PIENIĄDZ I WSPÓŁCZESNY SYSTEM

BANKOWY

I. DEFINICJA PIENIĄDZA.

Wszystkie społeczeństwa od niepamiętnych czasów używają pieniądza w takiej
czy innej postaci. Pieniądz jest bardzo specyficznym rodzajem aktywów czy
środkiem przechowywania bogactwa. Przychód z posiadania pieniądza jest
zazwyczaj bardzo niski - banknoty nie przynoszą żadnego oprocentowania - a
mimo to jest przedmiotem pożądania, a także ostateczną formą, w którą
przekształca się każdy inny rodzaj aktywów. Pieniądz ma bowiem za zadanie
ułatwiać transakcje między podmiotami gospodarującymi i jest niezbędny do
prawidłowego funkcjonowania współczesnej gospodarki. Aby w pełni się o tym
przekonać, spróbujmy tylko wyobrazić sobie koszty jakie wymiana barterowa
nałożyłaby na nasze codzienne życie. Nadal jednak definicja pieniądza pozostaje
niejasna. Banknoty i monety stanowią pieniądz. Co jednak z saldami obrotów
bieżących, czekami podróżnymi, rachunkami oszczędnościowymi, innymi
instrumentami finansowymi? W rzeczywistości istnieje bowiem wiele
różnorodnych form pieniądza. Zagadnienie podaży pieniądza odłożymy do
następnego rozdziału.
Obecnie skoncentrujemy się na popycie na pieniądz. Ponieważ pieniądz nie jest
idealnym sposobem przechowywania bogactwa, musimy zrozumieć, dlaczego w
ogóle trzyma się pieniądz w tym celu. Jest to pierwszy krok w kierunku
zrozumienia roli pieniądza w makroekonomii: jego wpływu na ceny, stopy
procentowe i ostatecznie na realną działalność gospodarczą.
Przez długi czas definicja pieniądza była przedmiotem dyskusji, a ostatnio
wątpliwości zostały jeszcze spotęgowane w efekcie rewolucji komputerowej.
Niegdyś pieniądzem nazywano złoto, srebro czy niektóre inne towary. Powoli, ale
zdecydowanie pieniądz papierowy (banknoty) wypierał pieniądz towarowy.
Następnie przyszedł czas na szerokie wykorzystanie depozytów na żądanie.
Obecnie szybkość, łatwość i niski koszt przekształcenia jednego rodzaju aktywów
w inny zamazują tradycyjne rozróżnienie między pieniądzem a innymi
pokrewnymi formami bogactwa. Prawidłowa definicja powinna uchwycić trwałe
cechy pieniądza, abstrahując od tych, które mają charakter przejściowy,
arbitralny czy są specyficzne dla danego kraju.
Alternatywne i szeroko stosowane podejście polega na definiowaniu pieniądza za
pomocą jego atrybutów, tj. przez to, co pieniądz robi i dlaczego się nim
posługujemy. Zaprezentujemy tu kilka kluczowych myśli z bogatej tradycji
takiego podejścia.
Pieniądz to środek wymiany. Ludzie wykorzystują go do regulowania rachunków
niezależnie od tego, co jest kupowane czy sprzedawane. Nadzwyczaj wygodnie
pieniądz rozwiązuje problem podwójnej zbieżności potrzeb, np. Tomasz sprzedaje
jabłka, a Franciszek interesuje się kupnem pewnej ich ilości, ale sam sprzedaje
pomidory, których Tomasz kupić nie chce (poszukuje ziemniaków). Bezpośrednia
wymiana między nimi nie może więc dojść do skutku. Pieniądz w cudowny sposób
rozwiązuje ten problem.
Pieniądz jako jednostka rozrachunkowa. W gospodarce pieniężnej czy barterowej
wszystkie dobra byłyby wymieniane zgodnie z ich cenami względnymi (pomidory
za jabłka, jabłka za ziemniaki, ziemniaki za pomidory). Wraz ze wzrostem ilości

