniędzy. Deficyt budżetowy może być spłacony poprzez: pożyczki, kredyty
zaciągnięte na rynkach krajowych i zagranicznych, wpłaty NBP, przychody z
prywatyzacji, obligacje skarbu państwa – dłużne papiery wartościowe



zarządzanie długiem publicznym -0 bardzo ważne dla punktu państwa. Dług publiczny
nie może przekroczyć 60% PKB (w konstytucji jest to zapisane). Na dzień dzisiejszy
jest to ponad 50%. Wiąże się to z utrzymaniem raitingu państwa. Jeśli jest on
obniżony wiążę się to z wyższymi kosztami obsługi długu publicznego, są to koszty
sztywne – najpierw trzeba zabezpieczyć środki na obsługę długu publicznego

Zadania funkcjonalnego ujęcia finansów publicznych
1. o charakterze ogólnopaństwowym, które obejmują funkcjonowanie administracji,

bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, wymiar sprawiedliwości oraz obsługę
wewnętrzną zewnętrzna zobowiązań

2. lokalne: z zakresu infrastruktury technicznej związane z utrzymaniem sieci

infrastrukturalnej: woda, wodociągi, kanalizacja



z zakresu infrastruktury społecznej obejmujące usługi związane z edukacją,
usługi zdrowotne w zakresie ochrony zdrowia, opieką społeczna, kulturą,
sztuką



bezpieczeństwo i porządek publiczny – straż miejska, gospodarka komunalna
miasta



ład ekologiczny – działania związane z ekologią, ochroną środowiska

3. świadczenia społeczne na rzecz osób fizycznych i innych podmiotów – opieka
zdrowotna, szkoła, muzea, biblioteki

Struktura sektora publicznego

a. organy władzy publicznej – administracja publiczna, organy kontroli państwowej i

ochrony prawa, sądy i trybunały

b. jednostki samorządu terytorialnego i jego związki, jednostki budżetowe,

samorządowe zakłady budżetowe, agencje wykonawcze, instytucje gospodarki
budżetowej

c. państwowe fundusze celowe – ZUS, KRUS, samodzielne zakłady opieki zdrowotnej i

uczelnie publiczne, Polska Akademia Nauk, państwowe i samorządowe instytucje
kultury, państwowe instytucje filmowe

Funkcje finansów publicznych

1. redystrybucyjna – polega na transferze środków publicznych od pomiotów, które

dysponują środkami publicznymi (przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe) do
podmiotów które tych środków nie mają. Ten transfer jest konieczny z punktu
widzenia finansowania potrzeb społecznych

a. redystrybucja terytorialna – od podmiotów posiadających duże dochody do

gmin biednych

b. redystrybucja grupowa – od podmiotów do emerytów

2. alokacyjna – nierozerwalnie związana z redystrybucją. Lokowanie zasobów

gospodarki rynkowej na cele publicznej poprzez budżet państwa, jego strukturę.
Państwo kreuje potrzebę, musi zakupić pewne dobra. Poziom redystrybucyjny
finansów państwo mierzy dochodami publicznymi do PKB. Finanse alokacyjne
mierzone są poziomem wydatków do PKB (≈44)

3. stabilizacyjna – donosi się do koniunktury gospodarczej. Państwo może wpłynąć na

cykle koniunktury gospodarczej za pomocą 2 dużych grup instrumentów społecznych.
Klasyczna ekonomia wyodrębnia 4 cykle koniunktury.

Obecnie cykl koniunktury nie ma 4 cykli. Posiada tylko 2 elementy – rozkwit lub kryzys.
Automatyczne stabilizatory koniunktury (państwo automatycznie reaguje na koniunkturę) –
system podatków reaguje na gospodarkę. Najważniejsze narzędzie pobudzające gospodarkę –
popyt.

Środki publiczne



dochody publiczne



środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej



środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi



przychody budżetu państwa i samorządowych, które obejmują: środki ze sprzedaży
papierów wartościowych, środki z prywatyzacji majątku, środki ze spłat pożyczek
udzielonych z środków publicznych, środki z otrzymanych kredytów i pożyczek



przychody jednostek sektora finansów publicznych z prowadzonej działalności, np.
szkoły

Dochody publiczne

1. obejmują daniny publiczne : podatki, cła, akcyza, podatek od wartości dodanej (VAT),

podatek od gier i zakładów wzajemnych

2. dochody zmienia sektor finansów publicznych i obejmują one: wpływy z najmu,

dzierżawy, odsetki od środków znajdujących się na rachunku bankowym, odsetki od
udzielonych pożyczek i kredytów, dywidendy z tytułu posiadanych praw
majątkowych

3. spadki, darowizny, zapisy
4. odszkodowania należne jednostek sektora publicznego
5. kwoty z udzielonych poręczeń i gwarancji

Wydatki publiczne : obejmują środki pieniężne planowane i wydatkowane na realizację
zadań publicznych państwa.