dóbr rośnie gwałtownie liczba cen względnych. Dla dwóch dóbr jest jedna cena
względna, dla trzech są trzy takie ceny, a dla pięciu dziesięć. Potrzeba
znalezienia wspólnego mianownika czy jednostki rozrachunkowej jest oczywista.
Pieniądz służy jako miernik wartości lub podstawa wyceny wszystkich innych
dóbr.
Pieniądz to środek przechowywania wartości i miernik odroczonych płatności.
Pieniądz rzeczywiści jest rodzajem aktywów i jako taki stanowi jeden ze sposobów
przechowywania bogactwa. Przenosi on środki z chwili obecnej w przyszłość w
celu późniejszej konsumpcji lub dalszej akumulacji. Wartość pieniądza może
zmieniać się w czasie, ale to może stać się z każdym innym środkiem
przechowywania wartości. Podobnie, pieniądz może być wykorzystywany jako
miernik, za pomocą którego określa się w umowach wartość pożyczek. Występuje
wtedy jako środek odroczonych płatności.
W obozach jeńców wojennych rolę pieniądza spełniały papierosy. W XIX wieku
pieniądz występował głównie pod postacią złotych i srebrnych monet. Są to
przykłady pieniądza towarowego - dobra o zastosowaniu przemysłowym (złoto)
bądź konsumpcyjnym (papierosy), które równolegle spełniają funkcję środka
wymiany. Wykorzystywanie na szeroką skalę pieniądza towarowego wymaga albo
ograniczenia zakresu pozostałych zastosowań tego towaru, albo przeznaczenia
zasobów rzadkich na produkcję dodatkowych jego ilości. Istnieją jednakże mniej
kosztowne sposoby umożliwiające społeczeństwu wytwarzanie pieniądza.
Pieniądz symboliczny jest to środek płatniczy, którego wartość, czy też siła
nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartości jako towaru
w innych niż pieniądz zastosowaniach.
Banknot o nominale 10 funtów ma o wiele większą wartość jako pieniądz niż jako
arkusik wysokiej klasy papieru o wymiarach 3x6 cali. Podobnie jest z bilonem;
wartość większości monet spełniających funkcje pieniądza jest znacznie większa
od sumy, jaką można by uzyskać z ich stopienia i sprzedaży metali, z których
zostały wykonane. Wyrażając zbiorowo zgodę na posługiwanie się pieniądzem
symbolicznym, społeczeństwo jest w stanie zaoszczędzić zasoby rzadkie
konieczne do wyprodukowania pieniądza jako środka wymiany. W tym momencie
powstaje jednak pytanie: skoro koszty wytwarzania pieniądza symbolicznego są
niewielkie, dlaczego nie wszyscy produkują banknoty dziesięciofuntowe?
Istotnym warunkiem utrzymania funkcji pieniądza symbolicznego, jako
pośrednika w wymianie, jest ograniczenie kręgu podmiotów upoważnionych do
jego wytwarzania. Produkcja pieniądza symbolicznego przez podmioty prywatne
jest prawie zabroniona.
Społeczeństwo narzuca w pewnym sensie posługiwanie się pieniądzem
symbolicznym, nadając mu status prawnego środka płatniczego. Prawo stanowi,
że pieniądz taki należy akceptować jako środek zapłaty. Niemniej jednak nie
zawsze można wymusić stosowanie prawa. W okresach kiedy ceny rosną bardzo
szybko, krajowy pieniądz symboliczny może być bardzo kiepskim środkiem
przechowywania wartości i ludzie niechętnie będą go akceptowali jako środek
wymiany. Sklepy i przedsiębiorstwa będą wówczas oferowały rabaty przy zakupie
ludziom płacącym złotem lub w walutach obcych, tak jak to było w końcowych
stadiach Wielkiej Inflacji w Niemczech w 1923 r. Przykłady takie to jednak tylko
wyjątki potwierdzające regułę.
We współczesnych gospodarkach rynkowych obok pieniądza symbolicznego
występuje także pieniądz bezgotówkowy, inaczej: żyrowy lub wkładowy. Pieniądz
bezgotówkowy jest to środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność
przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej. Jednym z przykładów takiego
pieniądza jest: wkład bankowy, ponieważ wkład jest to zobowiązanie banku
wobec klienta. Jeśli ulokowaliśmy w banku pieniądze, to oznacza to, że bank ma
wobec nas dług. Możemy w każdej chwili wypisać czek, a bank jest zobowiązany

do wypłacenia jego równowartości w momencie przedstawienia czeku do
realizacji. Depozyty (wkłady) bankowe są więc środkiem wymiany, gdyż są
powszechnie akceptowane jako środek zapłaty.
W okresie wielkiego kryzysu lat 1929- 1933 wszystkie państwa odstąpiły od
systemu pieniądza złotego, wprowadzając do obiegu pieniądz papierowy,
niewymienialny na złoto. Tylko przy regulowaniu należności zagranicznych
istniała wymienialność banknotów na złoto, która mogła być realizowana za
pośrednictwem banków. Nowy pieniądz papierowy w latach trzydziestych
posiadał parytet złoty, tzn. jego jednostki formalne reprezentowały określone
wagowo ilości złota, jednakże dla posiadaczy pieniądza nie miało to znaczenia,
ponieważ był niewymienialny na złoto. Złote parytety walut poszczególnych
krajów służyły do kształtowania ich kursów. Obecnie funkcjonuje symboliczny
pieniądz papierowy, któremu prawo nadaje wartość i czyni go powszechnie
akceptowanym środkiem płatniczym.
Rozwój systemu finansowego doprowadził do powstania pieniądza bankowego,
zwanego również pieniądzem wkładowym lub depozytowym, służącego do
rozliczeń bezgotówkowych. Istotę i zasady kreacji tego pieniądza omówimy dalej.
Obecnie w krajach wyżej rozwiniętych zaczyna funkcjonować pieniądz
elektroniczny. Jest to elektroniczny zapis wartości na karcie magnetycznej w
postaci zespołu znaków. Rachunki bankowe znajdują się w pamięci komputera i
są obciążane lub uznawane elektronicznie za pomocą kart magnetycznych. W
rozliczeniach międzybankowych przelewy pieniędzy są dokonywane za pomocą
komputerów, bez konieczności prowadzenia dokumentacji księgowej.
W rozliczeniu między bankami a ludnością stosowane są trzy formy dokonywania
transakcji pieniężnych:
- bankomaty, które za pomocą plastikowej karty identyfikacyjnej umożliwiają
dokonywanie wpłat, wypłat i przelewów oraz uzyskiwanie wyciągów z rachunków
bankowych;
- terminale w punktach sprzedaży w postaci końcówek komputera bankowego,
umożliwiające sprawdzenie stanu konta kupującego i obciążenie jego rachunku
bankowego z równoczesnym uznaniem rachunku sprzedawcy;
bankowość domowa, w której końcówki komputera bankowego zainstalowane w
domu klientów banku umożliwiają im regulowanie swych zobowiązań bezpośredni
w domu.

II. CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE POPYT NA PIENIĄDZ I JEGO PODAŻ.
Z funkcji pieniądza wynika, że posiadanie i stosowanie pieniądza przynosi
korzyści, w związku z czym na pieniądz istnieje określony popyt, podobnie jak na
inne dobra. W literaturze ekonomicznej wymienia się trzy powody utrzymania
pieniądza i istnienia na niego popytu.
Pierwszy powód wiąże się z pełnieniem przez pieniądz funkcji środka wymiany i
określany jest mianem transakcyjnego popytu na pieniądz. Transakcyjny popyt
na pieniądz wynika z dążenia do posiadania zasobów pieniądza w celu realizacji
przewidywanych zakupów dóbr i usług. Zasoby pieniądza stanowią sumę
wszystkich zidentyfikowanych form pieniądza posiadanych przez ludność w
danym momencie.
Drugi powód utrzymywania pieniądza i istnienia na niego popytu związany jest
również z funkcją pieniądza jako środka wymiany. Wynika on z dążenia do
bezpieczeństwa i określany mianem przezornościowego popytu na pieniądz.
Polega on na tym, że ludzie z góry decydują się na utrzymanie pewnego zasobu
pieniądza w celu sfinansowania nieprzewidzianych wydatków.
Trzeci powód posiadania pieniądza wiąże się z funkcją pieniądza jako środka
przechowywania wartości i określany jest mianem spekulacyjnego popytu na

http://notatek.pl/pieniadz-i-wspolczesny-system-bankowy?notatka