Klasyfikacja wydatków ze względu na :

1. cechy ekonomiczne wydatków

a. bieżące = konsumpcyjne – ze środków budżetowych; wydatki osobowe,

wynagrodzenia administracji, lekarzy, karty nauczyciela, prokuratorzy,
sędziowie, policja, wojsko, straż, emerytury, renty, stypendia, zasiłki,
utrzymanie budynków urzędów, paliwo do rządowych limuzyn, usług
telekomunikacyjne czy artykuły papiernicze

b. majątkowe = inwestycyjne – związane z zakupem inwestycji, oczekujemy że

przerośnie wartość majątku. Zakupy materiałów do budowy infrastruktury,
wodociągi, kanalizacja, utwardzenie drogi

2. wynikające ze struktury organów publicznych

a. państwowe
b. samorządowe

3. cech wykorzystania

a. rzeczywiste – opłaty za prąd, wodę, usługi telekomunikacyjne, konsumpcja
b. redystrybucyjne

4. cechy zwrotności wydatków

a. zwrotne – pożyczki, kredyty, wyemitowane papiery wartościowe
b. bezzwrotne – nie podlegające zwrotowi – subwencje, dotacje, zasiłki]

5. cechy powtarzalności

a. zwyczajne – charakteryzują się powtarzalnością : obsługa zadłużenia,

funkcjonowanie państwa

b. nadzwyczajne – niepowtarzalne – powodzie, klęski żywiołowe, tornada

Budżet państwa jako najważniejsza instytucja

Budżet – plan dochodów i wydatków. Przyjmuje scentralizowaną postać funduszu
pieniężnego. Jest aktem prawnym, przyjmuje postać ustawy budżetowej. Jest wyznacznikiem
polityki społeczno – gospodarczej państwa. Budżet państwa podlega kontroli: dokonuje jej
sejm poprzez przyjęcie absolutorium budżetowego, to nic innego jak wotum zaufania dla
rządu. NIK dokonuje oceny budżetu państwa.

Główne dochody budżetu państwa



podatki



cła



wpływy z zysku przedsiębiorstw państwowych i dywidendy spółek skarbu państwa



dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe



odsetki od środków zgromadzonych na rachunku bankowym



odsetki od pożyczek udzielonych z budżetu państwa



wpłaty z NBP



darowizny, zapisy, spadki

~POSEKTOR SAMORZĄDOWY ~

Finanse samorządowe obejmują dochody, wydatki jednostek samorządu terytorialnego.

Plan dochodów i wydatków gmin oraz powiatów stanowią finanse lokalne. Gospodarka
finansowa województwa są to finanse regionalne.

Budżet jednostek samorządu terytorialnego jest



planem dochodów i wydatków



zdecentralizowany funduszem zasobów pieniężnych



akt prawny – uchwalony w postaci uchwały budżetowej

Podstawowe źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego



podatki lokalne (tylko GMINY) : od nieruchomości, środków transportowych, rolny,

leśny, spadków i darowizn, od czynności cywilno – prawnych



opłaty lokalne (tylko GMINY): targowa, miejscowa, uzdrowiskowa, za psa,
eksploatacyjna z tytułu wydobywania kopalin, adiacencka (z tytułu wzrostu wartości
nieruchomości będącej wynikiem przeprowadzonej przez gminę inwestycji
infrastrukturalnych)



udziały w podatkach państwowych (od osób fizycznych i prawnych)



subwencja ogólna – transfer z budżetu państwa



dotacje celowe - transfer z budżetu państwa



dochody ze źródeł zagranicznych



kredyty, pożyczki, papiery wartościowe

Dług publiczny ogół zobowiązań władz publicznych z tytułu zaciągniętych wszelkich
zobowiązań. Konstytucyjny dług publiczny może wynosić 60% PKB i odpowiada poziomowi
zapisanemu w Mastrit. Wyróżniamy następujące progi długu publicznego:



50 – 55 %



55 – 60 %



> 60 %

Wydatki jednostek samorządu terytorialnego:



finansowanie zadań administracji lokalnej



zapewnienie odpowiedniej infrastruktury technicznej, finansowanie dróg, mostów,

oświetlenia ulic, transport miejski



finansowanie zadań w zakresie edukacji:

 przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja – gminy
 szkoły ponadgimnazjalne, licea ogólnokształcące, licea zawodowe, zasadnicze

szkoły zawodowe – powiat

 licea artystyczne, specjalistyczne, szkolnictwo wyższe – urząd marszałkowski
 uniwersytety, politechniki, akademie – budżet państwa



realizacja zadań z zakresu ochrony zdrowia

 gmina – przychodnia
 powiat – specjaliści, szpitale powiatowe
 województwo – szpitale wojewódzkie



ochrona środowiska naturalnego: oczyszczalnia ścieków, uzdatnianie wody, utylizacja
nieczystości



realizowane na zlecenie władz publicznych (państwa)

Deficyt budżetowy to taki stan budżetu w którym dochody budżetowe sa niższe od
wydatków budżetowych.

Zachowanie rozwoju gospodarki (recesja): spadek realnych dochodów publicznych przy
wysokim poziomie realnych wydatków (inflacja). Zwiększenie potrzeb społecznych, które nie
znajdują pokrycia w dochodach. Niedopasowanie tempa wzrostu wydatków do tempa wzrostu
dochodu.

Źródła finansowania deficytu budżetowego



emisja dłużnych papierów wartościowych



kredyty, pożyczki



sprzedajemy majątek państwowy bądź komunalny